Σβετλάνα και Ιωσήφ

Νύχτα στην Τάιγκα.Τα ουρλιαχτά των λύκων φοβίζουν τη μικρή Σβετλάνα.Πόσο θα προτιμούσε την ντάτσα της Αζοφικής με τα ήρεμα ηλιοβασιλέμματα!Ακόμη και στο σπίτι στα περίχωρα της Μόσχας,ένιωθε πιό καλά.Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι στη Μόσχα και όπου υπάρχουν άνθρωποι δεν υπάρχουν λύκοι,έτσι δεν είναι?
Κάνει κρύο το χειμώνα,μα το σπίτι ευτυχώς ζεσταίνεται καλά.Οι σύντροφοι έχουν συγκεντρώσει πολλά καυσόξυλα και η αποθήκη είναι γεμάτη αγαθά.Μέσα στο σαμοβάρι αχνίζει το μυρωδάτο τσάι και η Σβετλάνα ξεχνιέται μπροστά στο τζάκι χαζεύοντας τις φλόγες.Ο μπαμπάς πάλι άργησε απόψε.Της έχει πει να τον προσφωνεί "σύντροφο-πατέρα" και η Σβετλάνα ξέρει πως ο λόγος που πάντοτε καθυστερεί είναι οι μεγάλες υποθέσεις της Επανάστασης.
Ο μπαμπάς της είναι ο "πρώτος σύντροφος" της Επανάστασης και ταυτόχρονα "πρώτος εργάτης" του Σοσιαλισμού,"πρώτος αγρότης" της κολλεκτίβας και "πρώτος στρατάρχης" του κόκκινου στρατού!Η Σβετλάνα καμαρώνει που έχει τόσο ικανό πατέρα,θα ήθελε όμως να τον βλέπει συχνότερα.Τον αγαπάει τον μπαμπά κι ας τη φοβίζει ώρες-ώρες,όπως τότε που τον ρώτησε πότε θα ξανάρθει ο θείος Νικολάι κι εκείνος άρχισε να φωνάζει με την άγρια βραχνή του φωνή "μην ξαναπείς αυτό το όνομα¨!Ο Μπουχάριν πήγε με τους εχθρούς της Επανάστασης!Δεν πρόκειται να τον ξαναδείς ποτέ και καλά θα κάνεις να τον ξεχάσεις"!
Θυμώνει συχνά ο μπαμπάς!Η Σβετλάνα ξέρει πως όταν ήταν μικρός ζούσε πολύ φτωχικά.Πεινούσε και κρύωνε κάθε μέρα,γι'αυτό και τώρα παλεύει να έχουν όλοι οι Ρώσοι ψωμί στο τραπέζι και ξύλα στη φωτιά.Αυτό είναι το μεγάλο όραμα της Επανάστασης και η Σβετλάνα καταλαβαίνει πως ο μπαμπάς κάνει μεγάλη προσπάθεια!
Μια μέρα,καθώς ταξίδευε με το τρένο,η Σβετλάνα είδε απ'το παράθυρο ένα παράξενο θέαμα.Ανθρωποι που φορούσαν γκρι στολές και είχαν κουρεμένα κεφάλια,έσκαβαν με φτυάρια και αξίνες τη γη,ενώ τριγύρω τους οι κόκκινοι φρουροί κοιτούσαν βλοσυροί.Η Σβετλάνα έμαθε πως αυτοί ήταν "εχθροί του λαού" και αυτή η δουλειά ήταν η επαναστατική τους διαπαιδαγώγηση,ώστε να επιστρέψουν εξαγνισμένοι στο μεγάλο σκοπό της Επανάστασης."Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση" όπως έλεγε και ο μπαμπάς, "οι εχθροί παραμονεύουν παντού"!
Κάποτε τον ρώτησε "μ'αγαπάς σύντροφε-πατέρα ;" κι εκείνος πολύ αυστηρά της θύμησε πως η αγάπη είναι μια αστική προκατάληψη και πως στο Σοσιαλισμό εκείνο που μετράει είναι η συντροφική αλληλεγγύη και χρέος κάθε συντρόφου είναι να μην παρασέρνεται από τις αξίες του παλιού καθεστώτος."Ο δρόμος για το Σοσιαλισμό είναι δύσκολος μα θα τον βαδίσουμε ως το τέλος".
Οταν μιλούσε έτσι,το βλέμμα του πάγωνε πιό πολύ κι απ'το χειμώνα της στέππας,το πρόσωπο κάτω απ'το άκαμπτο μουστάκι σκλήραινε σαν το ατσάλι των Ουραλίων,θαρρούσες πως απέναντί σου ήταν ένας άνθρωπος καμωμένος από σάρκα,κόκκαλα και χρέος.Καμια συγκίνηση απ'αυτές που έγραφαν τα ρομάντζα του παλιού καθεστώτος,κανένας μικροαστικός δισταγμός,τίποτε δεν μπορούσε να επηρεάσει τη βαθειά αίσθηση του καθήκοντος που χαρακτηρίζει κάθε μεγάλο ηγέτη!
Τον θαύμαζε η Σβετλάνα κι ας τον φοβόνταν την ίδια στιγμή!

Κάποτε όμως,που η μικρή είχε αρρωστήσει και κινδύνεψε σοβαρά,ο "πατερούλης" των λαών και της ίδιας,πέρασε δυο ολόκληρα μερόνυχτα κοντά της.Το βλέμμα του περιεργαζόνταν ανήσυχα το μικρό της κορμάκι,ρωτούσε το γιατρό συνεχώς,μια φορά της έφερε ο ίδιος να πιεί τσάι με μπισκότα! Κι όταν πια ανάρρωσε,αυτός ο παγερός σαν το σιβηριανό αέρα άνθρωπος,την πήρε στην αγκαλιά του κι ένα χαμόγελο χαράχτηκε κάτω απ'το χιονισμένο του μουστάκι.
Ωστε λοιπόν,την αγαπούσε κι αυτός! Η Σβετλάνα το έμαθε εκείνη τη μέρα κι ας μην της το είχε πει ποτέ! Το έμαθε και δε θα το ξεχνούσε!

Αργότερα,μετά από χρόνια,τότε που διάφοροι άγνωστοι τη σταματούσαν στο δρόμο και της μιλούσαν με περιφρόνηση,όλοι αυτοί που κάποτε έτρεμαν τον πατέρα της όσο ζούσε,η Σβετλάνα άφησε πίσω της τη μάνα-Ρωσία κι έφυγε για πάντα!
Τις νύχτες την ξυπνούσαν τα φαντάσματα.Ο θείος Νικολάι,οι εχθροί του λαού,οι κουλάκοι,οι σαμποτέρ των εργοστασίων,οι ένοχοι των δικαστηρίων αντεπαναστάτες,οι Πολωνοί απ'το δάσος του Κατύν,ο Τρότσκι και οι φίλοι του,ο Αντρέου Νιν και οι δρόμοι της Βαρκελώνης...
Εζησε μεσ'στους εφιάλτες και στην ενοχή για τα εγκλήματα του πατερούλη.

Μόνον αυτή όμως ήξερε το φοβερότερο απ'όλα τα μυστικά.
Πως ακόμη και στην καρδιά του Στάλιν,βρήκε τρόπο να τρυπώσει η αγάπη!
Ακόμη κι εκείνος,της είχε κρυφά παραδοθεί.
Ισως αν την είχε εμπιστευθεί λιγάκι περισσότερο,πολλά θα'ταν διαφορετικά!
Τώρα που θα ξαναβρεθούν,μπορεί πιά να το παραδεχτεί...

30/11/2011
Αφιερωμένο στους κυνηγημένους όλων των εποχών και σε όσους διαρκώς αναρωτιούνται για την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής...

Απόβροχο

Ελληνική επαρχία,αρχές της δεκαετίας του '80.
Είναι τέλη φθινοπώρου,οι μέρες μικραίνουν,τα κακοφωτισμένα σοκάκια εκπέμπουν θλίψη και φτώχεια.
Αρχίζει να βρέχει.Οι κάτοικοι του νησιού ξέρουν πως η βροχή δε θα σταματήσει ποτέ.Σαράντα μέρες συνεχόμενης βροχής θα καλύψουν την πολιτεία.Μια μόνιμη οσμή νοτισμένου ξύλου,τα λασπωμένα καλντερίμια,οι σκουριασμένοι τσίγκοι των σπιτιών,αυτή είναι η χειμωνιάτικη φωτογραφία της πόλης,σε φόντο αιώνια ασπρόμαυρο.
Τα παιδιά πάνε σχολείο σε ερειπωμένα απομεινάρια κτιρίων.Στην τάξη φοράνε μπουφάν-η μόνιμη υγρασία πηρουνιάζει τα κορμιά- και πλαστικές γαλότσες,γιατί οι αίθουσες του ισογείου είναι χαμηλότερα απ'το δρόμο και κάθε που βρέχει πλημμυρίζουν.
Οταν σχολάσουν παίζουν μπάλα στο πάρκο και κάνουν ποδήλατο στον ελαιώνα.Τριγυρνούν με κοκκινόχωμα στα γόνατα και στους αγκώνες,αχτένιστα ιδρωμένα μαλλιά,συχνά μούσκεμα ως το κόκκαλο κι απόλυτα ευτυχισμένα.
Σαν πέσει η νύχτα,θα βγουν βόλτα στην αγορά κι όταν μεγαλώσουν θα αρχίσουν τις εξόδους.Εχουν έρθει τα πρώτα ηλεκτρονικά παιχνίδια,με ασπρόμαυρη οθόνη και 5 δραχμές την παρτίδα.Πλάι στα φλιππεράκια και στο ξύλινο ποδοσφαιράκι,στριμώχνονται και μαγεύουν τους νέους.Οι μεγαλύτεροι πηγαίνουν σινεμά (υπάρχουν δύο,το καλοκαίρι τρία) και ντισκοτέκ (δυο χειμωνιάτικες,δυο καλοκαιρινές).
Στην πόλη ο χρόνος κυλάει αργά,μα ήδη οι μπαμπάδες συζητούν για την "αλλαγή" που ήρθε στις 18 Οκτώβρη του "81.Τα παιδιά πάλι δεν πολυκαταλαβαίνουν την "αλλαγή".Το μόνο που άλλαξε είναι πως στο σχολείο οι δάσκαλοι αρχίζουν να λογοφέρνουν μεταξύ τους και να αντιδικούν-τα παιδιά δεν ξέρουν γιατί.Α και οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες,σαν να τους φαίνεται πως φωνάζουν τώρα πιο πολύ,αλλά μπορεί να είναι και η ιδέα τους-έτσι κι αλλιώς πάντοτε φώναζαν αυτοί.
Την ασπρόμαυρη βροχή,τώρα διαπερνούν νέες λέξεις:κοινωνικοποίηση,λαική κυριαρχία,σοσιαλισμός,ισότητα,αλλά και άλλες που εκφέρονται σα βρισιές όπως "φασίστες","δεξιά","αντίδραση".
Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν.Περισσότερο ονειρεύονται το καλοκαίρι που θα'ρθει όταν στερέψουν πια οι ουρανοί και το "παπί" που τους έταξε ο μπαμπάς-για μηχανή μεγάλη αργότερα,άλλωστε και το "παπάκι" μια χαρά θ'αρέσει στα κορίτσια!

Κάποια μέρα στο σχολείο,οι δάσκαλοι φορτώνουν τα παιδιά τενεκέδες γεμάτους χυμό:προσφορά της "αλλαγής" για το λαό και μάλιστα "δωρεάν",έτσι τους είπαν οι δάσκαλοι.
Η τηλεόραση καλεί το λαό να μην αγοράζει "εισαγόμενα" και η "αλλαγή" ζητάει να "κλείσουν οι βάσεις του θανάτου".Τα παιδιά δεν πολυκαταλαβαίνουν,αλλά ξέρουν πως στο βουνό του νησιού υπάρχει μια τέτοια βάση.Ηταν άραγε τόσο επικίνδυνη και γιατί κανείς μέχρι τότε δεν τους το είχε πει?

Στο μεταξύ συνεχίζει να βρέχει.
Βροχή επίμονη,άλλοτε σιγανή κι άλλοτε καταιγιστική,μαστιγώνει τις τσίγκινες σκεπές των χαμόσπιτων,βαθαίνει το πράσινο του ελαιώνα,πλημμυρίζει τα τηγάνια στις παλιές αλυκές,κυνηγάει τ'αδέσποτα του δρόμου.
Εκατοντάδες μικρά ποτάμια διαπερνούν τα στενά της πόλης,κουβαλώντας λάσπη,παιδικά παιχνίδια,αποκόμματα εφημερίδων και φρούτα που ξέφυγαν απ'τους πάγκους των μανάβηδων.
Ενα διαρκές,αλύπητο γκρι τυλίγει τα πάντα.
Πράγματι,φαίνεται πως ο κόσμος αποζητούσε την "αλλαγή".Ανθρωποι κάποτε φοβισμένοι,κλεισμένοι στο καβούκι τους,τώρα μιλάνε δυνατά,φωνάζουν,θέλουν ν'αλλάξουν τον κόσμο.
Η αιώνια θλιμμένη κεντρική αγορά,τώρα σφύζει από ζυμώσεις στα καφενεία,πορείες των ανθρώπων με τις κόκκινες σημαίες,ντουντούκες,συνθήματα,σφιγμένες γροθιές στον γκρι ουρανό.
Θαρρείς και βάλθηκαν οι άνθρωποι να ξαναβάψουν τον κόσμο,ν'αναποδογυρίσουν το αιώνιο γκρι σκηνικό με πινελιές πράσινης άνοιξης και κόκκινης νιότης!

Κυλάνε οι χειμώνες.
Η "αλλαγή" άρχισε ν'ασθμαίνει.Εταξε στους ανθρώπους αδελφοσύνη,δικαιοσύνη,ευημερία.
Νέοι όμως διαχωρισμοί ξεφύτρωσαν.Τα παιδιά ακούνε πως υπάρχουν μπλε και πράσινα καφενεία-τί παράξενο αλήθεια,όλα τα καφενεία δεν έχουν άραγε το ίδιο χρώμα?-,υπάρχουν μπλε,πράσινοι και κόκκινοι άνθρωποι ,κρυμένοι κι αυτοί κάτω απ'το ίδιο ροζ του ανθρώπινου δέρματος, η "δικαιοσύνη" της "αλλαγής" όπως και η "ευημερία" της, δε μοιράζονται σε όλους.
Κάτι όμως νέο πράγματι αχνοπροβάλλει.Στο σχολείο οι δάσκαλοι δε δέρνουν πια τους μαθητές,οι γυναίκες καπνίζουν στο δρόμο,τα παλιά μπακάλικα γίνονται σουπερ-μαρκετ, ο κόσμος αρχίζει να ψωνίζει.
Η "αλλαγή" δεν ήθελε την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ,τώρα όμως πολλοί "πράσινοι" άνθρωποι είναι ευχαριστημένοι κι ας μην έκλεισε η βάση στο βουνό.Τα παιδιά πάλι δεν ξέρουν τί είναι ΕΟΚ και ΝΑΤΟ,ούτε τί είναι "το ίδιο συνδικάτο" που ακούν να το φωνάζουν οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες.

Τα παιδιά μαθαίνουν για τον κόσμο απ'τη γεωγραφία στο σχολείο.Μερικά έχουν pen-friends με άλλα παιδιά από ξένες χώρες.Τα μεγαλύτερα βλέπουν τηλεόραση-δύο κανάλια-και ακούνε τί συμβαίνει στον κόσμο.Η "αλλαγή" λέει πως αμερικανοι και ευρωπαίοι είναι "καρχαρίες" και "γεράκια" ενώ αληθινοί φίλοι μας είναι κάποιοι άραβες και οι σοσιαλιστές σύντροφοι της ΕΣΣΔ.Τα ίδια λένε και οι άνθρωποι με τις κόκκινες σημαίες,αλλά-περίεργο-δε δείχνουν να πολυσυμπαθούν την "αλλαγή".Περίεργα πράγματα.Γίνεται οι άνθρωποι να'ναι και πουλιά (γεράκια ή περιστέρια)?Τί είναι ΕΣΣΔ?Τίείναι σοσιαλισμός?

Μόνο η βροχή συνεχίζει ακάθεκτη να ραίνει την πολιτεία.Αυτή και τα πρώτα σκιρτήματα της νιότης.Οσο χρώμα δεν μπόρεσε η "αλλαγή" να φέρει,το χαρίζει απλόχερα το πρώτο φιλί.Είναι νύχτα,σ'ένα παγκάκι,σ'ένα πάρκο κάπου στη γη.Στο ίδιο πάρκο που κάποτε παίζαμε μπάλα,τώρα μετράμε τ'αστέρια κι ονειρευόμαστε να ταξιδέψουμε μακριά.

Οταν όλα περάσουν-η βροχή,η "αλλαγή",η γκρι υγρασία,η λάσπη των δρόμων,το πρώτο μπλουζ που ντράπηκες να της ζητήσεις να χορέψετε-πίσω από κάθε ανάμνηση και κάθε βίωμα,ένα αίτημα παραμένει ζωντανό.
Το ταξίδι,η φυγή.
Να δραπετεύσεις στον ορίζοντα,μακριά απ'τη χώρα της βροχής,του γκρι,της αλλοπρόσαλης "αλλαγής".
Φύγε και φτιάξε τη δική σου "αλλαγή".
Φύγε και άλλαξε τη μοίρα σου ή τουλάχιστον προσπάθησέ το!

25/11/2011

Το δάκρυ του Ξέρξη

"...ενθαύτα ο Ξέρξης εαυτόν εμακάρισε,μετά δε τούτο εδάκρυσε...Εισήλθε γαρ με λογισάμενον κατοικτίραι ως βραχύς είη πας ο ανθρώπινος βίος,ει τούτων γε εόντων τοσούτων ουδείς ες εκατοστόν έτος περιέσται".

"...αναλογίστηκα πόσο σύντομη είναι η ζωή του ανθρώπου κι ένιωσα λύπη στην ψυχή μου,με τη σκέψη πως,απ'όλους αυτούς που είναι τόσοι πολλοί,σ'εκατό χρόνια δε θα ζει κανείς"

(Ηροδότου,ιστορίαι,βιβλίο ζ' 45-46)

Ο μεγάλος βασιλιάς,στην ακμή της δόξας του,διαβαίνοντας τον Ελλήσποντο με τον πολυάριθμο στρατό του,υποκύπτει στην υπαρξιακή αγωνία.
Τί νόημα έχει η δόξα του εφήμερου κόσμου?
Τί παρακινεί τον άνθρωπο,στο σύντομο πέρασμά του απ'τη ζωή,να επενδύσει στην άυλη αξία της δόξας?
Πόσο σχετική αξία έχει το ανθρώπινο δυναμικό,μπροστά στις άγνωστες βουλές της ειμαρμένης?
Είναι η επιδίωξη της υστεροφημίας,η απόλυτη έκφραση της ματαιοδοξίας μας?

Συνηθίζουμε στο σχολείο να διδασκόμαστε την ιστορία μέσα από στερεότυπα που εξυπηρετούν τον εθνικό μας μύθο:οι δήθεν βάρβαροι που πίστευαν πως η αριθμητική τους υπεροχή και μόνο θα αρκούσε για να συντρίψουν τον Ελληνισμό.
Κι όμως,ο Ηρόδοτος εξιστορώντας τις συνήθειες των Περσών,αποκαλύπτει έναν λαό δημιουργικό,ανήσυχο και βαθειά φιλοσοφημένο.Στο γ' βιβλίο,περιγράφεται η συζήτηση των Περσών για τα πολιτεύματα,όπου γίνεται αναφορά και στο δημοκρατικό πολίτευμα ως ένα εκ των προτεινομένων ως ιδανικών (από τον Οτάνη).Η ιδέα περί δημοκρατίας λοιπόν προυπήρξε της εφαρμογής της στην Αθήνα του Περικλή.
Θα πει κανείς "εντάξει αυτοί τη σκέφτηκαν,αλλά την απέρριψαν ενώ οι Αθηναίοι εφάρμοσαν τη δημοκρατία",θα υπενθυμίσω όμως την κρίση του Θουκυδίδη για το Αθηναικό πολίτευμα επί Περικλέους ως "λόγω μεν δημοκρατία,έργω δε ενός ανδρός αρχή"!
Ας μην υποκύπτουμε σε εύκολους αφορισμούς και συνθήματα.

Επανερχόμενοι στα ερωτήματα του Ξέρξη,ασφαλώς και αδυνατούμε να δώσουμε έγκυρες απαντήσεις.Κάθε φιλοσοφική σχολή επιχείρησε να δώσει τις δικές της αλλά,είναι τέτοια η φύση των ερωτημάτων που ίσως δεν επιδέχονται απαντήσεως ή ίσως κάθε απάντηση να είναι σε κάποιο βαθμό νόμιμη (με την έννοια πως είναι αδύνατον να ελεγχθεί η "αλήθεια" ή το "ψεύδος" της).

Προσωπικά,το μόνο που μπορώ να υποθέσω είναι πως,ο άνθρωπος επενδύει στο άυλο επειδή η ύλη υπόκειται σε απτή και αδιαμφισβήτητη φθορά.Υποθέτωντας πως υπάρχει μη-υλική οντότητα,ο άνθρωπος επιχειρεί να υπερβεί την ύλη.Αποδίδοντας στην άυλη οντότητα ιδιότητες αφθαρσίας,ο άνθρωπος επιχειρεί ένα άλμα στην αθανασία (στην υπέρβαση του γεγονότος του υλικού θανάτου).Βρισκόμαστε ήδη στο κατώφλι της γεννήσεως των θρησκειών.Οπως έγραψε ο Νίκος Καρούζος"η θρησκευτικότητα,είναι κριτική της ύλης".

Ολα αυτά βέβαια κλονίστηκαν από τη θεωρία της σχετικότητας που μας έμαθε να βλέπουμε κάθε υλικό σώμα όχι μόνο ως ύλη αλλά και ως "δυνάμει ενέργεια".Πάλι όμως η θρησκεία μπήκε από την κλειδαρότρυπα,αφού εξίσου νόμιμη είναι και η προσδοκία γέννησης της ύλης από κάποια "μετατροπή ενέργειας".

Ετσι,τα ερωτήματα του Ξέρξη,εξακολουθούν να αιωρούνται αναπάντητα.

Το μόνο που μπορούμε ίσως να εισπράξουμε,ως διαχρονική απάντηση,είναι το δάκρυ του βασιλιά.
Το δάκρυ ,ως έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου,ταιριάζει σε κάθε πιθανή απάντηση.
Ταιριάζει στο "τίποτα" του αγνωστικιστή,αλλά και στο "Θεό" του θρησκευόμενου.
Ταιριάζει στη ματαιοδοξία του βασιλιά,αλλά και στη βιωτή του υπηκόου.
Ταιριάζει στην έπαρση του εθνικιστή αλλά και στην ανασφάλειά του.
Ταιριάζει στο όραμα του ιδεολόγου,αλλά και στην οικτρή του διάψευση.
Ταιριάζει στον πόνο,αλλά και στην ανείπωτη χαρά του ανθρώπου.
Τολμώ να υποστηρίξω πως ίσως ταιριάζει στην ανθρωπότητα ως εκφραστικό μέσο ανώτερο της γλώσσας:τίποτε δε φέρνει τους ανθρώπους πιό κοντά,όσο τα δάκρυα!

Τα δάκρυα του Ιησού στο όρος των ελαιών:η υπέρτατη στιγμή αγωνίας του "καθ'ομοίωσιν ανθρώπου" Θεού!
Με δάκρυα ερχόμαστε στον κόσμο και συχνά-μου το'μαθε η δουλειά μου-με δάκρυα αναχωρούμε...

Το μόνο που άφησε αναπάντητο ο Ηρόδοτος,είναι τί απέγινε το δάκρυ του Ξέρξη.
Κύλησε φαντάζομαι στον Ελλήσποντο κι έγινε ένα με τον αιώνιο στεναγμό των κυμάτων...

21/11/2011

"The road to serfdom" μια κριτική προσέγγιση

Ας ξεκινήσω απ'τον τίτλο: serfdom είναι το καθεστώς του δουλοπάροικου της φεουδαρχικής εποχής.Αυτόν τον τίτλο επέλεξε ο F.A.Hayek για το βιβλίο του που πρωτοεκδόθηκε το 1944 στη Βρεταννία,όπου ζούσε ο συγγραφέας.
Το έργο είναι αφιερωμένο "στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων" κατά τη διατύπωση του Hayek αφού,στην ανάλυσή του,αντικείμενο κριτικής δεν είναι μόνο ο σοσιαλισμός αλλά και η πατερναλιστική αντίληψη της "εμπιστοσύνης στην κρατούσα αρχή" που χαρακτηρίζει και άλλους πολιτικούς χώρους πέραν του σοσιαλιστικού.

Ας δούμε τα κεφάλαια συνοπτικά:

1) "Ο εγκατελειμένος δρόμος"
Ο Hayek υποστηρίζει τον ατομικισμό,όχι ως εγωτισμό (selfishness),αλλά ως πρόταγμα της κλασσικής αρχαιότητας και του αναγεννησιακού ουμανισμού:ως προυπόθεση της αξιακής αναγνώρισης του ανθρώπου ως μοναδικής ατομικής ύπαρξης,που δικαιούται να σχεδιάζει ο ίδιος τους όρους της καθημερινής του ζωής.Η λέξη κλειδί είναι η ανεκτικότητα (tolerance) και το πολιτικό ζητούμενο η απουσία καταναγκασμού (coercion).
"Ο φιλελευθερισμός δεν είναι ένα στατικό δόγμα.Δε διαθέτει άτεγκτους νόμους διαχρονικής ισχύος.Θεμελιώδης αρχή του είναι πως η εμπιστοσύνη στις αυθόρμητες δυνάμεις της κοινωνίας και η ελαχιστοποίηση του καταναγκασμού,αρκούν για τις περισσότερες προκλήσεις της καθημερινότητας".

2) "Η μεγάλη ουτοπία"
"Η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός,επικαλούνται από κοινού την ισότητα.Αλλά ενώ η δημοκρατία την επικαλείται μέσω της ελευθερίας (liberty),ο σοσιαλισμός την επικαλείται δια του περιορισμού (restraint) και της υποταγής (servitude)"

Oι σοσιαλιστές επικαλούνται την ελευθερία με όρους υλικούς ως "ελευθερία από τα δεσμά της ανάγκης",ταυτίζοντάς την έτσι με την ισχύ ή τον πλούτο.Οι φιλελεύθεροι,παρότι βέβαια αναγνωρίζουν τους περιορισμούς που θέτει η ένδεια στον άνθρωπο,επιμένουν στην ελευθερία ως απουσία καταναγκασμού.Η διαφορά στη σύλληψη της ελευθερίας μεταξύ φιλελεύθερων-σοσιαλιστών είναι θεμελιακή!

3) "Ατομικισμός και κολλεκτιβισμός"
"Ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός αρέσει στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων".
"Οι φιλελεύθεροι ζητούν από το κράτος να καθορίσει τους όρους του παιχνιδιού:το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου τα άτομα θα διαλέγονται και θα συναλλάσσονται απρόσκοπτα".
"Ο ατομικός ανταγωνισμός δεν είναι ασύμβατος με την συνύπαρξη ενός εκτεταμένου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών".O Hayek ζητά αυτή η κρατική παρέμβαση να μην παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό σε άλλους τομεία,αλλά αυτό είναι μάλλον αναπόφευκτο.
Επιπλέον,"υπάρχουν δραστηριότητες μεγάλης κοινωνικής σημασίας (π.χ η παροχή πολιτικής ασφάλειας) στις οποίες λόγω του ότι η οποιαδήποτε ιδιωτική επένδυση αποβαίνει ασύμφορη,η κρατική δραστηριότητα είναι μονόδρομος (wide and unquestioned)"
Στο σημείο αυτό γίνεται και μνεία σε αντίστοιχο χωρίο του Adam Smith από το "Wealth of Nations".

4) "To αναπόφευκτο του σχεδιασμού (planning)"
Αντίθετα με τη μαρξιστική άποψη που θεωρεί τα μονοπώλια νομοτελειακό αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης,ο Hayek υποστηρίζει πως "είναι ο κρατικός παρεμβατισμός που δημιουργεί μονοπώλια και ο κρατικός προστατευτισμός που τα διαιωνίζει".
Και μόνο τις απευθείας αναθέσεις εργολαβιών αν σκεφτεί κανείς,δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει με την άποψη του Hayek.

5)"Κεντρικός σχεδιασμός και δημοκρατία"
"Η ατομικιστική ηθική δεν υποθέτει πως ο άνθρωπος είναι ή πρέπει να είναι εγωιστής.Θεμελιώνεται στην υπόθεση πως είναι αδύνατον ένας κεντρικός νους να σκιαγραφήσει τις επιθυμίες και ανάγκες των ανθρώπων και συνεπώς,πρέπει τα ίδια τα άτομα,δρώντας εντός σαφών νομικών πλαισίων,να είναι ελεύθερα να ακολουθούν τις δικές τους προτιμήσεις και να καθορίζουν τη δική τους κλίμακα αξιών.Το άτομο πρέπει να είναι ο τελικός κριτής των σκοπών του και να στοχοθετεί με βάση τις δικές του αντιλήψεις και όχι κάποιου άλλου".
Με αυτή την έννοια, το ζητούμενο είναι η ατομική ελευθερία και η δημοκρατία είναι το μέσον γι'αυτή την επιδίωξη.
Ενα δημοκρατικό καθεστώς στο οποίο η πλειοψηφία συμπεριφέρεται τυραννικά στις μειοψηφίες,δεν είναι ένα φιλελεύθερο καθεστώς.
"Δεν είναι η πηγή της εξουσίας,αλλά ο περιορισμός της εξουσίας,ο αναγκαίος όρος που αποτρέπει τo δεσποτισμό της".

6)"Κεντρικός σχεδιασμός και νομοκρατία (rule of the law)
Oι νόμοι πρέπει να έχουν λειτουργική αξία,ως γενικοί κανόνες υποβοήθησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και όχι καθορισμού της.Είναι άλλο πράγμα για παράδειγμα η εφαρμογή του Κ.Ο.Κ και άλλο πράγμα ο καθορισμός της διαδρομής.Ο νόμος πρέπει να καθορίζει το πώς και όχι το πού θα επιλέξεις να πας.
Για να συμβεί αυτό όμως "δεν πρέπει το κράτος να διακηρύσσει τελικούς σκοπούς,διότι αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια επίσημη κρατική ηθική που οφείλει το κράτος να επιβάλλει και τα άτομα να αποδεχτούν".
"Το ναζιστικό κράτος έχει επίσημη ηθική,τα φιλελεύθερα όχι".
Είναι προφανές πως ο Βουλγαράκης ("ό'τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό") δε συμφωνεί με τον Hayek...
"Οσο περισσότερο εξαπλώνεται ο κεντρικός σχεδιασμός,τόσο αυξάνονται οι αναγκαίες νομικές ρυθμίσεις για ό'τι πρέπει να θεωρείται "δίκαιο" ή "εύλογο",γράφει ο Hayek και η θηριώδης γραφειοκρατία των σοβιετικών καθεστώτων τον επιβεβαιώνει.
Για να ισχύει ισονομία,ο Hayek,ζητά απ'το νομικό σύστημα:
α)την απουσία προνομίων (absence of legal priveleges)όπως π.χ η δική μας βουλευτική ασυλία...
β)την απουσία διατάξεων εξισωτισμού,δηλαδή διατάξεων που επιτρέπουν στο κράτος να παρεμβαίνει εξισωτικά επί των πολιτών."Για να παράξεις το ίδιο αποτέλεσμα προκειμένου για διαφορετικούς ανθρώπους,είναι αναγκαίο να τους μεταχειριστείς διαφορετικά" (to produce the same result for different people,it is necessary to treat them differently),οπότε η ισονομία καταργείται από την κρατική παρέμβαση!
Και βέβαια για να μην ποινικοποιείται η αποκλίνουσα συμπεριφορά,είναι απαραίτητο να ισχύει το λατινικό "nulla poena sine lege" δηλ.καμία τιμωρία δίχως παράβαση προυπάρχοντος νόμου (αντίθετα είναι γνωστές οι διώξεις των ομοφυλοφίλων π.χ σε καθεστώτα κεντρικού σχεδιασμού όπως η Κούβα).

7)"Οικονομικός έλεγχος και ολοκληρωτισμός"
"Το χρήμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα εργαλεία απελευθέρωσης που έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος".Η σοκαριστική αυτή-εκ πρώτης όψεως-διαπίστωση,επιβεβαιώνεται από τη σύγκριση ενός φτωχού σήμερα με έναν παρία του μεσαίωνα ή της αρχαιότητας,ο οποίος ήταν εκ των πραγμάτων κοινωνικά καταδικασμένος.Το χρήμα,υπερβαίνοντας τους κοινωνικούς διαχωρισμούς,δίνει στο σημερινό πένητα μια δυνατότητα απελευθέρωσης,εφόσον ο τελευταίος το αποκτήσει.
"Το χρήμα είναι το μέσον.Ο έλεγχος του μέσου αποβαίνει και έλεγχος των σκοπών.Στις κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες,ο έλεγχος επεκτείνεται στις καθημερινές ανάγκες των πολιτών,τις κοινωνικές τους επαφές,τις συνθήκες εργασίας τους,τη διάθεση του ελεύθερου χρόνου τους".
"Αν δεν υπάρχει ανταγωνισμός,δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής.Η οικονομική ελευθερία είναι προαπαιτούμενο κάθε άλλης ελευθερίας.Οι σοσιαλιστές μας υπόσχονται μια ελευθερία που εξαλείφει τις ανάγκες μας και ταυτόχρονα τη δυνατότητά μας να επιλέγουμε.Πρέπει αντίθετα να επιδιώκουμε την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα που συνεπάγεται το δικαίωμα της επιλογής και αναπόφευκτα κουβαλάει το ρίσκο και την ευθύνη αυτής της επιλογής"
Πράγματι η ελευθερία θέλει "αρετή και τόλμη" κατά τον ποιητή.

8)"Ποιός σε ποιόν?"
"Οι νόμοι δεν πρέπει να προλέγουν ποιός θα κερδίσει και ποιός θα χάσει από την εφαρμογή τους",σαφής επίκληση σε νόμους-εργαλεία και όχι νόμους-προσδιορισμούς.
"Το σύστημα της ατομικής ιδιοκτησίας,είναι ο μεγαλύτερος εγγυητής των ατομικών ελευθεριών.Ακριβώς επειδή τα μέσα παραγωγής διαχέονται μεταξύ των ατόμων και δεν μονοπωλούνται από μια ανώτερη αρχή,είναι δυνατή η ατομική αυτονομία".
"Το κρίσιμο ερώτημα που διαφοροποιεί τις ελεύθερες από τις ανελεύθερες κοινωνίες,είναι:ποιός σχεδιάζει γιά ποιόν,ποιός διευθύνει ποιόν,ποιός αποδίδει στους ανθρώπους την κοινωνική τους αποστολή,ποιοί καθορίζουν τα δικαιώματα των άλλων"?
"Επειδή η επιτυχία του κεντρικού σχεδιασμού προυποθέτει την εμπέδωση κοινών ιδανικών,οι περιορισμοί στις υλικές συνθήκες της ελευθερίας συνεπάγονται άμεσο περιορισμό και της ελευθερίας του πνεύματος".
Εναπόκειται σε μαχητικές ομάδες διαφωτιστών,η επιβολή του "κοινού ιδανικού" (Weltanschauung)πάνω στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας:γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις αντίστοιχες φασιστικές/ναζιστικές οργανώσεις του μεσοπολέμου (Balilla,Hitlerjugend,Dopolavoro,Kraft durch Freude).
O Hayek αποδίδει την άνοδο του φασισμού στον προσηλυτισμό των μη προνομιούχων της εργατικής τάξης,ως κίνημα αντίδρασης στην εργατική αριστοκρατία των σοσιαλιστών.Πρόκειται για εξαιρετικά κρίσιμη επισήμανση,στην οποία θα επανέλθει.

9)"Ασφάλεια και ελευθερία"
Οπου ο λόγος περί εργασιακής ασφάλειας.
"Κάθε περιορισμός στην είσοδο σε ένα επάγγελμα,επαυξάνει την ανασφάλεια των εκτός επαγγέλματος,περιορίζει τις εναλλακτικές επιλογές τους,επιδεινώνει την ανεργία".Σαφέστατη περιγραφή των κοινωνικών αποτελεσμάτων που έχουν τα "κλειστά επαγγέλματα",τα οποία στην ΅Ελλάδα,ακόμη προσπαθούμε να ανοίξουμε,70 χρόνια μετά τις διαπιστώσεις του Hayek...
"Oι αμοιβές των επαγγελμάτων πρέπει να αντιστοιχούν στην αξία που η κοινωνία τους αποδίδει και όχι να εξαρτώνται από το υποκειμενικό κριτήριο των κυβερνώντων"
Είναι προφανές πως προκρίνεται η αγορά ως παράγοντας αξιολόγησης και ανταμοιβής.
Φυσικά,σ'ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον,οι αμοιβές οφείλουν να υπόκεινται στις διακυμάνσεις της αγοράς,τα εισοδήματα δεν είναι ποτέ "εξασφαλισμένα",αφού αυτό θα απαιτούσε αυθαίρετη κρατική άνωθεν παρέμβαση εξασφαλίζοντας σε κάποιους προνομιακή μεταχείριση.
"Το προνόμιο που εξασφαλίζει το κράτος σε κάποιους,γίνεται πάντοτε εις βάρος των υπολοίπων.Η εργασιακή εξασφάλιση κάποιων επιτυγχάνεται δια της εργασιακής ανασφάλειας των υπολοίπων".Ο Hayek ανατέμνει τον κορπορατισμό χωρίς οίκτο και είναι εξαιρετικά εύστοχος.
"Σε μια ελεύθερη αγορά υπάρχει μεγάλη διακύμανση τιμών,μισθών και εισοδημάτων.Σε μια αγορά κρατικού προστατευτισμού των συντεχνιών (κορπορατισμός),υπάρχει μεγάλη διακύμανση της απασχόλησης(ανεργία) και της παραγωγής".Χωρίς σχόλια...
Καθώς η εργασιακή εξασφάλιση εξαρτάται από την κρατική παρέμβαση,η κοινωνία προοδευτικά αναπτύσσει ιδανικά συντηρητισμού:σίγουρη δουλειά στο δημόσιο,αντί του ρίσκου της ιδιωτικής επιχείρησης.Μια κοινωνία όμως που προκρίνει την ασφάλεια έναντι της ελευθερίας,είναι μια συνειδητά ανελεύθερη κοινωνία.
"Οι νέοι μαθαίνουν στο σχολείο και στα ΜΜΕ πως η εμπορική δραστηριότητα είναι αξιοκατάκριτη,η επιδίωξη του ατομικού κέρδους ανήθικη.Το να απασχολείς 100 ανθρώπους θεωρείται εκμετάλλευση ενώ το να διατάζεις 100 ανθρώπους,τίτλος τιμής!Πώς να κατηγορήσουμε τους νέους που προτιμούν την ασφάλεια του κρατικού μισθού,από το ρίσκο του ιδιωτικού εγχειρήματος"?
Φυσικά,η πολιτική ασφάλεια είναι μείζον προαπαιτούμενο της κοινωνικής οργάνωσης,"πρέπει όμως να την εξασφαλίζει το κράτος εκτός του πεδίου της αγοράς,αφήνοντας τις οικονομικές δραστηριότητες απερίσπαστες".
Είναι όμως βέβαιο πως "η ελευθερία έχει κόστος και ,ως άτομα,πρέπει να είμαστε έτοιμοι για σημαντικές υλικές θυσίες (material sacrifices)προκειμένου να διατηρήσουμε την ελευθερία μας".
Εδώ υπενθυμίζω το Θουκυδίδειο "εύδαιμον το ελεύθερον,ελεύθερον δε το εύψυχον".

10)"Γιατί επικρατούν οι χειρότεροι"
...στις ανελεύθερες κοινωνίες?
Δεν φταίνε τα πρόσωπα (Χίτλερ,Στάλιν,Μουσολίνι)που έτυχε να κυβερνήσουν,λέει ο Hayek,αλλά η ίδια η δομή του ανελεύθερου καθεστώτος αναδεικνύει στην κορυφή τους αχρειότατους.Ο Hayek δίνει τρεις αιτίες γι'αυτό:
α)η ομοιομορφία ρουχισμού/συμπεριφοράς/σκοπών,χαρακτηρίζει άτομα χαμηλού ηθικού και διανοητικού επιπέδου
β)τα ίδια άτομα,είναι αυτά που χειραγωγούνται ευκολότερα ως όχλος,από μεσσιανικές θεωρίες "τελικών λύσεων"
γ)οι άνθρωποι,δυστυχώς,ευκολότερα συσπειρώνονται κάτω από μηνύματα αρνητισμού (μίσος για κάποιον εχθρό,ζήλεια για κάποιον που θεωρούν καλύτερό τους),παρά προκειμένου να στηρίξουν θετικά μια δημιουργική προσπάθεια (any positive task).
Στα ανελεύθερα κράτη "το άτομο αποκτά ηθική αξία μόνο ως μέλος της κρατούσας ομάδος,μόνο εφόσον εργάζεται για τον κοινά διακηρυγμένο υπέρτατο σκοπό".
"Η ηθική ένταση κινημάτων όπως το φασιστικό ή το κομμουνιστικό,συγκρίνεται μόνο με την αντίστοιχη μεγάλων θρησκευτικών κινημάτων.Από τη στιγμή που γίνεται αποδεκτό πως το άτομο είναι απλά το μέσον για την εξυπηρέτηση των υπέρτατων σκοπών του κινήματος,κάθε τρομακτική απόχρωση του ολοκληρωτισμού,μπορεί να καταστεί αναπόφευκτη"!

11)"Το τέλος της αλήθειας"
"Η εθνικοποίηση της βιομηχανίας προχώρησε χέρι-χέρι με την εθνικοποίηση της σκέψης"
(E.H.Carr)
"Tο αίσθημα καταπίεσης,στα ολοκληρωτικά κράτη,βιώνεται ηπιότερα από τους πολίτες τους,διότι σε μεγάλο βαθμό η σκέψη τους έχει χειραγωγηθεί".Η προπαγάνδα,οι ψευδοεπιστημονικές θεωρίες,η παραποίηση (perversion) της γλώσσας,η στρατευμένη κουλτούρα,όλα τα -γνωστά πλεον-εγχειρίδια του ολοκληρωτισμού.

12)"Οι σοσιαλιστικές ρίζες του ναζισμού"
Με αναφορά σε ρήσεις θεωρητικών του ναζισμού (Oswald Spengler,Othmar Spann,Hans Freyer,Ernst Junger)υποσημειώνονται ενδιαφέρουσες ταυτίσεις απόψεων με τη σοσιαλιστική λογική.
"Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων,δεν μπορεί να αφεθεί στους ιδιώτες,όπως συμβαίνει σε καθεστώτα κοινοβουλευτισμού" (Spengler)
"Η Πρωσσική Ιδέα,προυποθέτει πως κάθε πολίτης πρέπει να γίνει κρατικός υπάλληλος (state official)"(Spengler)
"Στο μέλλον,δεν πρόκειται το εμπόριο να ελέγχει το κράτος,αλλά το κρατος θα ελέγχει το εμπόριο.Πρωσσισμός και Σοσιαλισμός σ'αυτό είναι σύμφωνοι"(Spengler)
Μετά την κατάρρευση των σοβιετικών καθεστώτων,το ΄89,μάθαμε πράγματι πως υπαρκτός σοσιαλισμός και ναζισμός είχαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές.Την εποχή όμως που ο Hayek τολμούσε αυτές τις διαπιστώσεις,προέβαινε σε μια μοναδική προφητεία και ασφαλώς προκαλούσε σοκ σε εκατομμύρια καλοπροαίρετους συμπαθούντες του σοσιαλιστικού οράματος.

13)"Oλοκληρωτικοί της εποχής μας"
Από αυτό το θεωρητικό μέρος,ξεχωρίζω μια ρήση αντι-ιστορικισμού,που μου θυμίζει αντίστοιχες του Karl Popper
"Το δόγμα πως η Ιστορία υπακούει σε επιστημονικούς νόμους,είναι ιδιαίτερα αγαπητό στους παρτιζάνους της απεριόριστης κρατικής αρχής.Φυσικό αυτό,καθώς εξαφανίζει τις δυο παραμέτρους που μισούν περισσότερο: την ανθρώπινη ελευθερία και την Ιστορική δράση του ατόμου (human liberty and the historical action of the individual)

14)"Υλικές συνθήκες και ιδεατοί σκοποί"
"Παρότι συχνά κατηγορείται ο ανταγωνισμός για την καταστροφή του πλεονάσματος της αγροτικής παραγωγής,είναι αντιθέτως τα κρατικά επιβεβλημένα μονοπώλια που δημιουργούν τέτοια αποτελέσματα".Ειναι γνωστό πως οι κρατικές επιδοτήσεις των αγροτικών προιόντων,ταίζουν τις χωματερές...
Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση:"συνήθως όσοι επιζητούν την παρέμβαση στην κοινωνία,αντιτίθενται στην παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον".
"Η προσπάθεια καταπολέμησης της ανεργίας με μονεταριστικές μεθόδους (τύπωση χρήματος)καταλήγει στην αυτοακύρωσή της.Οδηγεί στη μείωση της παραγωγικότητας και στην αύξηση των απασχολούμενων υπό σταθερούς μισθούς χάρις και μόνον σε τεχνητή ζήτηση υπηρεσιών".Η πληθωριστική φούσκα κάποτε σκάει και η ανεργία εκτινάσσεται.
Καίρια παρατήρηση:"η αποδόμηση της μεσαίας τάξης,είναι αποφασιστικός παράγοντας έξαψης του ολοκληρωτισμού".
Ακόμη:"ηθική επιλογή μπορεί να υπάρξει μόνο στη σφαίρα της ελεύθερης ατομικής επιλογής".
"Μόνον όταν είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας,έχουν οι αποφάσεις μας ηθική σημασία (moral value)"
Και τέλος:"η ελευθερία να επιλέγουμε εκεί που οι υλικές συνθήκες μας αναγκάζουν σε επιλογή και η υπευθυνότητα να ρυθμίζουμε τη ζωή μας με βάση τη συνείδησή μας,είναι ο αέρας εντός του οποίου η ηθική αναπνέει και ο χώρος όπου οι ηθικές αξίες αναδημιουργούνται καθημερινά υπό την ελεύθερη απόφαση των ατόμων".


Προσπάθησα να αποτιμήσω κριτικά το μνημειώδες έργο του Hayek,κυρίως επειδή μέχρι σήμερα δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά.Το εγχείρημα μάλλον υπερέβαινε τις δυνατότητές μου.Παρόλ'αυτά,ελπίζω να χρησιμεύσει ως αδρό σχεδιάγραμμα των όσων υποστήριξε ο συγγραφέας.
Το έργο,στην εποχή του,προκάλεσε σοκ κυρίως λόγω της σκληρής κριτικής του προς το σοσιαλισμό.Ας μην ξεχνάμε πως στο Μεσοπόλεμο,αλλά και στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες,το σοσιαλιστικό όραμα υπήρξε κυρίαρχο στους κύκλους των διαννοούμενων της Δύσης.Παρά την κριτική φωνή του Τρότσκι,αλλά και άλλων συμπαθούντων την επανάσταση (όπως η Εμμα Γκόλντμανν ή ο Αντρέ Ζιντ),για όσα συνέβαιναν στην ΕΣΣΔ,η γοητεία του σοσιαλιστικού ιδεώδους υπήρξε καταλυτική.
Ο Hayek ανατέμνει τον "πατερναλιστικό μύθο" με χειρουργική ακρίβεια.Η άποψη πως πρέπει να αφεθεί σε μια υπέρτατη αρχή ο σχεδιασμός των οικονομικών όρων της κοινωνικής συμβίωσης,οδηγεί αναπόφευκτα σε τεχνικές πολιτικής χειραγώγησης των ανθρώπων.Οι αποδείξεις που προσκομίζει,είναι πειστικότατες.

Υπάρχει βέβαια ένα σημείο κριτικής:η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ανθρώπων και η απουσία προνομίων εργασιακής "εξασφάλισης",έχει κάποια όρια.Ενας 30ρης που χάνει τη δουλειά του,μπορεί ίσως να εκπαιδευτεί σε νέες δεξιότητες και να επανενταχθεί στην αγορά.Ενας 50ρης όμως,κατά κανόνα έχει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής.Σε μια κοινωνία επιτυχώς γηρασκόντων,οι άνεργοι άνω των 50 ετών δυνητικά βαίνουν αυξανόμενοι.Εκεί λοιπόν οφείλει το σύγχρονο κράτος να αναπτύξει πολιτικές πρόνοιας τις οποίες ο φιλελεύθερος χώρος,δεν έχει κατ'εμέ επαρκώς επεξεργαστεί.

Ενα δεύτερο σημείο κριτικής:η υποχρεωτική ένταξη των πολιτών στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας,ασφαλώς και καταστρατηγεί το δικαίωμα ατομικής επιλογής.Κάθε πολίτης θα έπρεπε να εντάσσεται προαιρετικά και να διαχειρίζεται τους πόρους του κατά τη δική του επιθυμία.Επίσης θα πρέπει να υφίσταται και τις συνέπειες της επιλογής του.Το να αδιαφορεί όμως κανείς για τη μοίρα ενός ηλικιωμένου ανασφάλιστου,επειδή πρέπει δήθεν τα άτομα να υφίστανται τις συνέπειες των επιλογών τους,αγγίζει τα όρια της πουριτανικής υποκρισίας.Είναι μια υπαρκτή σκοτεινή σελίδα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Πιστεύω πως είναι αναγκαία η αναζήτηση ενός μικρού και συνάμα αξιόπιστου συστήματος κοινωνικής πρόνοιας.Ο διάλογος με τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία θα μπορούσε να βοηθήσει.Ασφαλώς δε μιλάμε για μαγικές συνταγές που θα επιλύσουν δια παντός τα κοινωνικά προβλήματα.Μια ζωντανή ελεύθερη κοινωνία συνεχώς έχει νέες προκλήσεις να αντιμετωπίσει.Η ελευθερία συμπορεύεται με την ευθύνη της επιλογής.Η ανοιχτή κοινωνία θέτει πάντοτε νέες προκλήσεις στα μέλη της.

Το "Road to serfdom" είναι από κάθε άποψη ένα εκπληκτικό έργο που διευρύνει τους ορίζοντες της φιλελεύθερης αναζήτησης.Μέχρι να αποκτήσουμε την Ελληνική του μετάφραση,ελπίζω η δική μου απόπειρα να βοήθησε.

18/11/2011

Πολυτεχνείο και ΚΚΕ

Πλησιάζει η επέτειος της φοιτητικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου (17/11/1973) και-κατά τα ειωθότα-θα ξαναζήσουμε στιγμές "πλέριου κομμουνιστικού ξεσηκωμού",αφού το ΚΚΕ έχει ιδιοποιηθεί εδώ και χρόνια την επέτειο.
Ας ρίξουμε μια ματιά στην "Πανσπουδαστική" του Γενάρη 74,για να θυμηθούμε τί έλεγε τότε το ΚΚΕ http://politikokafeneio.com/gallery/displayimage.php?pid=199&fullsize=1

Για όσους βαριούνται,κάνω copy-paste το "ζουμί"
...«καταγγέλλουμε την προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ, σύμφωνα με το προβοκατόρικο σχέδιο των Ρουφογάλλη-Καραγιαννοπούλου»...

Η άποψη λοιπόν του ΚΚΕ,όπως εκφράστηκε τότε μέσω του επίσημου φοιτητικού φορέα του κόμματος ("Πανσπουδαστική")και η οποία ουδέποτε αναθεωρήθηκε από το κόμμα,είναι πως οι αρχικοί "εισβολείς" στο χώρο του Πολυτεχνείου δεν ήταν φοιτητές αλλά...πράκτορες της ΚΥΠ!

Το γνωρίζουν αυτό άραγε οι μαθητές των σχολείων, που σε λίγες μέρες θα βομβαρδιστούν από την κομμουνιστική ρητορεία με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου?

Θυμάμαι,τα χρόνια που ήμουν μαθητής,το πανηγύρι που έστηναν στο σχολείο μαθητές και καθηγητές-μέλη του κόμματος.
Θυμάμαι την ατμόσφαιρα που,αντί να αποδίδει τιμή στους εξεγερθέντες νέους και να ενώνει όλους τους μαθητές σε μια αντι-δικτατορική αντίληψη των πραγμάτων,ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία του "κόμματος" για διαφώτιση στα σοσιαλιστικά ιδεώδη!
Αντί προβληματισμού,περίσκεψης,συζητήσεων πάνω στα ιδεώδη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας,είχαμε έκθεση ιδεών του ΚΚΕ:αντιαμερικανισμός,αντιευρωπαισμός,"λαοκρατική" προπαγάνδα,σοσιαλιστική κατήχηση.
Το φαιδρότερο όλων:το ΚΚΕ ομιλούσε στο όνομα της δημοκρατίας!!Το ΚΚΕ διεκδικούσε το μονοπώλιο της δημοκρατικής αντίληψης!!
Το κόμμα που -ακόμη υπερασπίζει- τα πρότυπα του σοβιετικού ολοκληρωτισμού ενδύονταν το μανδύα της δημοκρατικότητας!
Την εποχή που,αμέσως μετά τα βόρεια σύνορά μας οριοθετούνταν ο "σοσιαλιστικός παράδεισος" των γκουλάγκ,της λογοκρισίας,του μονοκομματικού κράτους,των πολιτικών διώξεων,του μιλιταρισμού,της απερίγραπτης ανέχειας και καταπίεσης,του ολοκληρωτικού κράτους,του θεσμοποιημένου τρόμου,στην Ελλάδα το ΚΚΕ πραγματοποιούσε ασκήσεις σοσιαλιστικής κατήχησης,καπηλευόμενο ένα ιστορικό γεγονός στο οποίο αντιτάχθηκε!

Ασφαλώς το φαινόμενο δεν είναι πρωτοφανές.Στην Ελλάδα όμως είναι ενδεικτικό της προνομιακής μεταχείρισης του ΚΚΕ από τα ΜΜΕ και τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο.Επειδή το ΚΚΕ υπήρξε παράνομο για 26 χρόνια και οι οπαδοί του υφίσταντο-κακώς- πολιτικές διώξεις,μετά τη Μεταπολίτευση το πολιτικό σύστημα συμπεριφέρται στο ΚΚΕ απολογητικά.
Το "κόμμα" έχει το ελεύθερο να κάνει ότι θέλει:από το να ιδιοποιείται επετείους,ως το να αποκλείει λιμάνια και δρόμους στο όνομα των "πολιτικών του επιδιώξεων"...

Ε,λοιπόν 37 χρόνια ασυδοσίας,νομίζω υπερκαλύπτουν 26 χρόνια παρανομίας!
Το ΚΚΕ έχει κάθε δικαίωμα να διακινεί τις ιδέες του ελεύθερα και να επιχειρηματολογεί υπέρ τους,αλλά πρέπει να δέχεται και την αντίστοιχη κριτική.Στο ζήτημα του Πολυτεχνείου λοιπόν,όχι μόνο δε δικαιούται να καπηλεύεται τη φοιτητική εξέγερση του "73,αλλά οφείλει και μια ιστορική αυτοκριτική!
Οι ενδοαριστερές έριδες ΚΚΕ-αριστεριστών-αναρχικών και λοιπών ουδόλως μ'ενδιαφέρουν.Η ιστορική αλήθεια όμως δε συνάδει με την προσπάθεια του ΚΚΕ να ιδιοποιηθεί το Πολυτεχνείο.

ΥΓ Πρόσφατα το "κόμμα" αποκατέστησε ταυτόχρονα Ζαχαριάδη και Βελουχιώτη.Θυμίζω πως ο Βελουχιώτης δεν αποδέχτηκε τη συμφωνία της Βάρκιζας και το ΚΚΕ τον αποκήρυξε καταγγέλοντας την "τυχοδιωκτική" του δράση.Ο Ζαχαριάδης ήταν τότε Γεν.Γραμματέας του κόμματος.Τώρα πώς είναι δυνατόν να αποκαθίστανται ταυτόχρονα ο Ζαχαριάδης-διώκτης και ο Βελουχιώτης-διωκόμενος χωρίς να γίνεται καμία αυτοκριτική στην τότε απόφαση του κόμματος,αυτό μόνο η μεταφυσική της κομμουνιστικής ορθοδοξίας μπορεί ίσως να ερμηνεύσει...

15/11/2011

O χώρος,το κλίμα,η μνήμη

Δεν έχω διαβάσει το "De l'Esprit des Lois" του Montesquieu,εκεί όμως αναπτύσσεται μια ενδιαφέρουσα θεωρία σχετικά με την επίδραση του κλίματος στη διαμόρφωση του πολιτεύματος των ανθρώπινων κοινοτήτων.Η ιδέα παρουσιάζει ενδιαφέρον και εκ πρώτης όψεως φαίνεται λογική.Αν το κλίμα επηρεάζει τον ανθρώπινο ψυχισμό-γεγονός μάλλον αδιαμφισβήτητο-γιατί να μην επηρεάζει και τη μορφή του πολιτεύματος των ανθρώπων? Αλλωστε το πολίτευμα αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο οι ανθρώπινες κοινότητες οργανώνουν τη συλλογική τους συμβίωση.Οι όροι αυτής της συμβίωσης υπόκεινται και στις κλιματολογικές συνθήκες.

Πριν δυο χρόνια είχα επισκεφθεί τη Νέα Υόρκη,σ'ένα αλησμόνητο πραγματικά ταξίδι.Παρά τη θετική μου προδιάθεση απέναντι στην πόλη και παρόλο τον ανυπόκριτο σεβασμό μου γιά τους πολιτικούς θεσμούς που διέπουν την αμερικανική κοινωνία,καθώς περπατούσα στην 5η λεωφόρο τριγυρισμένος από ουρανοξύστες,δεν μπόρεσα να μη νιώσω δέος μπροστά στην πιθανότητα της μοναξιάς μέσα σ'αυτό το ανθρωπομελίσσι! Πώς να διασωθεί το άτομο και τα δικαιώματά του μέσα σ'αυτές τις αχανείς διαστάσεις? Για να μιλήσεις για το άτομο,πρέπει πρώτα να το διακρίνεις.Στις ΗΠΑ,όπως και στον Καναδά και στην Αυστραλία,υπάρχει το ιστορικά πρωτοφανές ίσως γεγονός του συνδυασμού των αχανών εκτάσεων με δημοκρατικά πολιτικά καθεστώτα.

Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία,η δημοκρατία δεν ευδοκίμησε σε εκτεταμένα γεωπολιτικά δεδομένα.Από την αρχαία Αίγυπτο και την αρχαία Κίνα,την Περσική αυτοκρατορία,τη Ρωμαική και Βυζαντινή αυτοκρατορία,τις δυναστείες των Μογγόλων και την Τσαρική Ρωσία,ως τη σύγχρονη κομμουνιστική Κίνα,την πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ και τις προβληματικές δημοκρατίες της σύγχρονης Ινδίας, Ρωσίας και Βραζιλίας,τα ιστορικά παραδείγματα πείθουν για τη δυσκολία οικοδόμησης αξιόπιστων δημοκρατικών θεσμών σε αχανείς χώρες.

Τί είναι λοιπόν αυτό που επέτρεψε τη δημοκρατική εξαίρεση των ΗΠΑ-Αυστραλίας-Καναδά?
"Είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε" που θα'λεγε και ο Μπογιόπουλος! Η δημοκρατία,γεννήθηκε στην αγορά της αρχαίας Αθήνας.Οποτεδήποτε λειτουργεί η αγορά ως συνάθροιση ανθρώπων οι οποίοι διαλέγονται και συναλλάσσονται εκούσια και απρόσκοπτα,λειτουργεί και η δημοκρατία.Αντίστροφα,οποτεδήποτε επιχειρήθηκε να χειραγωγηθεί η αγορά από μια υπέρτατη κρατική αρχή,το αποτέλεσμα ήταν η χειραγώγηση των ανθρώπων,η καταστολή των ατομικών δικαιωμάτων,ο δεσποτισμός.Ο καπιταλισμός λοιπόν είναι αναγκαία συνθήκη για τη δημοκρατία.Δεν είναι από μόνος του και ικανή συνθήκη.Χρειάζεται ένα συμβατό νομικό πλαίσιο προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων,εντός του οποίου οι άνθρωποι θα συναλλάσσονται ελεύθερα, σεβόμενοι τα δικαιώματα αλλήλων.Οταν συνυπάρχουν αυτές οι συνθήκες,μιλάμε για το δημοκρατικό καπιταλισμό της Δύσης,το ιδανικότερο από κάθε άποψη πολίτευμα από όσα έως τώρα έχουν ιστορικά δοκιμαστεί!

Επιστρέφοντας στις επιδράσεις του κλίματος,εύκολα διακρίνει κανείς διαφοροποιήσεις ομοειδών πολιτευμάτων μεταξύ των λαών.Στις βόρειες ευρωπαικές χώρες,ο βαρύς χειμώνας επέβαλλε στους ανθρώπους τη μεθοδική προσέγγιση και την αυστηρή πειθαρχία.Σε πολιτικό επίπεδο αυτό μεταφράζεται σε αυστηρή επιβολή των νόμων χωρίς εξαιρέσεις.Αντίθετα,ο ηλιόλουστος ευρωπαικός Νότος,ανέπτυξε στους ανθρώπους μια αίσθηση πιο ανάλαφρου βίου,επιτρέποντας τον αυτοσχεδιασμό της τελευταίας στιγμής και μια θεωρητικότερη προσέγγιση των κανόνων.Σε πολιτικό επίπεδο αυτό οδήγησε σε μια χαλαρότερη ερμηνεία/εφαρμογή των νόμων.

Ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα,η γεωγραφία επιδρά στις πολιτικές επιλογές.Οι ορεσίβιοι,σκληραγωγημένοι από τη φύση,είναι παραδοσιακά συντηρητικότεροι από τους "εκλεπτυσμένους" νησιώτες.Οι κάτοικοι των ακτογραμμών είναι επιρρεπείς στους νεωτερισμούς (ασφαλώς λόγω εμπορίου) ενώ,αυτοί της ενδοχώρας είναι περισσότερο παραδοσιακοί.Οι κάτοικοι των παραμεθορίων περιοχών είναι επιφυλακτικότεροι προς τους ξένους (και τις "ξένες ιδέες") σε σύγκριση με τους "ασφαλέστερους" αστούς.
Η αστική νεολαία είναι κατά κανόνα politically correct σε σχέση με την επαρχιακή,αλλά ταυτόχρονα και αποξενωμένη από την καθημερινότητα σε "virtual" συνθήκες (αυτό εξηγεί και την ανοχή-αμηχανία της απέναντι σε φαινόμενα αστικής βίας για παράδειγμα).

Βέβαια,η ανάπτυξη του internet και η διαρκής αστικοποίηση της επαρχίας,τείνουν να υποβαθμίσουν τη σημασία των γεωγραφικών/κλιματολογικών παραμέτρων στη διαμόρφωση των πολιτικών αντιλήψεων των ατόμων,τουλάχιστον σε σύγκριση με τα δεδομένα της εποχής του Montesquieu.Σήμερα,ζούμε λίγο-πολύ όλοι σ'ένα παγκόσμιο χωριό.Συζητούμε,διαφωνούμε,αντιδικούμε,παίζουμε,φλερτάρουμε,διασκεδάζουμε,συγκινούμαστε,περιεργαζόμαστε,κάνουμε τις αγορές μας με οποιονδήποτε,οπουδήποτε και σε real time!
Οι εικόνες της νιότης μας,η χιονισμένη δασοπλαγιά,το ακροθαλάσσι,η ΕΒΓΑ της γειτονιάς,μένουν βαθειά κρυμμένες στο υποσυνείδητο του καθενός και διόλου δεν επηρεάζουν τα "like" ή "dislike" του καθώς σερφάρει στον κυβερνοχώρο...

'H μήπως όχι?

Μήπως η γεωγραφία,είναι κάτι περισσότερο από καταγραφή περιβαλλοντικών παραμέτρων?
Μήπως κάθε βουνό κρύβει κι ένα παραμύθι,κάθε ρυάκι κι ένα στοιχειό,κάθε δάσος κι ένα μυστήριο,κάθε θάλασσα και μια γοργόνα?
Μήπως κάθε πόλη και μια αξέχαστη νύχτα?
Μήπως το "παγκόσμιο χωριό" έχει κι άλλη μορφή για τον καθένα?
Μ'αρέσει να πιστεύω πως είναι έτσι.

Οπως γράφει ο Boris Pasternak στο "Δρ.Ζιβάγκο":"ο κάθε νέος πλάθει μόνος του μια εικόνα που θα τον συνοδεύει πάντα σε όλη του τη ζωή,θα είναι ο εσωτερικός του κόσμος".

Ισως αυτή η "εσωτερική γεωγραφία" να είναι εξίσου σημαντική με την "εξωτερική"!

Το δικό μου χωριό πάντως,μοιάζει με τον Αι-Νικήτα,στη Λευκάδα φυσικά...

11/11/2011