Total Pageviews

Saturday, December 31, 2011

Jumbo Ιατρική


"Αφησα την Ιατρική μου και κρατάω μυστικό πως είμαι γιατρός,για να μπορώ να ζω ελεύθερος"
(Μπόρις Πάστερνακ-"Δόκτωρ Ζιβάγκο")



Γενάρης του 2012,Ηλιούπολη,Ελλάδα.
Ο δρ.Πάλμωφ μόλις έχει πιστοποιηθεί ως "λαικός ιατρός" του ΕΟΠΥΥ,του συστήματος πρωτοβάθμιας περίθαλψης της Ελληνικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας (ΕΣΣΔ-2).
Το σύστημα ΕΟΠΥΥ ξεκίνησε εν μέσω θυελλωδών αντιδράσεων από ιατρούς-κουλάκους,δηλαδή ιατρούς του προηγούμενου συστήματος (ΙΚΑ το λέγανε) οι οποίοι,με επικεφαλής τον Γκεόργκι Πατούλιεφ (τον επονομαζόμενο και "σύντροφο-Ρομπέν του Αμαρουσίου"),αντιστέκονται σθεναρά στη μεταρρύθμιση.
Ο Πατούλιεφ και ο Τσουκάλωφ (ο επονομαζόμενος και "Ζντάνωφ του ΙΣΑ") καταγγέλουν στο λαό των σοβιέτ,την "αντεπαναστατική-ρεφορμιστική" μεταρρύθμιση του οπορτουνιστή Λοβέρδωφ.
Στον αγώνα τους,συμπαρίσταται ο στρατάρχης Βλασταράκωφ (ο επονομαζόμενος και "Τουχατσέφσκι της ΠΟΣΕΥΠΙΚΑ") και η συντρόφισσα Ανεμοδούροβα"Αχμάτοβα του κινήματος").
Ενδιάμεσο-σκοτεινό ρόλο,φέρεται να διαδραματίζει ο κομισσάριος Κουτρουμάνωφ (ενδοκυβερνητικός αντίπαλος του Λοβέρδωφ),καθώς επίσης και ο επικεφαλής της KGB-ιατρών σύντροφος Βούδουριτς, ο οποίος παρακολουθεί τα διαδραματιζόμενα του ΕΟΠΥΥ και φροντίζει για την επαναστατική επεγρύπνηση και την καταγγελία των ιατρών-σαμποτέρ που-άκουσον,άκουσον- δεν πιστοποιήθηκαν (!).
Στο περιθώριο των εξελίξεων,αλλά πάντα ενεργοί σύντροφοι-προστάτες του σοβιέτ,είναι ο παλαιός αριστοκράτης σερ Ρόμπερτ Σπυρόπουλας (Πολωνο-λιθουανικής καταγωγής όπως υποδηλώνει το όνομά του) και ο διοικητής του ΟΠΑΔ (Οργανισμού Πλέριας Αναβάθμισης Δουλέματος) Κυριάκωφ Σουλιώτοβιτς (τεχνοκράτης σύντροφος του ανανεωτικού σοβιέτ).

Το τοπίο είναι ομιχλώδες και το κλίμα εξαιρετικά τεταμένο.
Η ΕΣΣΔ-2,τελεί υπό καθεστώς χρεωκοπίας,οφειλόμενο φυσικά στις ραδιουργίες του διεθνούς καπιταλισμού και στο σαμποτάζ των αντεπαναστατών.Αυτοί φταίνε για την κατάρρευση του προηγούμενου ιδανικού συστήματος: 125 ασφαλιστικά ταμεία μοιρασμένα αξιοκρατικά (με όρους δηλαδή κομματικής καθαρότητος) σε 20.000 σύντροφους-ιατρούς,φρόντιζαν την "υγεία του λαού"!
Ο λαός ποτέ δεν αντιποιούσε τα βιβλιάριά του, οι σύντροφοι-ιατροί ποτέ δεν έγραφαν πλαστές εξετάσεις/επισκέψεις,οι σύντροφοι-φαρμακοποιοί ποτέ δεν κατεύθυναν τη φαρμακευτική δαπάνη,ο λαός ποτέ δεν εισέπραττε πλαστά επιδόματα,οι σύντροφοι-ιατροί ποτέ δεν ενέκριναν τέτοια,ο χρηματισμός ήταν ανύπαρκτος,οι σύντροφοι-φαρμακοποιοί ποτέ δεν έδιναν φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή!
Αυτό το τέλειο σύστημα ζήλεψε ο διεθνής καπιταλισμός και οι ξένοι-που ως γνωστόν μας ζηλεύουν-και βάλθηκε να το καταστρέψει.

Ετυχώς όμως,οι σύντροφοι επαγρυπνούν!
Το σιδερένιο χέρι (μα κυρίως το see through βλέμμα) του σ.Λοβέρδωφ είναι εδώ!
Ως άλλος Τρότσκι,διέγνωσε το πρόβλημα και έδωσε λύση:ο ΕΟΠΥΥ θα φροντίσει για την υγεία του λαού.Ενα μεγαλειώδες σύστημα-με ελάχιστες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις-θα ανοίξει τις φτερούγες του για να περιθάλψει τα ορφανά της ΕΣΣΔ-2.Ταυτόχρονα,θα ανταμοίψει γενναία τους λαικούς-ιατρούς που θα ενταχθούν σ'αυτό,δίνοντας αμοιβή για κάθε επίσκεψη...ΔΕΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΕΥΡΩ!!
Πώς να μη δακρύσει κανείς μπροστά στη γαλαντομία της μεγάλης σοβιετικής πατρίδας!

Υπάρχουν βέβαια σύντροφοι-ιατροί που δε έχουν ακόμη πεισθεί!
Μιλούν για "ιατρική αξιοπρέπεια" (τί αφελής αστική προκατάληψη μπροστά στο μεγαλείο του σοσιαλιστικού οράματος), καταγγέλουν τους ιατρούς που θα συμβληθούν ως "τσίπηδες" (πώς να δεχτεί το 10ευρω ένας κουλάκος?),ζητούν πειθαρχικές διώξεις απ'τον Πατούλιεφ (αυτοί που στο παρελθόν σφύριζαν κλέφτικα όποτε ο ΙΣΑ τους καλούσε σε απεργία...)!
Ο Πατούλιεφ απειλεί πράγματι με πειθαρχικές διώξεις όσους συμβληθούν με τον ΕΟΠΥΥ, εκτός βέβαια από τους συντρόφους-ιατρούς του ΙΚΑ οι οποίοι συμβάλλονται αυτοδικαίως στον ΕΟΠΥΥ αλλά εξαιρούνται από τη μήνι του Πατούλιεφ αφού...δεν μπορούν να κάμουν αλλιώς!!
Αλλώστε,οι σύντροφοι-ιατροί του ΙΚΑ στήριζαν τόσα χρόνια την πρωτοβάθμια περίθαλψη της ΕΣΣΔ-2,με τρόπο πραγματικά αξιοθαύμαστο! Ηταν οι πρωτοπόροι της σοσιαλιστικής περίθαλψης,δικαιούνται να μένουν στο απυρόβλητο μέχρι τη συντέλεια των σοβιέτ!

Ο Πάλμωφ νιώθει αξιοθρήνητος μέσα σ'αυτό το σκηνικό: είναι "τσίπης",κυνηγάει το 10ευρω,είναι αντι-συναδελφικός,δε συμπορεύεται με τον ΙΣΑ,είναι ανήμπορος να κάνει κάτι άλλο,αυτή τη δουλειά έμαθε,είναι εκτός καταγγελτικού λόγου,θεωρεί απόλυτα σεβαστή την ατομική επιλογή κάθε ιατρού.
Είναι επίσης ξεροκέφαλα φιλελεύθερος,αρνείται να υποκύψει στις απειλές του Πατούλιεφ και στις πειθαρχικές διώξεις του ανθρώπινου φρονήματος, είναι μάλλον εκτός τόπου και χρόνου ο φουκαράς ο Πάλμωφ.
Αν ζούσε στην Ινδία θα ήταν ένας chandala-ένας απόκληρος-ευτυχώς όμως ο σύντροφος ΓΑΠ απέκλεισε το ενδεχόμενο "να γίνουμε Ινδία"!

Το μόνο που γνωρίζει καλά ο Πάλμωφ,είναι πως το νοίκι του ιατρείου κάθε μήνα τρέχει,πως δίχως πρόσβαση στον ΕΟΠΥΥ ο "λαός" θα του ξανα-γυρίσει την πλάτη-όπως του τη γύρισε όταν έληξε η σύμβασή του με το ΙΚΑ-και πως με την ειδικότητα που έχει,μια ζωή "τσίπης" θα παραμείνει.
"Δε βαριέσαι" σκέφτεται, "η φτήνεια τρώει τον παρά,δε βλέπεις τί γίνεται στα Jumbo"?

"Jumbo είπα"?
Μα,για στάσου,αυτό είναι,το βρήκα:"μπες στον ΕΟΠΥΥ,για Jumbo Ιατρική"!
Αυτό θα είναι το motto μας,θα το προτείνω στο Λοβέρδωφ!

"Μπες στον ΕΟΠΥΥ,για Jumbo Ιατρική"

Καλή Χρονιά σε όλους!

Thursday, December 29, 2011

Γη και ελευθερία


Ο τίτλος παραπέμπει στην ομώνυμη ταινία του Ken Loach http://www.imdb.com/title/tt0114671/. Ο σκηνοθέτης τον δανείστηκε υποθέτω από την ομώνυμη Μεξικανικη αναρχική οργάνωση "Tierra y Libertad" (τέλη 19ου αιώνα) ή την ομώνυμη Ισπανική εφημερίδα (αρχές 20ου αιώνα).
"Γη και ελευθερία" ηταν επίσης το σύνθημα της Μεξικάνικης επανάστασης (1910-1920).

Το αίτημα αυτό,μου ξαναδίνει την αφορμή να ασχοληθώ με το προσφιλές μου θέμα της συγγένειας αναρχισμού/φιλελευθερισμού.
Τί ζητούσαν λοιπόν οι ακτήμονες καλλιεργητές του 19ου και 20ου αιώνα?
Ζητούσαν γη για να καλλιεργήσουν,ζητούσαν δηλαδή έγγειο ατομική ιδιοκτησία!
Εναντίον ποιών εξεγείρονταν?
Εναντίον των μεγάλων γαιοκτημόνων και της αγροτικής αριστοκρατίας,οι οποίοι νέμονταν μονοπωλιακά τις καλλιέργειες στα μεγάλα λατιφούντια και απασχολούσαν τους κολλίγους σε συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης! Εναντίον επίσης της εκκλησιαστικής αριστοκρατίας η οποία υποστήριζε ιδεολογικά το καθεστώς της αγροτικής δουλοπαροικίας και συχνά ήταν η ίδια κάτοχος μεγάλων εκτάσεων γης.
Δύσκολα ένας φιλελεύθερος δε θα συμφωνούσε με αυτά τα αιτήματα!
Εξ ορισμού ο φιλελευθερισμός είναι εναντίον των μονοπωλίων και υπέρ της ατομικής ιδιοκτησίας.
Επιπλέον,ο φιλελευθερισμός αντιτίθεται στα προνόμια της αριστοκρατικής τάξης και του ιερατείου,αιτούμενος ισονομία και ισοπολιτεία.

Είναι ενδιαφέρον πως το αίτημα για "γη και ελευθερία" συνδέθηκε με το σοσιαλιστικό κίνημα της εποχής,στα πλαίσια των ευρύτερων διακηρύξεων περί "κοινωνικής δικαιοσύνης","συναδέλφωσης" και "απελευθέρωσης των ανθρώπων" που θα οικοδομούσαν μια κοινωνία "αλληλεγγύης και ισότητας".Ομορφες διακηρύξεις και πανανθρώπινα ιδεώδη,τα οποία βέβαια-όπως όλες οι ιδέες-συχνά αλληλοσυγκρούονται και αλληλοαναιρούνται όποτε προσπαθούν οι άνθρωποι να τα εφαρμόσουν.

Είναι επίσης ενδιαφέρον πως στις βιομηχανικά υπανάπτυκτες κοινωνίες της εποχής,όπου το αγροτικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο (Ρωσία,Ισπανία,Μεξικό),το σοσιαλιστικό κίνημα εκφράστηκε κατά κύριο λόγο από τους αναρχικούς και όχι από τους κομμουνιστές.Παρά τα κοινά στοιχεία τους,τα δυο αυτά "ξαδέρφια" έχουν δυο σημαντικές διαφορές:οι αναρχικοί επιζητούν τη διάσωση της ατομικής ελευθερίας μέσα σε μια κοινωνία σοσιαλιστικής ισότητας,ενώ οι κομμουνιστές εντάσσουν το ατομικό δικαίωμα στην υπηρεσία του σοσιαλιστικού ιδεώδους θεωρώντας την κοινωνία υπερέχουσα έναντι των ατόμων.Ετσι,παρότι και οι δύο στο σοσιαλισμό επενδύουν τα οράματά τους,για τους μεν βαρύνει η ελευθερία των ατόμων,για τους δε η ισότητα.Και οι δύο,δικαιούνται να υποστηρίζουν τις Μαρξιστικές τους καταβολές.Αλλωστε,το όραμα του Μαρξ για την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση,αποσκοπούσε στην τελική απελευθέρωση των ανθρώπων από τα δεσμά της ανάγκης και από την εκμετάλλευση.Τόσο λοιπόν η "ισότητα" όσο και η "ελευθερία" εμπεριέχονται στη Μαρξιστική προφητεία.

Οι διαφορές αυτές δεν είναι μόνο θεωρητικές.
Τόσο στη Ρωσία,όσο και στην Ισπανία,οι αναρχικοί δημιούργησαν αγροτικές κολλεκτίβες στις οποίες η συμμετοχή των ιδιωτών καλλιεργητών διακηρύσσονταν ως "προαιρετική" και εξαρτώμενη από την "ελεύθερη επιλογή" τους.
Αντίθετα,η πρακτική των μπολσεβίκων,υπήρξε η αναγκαστική κολλεκτιβοποίηση.Επί Στάλιν,η διαδικασία πραγματοποιήθηκε μαζικά,εντάχθηκε στους μείζονες σκοπούς της επανάστασης και όσοι καλλιεργητές αντιτάσσονταν,χαρακτηρίζονταν "κουλάκοι"(δελ.μεγαλογαιοκτήμονες) και υφίσταντο απηνείς διωγμούς και εκτελέσεις.
Φυσικά οι αναρχικοί σχηματισμοί-όπου επικάτησαν οι κομμουνιστές-διαλύθηκαν βίαια (ο Μάχνο στην Ουκρανία,το CNT-FAI στην Ισπανία κλπ).

Πού μπορεί τώρα να επανεμφανιστεί ο φιλελευθερισμός δίπλα στον αναρχισμό?
Μα φυσικά στο δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του αγρότη,στην προάσπιση του δικαιώματος της διαφορετικότητας,στην καταδίκη κάθε καταστολής της διακίνησης των ιδεών,στην αντίθεση στις πολιτικές διώξεις και στο φυσικό βασανισμό των ανθρώπων.
Ποιά όμως είναι ταυτόχρονα η θεμελιώδης αντίθεση των δυο?
Είναι η θέση τους ως προς την ατομική ιδιοκτησία.

Για τους φιλελεύθερους,είναι προαπαιτούμενο κάθε ατομικού δικαιώματος και εγγύηση κάθε πολιτικής ελευθερίας.
Για τους αναρχικούς,αντίθετα,είναι παράγοντας ανισότητας και καταπίεσης των ανθρώπων.
Ολες οι υπόλοιπες διαφορές(π.χ η αναρχική αντίθεση στους αστικούς νόμους σε αντιδιαστολή με τη φιλελεύθερη νομοκρατία) εκκινούν από τη θεμελιώδη αυτή αντίθεση.

Για τον οπαδό της ατομικής ελευθερίας γενικότερα,από την απάντηση που θα δώσει απέναντι στο θεμελιώδες αυτό ζήτημα (της ιδιοκτησίας),θα εξαρτηθεί και ο πολιτικός χώρος στον οποίο θα αισθανθεί κοντινότερα.

Προσωπικά,αλλιώς είχα απαντήσει στα είκοσί μου χρόνια και αλλιώς την τελευταία δεκαετία.
Ισως είναι και θέμα βιολογικής εξέλιξης,θυμικού,κοινωνικών προτεραιοτήτων και απείρων άλλων αγνώστων παραγόντων.
Θέλω να πιστεύω πως,είτε ως liberal είτε ως libertarian (ακόμη δεν έχω αποφασίσει...) παραμένω εραστής της ελευθερίας!

29/12/2011

Wednesday, December 21, 2011

Τα παγκάκια

Ενα βιβλίο δεν εκδίδεται όταν είναι έτοιμο.Εκδίδεται όταν αυτός που το έγραψε είναι πιά έτοιμος.

Μια σύντομη ανασκόπηση της τελευταίας εικοσαετίας,με αφαιρετικό πάντα λόγο,καθότι ποτέ δεν υπήρξα πολυλογάς.
Ενδείκνυται για "ευαίσθητες ψυχές" στα όρια της middle-age crisis,ή και λίγο πιό μετά...

21/12/2011

Saturday, December 17, 2011

Το τελευταίο σύνορο


Οταν ήμουν μικρός,εκτός από τα γουέστερν,λάτρευα και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας.Συνήθως,επρόκειτο για τηλεοπτικές σειρές,όπως το "Star trek", ο "Buck Rogers", το "Galactica", το "Space 1999".
Το πρώτο,μεγάλο φιλμ του είδους,το "Star Wars" του G.Lucas το 1977,υπήρξε πραγματικός σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου και εγκαινίασε έναν ολόκληρο νέο κόσμο.
Δεν ήταν το πρώτο φιλμ του είδους,τα έργα του H.G.Wells είχαν ήδη μεταφερθεί στο σινεμά ("War of the worlds" 1953,"The time machine" 1960),αλλά ο πόλεμος των άστρων ήταν η πρώτη υπερπαραγωγή και-νομίζω-η πρώτη αναφορά σε μια μελλοντική διαστημική κοινωνία(διόλου ιδανική φυσικά).Η ταινία,εκτός από εισπρακτικό γεγονός και δημιουργός μιας ολόκληρης κουλτούρας,προκάλεσε και ποικίλες αντιδράσεις(κάποιοι διαννοούμενοι τη χαρακτήρισαν "φασιστική",ενοχλημένοι ίσως από τα κοινωνικά καθεστώτα που παρουσίαζε ως μελλοντικές πολιτείες).

Το στοιχείο της δυστοπίας,είναι σχεδόν χαρακτηριστικό των φιλμ του είδους:σχεδόν ποτέ το μέλλον δεν προδιαγράφεται ρόδινο.Οι μελλοντικές κοινωνίες περιγράφονται ως ολοκληρωτικές,οι φυσικοί πόροι έχουν εξαντληθεί ,τα άτομα έχουν σχεδόν εκμηδενιστεί ως προσωπικότητες μέσα σ'ένα χαοτικό σύμπαν ή σ'ένα ανελεύθερο καθεστώς,η φύση έχει εκμηδενιστεί ,οι άνθρωποι επιβιώνουν μόνο χάρις σε τεχνητά μέσα.
Θα'λεγε κανείς πως ένα σωρό προφητείες καταστροφής,όπως η πρόβλεψη του Malthus περί εξαντλήσεως των φυσικών πόρων από τον διαρκώς διογκούμενο πληθυσμό ή το εφιαλτικό σενάριο της οικολογικής καταστροφής,αποτελούν κοινοτοπία στα φιλμ επιστημονικής φαντασίας.
Τί είναι λοιπόν αυτό που τα καθιστά γοητευτικά?

Νομίζω,δύο κυρίως στοιχεία:ο γνωσιακός εντυπωσιασμός που υλοποιεί τα όνειρα των ανθρώπων εγγίζοντας την "ύβρη" (διακτίνηση σε χρόνο dt,ατομικές μηχανές πτήσης,αναίμακτη ιατρική,εξωπραγματικά τεχνολογικά επιτεύγματα κ.α) και η διάσωση ενός ηρωικού ιδανικού το οποίο αναλαμβάνει να "εξανθρωπίσει" το μέλλον και να αποτρέψει τον ολοκληρωτικό εφιάλτη.

Στο εκπληκτικό "Blade Runner" του 1982,το σκοτεινό μέλλον φωτίζεται από τον έρωτα,έναν "αδιανόητο" έρωτα μεταξύ ανθρώπου και "ανδροειδούς"!
Στο μαγικό "Artificial Intelligence" του 2001,κάτι εξίσου "αδιανόητο" συμβαίνει:ένα ρομπότ αποκτά συναισθήματα και καταφέρνει να ταξιδέψει "εκεί που τα όνειρα είναι εφικτά"!
Το ανθρώπινο συναίσθημα εξανθρωπίζει κάθε μελλοντολογία: μήπως και τώρα,στις κοινωνίες του σήμερα,αυτό δεν είναι που τις αναδεικνύει?
Και, τί παράδοξο αλήθεια,αυτό που χτίζουμε με τη λογική,δεν είναι που χρειάζεται το "άλογο" συναίσθημα για να μας ικανοποίησει πλήρως?
Για να μην πω ότι τις μεγαλύτερες χαρές μας, τις αντλούμε από ενέργειες "άλογες" και βιώματα λογικά ανερμήνευτα (όπως ο έρωτας)!

Ακόμη και στο πρώτο "Batman" του 1989,πίσω από το κόμικ-παραμύθι,υπάρχει ένα έντονο σχόλιο γύρω απ'την ανθρώπινη μοναξιά,την τρέλλα και την παράδοξη σχέση που μπορεί να έχει το γέλιο με τον ανθρώπινο πόνο (όλα αυτά βέβαια,τα πετυχαίνει η ερμηνεία του Jack Nicholson).Tα κόμικς δεν είναι καθόλου υπο-κουλτούρα,όπως μας έλεγαν παλιά οι γνωστοί πουριτανοί κάθε ιδεολογίας.Τα δε ερωτικά κόμικς του Manara,είναι αληθινά έργα τέχνης!

Υπάρχουν βέβαια και αδιάφορα φιλμ επιστ.φαντασίας,με προβλέψιμο σενάριο και προπαγανδιστικές προθέσεις (οι "γενναίοι" αμερικανοί που σώζουν την ανθρωπότητα απ'τους εξωγήινους).Τα προσπερνώ.
Ομοίως προσπερνώ και θεωρίες συνωμοσίας/επιστημονικής φαντασίας (μελλοντικοί ιοί που καταστρέφουν την ανθρωπότητα)αν και-ομολογώ την αμαρτία μου-η επιστημονική φαντασία τρόμου μου αρέσει πολύ (όπως και όλες οι ταινίες τρόμου,αλλά μ'αυτές θα ασχοληθώ σε άλλη ανάρτηση).

Ξεχωριστή μνεία,τέλος,χρήζουν δυο σειρές επιστημονικής φαντασίας.
Η πρώτη είναι το "Buck Rogers" επειδή έπαιζε η Erin Gray...




H δεύτερη,είναι φυσικά το "Star Trek".H σειρά δημιούργησε ολόκληρη κουλτούρα και εκατομμύρια θαυμαστές παγκοσμίως.Ο captain Kirk και ο Mr.Spock,ως διαστημικοί Holmes και Watson διασχίζουν τους γαλαξίες,λύνουν τα μυστήρια και φιλοσοφούν με χιούμορ:
-Κάπταιν,οι πιθανότητές μας βελτιώθηκαν σε 17354 προς μία.
-Ενθαρρυντικό, μίστερ Σποκ...

Και βέβαια,αλησμόνητο είναι το "αντίο" του Kirk μετά το θάνατο του φίλου του:"από όλα τα όντα που γνώρισα στο σύμπαν,ο Σποκ ήταν ο πιο...ανθρώπινος" ("he was the most...human")! Η ανθρωπιά πάντοτε παρούσα,γέμιζε ελπίδα το ημερολόγιο κυβερνήτη.

Ισως βέβαια,απαραίτητη προυπόθεση για να αρέσουν σε κάποιον αυτά τα φιλμ,είναι να μη φοβάται το μέλλον.Είτε επειδή είναι νέος-άρα φύσει αισιόδοξος-είτε επειδή εμπιστεύεται-παρά τις σκοτεινές της πλευρές- την ανθρώπινη φύση.Αυτό δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω...

Οπως και να'χει,είμαι κάθε στιγμή έτοιμος για το ταξίδι:"Οκ Scottie,take her to warp speed"!

17/12/2011

Monday, December 12, 2011

Politically-correct αδιέξοδα


Αφορμή γιά το κείμενο αυτό μου έδωσε μια σχετική ανάρτηση στο blemilo http://blemilo.blogspot.com/2011/12/blog-post_08.html
Πρόσφατα,το υπουργείο δικαιοσύνης έδωσε στη δημοσιότητα το νομοσχέδιο που αποσκοπεί-σύμφωνα με τους εμπνευστές του-"στην καταπολέμηση των εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας".

Εξ αρχής τοποθετούμαι απέναντι σε οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ των ανθρώπων.
Δεν υποστηρίζω πως οι άνθρωποι έχουν ίσες ικανότητες ή δεξιότητες (το αντίθετο ισχύει).
Υποστηρίζω απλά πως οι όποιες διαφοροποιήσεις των ατόμων(φυλετικές,εθνοτικές,ιδεολογικές,θρησκευτικές,σωματικής αρτιμέλειας,σωματικής δύναμης,πνευματικής απόδοσης,οικονομικού status,διακυμάνσεως ταλέντου ή δεξιοτήτων κ.α)δεν νομιμοποιούν καμία πολιτεία να προβαίνει σε διακρίσεις μεταξύ των πολιτών,επιφυλάσσοντας επιλεκτική συμπεριφορά (προνομιακή για τους μεν-μειωτική για τους δε).
Η πολιτική ισονομία,είναι θεμελιώδης αρχή για μια ανοιχτή-φιλελεύθερη κοινωνία.
Κατά συνέπεια,μια πολιτεία που σέβεται τους πολίτες της και τις διαφοροποιήσεις τους,νομοθετεί με πνεύμα ανεκτικότητας (tolerance),σεβασμού της διαφορετικότητας και απουσίας διακρίσεων οποιασδήποτε μορφής.

Tαυτόχρονα όμως,η εν λόγω πολιτεία,δε δικαιούται να διώκει τις τυχόν αντίθετες αντιλήψεις ενός εκάστου των μελών της,εφόσον αυτές παραμένουν ατομικές και δεν οδηγούν σε εκδηλώσεις ρατσιστικής συμπεριφοράς.
Με λίγα λόγια,μια πολιτεία που δηλώνει αντι-ρατσιστική,όταν διώκει -έστω για "προληπτικούς λόγους"-τους ρατσιστές για το φρόνημά τους (και όχι για τις πράξεις τους),τότε αυτο-αναιρείται στην πράξη,αφού επιδεικνύει διακριτική μεταχείριση σε βάρος μιας ομάδας πολιτών (εν προκειμένω,τους ρατσιστές).

Για να το θέσουμε αλλιώς,όσο κι αν δε μας αρέσουν οι ρατσιστές,το να επιχειρούμε την προληπτική τους φίμωση,αποτελεί τυπικά ρατσιστική συμπεριφορά από μέρους μας.

Επιχειρεί άραγε το υπό κατάθεση σχέδιο νόμου,κάτι τέτοιο?
Ας δούμε κάποια άρθρα του:

Άρθρο 3

1. Όποιος από πρόθεση, δημόσια προφορικά ή διά του τύπου ή μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, προκαλεί ή διεγείρει σε βιαιοπραγίες ή εχθροπάθεια κατά ομάδας ή προσώπου, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το γενετήσιο προσανατολισμό, ή κατά πραγμάτων που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά από τις παραπάνω ομάδες ή πρόσωπα, κατά τρόπο που μπορεί να εκθέσει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι(6) μηνών έως τριών (3) ετών και χρηματική ποινή χιλίων έως πέντε χιλιάδων (1.000 – 5.000) ευρώ.
2. Αν η πράξη της προηγούμενης παραγράφου είχε ως άμεσο επακόλουθο την τέλεση εγκλημάτων, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή τριών έως δέκα χιλιάδων (3.000 – 10.000) ευρώ, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.


Ηδη,η παρουσία των δυο παραγράφων,σημαίνει πως η (1) δε συνεπάγεται αναπόφευκτα τη (2).Σωστά λοιπόν,η τέλεση του ρατσιστικού εγκλήματος,τιμωρείται βαρύτερα από την παρακίνηση σ'αυτό.Σωστά επίσης και η παρακίνηση/προπαγάνδιση τέτοιων ενεργειών θεωρείται κολάσιμη,αφού καλλιεργεί το θεωρητικό υπόβαθρο για τη μελλοντική υλοποίηση ρατσιστικών ενεργειών.Καμία λοιπόν επιφύλαξη,για το άρθρο 3.

Άρθρο 4
1. Όποιος δημόσια προφορικά ή διά του τύπου ή μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, εγκωμιάζει ή αρνείται ή εκμηδενίζει τη σημασία εγκλημάτων γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλημάτων πολέμου, όπως ορίζονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ή των εγκλημάτων που ορίζονται στο άρθρο 6 του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατοδικείου που προσαρτάται στη Συμφωνία του Λονδίνου της 8ης Αυγούστου 1945 και η πράξη αυτή στρέφεται κατά ομάδας προσώπων που προσδιορίζεται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή ή το γενετήσιο προσανατολισμό κατά τρόπο που μπορεί να προκαλέσει ή διεγείρει σε βιαιοπραγίες ή εχθροπάθεια κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους της τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη και χρηματική ποινή χιλίων έως τριών χιλιάδων (1.000 – 3.000) ευρώ.

2. Για την εφαρμογή της προηγούμενης παραγράφου απαιτείται τα εγκλήματα αυτά να έχουν αναγνωριστεί με αμετάκλητη απόφαση ελληνικού ή διεθνούς δικαστηρίου.


Εδώ,αρχίζουν τα προβλήματα.Επιχειρείται,κατά τρόπο αυθαίρετο,να επιβληθεί η επίσημη ιστορική άποψη ως η μόνη νόμιμη.Γι'αυτό άλλωστε και γίνεται επίκληση στις διεθνείς συνθήκες.Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά:
-ακόμη κι αν είμαστε πεπεισμένοι για τη φρίκη του ολοκαυτώματος,δεν έχει το δικαίωμα κάποιος να έχει αντίθετη άποψη?Με ποιό δικαίωμα νομοθετούμε τη λογοκρισία του?
-τί συμβαίνει με περιπτώσεις γενοκτονίας για τις οποίες δεν υπάρχει ομοφωνία δικαστικής ετυμηγορίας? Τυπικό παράδειγμα,η γενοκτονία των Αρμενίων:έχει αναγνωριστεί ως τέτοια από τη Γαλλία,ενώ η Ελλάδα δεν έχει επίσημη θέση.Ενας πολίτης,εντός της Ελληνικής επικράτειας,ο οποίος είτε αποδέχεται,είτε αρνείται το ιστορικό αυτό γεγονός,πότε παραβιάζει τον νόμο και με ποιό σκεπτικό?
-τί θα συμβεί στην περίπτωση που,η ιστορική έρευνα,οδηγήσει σε αναθεώρηση της επίσημης εκδοχής? Θυμίζω τη μαζική δολοφονία στο Κατύν,για την οποία η μεταπολεμική επίσημη εκδοχή στην Πολωνία ενοχοποιούσε τους Ναζί και,μόλις μετά την πτώση της ΕΣΣΔ,αποκαταστάθηκε η ιστορική αλήθεια (έγκλημα του Στάλιν):οι ένοχοι του χθες ήταν οι αθώοι του αύριο και αντίστροφα!

Το άρθρο 4,είναι προβληματικό,διότι,στο όνομα του αντι-ρατσισμού,επιχειρεί να επιβάλλει μια ιστορική εκδοχή ως αποκλειστικά νόμιμη,ως μη επιδεχόμενη έρευνας ή αμφισβήτησης,επιχειρεί με άλλα λόγια να δογματίσει.Νόμος όμως,ο οποίος παράγει δόγματα,είναι εκ φύσεως νόμος καταπιεστικός της αντίθετης άποψης και συνεπώς λογοκρίνει εμπράκτως.
Δεν είναι λογικό όμως,στο όνομα του αντι-ρατσισμού,να επιβληθεί λογοκρισία!

Σε τελική ανάλυση,είμαστε αντι-ρατσιστές,επειδή ο ρατσισμός δεν έχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση (είναι αντιεπιστημονική θεωρία),αλλά και επειδή,οποτεδήποτε κι αν εφαρμόστηκε ιστορικά σε μαζική κλίμακα,ως κρατική θεωρία,οδήγησε σε τερατωδίες και μαζικές ανθρωποσφαγές.
Αυτά είναι δύο βασικά επιχειρήματα(επιστημονικό-ανθρωπιστικό),με τα οποία μπορούμε κάθε στιγμή να αντιτασσόμαστε σε έναν ρατσιστή.Η προληπτική φίμωσή του,εκτός από αυταρχισμό,υποκρύπτει και ανεπάρκεια θεωρητικής αντιμετώπισης του ρατσισμού!
Μου θυμίζει,πριν από χρόνια,τις Γαλλικές Προεδρικές εκλογές,όταν αναμετρήθηκαν στον τελικό ο Chirac με το LePen και ο Chirac αρνήθηκε επίμονα το διάλογο κρυπτόμενος πίσω από δαιμονολογίες ("δε συζητώ με εξτρεμιστές κλπ").Αν φοβόμαστε να αντιμετωπίσουμε αυτό που απεχθανόμαστε,μάλλον δεν το απεχθανόμαστε αρκετά!

Η politically-correct αντίληψη του σνομπισμού των "περιθωριακών" ή "εξτρεμιστικών" αντιλήψεων,παραβλέπει την ανάγκη της κριτικής τους αποδόμησης.Η δε προσπάθειά της να τις λογοκρίνει,αντί να τις αντικρούσει,υποδηλώνει μια ψυχολογία δειλίας απέναντι στο αποτρόπαιο.
Η ελευθερία όμως-κατά τον ποιητή-θέλει αρετή και τόλμη!

12/12/2011

Friday, December 9, 2011

Περί Καντιανής επιταγής


Σε εγχειρίδια πολιτικής φιλοσοφίας είναι εξαιρετικά δημοφιλής ως ηθική πρόταση,η προτροπή του Καντ "να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως τελικούς σκοπούς καθεαυτούς και όχι ως μέσα για την επίτευξη άλλων τελικών στόχων".
Η ρήση είναι γοητευτική αλλά-φευ-μάλλον θεωρητική.

Η καθημερινότητα βρίθει παραδειγμάτων στα οποία τα άτομα,δρώντας, χρησιμοποιούν άλλα άτομα ως μέσα για την επίτευξη απώτερων σκοπών.

Μερικά παραδείγματα εν προκειμένω
-To 1993,στα προκριματικά του Ευρωμπάσκετ,ο Ευθύμης Κιουμουρτζόγλου,προπονητής τότε της Εθνικής,επιστράτευσε τον Χρήστο "αληταρά" Τσέκο για να μαρκάρει τον θηριώδη (2,31μ) Ρουμάνο Gheorghe Mureşan.Ο ρόλος του Τσέκου τελείωσε μετά απ'αυτό το ματς.Είναι σαφές πως ο Τσέκος-παρότι "αληταράς"-χρησιμοποιήθηκε από τον Κιουμουρτζόγλου ως μέσον,για την επίτευξη του εθνικού σκοπού.Ενας μη-μπασκετμπολίστας,ως μέσον για την επίτευξη συλλογικού μπασκετικού στόχου (ο μόνος τρόπος να καταρρεύσει το επιχείρημα,είναι να με πείσετε πως ο Τσέκος-"αληταράς" έγινε ποτέ μπασκετμπολίστας).
-Το 1944,στη ναυμαχία του Λέιτε,το ιαπωνικό σχέδιο προέβλεπε τη χρησιμοποίηση της μοίρας του Jisaburō Ozawa, αποκλειστικά ως "δόλωμα" για τους Αμερικανούς.Το δόλωμα το κατάπιε ο William Halsey,αλλά τελικά η κατάληξη της ναυμαχίας δεν ήταν ευτυχής για τους Ιάπωνες λόγω άλλων παραγόντων που στο μεταξύ ενέσκυψαν.Είναι σαφές πως ο Ozawa και οι άντρες του χρησιμοποιήθηκαν ως μέσον για την επίτευξη του απώτερου σκοπού.
-Το 1982,ο Ακης "την έπεσε" στην Εφη,στη διάρκεια μιας νυχτερινής εξόδου.Η Εφη αρχικά αντέδρασε και ο Ακης στράφηκε στην κολλητή της,την Τασία.Η Εφη ζήλεψε και τελικά ο Ακης πέτυχε το στόχο του (κατάκτηση Εφης) χρησιμοποιώντας την Τασία ως μέσον.
Τα τρία αυτά παραδείγματα τα οποία φαινομενικά αντιστοιχούν σε παντελώς άσχετες μεταξύ τους καταστάσεις και εποχές,έχουν ένα κοινό σημείο.Τη χρησιμοποίηση ανθρώπων από άλλους ανθρώπους ως διαμέσων προς την επίτευξη ενός απώτερου σκοπού.
Η Καντιανή επιταγή λοιπόν,αναιρείται εμπράκτως,καθημερινά και διαχρονικά δια μέσου των αιώνων,από ανθρώπους διαφορετικών φυλών-θρησκειών-επαγγελμάτων-προθέσεων κ.ο.κ

Μήπως λοιπόν πρόκειται απλά για μια ανθρωπιστική ευχή,που όμως είναι πρακτικά αδύνατον να υλοποιηθεί?
Αν μιλάμε για τη μεμονωμένη ατομική δράση φαίνεται πως,ναι.
Αν μιλάμε επίσης για συλλογική δράση μιας κοινωνίας σε καιρό πολέμου,η απάντηση είναι επίσης ναι (ο αντιπερισπασμός στον πόλεμο,εφαρμόζεται από την αρχαιότητα,από όλους τους εμπόλεμους).
Απομένει η εξέταση υλοποίησης της Καντιανής επιταγής από κοινωνίες που δε βρίσκονται σε εμπόλεμες συνθήκες.

Εδώ,αρχίζει ξαφνικά η προτροπή του Καντ να αποκτά νόημα.
Αρκεί να αναδιφήσουμε από τα ιστορικά παραδείγματα, τις κοινωνίες εκείνες στις οποίες οι άνθρωποι αντιμετωπίζονταν καθημερινά(και όχι υπό συνθήκες πολέμου) ως μέσα για την επίτευξη απώτερων σκοπών.
-Στην αρχαία Σπάρτη,τα μωρά που είχαν κινητική/νοητική υστέρηση,ρίχνονταν στον Καιάδα.Ο πολιτικός σκοπός ήταν η διασφάλιση του αξιόμαχου των πολιτών.Οι ίδιοι οι πολίτες θυσιάζονταν-αν "έπρεπε"-ως μέσο για την επίτευξή του.
Η Σπαρτιατική πολιτεία,είναι το αρχέτυπο του ολοκληρωτικού κράτους στον Ευρωπαικό χώρο (για λόγους οικονομίας δε θα ασχοληθώ με τις Ασιατικές κοινωνίες,στις οποίες ακόμη και σήμερα,τα ανθρώπινα δικαιώματα παραμένουν αίτημα προς ικανοποίηση).

Αυτό που χαρακτηρίζει τον ευρωπαικό ολοκληρωτισμό,σε κάθε ιστορική του εμφάνιση,είναι η θεσμική διακήρυξη ενός υπέρτατου στόχου-από πλευράς κράτους-και η χρησιμοποίηση των πολιτών ως μέσων,στην προσπάθεια επίτευξής του.Ο υπέρτατος αυτός σκοπός,σημαίνει πως το κράτος-διακηρύσσοντάς τον-προβαίνει σε μια ηθική επιλογή.Είναι ένα κράτος με επίσημα διακηρυγμένη ηθική ("εθνοφυλετική καθαρότητα" για τους ναζιστές,"εθνικιστικό μονοπώλιο" για τους φασίστες,"σοσιαλιστικό ιδεώδες" για τους κομμουνιστές).Από τη στιγμή που μια ηθική επιλογή,γίνεται επίσημη κρατική ιδεολογία,κάθε άλλη ηθική προσέγγιση είναι δυνητικά ελεγχόμενη και δυνητικά διωκόμενη.

Θα αντιτείνει κανείς πως στη βάση κάθε κρατικής θέσμισης υπάρχει μια ηθική επιλογή.Ακόμη και η εξασφάλιση της επιβίωσης της κοινότητας,αν και αρχικά αποτελεί βιολογική ανάγκη,στην εξέλιξη της πολιτείας αποβαίνει ηθική επιλογή.Οι μικρές αρχικά ομάδες ανθρώπων που εξ ανάγκης συνενώθηκαν σε κοινότητες για να επιβιώσουν,εξελισσόμενες ιστορικά,μετατρέπονται σε κρατικές οντότητες στις οποίες ο πρωταρχικός όρος-η επιβίωση-δεν είναι για όλα τα μέλη τους εξασφαλισμένος (βλ.για παράδειγμα τους άστεγους και τους νεόπτωχους των μεγάλων αστικών κέντρων).
Αρα,το πρωταρχικό ζητούμενο (η επιβίωση έναντι των φυσικών απειλών) επανέρχεται στις σύγχρονες κοινωνίες ως αίτημα επιβίωσης εντός των αστικών απαιτήσεων.
Η ικανοποίηση αυτής της απαίτησης,γεννά την πολιτική.
O Robert Nozick,έχει δίκιο λοιπόν όταν υποστηρίζει πως η ηθική φιλοσοφία καθορίζει την πολιτική σκέψη.Πίσω από κάθε πολιτική επιλογή κρύβεται μια προηγηθείσα ηθική επιλογή.
Σε τελική ανάλυση λοιπόν κανένα κράτος δεν μπορεί να είναι ηθικά ουδέτερο.
Ακόμη και η πιό φιλελεύθερη κοινωνία,επιλέγει να μη διακηρύσσει επίσημη ηθική ή θρησκεία και επιλέγει την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας έναντι των κοινωνικών διεκδικήσεων.
Ο αφορισμός του Hayek πως "ένα ολοκληρωτικό κράτος έχει επίσημη ηθική,ένα φιλελεύθερο όχι",χρειάζεται κατά συνέπεια περαιτέρω αποσαφήνηση.

Τίθεται λοιπόν το θεμελιώδες ερώτημα.Υπάρχει ηθική επιλογή που να διαχωρίζει ένα φιλελεύθερο από ένα ολοκληρωτικό κράτος?
Απ΄ότι φαίνεται,όχι.
Το ερώτημα συνεχίζεται.Υπάρχουν ασφαλή κριτήρια διακρίσεως μεταξύ φιλελεύθερων/ολοκληρωτικών κοινωνιών?
Εδώ οι απαντήσεις είναι ευκολότερες.Μια κοινωνία που προκρίνει τα ατομικά δικαιώματα,την ελεύθερη αγορά,το ελεύθερο εμπόριο,τον ανταγωνισμό,την ανεξιθρησκεία,την ελεύθερη διακίνηση ιδεών/αγαθών/ανθρώπων,την ατομική ιδιοκτησία,την ισονομία,την έλλειψη προνομίων/διαχωρισμών των πολιτών,την ελευθεροτυπία,την πολυφωνία,το πολυκομματικό κοινοβούλιο,είναι μια φιλελεύθερη κοινωνία.Μια κοινωνία που καταστρατηγεί όλα αυτά,είναι μια ολοκληρωτική κοινωνία.
Μια κοινωνία που καταπνίγει κατά το δοκούν,αλλά όχι συστηματικά,κάτι από τα παραπάνω,μολονότι έχει... νομοθετήσει την προάσπισή του,είναι η Ελληνική κοινωνία!

Το ερώτημα συνεχίζεται.Υπάρχουν "άυλα χαρακτηριστικά",κοινώς ήθη,που να υποσημαίνουν τη ροπή μιάς κοινωνίας προς ανελεύθερες πρακτικές?
Εδώ,ξανά,ανοίγεται ανώπιόν μας το χάος! Θα τολμούσα όμως να επισημάνω ίσως δύο ενδεικτικά "ήθη".
-Το πρώτο,είναι η στάση έναντι της εξουσίας.Οι φιλελεύθερες κοινωνίες επιζητούν τη μείωση της κρατικής εξουσίας,τη μείωση της πολιτικής δύναμης των αρχών.Η φράση του λόρδου Acton "η δύναμη διαφθείρει και η απόλυτη δύναμη,διαφθείρει απόλυτα" είναι χαρακτηριστική.Στις φιλελεύθερες κοινωνίες,οι άρχοντες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου με τους πολίτες και οι πολίτες δεν επιδεικνύουν δουλοπρέπεια έναντι των αρχόντων.Η διάκριση των εξουσιών δεν αρκεί και επιδιώκεται η μείωση των κρατικών εξουσιών.
Αντίθετα,σε μη-φιλελεύθερες κοινωνίες-όπως η Ελληνική-οι άρχοντες είναι υπεράνω των νόμων (βουλευτική ασυλία) και οι πολίτες είναι δουλοπρεπείς ενώπιον των αρχόντων.Η δε εξουσία του κράτους βρίσκεται παντού,καμία δραστηριότητα δε γίνεται χωρίς σφραγίδα κρατικής υπηρεσίας και ο νόμος εφαρμόζεται κατά περίπτωση με τη δέουσα...ελαστικότητα ενώπιον των αρχόντων ή των εκλεκτών τους.Περιττό βέβαια να τονιστεί πως η πολιτική ανισότητα σ'αυτές τις κοινωνίες είναι απείρως μεγαλύτερη από την όποια οικονομική ανισότητα και διαπερνά κάθε κοινωνική και επαγγελματική τάξη.
-Το δεύτερο,είναι η στάση έναντι της ηδονής Marcuse έχει επισημάνει πως κάθε ανελεύθερο καθεστώς,επιδιώκει τον έλεγχο,τη λογοκρισία της ηδονής.Η πορνογραφία,οι σεξουαλικές αποκλίσεις,η ελευθεριακή τέχνη,διώκονται αυστηρά.Είναι γνωστή η καταδίκη της πορνογραφίας στην Κίνα,όπως και οι διώξεις των ομοφυλοφίλων στην ΕΣΣΔ και στην Κούβα (μόλις πρόσφατα ο Castro απολογήθηκε γι'αυτές).Η καταδίκη της ηδονής είναι ένας-ακόμη-χώρος ταυτίσεως των ορθόδοξων σοσιαλιστών με τους πουριτανούς συντηρητικούς(όπως άλλωστε και ο αντισημητισμός,ο αντικαπιταλισμός,η αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση κ.α).Η ηδονή,απευθυνόμενη στο ένστικτο,οδηγεί σε "ελευθεριακές" επιλογές τις οποίες δεν μπορεί να ανεχτεί ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.
Από αυτή την άποψη,η Ελλάδα-"σήμερον δύο έργα σεξ/καράτε","δώστε την τσόντα στο λαό","να'τα τα πουλάκια μου"-είναι σαφέστατα φιλελεύθερη κοινωνία.
Αρκεί,να μην εμπλέκονται οι τσόντες με τα θεία,διότι τότε παρεμβαίνει ο μηχανισμός λογοκρισίας του Υπουργείου Πολιτισμού (βλ.παρέμβαση Βενιζέλου κατά "βλασφημου" πίνακα ζωγραφικής,βλ.λογοκρισία του φιλμ "τελευταίος πειρασμός" κλπ).

Ξεκίνησα να σχολιάσω την αδυναμία πραγμάτωσης της Καντιανής επιλογής σε ατομικό/συλλογικό επίπεδο και χάθηκα σε μετα-καντιανους σχολαστικισμούς,με ολίγον από Γκουσγκούνη.Κάτι τέτοιο θα πάθαινε κι ο Immanuel Kant,αν ζούσε στη Λευκάδα.Το πιθανότερο αποτέλεσμα του απογευματινού του περιπάτου,θα ήταν η λαική κραυγή."Μανώλη,άσ'την περίσκεψη κι έλα να σε κεράσω ένα ούζο"!

9/12/2011

Wednesday, November 30, 2011

Σβετλάνα και Ιωσήφ


Νύχτα στην Τάιγκα.Τα ουρλιαχτά των λύκων φοβίζουν τη μικρή Σβετλάνα.Πόσο θα προτιμούσε την ντάτσα της Αζοφικής με τα ήρεμα ηλιοβασιλέμματα!Ακόμη και στο σπίτι στα περίχωρα της Μόσχας,ένιωθε πιό καλά.Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι στη Μόσχα και όπου υπάρχουν άνθρωποι δεν υπάρχουν λύκοι,έτσι δεν είναι?
Κάνει κρύο το χειμώνα,μα το σπίτι ευτυχώς ζεσταίνεται καλά.Οι σύντροφοι έχουν συγκεντρώσει πολλά καυσόξυλα και η αποθήκη είναι γεμάτη αγαθά.Μέσα στο σαμοβάρι αχνίζει το μυρωδάτο τσάι και η Σβετλάνα ξεχνιέται μπροστά στο τζάκι χαζεύοντας τις φλόγες.Ο μπαμπάς πάλι άργησε απόψε.Της έχει πει να τον προσφωνεί "σύντροφο-πατέρα" και η Σβετλάνα ξέρει πως ο λόγος που πάντοτε καθυστερεί είναι οι μεγάλες υποθέσεις της Επανάστασης.
Ο μπαμπάς της είναι ο "πρώτος σύντροφος" της Επανάστασης και ταυτόχρονα "πρώτος εργάτης" του Σοσιαλισμού,"πρώτος αγρότης" της κολλεκτίβας και "πρώτος στρατάρχης" του κόκκινου στρατού!Η Σβετλάνα καμαρώνει που έχει τόσο ικανό πατέρα,θα ήθελε όμως να τον βλέπει συχνότερα.Τον αγαπάει τον μπαμπά κι ας τη φοβίζει ώρες-ώρες,όπως τότε που τον ρώτησε πότε θα ξανάρθει ο θείος Νικολάι κι εκείνος άρχισε να φωνάζει με την άγρια βραχνή του φωνή "μην ξαναπείς αυτό το όνομα¨!Ο Μπουχάριν πήγε με τους εχθρούς της Επανάστασης!Δεν πρόκειται να τον ξαναδείς ποτέ και καλά θα κάνεις να τον ξεχάσεις"!
Θυμώνει συχνά ο μπαμπάς!Η Σβετλάνα ξέρει πως όταν ήταν μικρός ζούσε πολύ φτωχικά.Πεινούσε και κρύωνε κάθε μέρα,γι'αυτό και τώρα παλεύει να έχουν όλοι οι Ρώσοι ψωμί στο τραπέζι και ξύλα στη φωτιά.Αυτό είναι το μεγάλο όραμα της Επανάστασης και η Σβετλάνα καταλαβαίνει πως ο μπαμπάς κάνει μεγάλη προσπάθεια!
Μια μέρα,καθώς ταξίδευε με το τρένο,η Σβετλάνα είδε απ'το παράθυρο ένα παράξενο θέαμα.Ανθρωποι που φορούσαν γκρι στολές και είχαν κουρεμένα κεφάλια,έσκαβαν με φτυάρια και αξίνες τη γη,ενώ τριγύρω τους οι κόκκινοι φρουροί κοιτούσαν βλοσυροί.Η Σβετλάνα έμαθε πως αυτοί ήταν "εχθροί του λαού" και αυτή η δουλειά ήταν η επαναστατική τους διαπαιδαγώγηση,ώστε να επιστρέψουν εξαγνισμένοι στο μεγάλο σκοπό της Επανάστασης."Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση" όπως έλεγε και ο μπαμπάς, "οι εχθροί παραμονεύουν παντού"!
Κάποτε τον ρώτησε "μ'αγαπάς σύντροφε-πατέρα ;" κι εκείνος πολύ αυστηρά της θύμησε πως η αγάπη είναι μια αστική προκατάληψη και πως στο Σοσιαλισμό εκείνο που μετράει είναι η συντροφική αλληλεγγύη και χρέος κάθε συντρόφου είναι να μην παρασέρνεται από τις αξίες του παλιού καθεστώτος."Ο δρόμος για το Σοσιαλισμό είναι δύσκολος μα θα τον βαδίσουμε ως το τέλος".
Οταν μιλούσε έτσι,το βλέμμα του πάγωνε πιό πολύ κι απ'το χειμώνα της στέππας,το πρόσωπο κάτω απ'το άκαμπτο μουστάκι σκλήραινε σαν το ατσάλι των Ουραλίων,θαρρούσες πως απέναντί σου ήταν ένας άνθρωπος καμωμένος από σάρκα,κόκκαλα και χρέος.Καμια συγκίνηση απ'αυτές που έγραφαν τα ρομάντζα του παλιού καθεστώτος,κανένας μικροαστικός δισταγμός,τίποτε δεν μπορούσε να επηρεάσει τη βαθειά αίσθηση του καθήκοντος που χαρακτηρίζει κάθε μεγάλο ηγέτη!
Τον θαύμαζε η Σβετλάνα κι ας τον φοβόνταν την ίδια στιγμή!

Κάποτε όμως,που η μικρή είχε αρρωστήσει και κινδύνεψε σοβαρά,ο "πατερούλης" των λαών και της ίδιας,πέρασε δυο ολόκληρα μερόνυχτα κοντά της.Το βλέμμα του περιεργαζόνταν ανήσυχα το μικρό της κορμάκι,ρωτούσε το γιατρό συνεχώς,μια φορά της έφερε ο ίδιος να πιεί τσάι με μπισκότα! Κι όταν πια ανάρρωσε,αυτός ο παγερός σαν το σιβηριανό αέρα άνθρωπος,την πήρε στην αγκαλιά του κι ένα χαμόγελο χαράχτηκε κάτω απ'το χιονισμένο του μουστάκι.
Ωστε λοιπόν,την αγαπούσε κι αυτός! Η Σβετλάνα το έμαθε εκείνη τη μέρα κι ας μην της το είχε πει ποτέ! Το έμαθε και δε θα το ξεχνούσε!

Αργότερα,μετά από χρόνια,τότε που διάφοροι άγνωστοι τη σταματούσαν στο δρόμο και της μιλούσαν με περιφρόνηση,όλοι αυτοί που κάποτε έτρεμαν τον πατέρα της όσο ζούσε,η Σβετλάνα άφησε πίσω της τη μάνα-Ρωσία κι έφυγε για πάντα!
Τις νύχτες την ξυπνούσαν τα φαντάσματα.Ο θείος Νικολάι,οι εχθροί του λαού,οι κουλάκοι,οι σαμποτέρ των εργοστασίων,οι ένοχοι των δικαστηρίων αντεπαναστάτες,οι Πολωνοί απ'το δάσος του Κατύν,ο Τρότσκι και οι φίλοι του,ο Αντρέου Νιν και οι δρόμοι της Βαρκελώνης...
Εζησε μεσ'στους εφιάλτες και στην ενοχή για τα εγκλήματα του πατερούλη.

Μόνον αυτή όμως ήξερε το φοβερότερο απ'όλα τα μυστικά.
Πως ακόμη και στην καρδιά του Στάλιν,βρήκε τρόπο να τρυπώσει η αγάπη!
Ακόμη κι εκείνος,της είχε κρυφά παραδοθεί.
Ισως αν την είχε εμπιστευθεί λιγάκι περισσότερο,πολλά θα'ταν διαφορετικά!
Τώρα που θα ξαναβρεθούν,μπορεί πιά να το παραδεχτεί...

30/11/2011
Αφιερωμένο στους κυνηγημένους όλων των εποχών και σε όσους διαρκώς αναρωτιούνται για την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής...

Friday, November 25, 2011

Απόβροχο


Ελληνική επαρχία,αρχές της δεκαετίας του '80.
Είναι τέλη φθινοπώρου,οι μέρες μικραίνουν,τα κακοφωτισμένα σοκάκια εκπέμπουν θλίψη και φτώχεια.
Αρχίζει να βρέχει.Οι κάτοικοι του νησιού ξέρουν πως η βροχή δε θα σταματήσει ποτέ.Σαράντα μέρες συνεχόμενης βροχής θα καλύψουν την πολιτεία.Μια μόνιμη οσμή νοτισμένου ξύλου,τα λασπωμένα καλντερίμια,οι σκουριασμένοι τσίγκοι των σπιτιών,αυτή είναι η χειμωνιάτικη φωτογραφία της πόλης,σε φόντο αιώνια ασπρόμαυρο.
Τα παιδιά πάνε σχολείο σε ερειπωμένα απομεινάρια κτιρίων.Στην τάξη φοράνε μπουφάν-η μόνιμη υγρασία πηρουνιάζει τα κορμιά- και πλαστικές γαλότσες,γιατί οι αίθουσες του ισογείου είναι χαμηλότερα απ'το δρόμο και κάθε που βρέχει πλημμυρίζουν.
Οταν σχολάσουν παίζουν μπάλα στο πάρκο και κάνουν ποδήλατο στον ελαιώνα.Τριγυρνούν με κοκκινόχωμα στα γόνατα και στους αγκώνες,αχτένιστα ιδρωμένα μαλλιά,συχνά μούσκεμα ως το κόκκαλο κι απόλυτα ευτυχισμένα.
Σαν πέσει η νύχτα,θα βγουν βόλτα στην αγορά κι όταν μεγαλώσουν θα αρχίσουν τις εξόδους.Εχουν έρθει τα πρώτα ηλεκτρονικά παιχνίδια,με ασπρόμαυρη οθόνη και 5 δραχμές την παρτίδα.Πλάι στα φλιππεράκια και στο ξύλινο ποδοσφαιράκι,στριμώχνονται και μαγεύουν τους νέους.Οι μεγαλύτεροι πηγαίνουν σινεμά (υπάρχουν δύο,το καλοκαίρι τρία) και ντισκοτέκ (δυο χειμωνιάτικες,δυο καλοκαιρινές).
Στην πόλη ο χρόνος κυλάει αργά,μα ήδη οι μπαμπάδες συζητούν για την "αλλαγή" που ήρθε στις 18 Οκτώβρη του "81.Τα παιδιά πάλι δεν πολυκαταλαβαίνουν την "αλλαγή".Το μόνο που άλλαξε είναι πως στο σχολείο οι δάσκαλοι αρχίζουν να λογοφέρνουν μεταξύ τους και να αντιδικούν-τα παιδιά δεν ξέρουν γιατί.Α και οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες,σαν να τους φαίνεται πως φωνάζουν τώρα πιο πολύ,αλλά μπορεί να είναι και η ιδέα τους-έτσι κι αλλιώς πάντοτε φώναζαν αυτοί.
Την ασπρόμαυρη βροχή,τώρα διαπερνούν νέες λέξεις:κοινωνικοποίηση,λαική κυριαρχία,σοσιαλισμός,ισότητα,αλλά και άλλες που εκφέρονται σα βρισιές όπως "φασίστες","δεξιά","αντίδραση".
Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν.Περισσότερο ονειρεύονται το καλοκαίρι που θα'ρθει όταν στερέψουν πια οι ουρανοί και το "παπί" που τους έταξε ο μπαμπάς-για μηχανή μεγάλη αργότερα,άλλωστε και το "παπάκι" μια χαρά θ'αρέσει στα κορίτσια!

Κάποια μέρα στο σχολείο,οι δάσκαλοι φορτώνουν τα παιδιά τενεκέδες γεμάτους χυμό:προσφορά της "αλλαγής" για το λαό και μάλιστα "δωρεάν",έτσι τους είπαν οι δάσκαλοι.
Η τηλεόραση καλεί το λαό να μην αγοράζει "εισαγόμενα" και η "αλλαγή" ζητάει να "κλείσουν οι βάσεις του θανάτου".Τα παιδιά δεν πολυκαταλαβαίνουν,αλλά ξέρουν πως στο βουνό του νησιού υπάρχει μια τέτοια βάση.Ηταν άραγε τόσο επικίνδυνη και γιατί κανείς μέχρι τότε δεν τους το είχε πει?

Στο μεταξύ συνεχίζει να βρέχει.
Βροχή επίμονη,άλλοτε σιγανή κι άλλοτε καταιγιστική,μαστιγώνει τις τσίγκινες σκεπές των χαμόσπιτων,βαθαίνει το πράσινο του ελαιώνα,πλημμυρίζει τα τηγάνια στις παλιές αλυκές,κυνηγάει τ'αδέσποτα του δρόμου.
Εκατοντάδες μικρά ποτάμια διαπερνούν τα στενά της πόλης,κουβαλώντας λάσπη,παιδικά παιχνίδια,αποκόμματα εφημερίδων και φρούτα που ξέφυγαν απ'τους πάγκους των μανάβηδων.
Ενα διαρκές,αλύπητο γκρι τυλίγει τα πάντα.
Πράγματι,φαίνεται πως ο κόσμος αποζητούσε την "αλλαγή".Ανθρωποι κάποτε φοβισμένοι,κλεισμένοι στο καβούκι τους,τώρα μιλάνε δυνατά,φωνάζουν,θέλουν ν'αλλάξουν τον κόσμο.
Η αιώνια θλιμμένη κεντρική αγορά,τώρα σφύζει από ζυμώσεις στα καφενεία,πορείες των ανθρώπων με τις κόκκινες σημαίες,ντουντούκες,συνθήματα,σφιγμένες γροθιές στον γκρι ουρανό.
Θαρρείς και βάλθηκαν οι άνθρωποι να ξαναβάψουν τον κόσμο,ν'αναποδογυρίσουν το αιώνιο γκρι σκηνικό με πινελιές πράσινης άνοιξης και κόκκινης νιότης!

Κυλάνε οι χειμώνες.
Η "αλλαγή" άρχισε ν'ασθμαίνει.Εταξε στους ανθρώπους αδελφοσύνη,δικαιοσύνη,ευημερία.
Νέοι όμως διαχωρισμοί ξεφύτρωσαν.Τα παιδιά ακούνε πως υπάρχουν μπλε και πράσινα καφενεία-τί παράξενο αλήθεια,όλα τα καφενεία δεν έχουν άραγε το ίδιο χρώμα?-,υπάρχουν μπλε,πράσινοι και κόκκινοι άνθρωποι ,κρυμένοι κι αυτοί κάτω απ'το ίδιο ροζ του ανθρώπινου δέρματος, η "δικαιοσύνη" της "αλλαγής" όπως και η "ευημερία" της, δε μοιράζονται σε όλους.
Κάτι όμως νέο πράγματι αχνοπροβάλλει.Στο σχολείο οι δάσκαλοι δε δέρνουν πια τους μαθητές,οι γυναίκες καπνίζουν στο δρόμο,τα παλιά μπακάλικα γίνονται σουπερ-μαρκετ, ο κόσμος αρχίζει να ψωνίζει.
Η "αλλαγή" δεν ήθελε την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ,τώρα όμως πολλοί "πράσινοι" άνθρωποι είναι ευχαριστημένοι κι ας μην έκλεισε η βάση στο βουνό.Τα παιδιά πάλι δεν ξέρουν τί είναι ΕΟΚ και ΝΑΤΟ,ούτε τί είναι "το ίδιο συνδικάτο" που ακούν να το φωνάζουν οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες.

Τα παιδιά μαθαίνουν για τον κόσμο απ'τη γεωγραφία στο σχολείο.Μερικά έχουν pen-friends με άλλα παιδιά από ξένες χώρες.Τα μεγαλύτερα βλέπουν τηλεόραση-δύο κανάλια-και ακούνε τί συμβαίνει στον κόσμο.Η "αλλαγή" λέει πως αμερικανοι και ευρωπαίοι είναι "καρχαρίες" και "γεράκια" ενώ αληθινοί φίλοι μας είναι κάποιοι άραβες και οι σοσιαλιστές σύντροφοι της ΕΣΣΔ.Τα ίδια λένε και οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες,αλλά-περίεργο-δε δείχνουν να πολυσυμπαθούν την "αλλαγή".Περίεργα πράγματα.Γίνεται οι άνθρωποι να'ναι και πουλιά (γεράκια ή περιστέρια)?Τί είναι ΕΣΣΔ?Τίείναι σοσιαλισμός?

Μόνο η βροχή συνεχίζει ακάθεκτη να ραίνει την πολιτεία.Αυτή και τα πρώτα σκιρτήματα της νιότης.Οσο χρώμα δεν μπόρεσε η "αλλαγή" να φέρει,το χαρίζει απλόχερα το πρώτο φιλί.Είναι νύχτα,σ'ένα παγκάκι,σ'ένα πάρκο κάπου στη γη.Στο ίδιο πάρκο που κάποτε παίζαμε μπάλα,τώρα μετράμε τ'αστέρια κι ονειρευόμαστε να ταξιδέψουμε μακριά.

Οταν όλα περάσουν-η βροχή,η "αλλαγή",η γκρι υγρασία,η λάσπη των δρόμων,το πρώτο μπλουζ που ντράπηκες να της ζητήσεις να χορέψετε-πίσω από κάθε ανάμνηση και κάθε βίωμα,ένα αίτημα παραμένει ζωντανό.
Το ταξίδι,η φυγή.
Να δραπετεύσεις στον ορίζοντα,μακριά απ'τη χώρα της βροχής,του γκρι,της αλλοπρόσαλης "αλλαγής".
Φύγε και φτιάξε τη δική σου "αλλαγή".
Φύγε και άλλαξε τη μοίρα σου ή τουλάχιστον προσπάθησέ το!

25/11/2011

Monday, November 21, 2011

Το δάκρυ του Ξέρξη


"...ενθαύτα ο Ξέρξης εαυτόν εμακάρισε,μετά δε τούτο εδάκρυσε...Εισήλθε γαρ με λογισάμενον κατοικτίραι ως βραχύς είη πας ο ανθρώπινος βίος,ει τούτων γε εόντων τοσούτων ουδείς ες εκατοστόν έτος περιέσται".

"...αναλογίστηκα πόσο σύντομη είναι η ζωή του ανθρώπου κι ένιωσα λύπη στην ψυχή μου,με τη σκέψη πως,απ'όλους αυτούς που είναι τόσοι πολλοί,σ'εκατό χρόνια δε θα ζει κανείς"

(Ηροδότου,ιστορίαι,βιβλίο ζ' 45-46)

Ο μεγάλος βασιλιάς,στην ακμή της δόξας του,διαβαίνοντας τον Ελλήσποντο με τον πολυάριθμο στρατό του,υποκύπτει στην υπαρξιακή αγωνία.
Τί νόημα έχει η δόξα του εφήμερου κόσμου?
Τί παρακινεί τον άνθρωπο,στο σύντομο πέρασμά του απ'τη ζωή,να επενδύσει στην άυλη αξία της δόξας?
Πόσο σχετική αξία έχει το ανθρώπινο δυναμικό,μπροστά στις άγνωστες βουλές της ειμαρμένης?
Είναι η επιδίωξη της υστεροφημίας,η απόλυτη έκφραση της ματαιοδοξίας μας?

Συνηθίζουμε στο σχολείο να διδασκόμαστε την ιστορία μέσα από στερεότυπα που εξυπηρετούν τον εθνικό μας μύθο:οι δήθεν βάρβαροι που πίστευαν πως η αριθμητική τους υπεροχή και μόνο θα αρκούσε για να συντρίψουν τον Ελληνισμό.
Κι όμως,ο Ηρόδοτος εξιστορώντας τις συνήθειες των Περσών,αποκαλύπτει έναν λαό δημιουργικό,ανήσυχο και βαθειά φιλοσοφημένο.Στο γ' βιβλίο,περιγράφεται η συζήτηση των Περσών για τα πολιτεύματα,όπου γίνεται αναφορά και στο δημοκρατικό πολίτευμα ως ένα εκ των προτεινομένων ως ιδανικών (από τον Οτάνη).Η ιδέα περί δημοκρατίας λοιπόν προυπήρξε της εφαρμογής της στην Αθήνα του Περικλή.
Θα πει κανείς "εντάξει αυτοί τη σκέφτηκαν,αλλά την απέρριψαν ενώ οι Αθηναίοι εφάρμοσαν τη δημοκρατία",θα υπενθυμίσω όμως την κρίση του Θουκυδίδη για το Αθηναικό πολίτευμα επί Περικλέους ως "λόγω μεν δημοκρατία,έργω δε ενός ανδρός αρχή"!
Ας μην υποκύπτουμε σε εύκολους αφορισμούς και συνθήματα.

Επανερχόμενοι στα ερωτήματα του Ξέρξη,ασφαλώς και αδυνατούμε να δώσουμε έγκυρες απαντήσεις.Κάθε φιλοσοφική σχολή επιχείρησε να δώσει τις δικές της αλλά,είναι τέτοια η φύση των ερωτημάτων που ίσως δεν επιδέχονται απαντήσεως ή ίσως κάθε απάντηση να είναι σε κάποιο βαθμό νόμιμη (με την έννοια πως είναι αδύνατον να ελεγχθεί η "αλήθεια" ή το "ψεύδος" της).

Προσωπικά,το μόνο που μπορώ να υποθέσω είναι πως,ο άνθρωπος επενδύει στο άυλο επειδή η ύλη υπόκειται σε απτή και αδιαμφισβήτητη φθορά.Υποθέτωντας πως υπάρχει μη-υλική οντότητα,ο άνθρωπος επιχειρεί να υπερβεί την ύλη.Αποδίδοντας στην άυλη οντότητα ιδιότητες αφθαρσίας,ο άνθρωπος επιχειρεί ένα άλμα στην αθανασία (στην υπέρβαση του γεγονότος του υλικού θανάτου).Βρισκόμαστε ήδη στο κατώφλι της γεννήσεως των θρησκειών.Οπως έγραψε ο Νίκος Καρούζος"η θρησκευτικότητα,είναι κριτική της ύλης".

Ολα αυτά βέβαια κλονίστηκαν από τη θεωρία της σχετικότητας που μας έμαθε να βλέπουμε κάθε υλικό σώμα όχι μόνο ως ύλη αλλά και ως "δυνάμει ενέργεια".Πάλι όμως η θρησκεία μπήκε από την κλειδαρότρυπα,αφού εξίσου νόμιμη είναι και η προσδοκία γέννησης της ύλης από κάποια "μετατροπή ενέργειας".

Ετσι,τα ερωτήματα του Ξέρξη,εξακολουθούν να αιωρούνται αναπάντητα.

Το μόνο που μπορούμε ίσως να εισπράξουμε,ως διαχρονική απάντηση,είναι το δάκρυ του βασιλιά.
Το δάκρυ ,ως έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου,ταιριάζει σε κάθε πιθανή απάντηση.
Ταιριάζει στο "τίποτα" του αγνωστικιστή,αλλά και στο "Θεό" του θρησκευόμενου.
Ταιριάζει στη ματαιοδοξία του βασιλιά,αλλά και στη βιωτή του υπηκόου.
Ταιριάζει στην έπαρση του εθνικιστή αλλά και στην ανασφάλειά του.
Ταιριάζει στο όραμα του ιδεολόγου,αλλά και στην οικτρή του διάψευση.
Ταιριάζει στον πόνο,αλλά και στην ανείπωτη χαρά του ανθρώπου.
Τολμώ να υποστηρίξω πως ίσως ταιριάζει στην ανθρωπότητα ως εκφραστικό μέσο ανώτερο της γλώσσας:τίποτε δε φέρνει τους ανθρώπους πιό κοντά,όσο τα δάκρυα!

Τα δάκρυα του Ιησού στο όρος των ελαιών:η υπέρτατη στιγμή αγωνίας του "καθ'ομοίωσιν ανθρώπου" Θεού!
Με δάκρυα ερχόμαστε στον κόσμο και συχνά-μου το'μαθε η δουλειά μου-με δάκρυα αναχωρούμε...


Το μόνο που άφησε αναπάντητο ο Ηρόδοτος,είναι τί απέγινε το δάκρυ του Ξέρξη.
Κύλησε φαντάζομαι στον Ελλήσποντο κι έγινε ένα με τον αιώνιο στεναγμό των κυμάτων...

21/11/2011

Friday, November 18, 2011

"The road to serfdom" μια κριτική προσέγγιση


Ας ξεκινήσω απ'τον τίτλο: serfdom είναι το καθεστώς του δουλοπάροικου της φεουδαρχικής εποχής.Αυτόν τον τίτλο επέλεξε ο F.A.Hayek για το βιβλίο του που πρωτοεκδόθηκε το 1944 στη Βρεταννία,όπου ζούσε ο συγγραφέας.
Το έργο είναι αφιερωμένο "στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων" κατά τη διατύπωση του Hayek αφού,στην ανάλυσή του,αντικείμενο κριτικής δεν είναι μόνο ο σοσιαλισμός αλλά και η πατερναλιστική αντίληψη της "εμπιστοσύνης στην κρατούσα αρχή" που χαρακτηρίζει και άλλους πολιτικούς χώρους πέραν του σοσιαλιστικού.

Ας δούμε τα κεφάλαια συνοπτικά:

1) "Ο εγκατελειμένος δρόμος"
Ο Hayek υποστηρίζει τον ατομικισμό,όχι ως εγωτισμό (selfishness),αλλά ως πρόταγμα της κλασσικής αρχαιότητας και του αναγεννησιακού ουμανισμού:ως προυπόθεση της αξιακής αναγνώρισης του ανθρώπου ως μοναδικής ατομικής ύπαρξης,που δικαιούται να σχεδιάζει ο ίδιος τους όρους της καθημερινής του ζωής.Η λέξη κλειδί είναι η ανεκτικότητα (tolerance) και το πολιτικό ζητούμενο η απουσία καταναγκασμού (coercion).
"Ο φιλελευθερισμός δεν είναι ένα στατικό δόγμα.Δε διαθέτει άτεγκτους νόμους διαχρονικής ισχύος.Θεμελιώδης αρχή του είναι πως η εμπιστοσύνη στις αυθόρμητες δυνάμεις της κοινωνίας και η ελαχιστοποίηση του καταναγκασμού,αρκούν για τις περισσότερες προκλήσεις της καθημερινότητας".

2) "Η μεγάλη ουτοπία"
"Η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός,επικαλούνται από κοινού την ισότητα.Αλλά ενώ η δημοκρατία την επικαλείται μέσω της ελευθερίας (liberty),ο σοσιαλισμός την επικαλείται δια του περιορισμού (restraint) και της υποταγής (servitude)"

Oι σοσιαλιστές επικαλούνται την ελευθερία με όρους υλικούς ως "ελευθερία από τα δεσμά της ανάγκης",ταυτίζοντάς την έτσι με την ισχύ ή τον πλούτο.Οι φιλελεύθεροι,παρότι βέβαια αναγνωρίζουν τους περιορισμούς που θέτει η ένδεια στον άνθρωπο,επιμένουν στην ελευθερία ως απουσία καταναγκασμού.Η διαφορά στη σύλληψη της ελευθερίας μεταξύ φιλελεύθερων-σοσιαλιστών είναι θεμελιακή!

3) "Ατομικισμός και κολλεκτιβισμός"
"Ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός αρέσει στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων".
"Οι φιλελεύθεροι ζητούν από το κράτος να καθορίσει τους όρους του παιχνιδιού:το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου τα άτομα θα διαλέγονται και θα συναλλάσσονται απρόσκοπτα".
"Ο ατομικός ανταγωνισμός δεν είναι ασύμβατος με την συνύπαρξη ενός εκτεταμένου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών".O Hayek ζητά αυτή η κρατική παρέμβαση να μην παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό σε άλλους τομεία,αλλά αυτό είναι μάλλον αναπόφευκτο.
Επιπλέον,"υπάρχουν δραστηριότητες μεγάλης κοινωνικής σημασίας (π.χ η παροχή πολιτικής ασφάλειας) στις οποίες λόγω του ότι η οποιαδήποτε ιδιωτική επένδυση αποβαίνει ασύμφορη,η κρατική δραστηριότητα είναι μονόδρομος (wide and unquestioned)"
Στο σημείο αυτό γίνεται και μνεία σε αντίστοιχο χωρίο του Adam Smith από το "Wealth of Nations".

4) "To αναπόφευκτο του σχεδιασμού (planning)"
Αντίθετα με τη μαρξιστική άποψη που θεωρεί τα μονοπώλια νομοτελειακό αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης,ο Hayek υποστηρίζει πως "είναι ο κρατικός παρεμβατισμός που δημιουργεί μονοπώλια και ο κρατικός προστατευτισμός που τα διαιωνίζει".
Και μόνο τις απευθείας αναθέσεις εργολαβιών αν σκεφτεί κανείς,δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει με την άποψη του Hayek.

5)"Κεντρικός σχεδιασμός και δημοκρατία"
"Η ατομικιστική ηθική δεν υποθέτει πως ο άνθρωπος είναι ή πρέπει να είναι εγωιστής.Θεμελιώνεται στην υπόθεση πως είναι αδύνατον ένας κεντρικός νους να σκιαγραφήσει τις επιθυμίες και ανάγκες των ανθρώπων και συνεπώς,πρέπει τα ίδια τα άτομα,δρώντας εντός σαφών νομικών πλαισίων,να είναι ελεύθερα να ακολουθούν τις δικές τους προτιμήσεις και να καθορίζουν τη δική τους κλίμακα αξιών.Το άτομο πρέπει να είναι ο τελικός κριτής των σκοπών του και να στοχοθετεί με βάση τις δικές του αντιλήψεις και όχι κάποιου άλλου".
Με αυτή την έννοια, το ζητούμενο είναι η ατομική ελευθερία και η δημοκρατία είναι το μέσον γι'αυτή την επιδίωξη.
Ενα δημοκρατικό καθεστώς στο οποίο η πλειοψηφία συμπεριφέρεται τυραννικά στις μειοψηφίες,δεν είναι ένα φιλελεύθερο καθεστώς.
"Δεν είναι η πηγή της εξουσίας,αλλά ο περιορισμός της εξουσίας,ο αναγκαίος όρος που αποτρέπει τo δεσποτισμό της".


6)"Κεντρικός σχεδιασμός και νομοκρατία (rule of the law)
Oι νόμοι πρέπει να έχουν λειτουργική αξία,ως γενικοί κανόνες υποβοήθησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και όχι καθορισμού της.Είναι άλλο πράγμα για παράδειγμα η εφαρμογή του Κ.Ο.Κ και άλλο πράγμα ο καθορισμός της διαδρομής.Ο νόμος πρέπει να καθορίζει το πώς και όχι το πού θα επιλέξεις να πας.
Για να συμβεί αυτό όμως "δεν πρέπει το κράτος να διακηρύσσει τελικούς σκοπούς,διότι αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια επίσημη κρατική ηθική που οφείλει το κράτος να επιβάλλει και τα άτομα να αποδεχτούν".
"Το ναζιστικό κράτος έχει επίσημη ηθική,τα φιλελεύθερα όχι".
Είναι προφανές πως ο Βουλγαράκης ("ό'τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό") δε συμφωνεί με τον Hayek...
"Οσο περισσότερο εξαπλώνεται ο κεντρικός σχεδιασμός,τόσο αυξάνονται οι αναγκαίες νομικές ρυθμίσεις για ό'τι πρέπει να θεωρείται "δίκαιο" ή "εύλογο",γράφει ο Hayek και η θηριώδης γραφειοκρατία των σοβιετικών καθεστώτων τον επιβεβαιώνει.
Για να ισχύει ισονομία,ο Hayek,ζητά απ'το νομικό σύστημα:
α)την απουσία προνομίων (absence of legal priveleges)όπως π.χ η δική μας βουλευτική ασυλία...
β)την απουσία διατάξεων εξισωτισμού,δηλαδή διατάξεων που επιτρέπουν στο κράτος να παρεμβαίνει εξισωτικά επί των πολιτών."Για να παράξεις το ίδιο αποτέλεσμα προκειμένου για διαφορετικούς ανθρώπους,είναι αναγκαίο να τους μεταχειριστείς διαφορετικά" (to produce the same result for different people,it is necessary to treat them differently),οπότε η ισονομία καταργείται από την κρατική παρέμβαση!
Και βέβαια για να μην ποινικοποιείται η αποκλίνουσα συμπεριφορά,είναι απαραίτητο να ισχύει το λατινικό "nulla poena sine lege" δηλ.καμία τιμωρία δίχως παράβαση προυπάρχοντος νόμου (αντίθετα είναι γνωστές οι διώξεις των ομοφυλοφίλων π.χ σε καθεστώτα κεντρικού σχεδιασμού όπως η Κούβα).

7)"Οικονομικός έλεγχος και ολοκληρωτισμός"
"Το χρήμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα εργαλεία απελευθέρωσης που έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος".Η σοκαριστική αυτή-εκ πρώτης όψεως-διαπίστωση,επιβεβαιώνεται από τη σύγκριση ενός φτωχού σήμερα με έναν παρία του μεσαίωνα ή της αρχαιότητας,ο οποίος ήταν εκ των πραγμάτων κοινωνικά καταδικασμένος.Το χρήμα,υπερβαίνοντας τους κοινωνικούς διαχωρισμούς,δίνει στο σημερινό πένητα μια δυνατότητα απελευθέρωσης,εφόσον ο τελευταίος το αποκτήσει.
"Το χρήμα είναι το μέσον.Ο έλεγχος του μέσου αποβαίνει και έλεγχος των σκοπών.Στις κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες,ο έλεγχος επεκτείνεται στις καθημερινές ανάγκες των πολιτών,τις κοινωνικές τους επαφές,τις συνθήκες εργασίας τους,τη διάθεση του ελεύθερου χρόνου τους".
"Αν δεν υπάρχει ανταγωνισμός,δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής.Η οικονομική ελευθερία είναι προαπαιτούμενο κάθε άλλης ελευθερίας.Οι σοσιαλιστές μας υπόσχονται μια ελευθερία που εξαλείφει τις ανάγκες μας και ταυτόχρονα τη δυνατότητά μας να επιλέγουμε.Πρέπει αντίθετα να επιδιώκουμε την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα που συνεπάγεται το δικαίωμα της επιλογής και αναπόφευκτα κουβαλάει το ρίσκο και την ευθύνη αυτής της επιλογής"
Πράγματι η ελευθερία θέλει "αρετή και τόλμη" κατά τον ποιητή.

8)"Ποιός σε ποιόν?"
"Οι νόμοι δεν πρέπει να προλέγουν ποιός θα κερδίσει και ποιός θα χάσει από την εφαρμογή τους",σαφής επίκληση σε νόμους-εργαλεία και όχι νόμους-προσδιορισμούς.
"Το σύστημα της ατομικής ιδιοκτησίας,είναι ο μεγαλύτερος εγγυητής των ατομικών ελευθεριών.Ακριβώς επειδή τα μέσα παραγωγής διαχέονται μεταξύ των ατόμων και δεν μονοπωλούνται από μια ανώτερη αρχή,είναι δυνατή η ατομική αυτονομία".
"Το κρίσιμο ερώτημα που διαφοροποιεί τις ελεύθερες από τις ανελεύθερες κοινωνίες,είναι:ποιός σχεδιάζει γιά ποιόν,ποιός διευθύνει ποιόν,ποιός αποδίδει στους ανθρώπους την κοινωνική τους αποστολή,ποιοί καθορίζουν τα δικαιώματα των άλλων"?
"Επειδή η επιτυχία του κεντρικού σχεδιασμού προυποθέτει την εμπέδωση κοινών ιδανικών,οι περιορισμοί στις υλικές συνθήκες της ελευθερίας συνεπάγονται άμεσο περιορισμό και της ελευθερίας του πνεύματος".
Εναπόκειται σε μαχητικές ομάδες διαφωτιστών,η επιβολή του "κοινού ιδανικού" (Weltanschauung)πάνω στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας:γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις αντίστοιχες φασιστικές/ναζιστικές οργανώσεις του μεσοπολέμου (Balilla,Hitlerjugend,Dopolavoro,Kraft durch Freude).
O Hayek αποδίδει την άνοδο του φασισμού στον προσηλυτισμό των μη προνομιούχων της εργατικής τάξης,ως κίνημα αντίδρασης στην εργατική αριστοκρατία των σοσιαλιστών.Πρόκειται για εξαιρετικά κρίσιμη επισήμανση,στην οποία θα επανέλθει.

9)"Ασφάλεια και ελευθερία"
Οπου ο λόγος περί εργασιακής ασφάλειας.
"Κάθε περιορισμός στην είσοδο σε ένα επάγγελμα,επαυξάνει την ανασφάλεια των εκτός επαγγέλματος,περιορίζει τις εναλλακτικές επιλογές τους,επιδεινώνει την ανεργία".Σαφέστατη περιγραφή των κοινωνικών αποτελεσμάτων που έχουν τα "κλειστά επαγγέλματα",τα οποία στην ΅Ελλάδα,ακόμη προσπαθούμε να ανοίξουμε,70 χρόνια μετά τις διαπιστώσεις του Hayek...
"Oι αμοιβές των επαγγελμάτων πρέπει να αντιστοιχούν στην αξία που η κοινωνία τους αποδίδει και όχι να εξαρτώνται από το υποκειμενικό κριτήριο των κυβερνώντων"
Είναι προφανές πως προκρίνεται η αγορά ως παράγοντας αξιολόγησης και ανταμοιβής.
Φυσικά,σ'ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον,οι αμοιβές οφείλουν να υπόκεινται στις διακυμάνσεις της αγοράς,τα εισοδήματα δεν είναι ποτέ "εξασφαλισμένα",αφού αυτό θα απαιτούσε αυθαίρετη κρατική άνωθεν παρέμβαση εξασφαλίζοντας σε κάποιους προνομιακή μεταχείριση.
"Το προνόμιο που εξασφαλίζει το κράτος σε κάποιους,γίνεται πάντοτε εις βάρος των υπολοίπων.Η εργασιακή εξασφάλιση κάποιων επιτυγχάνεται δια της εργασιακής ανασφάλειας των υπολοίπων".Ο Hayek ανατέμνει τον κορπορατισμό χωρίς οίκτο και είναι εξαιρετικά εύστοχος.
"Σε μια ελεύθερη αγορά υπάρχει μεγάλη διακύμανση τιμών,μισθών και εισοδημάτων.Σε μια αγορά κρατικού προστατευτισμού των συντεχνιών (κορπορατισμός),υπάρχει μεγάλη διακύμανση της απασχόλησης(ανεργία) και της παραγωγής".Χωρίς σχόλια...
Καθώς η εργασιακή εξασφάλιση εξαρτάται από την κρατική παρέμβαση,η κοινωνία προοδευτικά αναπτύσσει ιδανικά συντηρητισμού:σίγουρη δουλειά στο δημόσιο,αντί του ρίσκου της ιδιωτικής επιχείρησης.Μια κοινωνία όμως που προκρίνει την ασφάλεια έναντι της ελευθερίας,είναι μια συνειδητά ανελεύθερη κοινωνία.
"Οι νέοι μαθαίνουν στο σχολείο και στα ΜΜΕ πως η εμπορική δραστηριότητα είναι αξιοκατάκριτη,η επιδίωξη του ατομικού κέρδους ανήθικη.Το να απασχολείς 100 ανθρώπους θεωρείται εκμετάλλευση ενώ το να διατάζεις 100 ανθρώπους,τίτλος τιμής!Πώς να κατηγορήσουμε τους νέους που προτιμούν την ασφάλεια του κρατικού μισθού,από το ρίσκο του ιδιωτικού εγχειρήματος"?
Φυσικά,η πολιτική ασφάλεια είναι μείζον προαπαιτούμενο της κοινωνικής οργάνωσης,"πρέπει όμως να την εξασφαλίζει το κράτος εκτός του πεδίου της αγοράς,αφήνοντας τις οικονομικές δραστηριότητες απερίσπαστες".
Είναι όμως βέβαιο πως "η ελευθερία έχει κόστος και ,ως άτομα,πρέπει να είμαστε έτοιμοι για σημαντικές υλικές θυσίες (material sacrifices)προκειμένου να διατηρήσουμε την ελευθερία μας".
Εδώ υπενθυμίζω το Θουκυδίδειο "εύδαιμον το ελεύθερον,ελεύθερον δε το εύψυχον".

10)"Γιατί επικρατούν οι χειρότεροι"
...στις ανελεύθερες κοινωνίες?
Δεν φταίνε τα πρόσωπα (Χίτλερ,Στάλιν,Μουσολίνι)που έτυχε να κυβερνήσουν,λέει ο Hayek,αλλά η ίδια η δομή του ανελεύθερου καθεστώτος αναδεικνύει στην κορυφή τους αχρειότατους.Ο Hayek δίνει τρεις αιτίες γι'αυτό:
α)η ομοιομορφία ρουχισμού/συμπεριφοράς/σκοπών,χαρακτηρίζει άτομα χαμηλού ηθικού και διανοητικού επιπέδου
β)τα ίδια άτομα,είναι αυτά που χειραγωγούνται ευκολότερα ως όχλος,από μεσσιανικές θεωρίες "τελικών λύσεων"
γ)οι άνθρωποι,δυστυχώς,ευκολότερα συσπειρώνονται κάτω από μηνύματα αρνητισμού (μίσος για κάποιον εχθρό,ζήλεια για κάποιον που θεωρούν καλύτερό τους),παρά προκειμένου να στηρίξουν θετικά μια δημιουργική προσπάθεια (any positive task).
Στα ανελεύθερα κράτη "το άτομο αποκτά ηθική αξία μόνο ως μέλος της κρατούσας ομάδος,μόνο εφόσον εργάζεται για τον κοινά διακηρυγμένο υπέρτατο σκοπό".
"Η ηθική ένταση κινημάτων όπως το φασιστικό ή το κομμουνιστικό,συγκρίνεται μόνο με την αντίστοιχη μεγάλων θρησκευτικών κινημάτων.Από τη στιγμή που γίνεται αποδεκτό πως το άτομο είναι απλά το μέσον για την εξυπηρέτηση των υπέρτατων σκοπών του κινήματος,κάθε τρομακτική απόχρωση του ολοκληρωτισμού,μπορεί να καταστεί αναπόφευκτη"!

11)"Το τέλος της αλήθειας"
"Η εθνικοποίηση της βιομηχανίας προχώρησε χέρι-χέρι με την εθνικοποίηση της σκέψης"
(E.H.Carr)

"Tο αίσθημα καταπίεσης,στα ολοκληρωτικά κράτη,βιώνεται ηπιότερα από τους πολίτες τους,διότι σε μεγάλο βαθμό η σκέψη τους έχει χειραγωγηθεί".Η προπαγάνδα,οι ψευδοεπιστημονικές θεωρίες,η παραποίηση (perversion) της γλώσσας,η στρατευμένη κουλτούρα,όλα τα -γνωστά πλεον-εγχειρίδια του ολοκληρωτισμού.

12)"Οι σοσιαλιστικές ρίζες του ναζισμού"
Με αναφορά σε ρήσεις θεωρητικών του ναζισμού (Oswald Spengler,Othmar Spann,Hans Freyer,Ernst Junger)υποσημειώνονται ενδιαφέρουσες ταυτίσεις απόψεων με τη σοσιαλιστική λογική.
"Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων,δεν μπορεί να αφεθεί στους ιδιώτες,όπως συμβαίνει σε καθεστώτα κοινοβουλευτισμού" (Spengler)
"Η Πρωσσική Ιδέα,προυποθέτει πως κάθε πολίτης πρέπει να γίνει κρατικός υπάλληλος (state official)"(Spengler)
"Στο μέλλον,δεν πρόκειται το εμπόριο να ελέγχει το κράτος,αλλά το κρατος θα ελέγχει το εμπόριο.Πρωσσισμός και Σοσιαλισμός σ'αυτό είναι σύμφωνοι"(Spengler)
Μετά την κατάρρευση των σοβιετικών καθεστώτων,το ΄89,μάθαμε πράγματι πως υπαρκτός σοσιαλισμός και ναζισμός είχαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές.Την εποχή όμως που ο Hayek τολμούσε αυτές τις διαπιστώσεις,προέβαινε σε μια μοναδική προφητεία και ασφαλώς προκαλούσε σοκ σε εκατομμύρια καλοπροαίρετους συμπαθούντες του σοσιαλιστικού οράματος.

13)"Oλοκληρωτικοί της εποχής μας"
Από αυτό το θεωρητικό μέρος,ξεχωρίζω μια ρήση αντι-ιστορικισμού,που μου θυμίζει αντίστοιχες του Karl Popper
"Το δόγμα πως η Ιστορία υπακούει σε επιστημονικούς νόμους,είναι ιδιαίτερα αγαπητό στους παρτιζάνους της απεριόριστης κρατικής αρχής.Φυσικό αυτό,καθώς εξαφανίζει τις δυο παραμέτρους που μισούν περισσότερο: την ανθρώπινη ελευθερία και την Ιστορική δράση του ατόμου (human liberty and the historical action of the individual)

14)"Υλικές συνθήκες και ιδεατοί σκοποί"
"Παρότι συχνά κατηγορείται ο ανταγωνισμός για την καταστροφή του πλεονάσματος της αγροτικής παραγωγής,είναι αντιθέτως τα κρατικά επιβεβλημένα μονοπώλια που δημιουργούν τέτοια αποτελέσματα".Ειναι γνωστό πως οι κρατικές επιδοτήσεις των αγροτικών προιόντων,ταίζουν τις χωματερές...
Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση:"συνήθως όσοι επιζητούν την παρέμβαση στην κοινωνία,αντιτίθενται στην παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον".
"Η προσπάθεια καταπολέμησης της ανεργίας με μονεταριστικές μεθόδους (τύπωση χρήματος)καταλήγει στην αυτοακύρωσή της.Οδηγεί στη μείωση της παραγωγικότητας και στην αύξηση των απασχολούμενων υπό σταθερούς μισθούς χάρις και μόνον σε τεχνητή ζήτηση υπηρεσιών".Η πληθωριστική φούσκα κάποτε σκάει και η ανεργία εκτινάσσεται.
Καίρια παρατήρηση:"η αποδόμηση της μεσαίας τάξης,είναι αποφασιστικός παράγοντας έξαψης του ολοκληρωτισμού".
Ακόμη:"ηθική επιλογή μπορεί να υπάρξει μόνο στη σφαίρα της ελεύθερης ατομικής επιλογής".
"Μόνον όταν είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας,έχουν οι αποφάσεις μας ηθική σημασία (moral value)"
Και τέλος:"η ελευθερία να επιλέγουμε εκεί που οι υλικές συνθήκες μας αναγκάζουν σε επιλογή και η υπευθυνότητα να ρυθμίζουμε τη ζωή μας με βάση τη συνείδησή μας,είναι ο αέρας εντός του οποίου η ηθική αναπνέει και ο χώρος όπου οι ηθικές αξίες αναδημιουργούνται καθημερινά υπό την ελεύθερη απόφαση των ατόμων".


Προσπάθησα να αποτιμήσω κριτικά το μνημειώδες έργο του Hayek,κυρίως επειδή μέχρι σήμερα δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά.Το εγχείρημα μάλλον υπερέβαινε τις δυνατότητές μου.Παρόλ'αυτά,ελπίζω να χρησιμεύσει ως αδρό σχεδιάγραμμα των όσων υποστήριξε ο συγγραφέας.
Το έργο,στην εποχή του,προκάλεσε σοκ κυρίως λόγω της σκληρής κριτικής του προς το σοσιαλισμό.Ας μην ξεχνάμε πως στο Μεσοπόλεμο,αλλά και στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες,το σοσιαλιστικό όραμα υπήρξε κυρίαρχο στους κύκλους των διαννοούμενων της Δύσης.Παρά την κριτική φωνή του Τρότσκι,αλλά και άλλων συμπαθούντων την επανάσταση (όπως η Εμμα Γκόλντμανν ή ο Αντρέ Ζιντ),για όσα συνέβαιναν στην ΕΣΣΔ,η γοητεία του σοσιαλιστικού ιδεώδους υπήρξε καταλυτική.
Ο Hayek ανατέμνει τον "πατερναλιστικό μύθο" με χειρουργική ακρίβεια.Η άποψη πως πρέπει να αφεθεί σε μια υπέρτατη αρχή ο σχεδιασμός των οικονομικών όρων της κοινωνικής συμβίωσης,οδηγεί αναπόφευκτα σε τεχνικές πολιτικής χειραγώγησης των ανθρώπων.Οι αποδείξεις που προσκομίζει,είναι πειστικότατες.

Υπάρχει βέβαια ένα σημείο κριτικής:η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ανθρώπων και η απουσία προνομίων εργασιακής "εξασφάλισης",έχει κάποια όρια.Ενας 30ρης που χάνει τη δουλειά του,μπορεί ίσως να εκπαιδευτεί σε νέες δεξιότητες και να επανενταχθεί στην αγορά.Ενας 50ρης όμως,κατά κανόνα έχει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής.Σε μια κοινωνία επιτυχώς γηρασκόντων,οι άνεργοι άνω των 50 ετών δυνητικά βαίνουν αυξανόμενοι.Εκεί λοιπόν οφείλει το σύγχρονο κράτος να αναπτύξει πολιτικές πρόνοιας τις οποίες ο φιλελεύθερος χώρος,δεν έχει κατ'εμέ επαρκώς επεξεργαστεί.

Ενα δεύτερο σημείο κριτικής:η υποχρεωτική ένταξη των πολιτών στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας,ασφαλώς και καταστρατηγεί το δικαίωμα ατομικής επιλογής.Κάθε πολίτης θα έπρεπε να εντάσσεται προαιρετικά και να διαχειρίζεται τους πόρους του κατά τη δική του επιθυμία.Επίσης θα πρέπει να υφίσταται και τις συνέπειες της επιλογής του.Το να αδιαφορεί όμως κανείς για τη μοίρα ενός ηλικιωμένου ανασφάλιστου,επειδή πρέπει δήθεν τα άτομα να υφίστανται τις συνέπειες των επιλογών τους,αγγίζει τα όρια της πουριτανικής υποκρισίας.Είναι μια υπαρκτή σκοτεινή σελίδα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Πιστεύω πως είναι αναγκαία η αναζήτηση ενός μικρού και συνάμα αξιόπιστου συστήματος κοινωνικής πρόνοιας.Ο διάλογος με τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία θα μπορούσε να βοηθήσει.Ασφαλώς δε μιλάμε για μαγικές συνταγές που θα επιλύσουν δια παντός τα κοινωνικά προβλήματα.Μια ζωντανή ελεύθερη κοινωνία συνεχώς έχει νέες προκλήσεις να αντιμετωπίσει.Η ελευθερία συμπορεύεται με την ευθύνη της επιλογής.Η ανοιχτή κοινωνία θέτει πάντοτε νέες προκλήσεις στα μέλη της.

Το "Road to serfdom" είναι από κάθε άποψη ένα εκπληκτικό έργο που διευρύνει τους ορίζοντες της φιλελεύθερης αναζήτησης.Μέχρι να αποκτήσουμε την Ελληνική του μετάφραση,ελπίζω η δική μου απόπειρα να βοήθησε.

18/11/2011

Tuesday, November 15, 2011

Πολυτεχνείο και ΚΚΕ


Πλησιάζει η επέτειος της φοιτητικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου (17/11/1973) και-κατά τα ειωθότα-θα ξαναζήσουμε στιγμές "πλέριου κομμουνιστικού ξεσηκωμού",αφού το ΚΚΕ έχει ιδιοποιηθεί εδώ και χρόνια την επέτειο.
Ας ρίξουμε μια ματιά στην "Πανσπουδαστική" του Γενάρη 74,για να θυμηθούμε τί έλεγε τότε το ΚΚΕ http://politikokafeneio.com/gallery/displayimage.php?pid=199&fullsize=1

Για όσους βαριούνται,κάνω copy-paste το "ζουμί"
...«καταγγέλλουμε την προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ, σύμφωνα με το προβοκατόρικο σχέδιο των Ρουφογάλλη-Καραγιαννοπούλου»...

Η άποψη λοιπόν του ΚΚΕ,όπως εκφράστηκε τότε μέσω του επίσημου φοιτητικού φορέα του κόμματος ("Πανσπουδαστική")και η οποία ουδέποτε αναθεωρήθηκε από το κόμμα,είναι πως οι αρχικοί "εισβολείς" στο χώρο του Πολυτεχνείου δεν ήταν φοιτητές αλλά...πράκτορες της ΚΥΠ!

Το γνωρίζουν αυτό άραγε οι μαθητές των σχολείων, που σε λίγες μέρες θα βομβαρδιστούν από την κομμουνιστική ρητορεία με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου?

Θυμάμαι,τα χρόνια που ήμουν μαθητής,το πανηγύρι που έστηναν στο σχολείο μαθητές και καθηγητές-μέλη του κόμματος.
Θυμάμαι την ατμόσφαιρα που,αντί να αποδίδει τιμή στους εξεγερθέντες νέους και να ενώνει όλους τους μαθητές σε μια αντι-δικτατορική αντίληψη των πραγμάτων,ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία του "κόμματος" για διαφώτιση στα σοσιαλιστικά ιδεώδη!
Αντί προβληματισμού,περίσκεψης,συζητήσεων πάνω στα ιδεώδη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας,είχαμε έκθεση ιδεών του ΚΚΕ:αντιαμερικανισμός,αντιευρωπαισμός,"λαοκρατική" προπαγάνδα,σοσιαλιστική κατήχηση.
Το φαιδρότερο όλων:το ΚΚΕ ομιλούσε στο όνομα της δημοκρατίας!!Το ΚΚΕ διεκδικούσε το μονοπώλιο της δημοκρατικής αντίληψης!!
Το κόμμα που -ακόμη υπερασπίζει- τα πρότυπα του σοβιετικού ολοκληρωτισμού ενδύονταν το μανδύα της δημοκρατικότητας!
Την εποχή που,αμέσως μετά τα βόρεια σύνορά μας οριοθετούνταν ο "σοσιαλιστικός παράδεισος" των γκουλάγκ,της λογοκρισίας,του μονοκομματικού κράτους,των πολιτικών διώξεων,του μιλιταρισμού,της απερίγραπτης ανέχειας και καταπίεσης,του ολοκληρωτικού κράτους,του θεσμοποιημένου τρόμου,στην Ελλάδα το ΚΚΕ πραγματοποιούσε ασκήσεις σοσιαλιστικής κατήχησης,καπηλευόμενο ένα ιστορικό γεγονός στο οποίο αντιτάχθηκε!

Ασφαλώς το φαινόμενο δεν είναι πρωτοφανές.Στην Ελλάδα όμως είναι ενδεικτικό της προνομιακής μεταχείρισης του ΚΚΕ από τα ΜΜΕ και τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο.Επειδή το ΚΚΕ υπήρξε παράνομο για 26 χρόνια και οι οπαδοί του υφίσταντο-κακώς- πολιτικές διώξεις,μετά τη Μεταπολίτευση το πολιτικό σύστημα συμπεριφέρται στο ΚΚΕ απολογητικά.
Το "κόμμα" έχει το ελεύθερο να κάνει ότι θέλει:από το να ιδιοποιείται επετείους,ως το να αποκλείει λιμάνια και δρόμους στο όνομα των "πολιτικών του επιδιώξεων"...

Ε,λοιπόν 37 χρόνια ασυδοσίας,νομίζω υπερκαλύπτουν 26 χρόνια παρανομίας!
Το ΚΚΕ έχει κάθε δικαίωμα να διακινεί τις ιδέες του ελεύθερα και να επιχειρηματολογεί υπέρ τους,αλλά πρέπει να δέχεται και την αντίστοιχη κριτική.Στο ζήτημα του Πολυτεχνείου λοιπόν,όχι μόνο δε δικαιούται να καπηλεύεται τη φοιτητική εξέγερση του "73,αλλά οφείλει και μια ιστορική αυτοκριτική!
Οι ενδοαριστερές έριδες ΚΚΕ-αριστεριστών-αναρχικών και λοιπών ουδόλως μ'ενδιαφέρουν.Η ιστορική αλήθεια όμως δε συνάδει με την προσπάθεια του ΚΚΕ να ιδιοποιηθεί το Πολυτεχνείο.

ΥΓ Πρόσφατα το "κόμμα" αποκατέστησε ταυτόχρονα Ζαχαριάδη και Βελουχιώτη.Θυμίζω πως ο Βελουχιώτης δεν αποδέχτηκε τη συμφωνία της Βάρκιζας και το ΚΚΕ τον αποκήρυξε καταγγέλοντας την "τυχοδιωκτική" του δράση.Ο Ζαχαριάδης ήταν τότε Γεν.Γραμματέας του κόμματος.Τώρα πώς είναι δυνατόν να αποκαθίστανται ταυτόχρονα ο Ζαχαριάδης-διώκτης και ο Βελουχιώτης-διωκόμενος χωρίς να γίνεται καμία αυτοκριτική στην τότε απόφαση του κόμματος,αυτό μόνο η μεταφυσική της κομμουνιστικής ορθοδοξίας μπορεί ίσως να ερμηνεύσει...

15/11/2011

Friday, November 11, 2011

O χώρος,το κλίμα,η μνήμη


Δεν έχω διαβάσει το "De l'Esprit des Lois" του Montesquieu,εκεί όμως αναπτύσσεται μια ενδιαφέρουσα θεωρία σχετικά με την επίδραση του κλίματος στη διαμόρφωση του πολιτεύματος των ανθρώπινων κοινοτήτων.Η ιδέα παρουσιάζει ενδιαφέρον και εκ πρώτης όψεως φαίνεται λογική.Αν το κλίμα επηρεάζει τον ανθρώπινο ψυχισμό-γεγονός μάλλον αδιαμφισβήτητο-γιατί να μην επηρεάζει και τη μορφή του πολιτεύματος των ανθρώπων? Αλλωστε το πολίτευμα αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο οι ανθρώπινες κοινότητες οργανώνουν τη συλλογική τους συμβίωση.Οι όροι αυτής της συμβίωσης υπόκεινται και στις κλιματολογικές συνθήκες.

Πριν δυο χρόνια είχα επισκεφθεί τη Νέα Υόρκη,σ'ένα αλησμόνητο πραγματικά ταξίδι.Παρά τη θετική μου προδιάθεση απέναντι στην πόλη και παρόλο τον ανυπόκριτο σεβασμό μου γιά τους πολιτικούς θεσμούς που διέπουν την αμερικανική κοινωνία,καθώς περπατούσα στην 5η λεωφόρο τριγυρισμένος από ουρανοξύστες,δεν μπόρεσα να μη νιώσω δέος μπροστά στην πιθανότητα της μοναξιάς μέσα σ'αυτό το ανθρωπομελίσσι! Πώς να διασωθεί το άτομο και τα δικαιώματά του μέσα σ'αυτές τις αχανείς διαστάσεις? Για να μιλήσεις για το άτομο,πρέπει πρώτα να το διακρίνεις.Στις ΗΠΑ,όπως και στον Καναδά και στην Αυστραλία,υπάρχει το ιστορικά πρωτοφανές ίσως γεγονός του συνδυασμού των αχανών εκτάσεων με δημοκρατικά πολιτικά καθεστώτα.

Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία,η δημοκρατία δεν ευδοκίμησε σε εκτεταμένα γεωπολιτικά δεδομένα.Από την αρχαία Αίγυπτο και την αρχαία Κίνα,την Περσική αυτοκρατορία,τη Ρωμαική και Βυζαντινή αυτοκρατορία,τις δυναστείες των Μογγόλων και την Τσαρική Ρωσία,ως τη σύγχρονη κομμουνιστική Κίνα,την πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ και τις προβληματικές δημοκρατίες της σύγχρονης Ινδίας, Ρωσίας και Βραζιλίας,τα ιστορικά παραδείγματα πείθουν για τη δυσκολία οικοδόμησης αξιόπιστων δημοκρατικών θεσμών σε αχανείς χώρες.

Τί είναι λοιπόν αυτό που επέτρεψε τη δημοκρατική εξαίρεση των ΗΠΑ-Αυστραλίας-Καναδά?
"Είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε" που θα'λεγε και ο Μπογιόπουλος! Η δημοκρατία,γεννήθηκε στην αγορά της αρχαίας Αθήνας.Οποτεδήποτε λειτουργεί η αγορά ως συνάθροιση ανθρώπων οι οποίοι διαλέγονται και συναλλάσσονται εκούσια και απρόσκοπτα,λειτουργεί και η δημοκρατία.Αντίστροφα,οποτεδήποτε επιχειρήθηκε να χειραγωγηθεί η αγορά από μια υπέρτατη κρατική αρχή,το αποτέλεσμα ήταν η χειραγώγηση των ανθρώπων,η καταστολή των ατομικών δικαιωμάτων,ο δεσποτισμός.Ο καπιταλισμός λοιπόν είναι αναγκαία συνθήκη για τη δημοκρατία.Δεν είναι από μόνος του και ικανή συνθήκη.Χρειάζεται ένα συμβατό νομικό πλαίσιο προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων,εντός του οποίου οι άνθρωποι θα συναλλάσσονται ελεύθερα, σεβόμενοι τα δικαιώματα αλλήλων.Οταν συνυπάρχουν αυτές οι συνθήκες,μιλάμε για το δημοκρατικό καπιταλισμό της Δύσης,το ιδανικότερο από κάθε άποψη πολίτευμα από όσα έως τώρα έχουν ιστορικά δοκιμαστεί!

Επιστρέφοντας στις επιδράσεις του κλίματος,εύκολα διακρίνει κανείς διαφοροποιήσεις ομοειδών πολιτευμάτων μεταξύ των λαών.Στις βόρειες ευρωπαικές χώρες,ο βαρύς χειμώνας επέβαλλε στους ανθρώπους τη μεθοδική προσέγγιση και την αυστηρή πειθαρχία.Σε πολιτικό επίπεδο αυτό μεταφράζεται σε αυστηρή επιβολή των νόμων χωρίς εξαιρέσεις.Αντίθετα,ο ηλιόλουστος ευρωπαικός Νότος,ανέπτυξε στους ανθρώπους μια αίσθηση πιο ανάλαφρου βίου,επιτρέποντας τον αυτοσχεδιασμό της τελευταίας στιγμής και μια θεωρητικότερη προσέγγιση των κανόνων.Σε πολιτικό επίπεδο αυτό οδήγησε σε μια χαλαρότερη ερμηνεία/εφαρμογή των νόμων.

Ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα,η γεωγραφία επιδρά στις πολιτικές επιλογές.Οι ορεσίβιοι,σκληραγωγημένοι από τη φύση,είναι παραδοσιακά συντηρητικότεροι από τους "εκλεπτυσμένους" νησιώτες.Οι κάτοικοι των ακτογραμμών είναι επιρρεπείς στους νεωτερισμούς (ασφαλώς λόγω εμπορίου) ενώ,αυτοί της ενδοχώρας είναι περισσότερο παραδοσιακοί.Οι κάτοικοι των παραμεθορίων περιοχών είναι επιφυλακτικότεροι προς τους ξένους (και τις "ξένες ιδέες") σε σύγκριση με τους "ασφαλέστερους" αστούς.
Η αστική νεολαία είναι κατά κανόνα politically correct σε σχέση με την επαρχιακή,αλλά ταυτόχρονα και αποξενωμένη από την καθημερινότητα σε "virtual" συνθήκες (αυτό εξηγεί και την ανοχή-αμηχανία της απέναντι σε φαινόμενα αστικής βίας για παράδειγμα).

Βέβαια,η ανάπτυξη του internet και η διαρκής αστικοποίηση της επαρχίας,τείνουν να υποβαθμίσουν τη σημασία των γεωγραφικών/κλιματολογικών παραμέτρων στη διαμόρφωση των πολιτικών αντιλήψεων των ατόμων,τουλάχιστον σε σύγκριση με τα δεδομένα της εποχής του Montesquieu.Σήμερα,ζούμε λίγο-πολύ όλοι σ'ένα παγκόσμιο χωριό.Συζητούμε,διαφωνούμε,αντιδικούμε,παίζουμε,φλερτάρουμε,διασκεδάζουμε,συγκινούμαστε,περιεργαζόμαστε,κάνουμε τις αγορές μας με οποιονδήποτε,οπουδήποτε και σε real time!
Οι εικόνες της νιότης μας,η χιονισμένη δασοπλαγιά,το ακροθαλάσσι,η ΕΒΓΑ της γειτονιάς,μένουν βαθειά κρυμμένες στο υποσυνείδητο του καθενός και διόλου δεν επηρεάζουν τα "like" ή "dislike" του καθώς σερφάρει στον κυβερνοχώρο...

'H μήπως όχι?

Μήπως η γεωγραφία,είναι κάτι περισσότερο από καταγραφή περιβαλλοντικών παραμέτρων?
Μήπως κάθε βουνό κρύβει κι ένα παραμύθι,κάθε ρυάκι κι ένα στοιχειό,κάθε δάσος κι ένα μυστήριο,κάθε θάλασσα και μια γοργόνα?
Μήπως κάθε πόλη και μια αξέχαστη νύχτα?
Μήπως το "παγκόσμιο χωριό" έχει κι άλλη μορφή για τον καθένα?
Μ'αρέσει να πιστεύω πως είναι έτσι.

Οπως γράφει ο Boris Pasternak στο "Δρ.Ζιβάγκο":"ο κάθε νέος πλάθει μόνος του μια εικόνα που θα τον συνοδεύει πάντα σε όλη του τη ζωή,θα είναι ο εσωτερικός του κόσμος".

Ισως αυτή η "εσωτερική γεωγραφία" να είναι εξίσου σημαντική με την "εξωτερική"!

Το δικό μου χωριό πάντως,μοιάζει με τον Αι-Νικήτα,στη Λευκάδα φυσικά...

11/11/2011

Wednesday, October 26, 2011

Το λυκαυγές του αύριο


Είναι πια σαφές σε όλους πως η Ελλάδα όπως την ξέραμε (καλύτερα, όπως την καταντήσαμε...) σύντομα θα πάψει να υφίσταται.Η κοινωνία της μεταπολίτευσης θα καταρρεύσει μαζί με τις αμαρτωλές της συνήθειες (επιδόματα,υπερπαροχές,υπερτροφικός δημόσιος τομέας,γενικευμένη ανομία,προνομιούχες επαγγελματικές κάστες,εγωτισμός,παντελής έλλειψη κοινωνικής παιδείας,νεπωτισμός,αναξιοκρατία,διαφθορά).

Οι ευθύνες συζητήθηκαν και-κατά τη γνωστή μας συνήθεια-θα εξακολουθούν να συζητούνται μεσούσης της χρεωκοπίας.Η συζήτηση αναπόφευκτα είναι φορτισμένη σε πολλά επίπεδα (ιδεολογικό,κοινωνικό,επαγγελματικό,προσωπικό) και ως εκ τούτου μάλλον δύσκολα θα ανιχνεύσει με νηφαλιότητα τα αίτια της συμφοράς.Αφήνοντας λοιπόν αυτό το χρέος στον "ιστορικό του μέλλοντος",θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω τις βασικές κατευθύνσεις ανοικοδόμησης της νέας Ελλάδας,σύμφωνα με τις δικές μου προτεραιότητες,πάντοτε ανοιχτές στην κριτική φυσικά.

1)Κοινοβουλευτισμός
Η κοινοβουλευτική δημοκρατία,με τις όποιες ατέλειές της,είναι ιστορικά το μόνο πρόσφορο πολίτευμα που εξασφαλίζει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, το δικαίωμα του "εκλέγειν" και την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία.Αυτοί οι παράγοντες από μόνοι τους,μπορεί να μην είναι αρκετοί για να μιλήσουμε για προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου,παρέχουν όμως σημαντικά κίνητρα προς αυτή την κατεύθυνση.
Σε περιόδους πολιτικής-οικονομικής κρίσης,το ιδανικό του κοινοβουλίου (parliamentarism) δέχεται ισχυρές αμφισβητήσεις τόσο εκ δεξιών όσο και εξ αριστερών.
Το φαινόμενο ιστορικά έχει προηγούμενο στη δημοκρατία της Βαιμάρης και η έκλειψη του κοινοβουλίου οδήγησε στην εδραίωση του ναζιστικού ολοκληρωτισμού.
Στην Ελλάδα,παρά τους ιδεολογικούς δογματισμούς,δεν υπάρχουν σε ικανό βαθμό οι χώροι στρατολόγησης των ατόμων που θα ακολουθήσουν ακραίες αντι-κοινοβουλευτικές πρακτικές(όπως τα "τάγματα εφόδου" του Χίτλερ,οι "μελανοχίτωνες" του Μουσολίνι ή οι ακροαριστερές ομάδες "λαικής περιφρούρησης" τύπου "ΟΠΛΑ").Ελπίζω λοιπόν πως δε θα κινδυνεύσει ο Ελληνικός κοινοβουλευτισμός.

2)Νομοκρατία (Rule of the Law) και Ισονομία
Σεβασμός στους νόμους και πιστή εφαρμογή τους.Στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες κάθε νόμος τίθεται υπό την κρίση των πολιτών αλλά η εφαρμογή του δεν αμφισβητείται,θεωρείται δεδομένη.Αν η εφαρμογή του νόμου δημιουργεί στο πολιτικό σώμα εντάσεις,είναι νόμιμη η επανεξέταση ή και αναίρεσή του,αλλά από το νομοθετικό σώμα,δηλαδή το Κοινοβούλιο,όχι από κάθε πολίτη ο οποίος παρανομεί κατά βούληση στις ιδιωτικές του συναλλαγές.Η χώρα μας πλήρωσε ακριβά την απροθυμία της Πολιτείας να εφαρμόσει τους νόμους και την τάση των πολιτών να θεωρούν "αυθαιρεσία" ή "αυταρχισμό" την εφαρμογή του νόμου.
Απαραίτητο συμπλήρωμα της Νομοκρατίας και προυπόθεση για την ιδεολογική αποδοχή της από τους πολίτες,είναι φυσικά η Ισονομία.Καμία εξαίρεση,καμία προνομία ενώπιον του νόμου,ώστε να εμπεδωθεί στον πολίτη στοιχειώδης αίσθηση κανόνων δικαίου.Θεωρώ απαραίτητη,στη νέα Ελλάδα,την κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας,ως θεμελιώδη κίνηση προς την κατεύθυνση της Ισονομίας.

3)Ισολογισμένοι προυπολογισμοί.
Πέρα από ιδεολογικές προκαταλήψεις,η στοιχειώδης λογική επιβάλλει στη χώρα να μην ξοδεύει περισσότερα από όσα παράγει.Αυτό πρακτικά σημαίνει επαναξιολόγηση όλων των δημοσίων εξόδων και κατάργηση των μη παραγωγικών (εξωραισμός του "άχρηστων")υπηρεσιών.Το κράτος βρίθει οργανισμών οι οποίοι ούτε παράγουν τίποτε,αλλά ούτε και προσφέρουν σε επίπεδο κοινωνικής πρόνοιας τίποτε."Οργανισμός Κωπαίδος","Οργανισμός Ολυμπιακών Αγώνων 2004","Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων","Οργανισμός ακινήτων δημοσίου","Αγροφυλακή","Πολεοδομία","ΟΕΔΒ","Οργανισμοί λιμένων" και...και...
Η νέα Ελλάδα,για να ασκήσει κοινωνική πολιτική,συντηρώντας Νοσοκομεία,Σχολεία,Ασφαλιστικούς φορείς,πρέπει να εξοικονομήσει πόρους καταργώντας κάθε άχρηστη δημόσια υπηρεσία.Η αντίληψη πως είναι "κοινωνική πολιτική" το να δανείζεσαι χρήματα για να μισθοδοτήσεις ανθρώπους σε δημόσιους οργανισμούς χωρίς αντικείμενο,επειδή έτσι "καταπολεμάται η ανεργία" υπήρξε ολέθρια.Γέννησε τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα και φόρτωσε το λογαριασμό στις επόμενες γεννιές των Ελλήνων.
Ναι λοιπόν στην κοινωνική πρόνοια,αλλά όχι στη χρησιμοποίηση του κράτους ως "φιλεύσπλαγχνου εργοδότη".Αξιολόγηση των κοινωνικών προτεραιοτήτων (υγεία-παιδεία-κοινωνική ασφάλιση) και υποστήριξή τους σε βάρος των παρασιτικών δημοσίων οργανισμών.

4)Αξιοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα
Χωρίς πολλές αναλύσεις,αξιολόγηση των μαθητών,προώθηση των ικανότερων στην ανώτατη εκπαίδευση και κατάρτιση των λιγότερο ικανών σε τεχνικά επαγγέλματα.Κατάργηση του "συγγράμματος" στα Πανεπιστήμια,κύκλοι σπουδών,σταθερές βάσεις εισαγωγής στις σχολές και όχι κυμαινόμενες ανάλογα με το "πώς έγραψαν" οι υποψήφιοι.Αξιολόγηση των διδασκόντων.
Η Ελλάδα απαξίωσε την παιδεία της επιτρέποντας αθρόες εισαγωγές υποψηφίων σε ΑΕΙ/ΤΕΙ για λόγους τοπικιστικής ψηφοθηρίας ("κάθε πόλη μιά Σχολή")!
Ας επανεφεύρουμε το νόημα της γνώσης,την ανάγκη της εκπαιδευτικής προσπάθειας (η παιδεία εμπεριέχει το παίδεμα),την αξιοκρατική επιβράβευση των αρίστων.
"Δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι για τα γράμματα",δεν είναι ντροπή να το παραδεχτούμε.
Είναι προτιμότερο να εκπαιδεύσουμε σε τεχνικά επαγγέλματα αυτούς τους ανθρώπους παρά να τους χορηγούμε πτυχία ανύπαρκτης ουσίας.
Η επαναφορά της αξιοκρατίας στην εκπαίδευση,νομοτελειακά θα την επαναφέρει και στη δημόσια διοίκηση.Το κράτος θα μεριμνά για τη στελέχωσή του με "αρίστους" και όχι για τη "βολή" των κηφήνων της μεταπολίτευσης.
Θα σταματήσει η αιμορραγία επιστημόνων στο εξωτερικό.
Το νέο διοικητικό/υπαλληλικό προσωπικό θα αποπνέει ποιότητα και παιδεία,αντί αγένειας και "τσαμπουκά".
Αναγκαία επίσης θεωρώ την καθιέρωση "Εθνικού πτυχίου",για την απόκτηση του οποίου οι υποψήφιοι θα δίνουν εξετάσεις αντίστοιχες των Πτυχιακών των Ελληνικών Πανεπιστημίων (ας σταματήσει το ανέκδοτο ΔΙΚΑΤΣΑ).Σε καμία περίπτωση "αυτόματη αναγνώριση" πτυχίων όπως μας ζητά η Ε.Ε.(είναι γνωστη η ποιότητα πτυχίων των διαφορων "κολλεγίων" ανά την υφήλιο).
Αξιοκρατία για όλους και σε κάθε βαθμίδα.

5)Τελευταίος πυλώνας,μη πολιτικός,αλλά ίσως σημαντικότερος όλων η Αλληλεγγύη.
Καμία νομική/διοικητική/πολιτική ρύθμιση δεν μπορεί(ευτυχώς!) να προβλέψει τις λεπτομέρειες που αναφύονται στην καθημερινότητα.Εκεί είναι απαραίτητο το στοιχείο της αλληλεγγύης.Ας την ορίσω ως "αίσθημα εγγύτητας μεταξύ αλλήλων".Δεν τη θέλω ούτε ως κοινωνικό σύνθημα (σοσιαλιστική αλληλεγγύη) ούτε ως θρησκευτική υποχρέωση (χριστιανική αλληλεγγύη),αλλά ούτε ως πολιτική θέσμιση (συμμετοχική δημοκρατία) ή φιλοσοφικό όρο (η συμβιωτική αλληλεγγύη του Χαμπερμας).Τη χρειάζομαι ως δείγμα καθημερινής ανθρωπιάς.Αποφεύγω να την ορίσω με όρους πολιτικούς γιατί αυτό θα την εκφύλιζε σε γραφειοκρατικό ζητούμενο.Την επικαλούμαι με όρους καθημερινής μεταφυσικής (τί άλλο είναι η "ανθρωπιά"?) γιατί δεν μπορώ να την ορίσω,αλλά και δε θέλω να την περιορίσω σε πλαίσια αυστηρών κανονιστικών ρυθμίσεων.
Εγώ που πριν ζητούσα (και ζητώ) Νομοκρατία,τώρα ξαναπροτείνω την ιστορία του αστυνόμου Ιαβέρη στους "Αθλιους" κι επιζητώ αυτό το απροσδιόριστο "κάτι" που συμπληρώνει και "εξανθρωπίζει" τους νόμους.
Αν κανείς υποστηρίξει πως επιχειρηματολογώ σε σαθρό έδαφος επικαλούμενος μεταφυσικούς όρους ("ανθρωπιά"),θα συμφωνήσω,αλλά θα του υπενθυμίσω πως για κάθε έθνος είναι αναγκαία μια παραμυθία.Δίχως το μύθο που μας διαφοροποιεί από τους άλλους,είναι δύσκολη η συγκρότηση εθνικής ταυτότητας.Μακριά από εμένα κάθε υπόνοια εθνικιστικών εξάρσεων ή πατριδοκαπηλίας.Δεν είμαστε "ανώτερο έθνος" ούτε "περιούσιος λαός",αλλά πρέπει να προτείνουμε ένα στοιχείο ιδιομορφισμού,ένα icon, ένα brand-name. Ας είναι αυτό η αλληλεγγύη!
Καταλαβαίνω πως το τελευταίο αυτό ζητούμενο είναι εξόχως ασαφές,γι'αυτό και θα επικαλεστώ ένα προσωπικό παράδειγμα.
Πριν από χρόνια,ένας θείος μου-μακαρίτης πια-επισκέφθηκε την Κέρκυρα με τη Γερμανίδα γυναίκα του.Στο παλιό λιμάνι,τους υποδέχτηκε η γιαγιά μου (ο Θεός να την αναπαύει),τους έδωσε τα κλειδιά του σπιτιού,το αυτοκίνητο του άλλου θείου και χρήματα(ελληνικές δραχμές) για τα πρώτα τους έξοδα.Μπροστά στην έκπληκτη Γερμανίδα,ο Βασίλης κραύγαζε θριαμβευτικά.
"Σου κάνει εντύπωση έ,τα'χασες καημένη μου.
Τί νομίζεις πώς είναι εδώ,Γερμανία? Είμαστε Ελληνες μωρέ εμείς,αδέρφια"!

"Αδέρφια,Ελληνες"
Ας είναι αυτή η παρακαταθήκη της αλληλεγγύης του αύριο.

26/10/2011

Sunday, October 16, 2011

Η θάλασσα μέσα μου...


"Even the weariest river runs somewhere safe to the sea"
(Swinburn)

"Μέσα στο βράδυ,ανθίζεις ξανά
σκονισμένη μου θάλασσα"
(Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου)

To μέσα μου είναι θάλασσα.Σαν πέφτει η νύχτα,τα υπόγεια της ρεύματα αναδεύονται και με αναστατώνουν.Τότε είναι που αναζητώ φάρους και αστερισμούς γι'αποκούμπι.

"Ομως τη θάλασσα,
δεν ξέρω να την έχουν εξαντλήσει"
(Γ.Σεφέρης)

Πολλά κατέκτησε ο άνθρωπος,τη γη ολόκληρη απ'άκρη σ'άκρη.Μα στη θάλασσα,ήδη από ένα βάθος κι έπειτα,το φως καταργείται.Το σκοτάδι συνοδεύει τη σιωπή!Το βάραθρο των Μαριαννών,στις Φιλιππίνες,φτάνει στα 11.000 μέτρα κάτω απο την επιφάνεια,καταπίνοντας άνετα το Εβερεστ και τον Ολυμπο μαζί!Το 1960,δυο γενναίοι επιστήμονες,ο Don Walsh και ο Jacques Piccard,κατέβηκαν με το βαθυσκάφος Trieste στον άλλο αυτό κόσμο.Παράξενα πλάσματα κατοικούν εκεί και ίσως πηγές πλούτου που η ανθρωπότητα αγνοεί ακόμη...

"Δίχως τα όνειρα,
άχρωμο λιβάδι η θάλασσα"
(G.Ungaretti)

Ατενίζοντας το υγρό στοιχείο,ο νους αυτόματα ταξιδεύει.Το ταξίδι εμπεριέχει το όνειρο.Με ένα μαγικό τρόπο,το μέρος που γέννησε τη ζωή,γοητεύει τα έμβια όντα της στεριάς και δη το πιό νοήμον ανάμεσά τους...

"H θάλασσα
επιστρέφει τους πνιγμένους της
ντυμένους φύκια και κοράλλια
που λαμποκοπούν"
(Τάκης Βαρβιτσιώτης)

Την αγαπούμε,τη φοβόμαστε,τη μισούμε,μα πάντοτε της παραδινόμαστε.Γέννησε τη ζωή,συντηρεί πολλές ζωές,παίρνει μαζί της αρκετές.Ισως το μοναδικό στοιχειό που έχει απομείνει αδάμαστο στον απομαγεμένο κόσμο μας.

"Σιχαίνομαι το ναυτικό
που έκανε λεφτά
εμούτζωσε τη θάλασσα
και τηνε κατουράει"
(Νίκος Καββαδίας)

Οσοι έζησαν απ'τη θάλασσα,σπάνια διατήρησαν μόνο επαγγελματική σχέση μαζί της.Κατά κανόνα την αγάπησαν,τη μίσησαν ή και τα δυό.

"Σκυφτός στο δειλινό
ρίχνω τα δίχτυα μου θλιμμένα
στα ωκεάνεια μάτια σου"
(Pablo Neruda)

Θάλασσα και μοναξιά.Ατενίζοντας την ίσαλο στο ηλιοβασίλεμμα,δεν είσαι ποτέ περισσότερο μόνος στον κόσμο...

"Θα μεταλάβω
με νερό θαλασσινό"
(Νίκος Καββαδίας)

Θάλασσα και μεταφυσική.Δεν τη γνωρίζουμε,τη φοβόμαστε,οι παλιές ναυτικές ιστορίες μας προκαλούν ρίγη.Εδώ και λίγα χρόνια,έγινε γνωστό πως υπάρχουν freak waves:κύματα τεραστίων διαστάσεων που έρχονται απ'το πουθενά και εξαφανίζονται.Αλίμονο στα πλεούμενα που θα τα συναντήσουν http://en.wikipedia.org/wiki/Rogue_wave

"And i will love you
still my dear
'till all the seas go dry"
(Robert Burns)

Θάλασσα και έρωτας.Οι ερωτευμένοι στην ακροθαλασσιά,οι εραστές στην αμμουδιά,τα ζευγάρια που περπατούν στην παραλία,τα ερωτικά παιχνίδια στο νερό,το υποθαλάσσιο άγγιγμα...
Ισως η ερωτικότερη στιγμή του κινηματογράφου,το φιλί Burt Lancaster-Deborra Kehr στο "From here to eternity"




"Αχ,θάλασσά μου σκοτεινή"
(Νίκος Πορτοκάλογλου)

Θάλασσα και υπαρξιακή κραυγή.Το σκοτεινό μέσα μας,το αδιαμόρφωτο,αυτό που μας γεννά τα ρίγη του Golf Stream και του Kuro Siwo,ότι μας ωθεί σ'αυτό που ανεπίγνωστα ποθούμε και που μόνο αναπολώντας προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε...

"Eζησα μεσ'στη ματαιότητα
και πάνω στον ωκεανό"
(Τάσος Λειβαδίτης)

Το άλμπατρος που ίπταται αιωρούμενο πάνω απ'το τίποτα!
Ο γλάρος Ιωνάθαν!
Ο Ιωνάς μεσ'στην κοιλιά του κήτους!
Η "γυνή πλέουσα" του Παπαδιαμάντη!
Οι θάλασσες του Νότου και το ταξίδι στα Κύθηρα!
Το λιμάνι της Ιθάκης...

Ολα μέσα μου είναι θάλασσα.Σ'αυτήν καταφεύγω,σ'αυτήν αιώνια επιστρέφω...


"Υστερα ησύχασαν όλα και το μεγάλο σάβανο της θάλασσας συνέχισε να κυματίζει,όπως κυμάτιζε πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια"
(Herman Mellvile-Moby Dick)

16/10/2011

Thursday, October 13, 2011

Η κατακερματισμένη κοινωνία

Αναδημοσιεύω ένα εύστοχο κείμενο του Διονύση Γουσέτη που με εντυπωσίασε

Η κατακερματισμένη κοινωνία
Ομιλία στο Institute of Diplomacy and global affairs
5/10/2011
                                                                                         
ΜΕΡΟΣ Α΄ ΠΕΡΙ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Τα τελευταία 15 χρόνια παρατηρώ ως αρθρογράφος τις επιδόσεις της κοινωνίας μας σε διάφορες επί μέρους δραστηριότητες. Μερικές απ’ αυτές τις επιδόσεις (πολύ λίγες όμως) είναι ευρύτερα γνωστές: Είμαστε τελευταίοι στην Ευρώπη σε παραγωγή γνώσης, τελευταίοι σε επιχειρηματικότητα, τελευταίοι σε ανταγωνιστικότητα, σε προστασία του περιβάλλοντος, σε ανάγνωση εφημερίδων και βιβλίων, σε πολιτικές ελευθερίες, σε ανακύκλωση, σε πράσινο στις πόλεις, σε απασχόληση, σε απορρόφηση των κονδυλίων της Ε.Ε. κλπ.

Αντίθετα, είμαστε πρώτοι σε οικονομική ανισότητα πληθυσμού, σε διαφθορά, σε καθεστώς αρνησιδικίας, σε ατμοσφαιρική ρύπανση, σε αριθμό τηλεοράσεων ανά νοικοκυριό, σε παραβιάσεις πολεοδομικής νομοθεσίας, σε βρώμα πρωτεύουσας και άλλα.

Ο κατάλογος είναι μακρύς και διατίθεται στην είσοδο της αίθουσας για να μη χάσουμε χρόνο με την ανάγνωση του. [Παρατίθεται ως παράρτημα στο τέλος του κειμένου]

Από την άλλη μεριά, παρά την κρίση που μας μαστίζει, παραμένουμε στις πλούσιες χώρες. Από την 25η θέση παγκοσμίως πέσαμε στην 30η, που δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη.

Δεν είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς μια κοινωνία που παρουσιάζει μια τόσο κραυγαλέα αντίθεση. Από τη μια μέλος του κλαμπ των πλουσίων και ανεπτυγμένων και από την άλλη στολισμένη με όλα τα αρνητικά ρεκόρ.

Εύκολα και επιφανειακά θα απαντούσε κανείς ότι πρόκειται για μια ανήθικη διεφθαρμένη κοινωνία. Όμως στην πραγματικότητα, κοινωνία που τα μέλη της, ή έστω η πλειοψηφία τους, να είναι άτομα ανήθικα, δεν υπάρχει. Πρόκειται απλά για κοινωνία στην οποία οι κανόνες ηθικής, οι πολιτιστικές αξίες, είναι διαφορετικές από εκείνες που παρήγαγε ο δυτικός διαφωτισμός, από τις παραδεδεγμένες δηλαδή αξίες στις αναπτυγμένες χώρες.

Ποιες είναι οι διαφορετικές πολιτιστικές αξίες που μας διαφοροποιούν από τους εταίρους μας της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Πώς δημιουργήθηκαν; Ποιο είναι το συνολικό μοντέλο που μπορεί να περιγράψει και να ερμηνεύσει την ελληνική κοινωνία;
***
Αναζητώντας απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, έπεσα στο έργο που μου σύστησε ο Θάνος Βερέμης «Conditions of Liberty», που ο φιλόσοφος Έρνεστ Γκέλνερ (Ernest Gellner) δημοσίευσε το 1994 (το βιβλίο κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το 1996 από τις εκδόσεις Παπαζήση με τίτλο «Η κοινωνία των πολιτών και οι αντίπαλοί της»).

Εκεί, ο Γκέλνερ δίνει τον ακόλουθο ορισμό της κοινωνίας των πολιτών: «Η Κοινωνία Πολιτών είναι ένα σύνολο ποικίλων μη κυβερνητικών θεσμών αρκετά ισχυρών ώστε να αντισταθμίζουν το κράτος και που, ενώ δεν το εμποδίζουν να εκπληρώσει το ρόλο του ως εγγυητή της ειρήνης και διαιτητή μεταξύ μεγάλων συμφερόντων, μπορούν ωστόσο να το εμποδίσουν να κυριαρχήσει και να εκμηδενίσει το υπόλοιπο τής κοινωνίας».

Μα, αν κοιτάξουμε την κοινωνία μας, θα δούμε ότι είναι ίσως η πρώτη στην Ευρώπη σε ένταση και σε συχνότητα παρεμπόδισης κρατικής κυριαρχίας. Από την παρεμπόδιση άσκησης εξωτερικής πολιτικής (βλέπε πρωτοβουλία Δημάρχου Καλύμνου να στήσει σημαία στα Ίμια, προκαλώντας σχεδόν ελληνο- τουρκικό πόλεμο), μέχρι την άσκηση ασφαλιστικής πολιτικής (βλέπε απόσυρση νόμου Γιαννίτση την οποία ακόμη πληρώνουμε , την άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής (βλέπε συνεχείς καταλήψεις), την άσκηση πολεοδομικής πολιτικής (βλέπε αυθαίρετα) και πάει λέγοντας.

Θα έβγαζε λοιπόν κανείς το συμπέρασμα ότι η ελληνική κοινωνία είναι η ιδανική «κοινωνία των πολιτών» και ας είναι τελευταία στα κύτταρα της κοινωνίας αυτής, που είναι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Για να μην υπάρξει τέτοια παρεξήγηση, ο Έρνεστ Γκέλνερ έσπευσε αμέσως μετά από τον ορισμό που έδωσε, να διευκρινίσει ότι υπάρχουν κοινωνικοί σχηματισμοί που, ενώ εμποδίζουν το κράτος να κυριαρχήσει πάνω στην κοινωνία, εντούτοις πολύ απέχουν από το καθεστώς της «κοινωνίας των πολιτών». Πρέπει, λέει, να διακρίνουμε την κοινωνία πολιτών από κάτι που είναι εντελώς διαφορετικό απ’ αυτήν. Πρόκειται για την «Κατακερματισμένη κοινωνία» (segmentary community είναι ο αγγλικός όρος, που στη μετάφραση Παπαζήση έχει -ανεπιτυχώς κατά τη γνώμη μου- μεταφραστεί ως «Τμηματική Κοινότητα»).

Η κοινωνία αυτή, συνεχίζει ο Γκέλνερ, μπορεί πράγματι να είναι πλουραλιστική και να αντιστέκεται στο συγκεντρωτισμό, αλλά δεν παρέχει στα μέλη της το είδος της ελευθερίας που ζητάμε και περιμένουμε από την κοινωνία των πολιτών. Από την άλλη μεριά, σ’ αυτή την κοινωνία δεν μπορεί, για παράδειγμα, να βρει έρεισμα κανενός είδους συγκεντρωτική ιδεολογία: ούτε ο φασισμός, ούτε ο σοσιαλισμός, ούτε ο κομμουνισμός, ούτε ο φιλελευθερισμός ούτε άλλος -ισμός. Τα σχήματα αυτά προϋποθέτουν μια κοινωνική συνοχή και μια συνείδηση που αφορά και αναφέρεται σε ολόκληρη την κοινωνία. Αυτό ακριβώς είναι που λείπει από τις κατακερματισμένες κοινωνίες και σ’ αυτό οφείλουν το όνομά τους: στην έλλειψη συνοχής και συνολικής κοινωνικής συνείδησης. Με άλλα λόγια στην κοινωνική ανευθυνότητα. Επιπλέον, οι κοινωνίες αυτές επιβάλλουν στο άτομο μια προδιαγεγραμμένη ταυτότητα, η οποία στη συνέχεια μπορεί να πραγματωθεί ή όχι, ενώ η σύγχρονη αντίληψη για την ελευθερία προϋποθέτει οι ταυτότητες να επιλέγονται και όχι να επιβάλλονται.

Ομοιότητες της ελληνικής με τις μουσουλμανικές κοινωνίες

Παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών στο βιβλίο του Γκέλνερ είναι η αρχαία Ελλάδα (όπου π.χ. ο Σωκράτης καταδικάστηκε και εκτελέστηκε διότι «εισήγαγε καινά δαιμόνια») και μουσουλμανικές χώρες, όπως αυτές της Mέσης Ανατολής. Εγώ όμως, διαβάζοντας την περιγραφή των χαρακτηριστικών της μουσουλμανικής κοινωνίας, διαπίστωσα ότι το μοντέλο ταιριάζει απόλυτα και στην -όχι τυχαία αποκαλούμενη- «καθ’ ημάς ανατολή». Δέστε για παράδειγμα την παρακάτω περιγραφή του Γκέλνερ:

«[Στις μουσουλμανικές χώρες] η κοινωνία κυβερνιέται από κυκλώματα, οιονεί φυλές, συμμαχίες σφυρηλατημένες σύμφωνα με τη συγγένεια ή/και τις ανταλλασσόμενες εκδουλεύσεις [διάβαζε ρουσφέτια] ή/και την κοινή θρησκευτική προέλευση και την κοινή θεσμική εμπειρία. Σε γενικές γραμμές βασίζεται, κυρίως, στην προσωπική εμπιστοσύνη, παρά στις επίσημες σχέσεις, που επικρατούν σε μία καθορισμένη γραφειοκρατική δομή. Το περίεργο, όμως, είναι ότι σε τούτες τις κοινωνίες, το σύστημα αυτό δεν προκαλεί μεγάλη δυσαρέσκεια και είναι ευρέως αποδεκτό ως φυσιολογικό. Εκείνο που κάνει εντύπωση στους μελετητές είναι ο παράξενος συνδυασμός της [αυστηρής] θρησκευτικής ηθικής και των κυνικών πελατειακών σχέσεων».

Νομίζω ότι σε τούτη την περιγραφή των μουσουλμανικών κοινωνιών, εύκολα θα διακρίνει κανείς τα χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν και στη δική μας χώρα.
***
Τι είναι όμως η κατακερματισμένη κοινωνία;
Η κατακερματισμένη κοινωνία μοιάζει με ένα μεγάλο ταψί μπακλαβά. Κάθε κομμάτι μπακλαβάς είναι μια ομάδα πολιτών με διάφορα μέλη. Μεταξύ των μελών αυτών υπάρχει μια σχεδόν άνευ περιορισμού αλληλεγγύη. Απέναντι στα υπόλοιπα κομμάτια του μπακλαβά όμως, υπάρχει πλήρης αδιαφορία, αν όχι ανταγωνιστικότητα και έχθρα. Αυτά τα κομμάτια του μπακλαβά, ο Θοδωρής Πελαγίδης και ο Μιχάλης Μητσόπουλος («Ανάλυση της ελληνικής οικονομίας», Παπαζήσης, 2006) τα ονομάζουν «αναδιανεμητικές ομάδες».

Πώς ορίζεται κάθε κομμάτι του μπακλαβά; Αυτό είναι λιγάκι σύνθετο, διότι τα κομμάτια αυτά φτιάχνονται σε διάφορα επίπεδα και ανάλογα με τη συγκυρία. Θα δούμε σχηματικά τρεις τέτοιες ομαδοποιήσεις της κοινωνίας μας.
***
1.    Η οικογένεια

Η πρώτη ομαδοποίηση -την αναφέραμε ήδη- είναι η οικογένεια. Τα πάντα δίνουμε για την οικογένεια, αλλά έξω απ’ αυτήν δε μας νοιάζει τίποτα. Θυσιαζόμαστε οικονομικά να έχουμε πολυτελές σπίτι ή διαμέρισμα, αλλά αδιαφορούμε πλήρως για τα κοινόχρηστα της πολυκατοικίας. Πετάμε τη σακούλα με τα σκουπίδια από το μπαλκόνι μας αδιαφορώντας αν θα σπάσει και θα γεμίσει το πεζοδρόμιο βρωμιές. Περιποιόμαστε μέχρι λατρείας το σκυλί μας, αλλά αδιαφορούμε να μαζέψουμε τα περιττώματά του από το πεζοδρόμιο. Και όταν το βαρεθούμε, το πετάμε χωρίς καμία ενοχή στο δρόμο, σχηματίζοντας τις αγέλες των αδέσποτων. Είμαστε γνωστοί για την μέχρι υστερίας υπερπροστασία των παιδιών μας, αλλά είμαστε τελευταίοι στην Ευρώπη σε αιμοδότες και σε δωρητές σώματος. Αντίθετα, είμαστε πρώτοι σε ρατσισμό και ξενοφοβία.

Η τόσο μεγάλης έκτασης οικογενειοκρατία (νεποτισμός) στα πανεπιστήμια, στη Βουλή και αλλού είναι δείγμα αυτού του κοινωνικού μοντέλου, που έχει εντοπιστεί ήδη στα πρώτα βήματα του ελληνικού κράτους από το Βαυαρό καθηγητή Φρειδερίκο Τιρς (Friedrich Thiersch). Είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «πελατειακές σχέσεις».

Το πιο χαρακτηριστικό δείγμα του οικογενειακού μοντέλου που θυμάμαι είναι η συμπεριφορά των εργαζομένων της ΡΙΚΟΜΕΞ απέναντι στους συγγενείς των συναδέλφων τους που έπεσαν θύματα της κατάρρευσης του εργοστασίου στο σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου 1999. Έφρασαν να ασκήσουν βία για να αποσύρουν την αγωγή για αποζημίωση, επειδή κυριεύτηκαν από τον πανικό ότι η επιχείρηση θα πτώχευε και θα έχαναν τη δουλειά τους. Η αλληλεγγύη προς την οικογένεια βρέθηκε πάνω από το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και την τόσο διαφημιζόμενη συναδελφική και «ταξική» αλληλεγγύη.

Για το λόγο αυτόν είμαι πεισμένος ότι όσοι δημόσιοι υπάλληλοι γνωρίζουν πως ξεφεύγουν από τη δαγκάνα της εργασιακής εφεδρείας απέχουν από τις διαδηλώσεις και τις καταλήψεις, αφήνοντάς τες στους υπόλοιπους. Προφανώς κανείς τους δε σκέφτεται ότι αυτός ο πανικός και η βία θα οδηγήσουν πιθανότατα όλους μας, μαζί και τους ίδιους, στη χρεοκοπία.

Ο οικογενειακός μπακλαβάς μπορεί να προεκταθεί για να περιλάβει την αδιαφορία για τον κοινόχρηστο χώρο, αντίθετα με τη μεγάλη φροντίδα για τον ιδιωτικό. Η πολυτέλεια των κατοικιών μας συνδυάζεται με τη βρωμιά απ’ τα σκουπίδια που πλημμυρίζουν τις παραλίες, τα δάση, τους δρόμους, ακόμα και τα κοινόχρηστα των πολυκατοικιών. Η αδιαφορία για το δημόσιο χώρο, είναι κοινωνική ανευθυνότητα και είναι κοινή πολιτιστική κληρονομιά μας.

2.    Οι συντεχνίες


Η δεύτερη ομαδοποίηση είναι οι συντεχνίες. Τι είναι οι συντεχνίες; Είναι η πρώτη, πρωτόγονη, επαγγελματική οργάνωση. Το αφεντικό και ο εργάτης ήσαν στην ίδια συντεχνία, ώστε να προωθήσουν μαζί τα συμφέροντα του επαγγέλματος, συνήθως ενάντια στα συμφέροντα των άλλων επαγγελμάτων. Με τη βιομηχανική επανάσταση, έγινε αντιληπτό ότι τα συμφέροντα των εργατών στα διαφορετικά επαγγέλματα ήσαν κοντινότερα μεταξύ τους από όσο τα συμφέροντα του εργάτη με το αφεντικό στον ίδιο κλάδο. Έτσι, στις προηγμένες χώρες οι συντεχνίες αντικαταστάθηκαν με ενώσεις σε ταξική βάση, τα συνδικάτα.

Τα συνδικάτα υπεράσπιζαν και υπερασπίζουν τα συνολικά και μακροπρόθεσμα συμφέροντα των μελών τους, όχι σε τυφλή αντιπαράθεση με άλλα συνδικάτα, όπως γινόταν με τις συντεχνίες, αλλά με γνώμονα τα ουσιαστικά συμφέροντα των μελών τους.
Επίσης, έγινε αντιληπτό ότι αυτά συμφέροντα δεν είναι πάντα αντίθετα με τα συμφέροντα των αφεντικών, διότι τα οικονομικά συμφέροντα δεν είναι παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Υπήρξαν περιπτώσεις όπου συνδικάτα συμβιβάζονται με απώλεια αποδοχών, προκειμένου να υπερασπίσουν συνολικά και μακροπρόθεσμα συμφέροντα των μελών τους, μέσα στα πλαίσια της εθνικής οικονομίας.

Μερικά πρόσφατα παραδείγματα:
  • στις αρχές του 2008, τα γαλλικά συνδικάτα (πλην του κομμουνιστικού CGT) διευκόλυναν την εργοδοσία να απαλλαγεί από το πλεονάζον προσωπικό με μειωμένη αποζημίωση. Τούτο έγινε μπροστά στον κίνδυνο μαζικών πτωχεύσεων και άρα μαζικών απολύσεων.
  • Το 2009 τα ισπανικά συνδικάτα αντέδρασαν στα μέτρα λιτότητας, χωρίς όμως να κηρύξουν γενική απεργία, διότι αυτή κρίθηκε αντίθετη στο συμφέρον της χώρας, άρα και το δικό τους.
  • Εφέτος ψήφισαν συνταξιοδότηση στην ηλικία των 67.
  • Το ίδιο μας αποκάλυψε (μετά βδελυγμίας) η Αλέκα Παπαρήγα ότι έγινε στην Ιταλία.
Αυτά έγιναν από συνδικάτα σε οικονομίες πολύ ισχυρότερες από τη δική μας. Σ’ εμάς, όποιος τολμά να προτείνει τον οποιονδήποτε συμβιβασμό με την εργοδοσία, ακόμα και να συζητά με τον υπουργό, στιγματίζεται σαν προδότης. Αιτία η απουσία ταξικών συνδικάτων.

Οι πελατειακές σχέσεις με το κράτος γίνονται αιτία στρέβλωσης της έννοιας του συνδικαλισμού ως οργάνωσης εργατών, αφού τα συνδικάτα χρηματοδοτούνται από το κράτος – μοναδικό φαινόμενο στην Ευρώπη. Το είδαμε στη ΔΕΗ. Το είδαμε και στον Οργανισμό Εργατικής Εστίας, όπου στη δεκαετία 2000-2010 δόθηκαν συνολικά 177 εκατομμύρια ευρώ. [ερώτηση Βελόπουλου, TVXS].

Οι πελατειακές σχέσεις με το κράτος επέδρασαν έτσι ώστε ακόμα και η ηγεσία της ΓΣΕΕ, της οργάνωσης που συσπειρώνει όλα τα εργατικά σωματεία, να προέρχεται -όπως έδειξε ο Στέφανος Μάνος- από τις συντεχνίες του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Μάλιστα, οι συντεχνίες έχουν τόση δύναμη, ώστε να παραβαίνουν ατιμώρητα το νόμο. Φτάσαμε και στο άκρον άωτο της ασυδοσίας: να περιφρονούνται ατιμώρητα δικαστικές αποφάσεις (μετρό, λιμάνι).

Μια ανώνυμη μελέτη υποστηρίζει ότι το καθεστώς των συντεχνιών, δηλαδή της παροχής προνομίων, επαγγελματικών αδειών, διακρίσεων, δημιουργήθηκε από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις για την κατάκτηση της υποστήριξης ή έστω της ανοχής του πληθυσμού. Δεν αμφισβητώ ότι τότε δόθηκαν τα πλείστα των προνομίων. Αμφισβητώ όμως ότι τότε δημιουργήθηκε, δηλαδή ότι νωρίτερα δεν υπήρχε τούτο το καθεστώς. Η «πλατεία Κλαυθμώνος» είναι προγενέστερη…

Κοντά στις συντεχνίες υπάρχουν οι οιωνεί συντεχνίες. Δεν είναι επαγγελματικές ενώσεις, αλλά έχουν την ίδια ιδιότητα: να θέτουν το συμφέρον των μελών τους πάνω από το συμφέρον της κοινωνίας και να το επιδιώκουν σε βάρος της, ως παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Τέτοιες ομάδες είναι των δημοσίων υπαλλήλων και των ομαδοποιήσεων εντός του σώματος των δημοσίων υπαλλήλων. Η σημερινή «Καθημερινή» έχει την είδηση ότι ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος δήλωσε πως δεν θα γίνει δεκτή η πρόταση να αναλάβει η εκκλησία τη μισθοδοσία των κληρικών. Τι διαφέρει από τους δημόσιους υπάλληλους, τους φορτηγατζήδες κλπ;

3.    Οι τοπικές κοινωνίες

Άλλη παραλλαγή του «μπακλαβά» είναι ο «εθνοτοπικός μπακλαβάς».

Σε ποια άλλη χώρα υπάρχει Σύλλογος των επαρχιωτών από κάθε σχεδόν πόλη ή χωριό που διαβιούν στην πρωτεύουσα; Φανταστήκατε Σύλλογο των Λιβερπουλιανών Λονδίνου ή των Σικαγιωτών Νέας Υόρκης; Αυτού του είδους η τοπικιστική «αλληλεγγύη» διαθέτει και βουλευτές που είναι οι κυρίως έμποροι των πελατειακών σχέσεων. Για παράδειγμα, ο κ. Ευ. Βενιζέλος ως υπουργός πολιτισμού, χάρισε τα χρέη στις ποδοσφαιρικές ομάδες Θεσσαλονίκης. Και ο κ. Σαμαράς ως υπουργός πολιτισμού επίσης, απέσπασε από τον Νομό Ηλείας και προσκύρωσε στον Νομό Μεσσηνίας την αρμοδιότητα της αρχαιολογικής υπηρεσίας επί του ναού του Επικουρείου Απόλλωνος.

Αυτές οι τοπικές κοινωνίες ενδιαφέρονται μόνο για το τοπικό συμφέρον τους, αδιαφορώντας πλήρως για τη γενική ευταξία και ευημερία. Το παράδειγμα το ζήσαμε στις 7/9/2006: 42 Δήμοι έκλεισαν, με αίτημα να καταργηθεί η βάση στις εισαγωγικές εξετάσεις, ώστε να έχουν περισσότερους φοιτητές – πελάτες στα ενοικιαζόμενα δωμάτια και στα σουβλατζίδικα της τοπικής κοινωνίας.

Νωρίτερα, το Γενάρη του 1998, πέντε τοπικές κοινωνίες αντέδρασαν στην τοποθέτηση ραντάρ στην Περαία Θεσσαλονίκης. Το αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης έμεινε χωρίς ραντάρ προσέγγισης, με θύμα ένα αεροπλάνο που προσέκρουσε στα βουνά της Πιερίας, με τριψήφιο αριθμό νεκρών.

Φετινά παραδείγματα είναι η Κερατέα και το Γραμματικό. Οι «τοπικές κοινωνίες» συγκροτούν λαϊκές συνελεύσεις, που βροντοφωνάζουν να πάει ο ΧΥΤΑ -τα σκουπίδια- στη γειτονική τοπική κοινωνία. Όλες μαζί αδιαφορούν για τους σκουπιδότοπους που στολίζουν τις ρεματιές μας και τα πρόστιμα που πληρώνουμε εμείς οι φορολογούμενοι για λογαριασμό τους.

Μοιραίο αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας είναι ο ρατσισμός. Θύμα των τοπικών κοινωνιών είναι ο ΟΚΑΝΑ, που είναι ανεπιθύμητος παντού, λες και πουθενά δεν τον χρειάζονται. Μόλις προχτές καταργήθηκε, μέσα στη γενική επευφημία, ο ΟΚΑΝΑ του κέντρου του Πειραιά. Οι εξαρτημένοι από ναρκωτικά παραπέμφθηκαν στο κρατικό νοσοκομείο. Ωστόσο, μέλη της τοπικής κοινωνίας απέκλεισαν την είσοδο σε αυτό και άφησαν τους εξαρτημένους αβοήθητους.

Θύματα του ίδιου ρατσισμού είναι ακόμη οι μετανάστες, οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, οι Ρομά, οι διακρίσεις ανάλογα με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και ο κατάλογος συνεχίζεται.
***
Χαρακτηριστικά της κατακερματισμένης κοινωνίας
Σε μια κοινωνία όπου η οικογένεια, η συντεχνία, ο τοπικισμός, είναι αξίες υπέρτερες της αξίας του συνόλου της κοινωνίας, είναι λογικό και αναμενόμενο να παρατηρούνται στο κράτος φαινόμενα σαν τα παρακάτω:

1.    Περιφρόνηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Δυο ενδεικτικά παραδείγματα:

-Αντίθετα με τις αναπτυγμένες χώρες όπου τα ΚΚ έχουν συρρικνωθεί, στην Ελλάδα το ΚΚΕ είναι το τρίτο κόμμα. Το ΚΚΕ είναι εντελώς διαφορετικό από τα ΚΚ των χωρών των εταίρων μας, τον αποκαλούμενο «Ευρωκομμουνισμό». Βρίσκεται στον αντίποδα της δημοκρατίας, πρόσφατα δε αποκατέστησε τον Στάλιν. Σ’ αυτό όμως έχει την υποστήριξη ολόκληρου του κοινοβουλευτικού φάσματος. Εξηγούμαι: δυο φορές, μια στο Συμβούλιο της Ευρώπης (2006) και μια στο Ευρωκοινοβούλιο (2009), παρουσιάστηκε ψήφισμα για την ταυτόχρονη καταδίκη των εγκλημάτων του ναζισμού και του κομμουνισμού, δηλαδή του σταλινισμού. Όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα του ελληνικού κοινοβουλίου υπερψήφισαν το σκέλος που αφορούσε το ναζισμό και καταψήφισαν το σκέλος που αφορούσε το σταλινισμό.

-Τα μέλη και οι υποστηρικτές του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας κυμαίνονται μεταξύ 3.000 και 5.000. Τα μέλη του ολλανδικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας κυμαίνονται περί τις 200.000. Η Ολλανδία έχει πληθυσμό 16 εκ. κατοίκους. Μόλις μιάμιση φορά μεγαλύτερο από τον δικό μας.

2.    Ασυνεννοησία – διχασμός.

Στις αναπτυγμένες χώρες, από την εποχή Του John Locke (1632-1704) και της «ανεξιθρησκείας» του, έχει κατακτηθεί βαθμιαία μια γενικότερη ανοχή στην άλλη άποψη και μια προσπάθεια σύνθεσης ή συμβιβασμού στη λύση ενός προβλήματος.

Σήμερα, οι χώρες της ΕΕ που χτυπήθηκαν από οικονομική κρίση ακολουθούν μια ομόθυμη προσπάθεια και βρίσκονται στο δρόμο της ανάκαμψης. Στο δικό μας πολιτικό σύστημα ισχύει το αντίστοιχο με αυτό που είδαμε να συμβαίνει στις συντεχνίες: η ρητορεία μεταξύ των κομμάτων εξουσίας είναι εμπρηστική. Και αποκαλούν προδότη όποιον  προσπαθήσει να βρει μια συνεννόηση ανάμεσά τους.
Ο διχασμός, που πάντα υπήρχε αλλά τώρα έχει λάβει τη μορφή «Μνημόνιο – αντιμνημόνιο», έχει φτάσει σε σημείο που κάποιοι μιλούν για «πόλεμο». Για παράδειγμα, στις 29/9/2011 ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ κατήγγειλε την κυβέρνηση για εσχάτη προδοσία. Για εσχάτη προδοσία είχαν εκτελεστεί οι έξι και αργότερα είχαν κατασκευαστεί τα έκτακτα στρατοδικεία και ο ανθρωποφαγικός Ν.509, εναντίον μάλιστα των συντρόφων του Αλέξη Τσίπρα.

3.    Ανομία – Κοινωνική ανευθυνότητα.

Δεν πρόκειται για το φαινόμενο της «κοινωνικής ανυπακοής» που παρατηρείται στη Δύση. Εκεί η ανυπακοή γίνεται δημόσια, ζητάει προκλητικά τις κυρώσεις του νόμου που δεν υπάκουσε και μ’ αυτό στοχεύει στην αφύπνιση των μαζών, που θα κινητοποιηθούν για την απόσυρση ή την τροποποίηση του νόμου. Τέτοιου είδους ανυπακοή είναι άγνωστη στη χώρα μας. Εδώ, η ανυπακοή συνδυάζεται με την κοινωνική ανευθυνότητα. Ακούει στο όνομα «τζάμπα μαγκιά». Ο τρομακτικός σε σύγκριση με την Ευρώπη βαθμός φοροδιαφυγής δίνει το μέτρο της κοινωνικής ανευθυνότητας. Η περιφρόνηση στο νόμο έχει πια φτάσει στο σημείο που αναδεικνύει την περιφρόνηση στον εαυτό μας. Παράδειγμα τα διόδια.

4.    Διόγκωση-ανικανότητα-πατερναλισμός του κράτους

Σε μια καθυστερημένη χώρα, όπως η δική μας, χωρίς βιομηχανική επανάσταση και αστική τάξη, η ανάπτυξη περνάει αναγκαστικά από το κράτος (γι’ αυτό και ο κομμουνισμός επιβλήθηκε μόνο σε υποανάπτυκτες χώρες). Συγχρόνως, η εξουσία των ομάδων στις οποίες αναφέρθηκα, ενδεχομένως και άλλων, ασκείται μέσω του κράτους. Γι’ αυτούς τους λόγους, ο κρατισμός στην Ελλάδα είναι τερατώδης. Είμαστε ίσως η μοναδική χώρα στην Ευρώπη όπου ακόμα και οι αντιεξουσιαστές διαμαρτύρονται (διάβαζε: καταστρέφουν) για τη μείωση του κράτους, τώρα που αυτή τέθηκε από την τρόικα.

Το ελληνικό κράτος είναι διογκωμένο: έχει τους περισσότερους υπαλλήλους στην Ευρώπη των 15. Το διογκωμένο αυτό κράτος, από τη μια μεριά παρέχει ατροφικές υπηρεσίες (υγεία, παιδεία, πρόνοια, πολιτισμός). Από την άλλη, βρίσκεται παντού: χώνει τη μύτη του με ρυθμίσεις, νόμους, ελέγχους, απαγορεύσεις. Είναι μαζί το κράτος – κηδεμόνας που φροντίζει για το καλό μας. Μας προστατεύει απ’ τον κακό μας εαυτό. Το ποιο χαρακτηριστικό παράδειγμα κηδεμονίας που θυμάμαι είναι ο «βασικός μέτοχος». Χρειάστηκε η παρέμβαση των εταίρων μας για να αποσυρθεί αυτό το τερατούργημα.

5.    Διαφθορά.

Όπως είναι λογικό, όταν κάποιο κομμάτι της κατακερματισμένης κοινωνίας δεν μπορεί να κατακτήσει τους στόχους του με νόμιμα μέσα, προσφεύγει σε παράνομα μέσα. Είναι το φαινόμενο της διαφθοράς, στο οποίο η χώρα μας θριαμβεύει. Κατά τη γνώμη μου, το αθλιότερο δείγμα διαφθοράς είναι ο «νόμος περί ευθύνης υπουργών».

Ωστόσο, νομίζω ότι ο μεγάλος όγκος της διαφθοράς δεν είναι η μεγάλη, αλλά η μικρομεσαία. Έξη στις 10 επιχειρήσεις φοροδιαφεύγουν και επιπλέον έχουμε: Αυθαίρετα, παραβιάσεις πολεοδομικής νομοθεσίας, φακελάκια, καταπατήσεις δημοσίων κτημάτων, μέχρι και στη Θεσσαλονίκη κοντά στα 988 περίπτερα με άδεια, λειτουργούν άλλα 457 χωρίς άδεια.

Ο κ. Αμπέλ Ανγκαμπενγκιάν, κορυφαίος σύμβουλος του ηγέτη της Σοβιετικής Ενώσεως κ. Μιχαήλ Γκορμπατσώφ στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και εμπνευστής της περεστρόϊκα, εξηγούσε στο δημοσιογράφο κ. Παπανδρόπουλο ότι η ελληνική διαφθορά προσομοιάζει με τη σοβιετική και ότι χώρες όπως η Ελλάδα αποτελούν ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος.

6.    Εθνικισμός.

Ο εθνικισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο, αλλά εμείς είμαστε πρωταθλητές του είδους, γιατί σε μας ο εθνικισμός είναι προϊόν της ανασφάλειάς μας ως κοινωνία.

Ο πατριωτισμός μας δεν ενοχλείται από την έλλειψη παραγωγής και παραγωγικότητας που απομυζούν τις δυνάμεις του έθνους και το ταπεινώνουν. Ούτε από τον αφελληνισμό του εθνικού πλούτου που καραδοκεί λόγω της άρνησης να περιοριστούν δραστικά οι κρατικές δαπάνες. Ο ελληνικός εθνικισμός εξαντλείται σε δυο περιπτώσεις:

Η πρώτη έχει σχέση με την ανασφάλειά μας και με το μίσος μας για τους δυτικούς εταίρους μας. Ενδεικτικά και μονολεκτικά: Ίμια, Οτσαλάν, ΝΑΤΟϊκοί βομβαρδισμοί στη Σερβία, Σχέδιο Ανάν, Δημοκρατία της Μακεδονίας, Παλαιστινιακό. Παντού σταθήκαμε απέναντι στους εταίρους μας. Μέχρι και στην τρόικα απαγορεύσαμε να δίνει συνεντεύξεις τύπου και να μπαίνει στο υπουργείο οικονομικών, λες και δεν είναι αυτοί που μας φέρνουν 200 δισ. ευρώ για να μην χρεοκοπήσουμε και τρώμε ο ένας τον άλλον.

Η δεύτερη έχει σχέση με την υπεράσπιση των κατακερματισμένων συμφερόντων. Ο Γεράσιμος Κακλαμάνης έγραφε το 1986 «Όπου δείτε απεργούς να κρατάνε ελληνική σημαία, κάποια ύποπτη υπόθεση υπάρχει πίσω από τα αιτήματά τους» («Επί της δομής του νεοελληνικού κράτους»).

Ένα πρόσφατο παράδειγμα πατριωτισμού με το αζημίωτο:

Στις 26 και 27 του περασμένου Ιουλίου, οι εργαζόμενοι του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου έκαναν κατάληψη των γραφείων της κεντρικής υπηρεσίας, χωρίς βέβαια καμία νομική ή πειθαρχική συνέπεια, με αίτημα «όχι στο ξεπούλημα του Τ. Ταμιευτηρίου». Η εξήγηση του γιατί ήσαν ενάντια στο ξεπούλημα δόθηκε ένα μήνα αργότερα: στις 30 Αυγούστου, το διοικητικό συμβούλιο του Τ.Τ. ενέκρινε κατά πλειοψηφία πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου με ποσόν άνω των 150.000 ευρώ ανά εργαζόμενο.

Άλλο πρόσφατο παράδειγμα πατριωτισμού με το αζημίωτο:

Είμαστε πρώτοι σε καθυστέρηση απόδοσης δικαιοσύνης, πράγμα που μεταξύ άλλων παρακωλύει την παραγωγή. Στα ελληνικά δικαστήρια εκκρεμούν 1 εκατομμύριο υποθέσεις! Η τρόικα παρενέβη. Και τότε ο αντιιμπεριαλιστής πρόεδρος του ΔΣΑ Ιωάννης Αδαμόπουλος την παρομοίασε με τον Βαυαρό Μάουρερ που υπέγραψε τη θανατική καταδίκη του Κολοκοτρώνη.
ΜΕΡΟΣ Β΄
Πώς προέκυψε ο κατακερματισμός της ελληνικής κοινωνίας; Μπορούμε να τον υπερβούμε;
Η επιτυχία ενός μοντέλου κρίνεται από το κατά πόσον ερμηνεύει την πραγματικότητα για την οποία σχηματίστηκε. Προσπάθησα να δείξω ότι το μοντέλο της «κατακερματισμένης κοινωνίας» ερμηνεύει μια σειρά φαινόμενα της πραγματικής ζωής. Αν πράγματι είναι έτσι, έγινε η μισή δουλειά. Η άλλη μισή είναι να διερευνήσουμε πώς ερμηνεύεται με τη σειρά του ο ίδιος ο κατακερματισμός της κοινωνίας μας. Γιατί, με ποιες διαδικασίες, έφτασε η δική μας κοινωνία να ανήκει στις κατακερματισμένες; Και στη συνέχεια: υπάρχει διέξοδος;

Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν την κατακερματισμένη κοινωνία


Ανήκει στα στερεότυπα ο μύθος ότι για το χάλι μας φταίει η Τουρκοκρατία. «Γιατί λοιπόν οι επτανήσιοι που δεν τη γνώρισαν δεν διαφέρουν από τους υπόλοιπους Έλληνες;», αναρωτιέται ο Στέλιος Ράμφος. Γιατί σε χώρες που γνώρισαν Τουρκοκρατία όπως εμείς (π.χ. Ρουμανία ή Βουλγαρία) δεν παρατηρείται η δική μας ανομία που καταστρέφει κάθε προσπάθεια δημιουργίας;

Θα αναπτύξω δυο παράγοντες που πιστεύω πως διαμόρφωσαν αυτή την κατακερματισμένη κοινωνία. Ο πρώτος είναι οι οικονομικές και κοινωνικές συγκυρίες της εποχής της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Αυτές που δημιούργησαν την ανασφάλεια, που με τη σειρά της δημιούργησε τις πελατειακές σχέσεις, για τις οποίες μίλησε πρώτος ο Βαυαρός Friedrich Thiersch, ήδη από το 1832. Ο δεύτερος, που συναρτάται με τον πρώτο, είναι ο ρόλος της θρησκείας, δηλαδή της ορθόδοξης εκκλησίας.

1. Οι οικονομικές και κοινωνικές συγκυρίες: η ανασφάλεια

«Η χώρα αυτή δεν γνώρισε Αναγέννηση, ούτε Μεταρρύθμιση. Δεν απέκτησε ποτέ αστική τάξη» αποφαίνεται ο Νίκος Δήμου. Ο Παναγιώτης Κονδύλης συμπληρώνει ότι στην Ελλάδα ο όρος «αστική τάξη» εισήχθη µε την αρνητική σημασία του, δηλαδή ως «ο αντίπαλος της εργατικής τάξης». Η προοδευτική όψη της αστικής τάξης, ως αντιπάλου της αριστοκρατίας και του κληρικαλισμού δεν είναι γνωστή, διότι απλούστατα δεν βιώθηκε ποτέ. Αυτή η απουσία της αστικής τάξης (συνεπώς και της εργατικής τάξης) συνοδεύτηκε από την απαξίωση των αξιών του αστισµού και της νεωτερικότητας.

Τις συγκεκριμένες συνθήκες διαμόρφωσης του νεοελληνικού κράτους και της νεοελληνικής κοινωνίας είχαμε την ευκαιρία να τις διαβάσουμε στο πρόσφατο πεντάτομο έργο για την επανάσταση του 1821 και στη σχετική τηλεοπτική σειρά, υπό την επιστημονική επιμέλεια (και των δυο) του Θάνου Βερέμη.

Πιο συγκεκριμένα, την ανασφάλεια την εξέθρεψαν οι συνθήκες της ύστερης -υπό παρακμή- Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ποιες συνθήκες;
  1. Η κατακερματισμένη ιδιοκτησία.
  2. Η απομόνωση των (κλειστών μοιραία) κοινοτήτων στα ορεινά χωριά, η άνθιση της ληστείας.
  3. Η ατιμωρησία και η αμνήστευση των ληστών με τη μετατροπή τους σε όργανα του νόμου (αρματωλοί). Αυτή η ατιμωρησία ευνόησε την προσφυγή στην παρανομία και τη ληστεία και όχι τόσο η καταπίεση και η αυθαιρεσία, όπως ήθελε ο σχετικός ευσεβής εθνικός μύθος.
  4. Οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ προκρίτων και υποτακτικών
Η ανασφάλεια, με τη σειρά της, θεοποίησε το νεόκοπο κράτος ως προστάτη των αδυνάτων. Ωστόσο, στην έννοια της προστασίας περιλαμβανόταν και η προστασία των δομών της κοινωνίας από τις πιέσεις του νεόφερτου τότε μηχανισμού της αγοράς και της νεωτερικότητας. Αυτή η διπλή λειτουργία του κράτους επέφερε ιδεολογική σύγχυση μεταξύ δυο εντελώς διαφορετικών εννοιών: εκείνης των νεωτερικών «δικαιωμάτων του ανθρώπου» και εκείνης των συντεχνιακών «κεκτημένων δικαιωμάτων» και των πελατειακών σχέσεων.

Επί πλέον, η παραπάνω ανασφάλεια αποτέλεσε μια σοβαρή παράμετρο της ξενοφοβίας και του αντιδυτικισμού.

2. Η ορθόδοξη θρησκεία και εκκλησία

Όπως έδειξε ο Μαξ Βέμπερ, η θρησκεία παίζει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας κάθε κοινωνίας.

Την εποχή του Βυζαντίου, η ορθόδοξη εκκλησία είχε διαμορφώσει τη βυζαντινή πολιτεία, όπως αναφέρουν οι Βερέμης και Κολιόπουλος  ως πολιτεία των περιούσιων χριστιανών, κάτι ανάλογο του Ισραήλ για τους Εβραίους.

Συνέπεια του παραπάνω ήταν μια βαθιά αίσθηση ανωτερότητας που χαρακτήριζε τη στάση των Βυζαντινών απέναντι στους χριστιανούς της Δύσης, ακόμα και όταν -από τον 12ο αιώνα- οι Δυτικοί είχαν να επιδείξουν προφανή υπεροχή σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Τον ίδιο αιώνα, κατά τον Στέλιο Ράμφο, άρχισε στη Δύση να ωριμάζει η ατομικότητα, ο άνθρωπος, δηλαδή, να μπορεί να επιβιώσει εσωτερικά, ανεξάρτητα από το τι λένε οι άλλοι. Η ορθόδοξη εκκλησία δεν το δέχτηκε. Έτσι, σε μας, η αναγνώριση δεν έρχεται από εμάς τους ίδιους, αλλά από τους άλλους. Συνεπώς, δημιουργείται μια εξάρτηση από τους άλλους και άρα μια ανασφάλεια και καχυποψία απέναντί τους. Αυτή η ανασφάλεια δένει με την προηγούμενη σε μια καθυστερημένη και ανώριμη κοινωνία.
***
Η θεμελιώδης αντίθεση: Συνύπαρξη και σύγκρουση δυο πολιτισμών

Οι παραπάνω δυο παράγοντες διαμόρφωσαν την κατακερματισμένη ελληνική κοινωνία στην πλειοψηφία του πληθυσμού. Υπήρχε όμως και η μειοψηφία. Εκείνη κυρίως που οι οικονομικές και πολιτισμικές δραστηριότητές της συνδέονταν με τη Δύση (τμήμα των εμπόρων και των λογίων). Αυτό το κομμάτι είχε υιοθετήσει την κουλτούρα που είναι ταυτισμένη με τις αξίες του Διαφωτισμού, της νεωτερικότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρ’ ότι μειοψηφία, οι εκσυγχρονιστές αυτοί είχαν διοικητικές, διπλωματικές και νομικές γνώσεις και ικανότητες. Παράλληλα, είχαν και την υποστήριξη των Ελλήνων της διασποράς και των ξένων δυνάμεων. Έτσι κατόρθωσαν να επιβάλλουν τον δυτικό τύπο διοικητικής οργάνωσης στο νέο κράτος.

Όμως, η νίκη τους ήταν πύρρεια: οι τοπικοί προύχοντες, μετά από πολύχρονη αντίσταση, αναγκάστηκαν να αποδεχτούν το ξενόφερτο νομικό πλαίσιο. Από την άλλη μεριά όμως αντιστάθμισαν αυτή την ήττα, στελεχώνοντας -ως πλειοψηφία- τις θέσεις-κλειδιά της συνεχώς διογκούμενης κεντρικής δημόσιας διοίκησης. Ο Νίκος Μουζέλης αναφέρει ότι «προς τα τέλη του 19ου αιώνα η Ελλάδα είχε, αναλογικά με τον πληθυσμό της, 7 φορές περισσότερους δημοσίους υπαλλήλους απ’ ό,τι η βιομηχανική Αγγλία». Στη βιομηχανική  Αγγλία, οι ίδιες οι ανάγκες της παραγωγής απαιτούσαν αξιοκρατία, και άρα τον σταδιακό μετασχηματισμό των αγγλικών παραδοσιακών/πελατειακών κομμάτων σε μαζικά κόμματα αρχών.

Αυτός ο δυϊσμός, όπως τον ονομάζει ο Νικηφόρος Διαμαντούρος, σε «παρωχημένη» και σε «μεταρρυθμιστική» κουλτούρα, θα συνοδεύσει την πορεία της χώρας μέχρι σήμερα. Η πρώτη είναι η αυτόχθων, εσωστρεφής και εχθρική προς το Διαφωτισμό κουλτούρα, ενώ η δεύτερη είναι εξωστρεφής, που προσπαθεί να εκσυγχρονίσει την κοινωνία και να συγκλίνει με της αναπτυγμένες χώρες της Δύσης.

    Στο Μεσοπόλεμο ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησε να «εκσυγχρονίσει» το κόμμα του, αλλά η αντίδραση των βενιζελικών «βαρόνων» που ήλεγχαν τα τοπικά πελατειακά δίκτυα οδήγησε στην πλήρη αποτυχία του εγχειρήματος. Το ίδιο έπαθε αργότερα ο Κώστας Σημίτης.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η θεμελιώδης αντίθεση στην Ελλάδα δεν ήταν ποτέ και βέβαια δεν είναι και σήμερα ούτε μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, ούτε μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, ούτε μεταξύ ιμπεριαλισμού και εθνικής ανεξαρτησίας, όπως θέλουν τα στερεότυπα όχι μόνο της Αριστεράς, αλλά και της δεξιάς. Είναι μεταξύ παρωχημένης και μεταρρυθμιστικής πολιτικής κουλτούρας. Η αντίθεση αυτή περνάει οριζόντια μέσα από όλα τα πολιτικά κόμματα, θολώνοντας το τοπίο και δίνοντας λαβή για παρερμηνείες των πολιτικών πραγμάτων. Ο Φίλιππος Ηλιού παρατηρεί ότι «η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με προβλήματα που είχαν ήδη τεθεί στις αρχές του 19ου αιώνα». [βλ. «Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσμού»]
***
Αίτια της σημερινής επιδείνωσης

Στα χρόνια της μεταπολίτευσης, το φαινόμενο των πελατειακών σχέσεων οξύνθηκε και μαζί του η παραβατικότητα και η ανομία. Σε τέτοιο βαθμό που σήμερα είναι αμφίβολο αν τα φαινόμενα αυτά είναι αντιστρεπτά. Ως κύριους παράγοντες αυτής της όξυνσης έχω εντοπίσει τους παρακάτω τρεις και θα ήμουν ευγνώμων να άκουγα και κάποιον άλλο.

1.    Η είσοδός μας στην ΕΟΚ/ΕΕ

Ο δημοσιογράφος της Νew York Times Τόμας Φρίντμαν έκανε μια πετυχημένη παρομοίωση για την επίδραση της ένταξής μας στην πορεία της χώρας μας (Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή τον περασμένο Ιούλιο):

«Αυτό που μου κάνει εντύπωση στην Ελλάδα, και προσπαθώ να το συλλάβω και να το κατανοήσω, είναι ότι από πολλές απόψεις είναι σαν μία χώρα με πετρελαιοπηγές. Μόνο που οι δικές σας πετρελαιοπηγές ήταν στις Βρυξέλλες και το πετρέλαιο ήταν γερμανικό. Είχε όμως τα ίδια αποτελέσματα. Αντλήσατε χρήματα χωρίς να αναπτύξετε το ανθρώπινο κεφάλαιο, την επιχειρηματικότητα, τη βιομηχανία, την καινοτομία. Αυτό είχε αντιπαραγωγικά αποτελέσματα, διότι προφανώς δεν αξιοποιήσατε αυτό το πετρέλαιο τόσο αποδοτικά όσο θα έπρεπε για να χτίσετε τις βάσεις για τον 21ο αιώνα. Τώρα πρέπει να καλύψετε τη χαμένη απόσταση, και οι άνθρωποι με το πετρέλαιο δεν θέλουν πλέον να το αντλούν. Αυτή είναι λοιπόν η πρόκληση, κάπως έτσι βλέπω την κατάσταση στην Ελλάδα».

2.    Το κύμα των μεταναστών βοήθησε στην τζάμπα ευδαιμονία μας, προσφέροντας φτηνή εργατική δύναμη. Επιπλέον ανέδειξε την κλειστή, φοβική και μισαλλόδοξη είναι η κοινωνία μας. Ήταν εύκολο (και εντελώς αδάπανο) να ξεσπαθώνεις εναντίον του ρατσισμού, να κατακεραυνώνεις Νοτιοαφρικανούς και Αμερικάνους – όσο δεν είχες και εσύ «νέγρους».

3.    Η κατάρρευση του Τείχους και του Υπαρκτού Σοσιαλισμού άφησε την αριστερή ιδεολογία μετέωρη και ορφανή. Χωρίς χώρα αναφοράς ως αντίπαλο δέος του «ιμπεριαλισμού».  Όπως λοιπόν και στην «αδελφή» Σερβία, αλλά και αλλού, ως αντίπαλο δέος του ιμπεριαλισμού θεωρήθηκε το έθνος - κράτος. Έτσι, είδαμε τους κάποτε διεθνιστές αριστερούς να μεταμορφώνονται σε νεο-εθνικιστές ή νέο-ορθόδοξους. Εκεί συναντήθηκαν με την άκρα δεξιά και με την ορθόδοξη εκκλησία.
***
Υπάρχει διέξοδος;

Η Δράση, στην οποία ανήκω, έχει πρόθεση να οργανώσει εκδήλωση απαντώντας καταφατικά σ’ αυτό το ερώτημα. Ναι, υπάρχει διέξοδος. Αλλά βέβαια υπό προϋποθέσεις. Προϋποθέσεις για τις οποίες όμως προσωπικά δεν είμαι αισιόδοξος. Οι δυο ψυχές μας δεν κατάφεραν τη σύνθεση μέσα σε δυο αιώνες που συνυπάρχουν. Δε βλέπω πώς θα μπορέσουν στο μεσοπρόθεμο μέλλον τουλάχιστον να το πετύχουν.

Ανήκω λοιπόν σε αυτούς που πιστεύουν ότι το μόνο που θα μπορούσε να μας δώσει μακροπρόθεσμη διέξοδο είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση: να μας αναλάβουν οι εταίροι μας, όπως μια κυβέρνηση αναλαμβάνει μια προβληματική επαρχία της χώρας. Να δημιουργήσουν και στην Ελλάδα συνθήκες ευνομίας, στις οποίες οι έλληνες που ζουν στις χώρες τους λειτουργούν άριστα, δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές που διαπρέπουν. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα της κοινωνίας μας δεν είναι η έλλειψη παιδείας, όπως πολλές φορές ακούγεται. Είναι πρόβλημα διαμόρφωσης ενός κατάλληλου πλαισίου που ευνοεί την ανάπτυξη.

Ωστόσο, η σημερινή Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τη δική της κρίση. Κρίση οικονομική και κρίση ανασφάλειας. Οι Ευρωπαίοι ευρωσκεπτικιστές ολοένα αυξάνονται και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δείχνει να απομακρύνεται. Απομακρύνεται; Πιθανόν η κρίση να την οδηγήσει σε πιο σφιχτούς δεσμούς. Προσωπικά το εύχομαι.

Βραχυπρόθεσμα, αν το ένστικτο αυτοσυντήρησης της κοινωνίας λειτουργήσει και δώσει την εξουσία στις μειοψηφικές εκσυγχρονιστικές δυνάμεις, μπορούμε να βγούμε από το αδιέξοδο. Μέχρι η πλειοψηφία της «καθ’ ημάς Ανατολής» επικρατήσει εκ νέου και η ιστορία της χώρας μας να κάνει τον επόμενο κύκλο της.

Ευχαριστώ.