Total Pageviews

Monday, January 28, 2013

Οι δυο Φραγκίσκοι

Στο επικό βιβλίο "Atlas Shrugged" της Ayn Rand,υπάρχει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα για το ρόλο του χρήματος στην κοινωνία των ανθρώπων.Συνήγορος του χρήματος,ο Francisco d'Anconia, φανταστικός χαρακτήρας του έργου,ζάπλουτος κληρονόμος μιας τεράστιας περιουσίας,την οποία ο ίδιος,αφού πρώτα επαύξησε,στη συνέχεια σταδιακά άρχισε σκόπιμα να την εξαλείφει για λόγους που έχουν να κάνουν με την πλοκή του έργου και το φιλοσοφικό του μήνυμα.

Στο "Φτωχούλη του Θεού",ο Νίκος Καζαντζάκης,σκιαγραφεί το πορτραίτο του Φραγκίσκου της Ασίζης, του παγκόσμια γνωστού Αγίου της Καθολικής εκκλησίας που έζησε και κήρυξε το λόγο του Ιησού σε συνθήκες απόλυτης ανέχειας,απαρνούμενος κάθε εγκόσμια τιμή,κάθε πολυτέλεια,κάθε ευδαιμονική προσέγγιση του βίου.

Πρόκειται προφανώς για δυο διαμετρικά αντίθετες προσεγγίσεις της ζωής.
Από τη μία, η Επικούρεια επιδίωξη της ηδονής (υπό την έννοια της αποφυγής του πόνου),η αρετή της φιλαυτίας (selfishness), η αναζήτηση της ευτυχίας "σ'αυτόν εδώ τον κόσμο,αφού δεν ξέρουμε αν άλλος υπάρχει".Η αποθέωση της ζωής όπως μας δόθηκε και του ανθρώπινου πνεύματος που την κάνει καθημερινά ανώτερη από κάθε άποψη δημιουργίας (υλική,πνευματική,ηθική).Η υπαρξιακή αυτοαναφορική κραυγή του ανθρώπου ως μόνου υπεύθυνου διαμορφωτή της μοίρας του,αλλά και τραγικά μοναχικού όντος ταγμένου να διαγράψει μια σύντομη τροχιά στη ζωή,προτού βυθιστεί στην ανυπαρξία.
Από την άλλη,η απόλυτη απάρνηση του εαυτού μας,ο έμπρακτος αλτρουϊσμός ως προϋπόθεση υπέρβασης της ανθρώπινης φύσης και της θνητότητάς της,για την "ομοίωση προς το Θεό-δημιουργό".Η απάρνηση του "ενθάδε κόσμου",για τον εναγκαλισμό με το "επέκεινα".Η ζωή ως "πέρασμα" στην "όντως ζωή".Ο άνθρωπος ως ατελής τραγική μορφή παρασυρμένος απ'την πλάνη των αισθήσεών του,καλείται να τις υπερβεί για να κατορθώσει το απίθανο:τη μετάβαση στην αιώνια ζωή,σε έναν άλλον κόσμο,πέραν του αισθητού.
Στη μια περίπτωση ο άνθρωπος άδει το τραγούδι του μεγαλείου του, δίχως προσμονή μεταθανάτιας ανταμοιβής και ασπάζεται μια ηρωική αντίληψη της ζωής,με απόλυτη πίστη στην εμπειρία των αισθήσεων,δίχως αναφορά σε καμία υπέρτατη διάνοια.
Στη δεύτερη,το τραγούδι είναι θλιβερό,μοιρολατρικό,διεκτραγωδεί τη ζωή ως μαρτύριο,ως δοκιμαστήριο για τη μεταθανάτια ανταμοιβή,είναι το άσμα ενός ατελούς όντος που παρακαλεί τη σωτηρία απ'το δημιουργό του.
Στη μια περίπτωση η λατρεία της επίγειας ζωής δια της απαρνήσεως του πόνου.
Στην άλλη,η λατρεία της μετά θάνατον ζωής,δια της απαρνήσεως της επίγειας.
Από τη μία το πρότυπο του ελεύθερου εγωτιστή που δημιουργεί τη μοίρα του αδιαφορώντας για "τους άλλους" (ή μήπως όχι)?
Από την άλλη,ο αλτρουιστής που θυσιάζεται για "τους άλλους" (ή μήπως κι αυτός χρησιμοποιεί από άλλη σκοπιά τους άλλους)?

Ας αφήσουμε μερικά αποσπάσματα να μιλήσουν.Θα τα παραθέσω εναλλάξ,βάζοντας με πλάγια γραμματοσειρά το "Φτωχούλη του Θεού".

"Το χρήμα είναι ένα εργαλείο συναλλαγών που μπορεί να υπάρξει μόνο εφόσον προυπάρχουν αγαθά και άνθρωποι που τα παρήγαγαν.Το χρήμα είναι δυνατότητα μόνο όταν υπάρχουν παραγωγοί!Το θεωρείτε διαβολικό αυτό"?
"Δεν υπάρχει πράμα πιο κοντά μας απ'τον ουρανό.Η γη είναι κάτω απ'τα πόδια μας και την πατούμε.Ο ουρανός είναι μέσα μας".

"Η μόνη συναλλαγή που επιτρέπει το χρήμα είναι αυτή που έχουν προκρίνει με την ελεύθερη κρίση τους οι συναλλασσόμενοι.Το χρήμα κάνει τους ανθρώπους να εργάζονται για το κέρδος τους,όχι για τη ζημιά τους,αναγνωρίζοντάς τους το δικαίωμα της επιδίωξης της ευτυχίας.Είναι το κίνητρο για να ανταλλάσσουν αγαθά και αξίες,αντί για χτυπήματα και πληγές.Το χρήμα απαιτεί να θέτεις το ταλέντο σου στη λογική κρίση των άλλων,αντί να θέτεις την αδυναμία σου στη διάθεση της ανόητης επιλογής τους".
"-Δως'μου μια συμβουλή πάτερ άγιε!
-Φτάσε όπου μπορείς!
-Δως'μου κι άλλη μια!
-Φτάσε όπου δεν μπορείς"!

"Αλλά το χρήμα είναι απλά το μέσον.Θα σε μεταφέρει εκεί που θες,αλλά δε θα σε υποκαταστήσει ως οδηγό.Το χρήμα δε φέρνει την ευτυχία στον άνθρωπο που δε γνωρίζει τι επιδιώκει.Το χρήμα δεν υποκαθιστά έναν κώδικα αξιών,αν ο κάτοχός του δεν έχει αξίες.Δε δίνει σκοπό στη ζωή κάποιου, ο οποίος απέφυγε να ορίσει τους δικούς του σκοπούς".
"Ξετίναξε τον κουρνιαχτό της Ασίζης απ'τα πόδια σου,τον κουρνιαχτό του πατέρα και της μάνας,τον κουρνιαχτό του ανθρώπου".

"Αν ένας κληρονόμος είναι ισάξιος του πλούτου του,ο πλούτος τον εξυπηρετεί.Αν όχι,ο πλούτος τον καταστρέφει.Δεν είναι τα χρήματα που τον διέφθειραν,αλλά αυτός που απαξίωσε τη σημασία τους".
"Δε μ΄έκανε ο Θεός αλίμονο,μήτε ήρωα μήτε κιοτή.Ανάμεσα στα δυο αυτά βολοδέρνει η ψυχή μου".

"Πλούτισες εξαπατώντας? Επενδύοντας στα βίτσια ή στην ανοησία του πλήθους? Απαξιώνοντας τα ηθικά σου "πιστεύω"? Κάνοντας δουλειές που βαθιά μέσα σου περιφρονούσες? Τότε τα χρήματα δε θα σου δώσουν ούτε στιγμή χαράς.Θα'ναι για σένα όχι επιτεύγματα,αλλά αναμνήσεις καταισχύνης.Και τότε θα'ναι για σένα το χρήμα καταραμένο.Γιατί θα το'χεις αποκτήσει επί θυσία του αυτοσεβασμού σου.Αλλά δε φταίει το χρήμα,μα η δική σου διεφθαρμένη φύση,που δεν μπορεί να γευτεί την απόλαυση του πλούτου".
"Δυο δρόμοι πηγαίνουν στο Θεό.Ο δρόμος ο στρωτός του ανθρώπου-φτάνεις στο Θεό παντρεμένος,παιδιωμένος,ξουρισμένος,χορτάτος και μυρίζεις κρασί.Κι ο δρόμος ο ανήφορος του άγιου-φτάνεις στο Θεό ένα κουρέλι,μια φούχτα κόκαλα και τρίχες και μυρίζεις απλυσιά και λιβάνι"!

"Τα χρήματα αποκαλύπτουν το χαρακτήρα των ανθρώπων.Ο άνθρωπος που τα απέκτησε ανέντιμα,τα περιφρονεί.Ο άνθρωπος που τα κέρδισε με το μόχθο του,τα σέβεται"!
"Ακούστε αδερφάδες μου,την ώρα ετούτη,ήμαρτον Θεέ μου,και το Σατανά λυπούμαι...Και για το Σατανά πρέπει να προσευχηθούμε αδερφές μου,να δώσει η χάρη του Θεού να τον λυπηθεί και να τον συγχωρέσει,να ξαναγυρίσει πάλι και να σταθεί με τους αρχάγγελους".

"Φύγε μακριά απ'όσους καταριώνται τα χρήματα!Όσο υπάρχουν ανθρώπινες κοινωνίες και οι άνθρωποι πρέπει να συναλλάσσονται,το μόνο αξιόπιστο μέσο συναλλαγής είναι το χρήμα.Αν το εγκαταλείψουν,το μόνο υποκατάστατο συναλλαγής,είναι η κάννη του πυροβόλου όπλου".
"-Αδερφέ Φραγκίσκο,να με συμπαθάς κι εμένα να σου πω: να πηγαίνεις σύμφωνα με τον καιρό που ζεις,αυτό'ναι το χρέος του ζωντανού ανθρώπου.
-Να πηγαίνεις ενάντια στον καιρό που ζεις,αντιμίλησε ο Φραγκίσκος,αυτό'ναι το χρέος του ελεύτερου ανθρώπου"!

"Αν εκλείψει το χρήμα ως εργαλείο συναλλαγής των ανθρώπων,το επόμενο μέσο συναλλαγής είναι η βία.Αντί για το χρήμα ως εργαλείο των ανθρώπων,οι ασθενέστεροι ως εργαλεία των ισχυρότερων.Άλλη εναλλακτική δεν υπάρχει"!
"Η τρέλα,αδερφέ Μασέο,είναι το αλάτι που εμποδίζει τη φρονιμάδα να σαπίσει".



Φυσικά,ανάμεσα στις δυο ακραίες θέσεις του εκκρεμούς,υπάρχουν άπειρες ενδιάμεσες.
Δεν είναι απαραίτητο-δεν είναι καν δυνατό-για έναν άνθρωπο να υιοθετήσει άτεγκτα κάποια απ'τις δυο.
Για μένα και οι δυο έχουν τη γοητεία τους.
Η πίστη στην ανθρώπινη λογική,η απόρριψη του μεταφυσικού φόβου,η χειραφέτηση του ανθρώπου,η οικοδόμηση πολιτισμού από τη μια.
Η αυτογνωσία ως όριο της οίησης,η ταπεινότητα μπροστά στο μεγάλο μυστήριο της ύπαρξης,η αλληλεγγύη ως πράξη έλλογη αλλά και μεταφυσική,η πίστη στο μεταφυσικά ωραίο και ιδεατό όχι ως επιλογή φόβου αλλά ως επιλογή υπαρξιακής αισθητικής,από την άλλη.
Και βέβαια,η καθημερινή αέναη ταλάντωση ανάμεσα σε δυο επιλογές ζωής που αδυνατούν να συνταυτιστούν,αλλά μπορούν με κάποιον τρόπο να είναι συμπληρωματικές.
Θα τολμήσω την άποψη ότι η τραγωδία του σοσιαλισμού,υπήρξε απόρροια της απόπειρας να υλοποιηθεί σ'αυτήν εδώ τη ζωή η υπόσχεση της μετά θάνατον επαγγελίας.

Δική μου επιλογή,να κουβαλήσω τις αμφιβολίες και τ'αδιέξοδά μου ως το τέλος.
Προτιμώ τη βάσανό τους,από τη φρικωδία που γεννούν οι βεβαιότητες.
Η έσχατη γνώση θα'χει το όνομα κάποιου Francisco...

28/1/2013

Friday, January 25, 2013

Περί Mall

















http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63771978

Η προκήρυξη των ανθρώπων που ανέλαβαν την ευθύνη για την τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού στο Mall, αποτελεί κατά τη γνώμη μου τυπικό δείγμα αναρχοσοσιαλιστικής ανάλυσης.Ο αναρχισμός σαν ιδεολογικό κίνημα,έχει ιστορία συνομήλικη τουλάχιστον με το σοσιαλισμό,αλλά παρόλο που γεννήθηκαν από κοινή μήτρα,ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους ενηλικίωσης.Σκοπός αυτής της ανάρτησης,δεν είναι φυσικά να αναλύσει το περιεχόμενο και τις τάσεις των αναρχικών αντιλήψεων (κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανέφικτο),ούτε καν να αναλύσει την επιχειρηματολογία της προκήρυξης.Ο στόχος μου είναι να μιλήσω για τα mall,τα καπιταλιστικά καταναλωτικά πρότυπα,τον " καταναλωτισμό ως μέσον χειραγώγησης των ανθρώπων".

-Τι είναι το Mall? Ένα οικοδομικό συγκρότημα από καταστήματα και χώρους αναψυχής.Οι άνθρωποι το επισκέπτονται για να ψωνίσουν,να διασκεδάσουν,να χαζέψουν,να φάνε ή να πιούν καφέ,από περιέργεια,επειδή έχουν κάποιο ραντεβού,από ανία,για να περάσει η ώρα,χωρίς ιδιαίτερο λόγο...Τα πιθανά κίνητρα που ωθούν κάθε άνθρωπο να επισκεφτεί το mall είναι πρακτικά άπειρα.Κατά τη γνώμη μου επίσης,είναι απολύτως σεβαστά! Ο τρόπος που κάθε άνθρωπος επιλέγει να ψωνίσει,να διασκεδάσει ή να περάσει την ώρα του,είναι αποκλειστικά δική του υπόθεση και κανείς δεν έχει το ηθικό δικαίωμα να του υποδείξει ή να του επιβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα διασκέδασης και κατανάλωσης.
Αν το mall δεν αρέσει σε κάποιον,είναι ελεύθερος να μην το επισκεφτεί.Εξίσου ελεύθερος πρέπει να είναι και όποιος το εκτιμά,να το επισκέπτεται δίχως ενοχές και δίχως την άδεια οποιουδήποτε αυθαίρετου υπέρτατου κριτή!

-Καλλιεργεί άραγε το mall "καταναλωτικά πρότυπα" και "κατώτερης αισθητικής τρόπους συμπεριφοράς"? Το ερώτημα είναι υποθετικό και πρέπει να απαντηθεί κατά περίπτωση.Ο τρόπος που κάθε άνθρωπος αξιολογεί τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και διαμορφώνει τη συμπεριφορά του και τις αισθητικές του προτιμήσεις,είναι ευρύτατα ποικίλος.Αλίμονο αν ζητούσαμε ομοιόμορφη συμπεριφορά και ομοειδείς προτιμήσεις από τους ανθρώπους! Θα καταργούσαμε τη μαγεία της μοναδικότητας κάθε ανθρώπινης ύπαρξης!
Αλλά ακόμη κι αν υποθετικά μπορούσαμε να πετύχουμε κάτι τέτοιο,εν ονόματι ποιάς υπέρτερης διάνοιας ή ηθικής θα το επιχειρούσαμε? Ποιός νομιμοποιεί τον οποιονδήποτε να αποφαίνεται τι είναι αισθητικά άρτιο και τι όχι,πως πρέπει οι άνθρωποι να διασκεδάζουν και πως όχι, κάτω από ποιές συνθήκες πρέπει να συναλλάσσονται στην αγορά?
Ποιός έχει το δικαίωμα να επιβάλλει στους άλλους το αυθαίρετα επιλεγμένο "ιδεατό" τοπίο της καθημερινότητάς τους?

-Συμβάλλει το mall στην ανθρώπινη δυστυχία? Επιτείνει τη φτώχεια?
Η ψύχραιμη εκτίμηση αποδεικνύει πως το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει.Ο χώρος της αγοράς,του εμπορίου,της εγχρήματης συναλλαγής,είναι χώρος διακίνησης και επαύξησης του πλούτου,συντήρησης θέσεων εργασίας και εισοδημάτων εκατοντάδων ανθρώπων,καλλιέργειας διανθρώπινων επαφών και σχέσεων,με λίγα λόγια κοινωνικοποίησης εν μέσω αγοράς.Ιστορικά,ο μόνος χώρος στον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να συναλλάσσονται ειρηνικά,είναι η αγορά! Πέραν της αγοράς,οι συναλλαγές είναι είτε κακόπιστες είτε ξεκάθαρα εχθρικές.Η αγορά συνιστά το μεγαλύτερο κοινωνικό εργαλείο ειρηνικής συμβίωσης των ανθρώπων και προαγωγής των υλικών όρων της ζωής τους. Δίχως την αγορά,επιστρέφουμε στον πολεμικό βίο των δουλοπάροικων της φεουδαρχίας ή των κυνηγών/τροφοσυλλεκτών της πρωτόγονης εποχής.
Υπάρχουν βέβαια και οι κλειστές κάστες πολιτικού ή θρησκευτικού τύπου,τα μέλη των οποίων ασφαλώς και έχουν αυξημένου τύπου κοινωνικούς δεσμούς,αλλά πρόκειται πάντοτε για κοινωνικές μειοψηφίες.Σε ευρύτερο επίπεδο κοινωνίας των πολιτών,η αγορά είναι ο απαραίτητος όρος ειρηνικής συμβίωσης και ευημερίας!
Το mall συνεπώς είναι τέτοιος παράγοντας.

-Είναι το mall αισθητικό τερατούργημα?
Ενδεχομένως για την οπτική κάποιων "ναι"! Από πότε η αισθητική υπόκειται σε λογοκρισία? Από πότε απαγορεύεται η ασχήμια,η αισθητική αστοχία,η εναλλακτική αισθητική άποψη? Ακόμη περισσότερο,δικαιούται κανείς να επιβάλλει τις δικές του αισθητικές αποτιμήσεις στους άλλους?
Όποιος το αποστρέφεται,είναι ελεύθερος να το αποφύγει!

-Είναι στα θεμέλια του mall θαμμένες ανθρώπινες ψυχές που θυσιάστηκαν για το καπιταλιστικό κέρδος?
Απ'όσο γνωρίζω,δεν υπήρξε κάποιο θανατηφόρο εργατικό ατύχημα κατά την ανέγερση του mall. Η Ελλάδα ευτυχώς,παραμένει-ατελώς έστω-χώρα του προηγμένου καπιταλιστικού κόσμου και αυτό σημαίνει πως τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών (και των εργατών) είναι θεσμικά κατοχυρωμένα και νομικά προστατευόμενα.Ο καπιταλισμός παράγει πλούτο,παρέχοντας έτσι τους όρους υλοποίησης των ατομικών δικαιωμάτων (δίχως πλούτο,μένουν μόνο οι διακηρύξεις).Ακόμη περισσότερο,ο καπιταλισμός,αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία,προωθεί την προάσπιση κάθε άλλου ατομικού δικαιώματος.Αφαιρέστε το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και αυτομάτως υπονομεύεται κάθε άλλο ατομικό δικαίωμα!
Αυτό δε σημαίνει πως έχουν εξαλειφθεί τα εργατικά ατυχήματα.Στις δυτικές χώρες όμως έχουν σημαντικά περιοριστεί,χάρις στην τεχνολογική καπιταλιστική ανάπτυξη που καθιστά δυνατή την προστασία των εργατών (την οποία έρχεται στη συνέχεια το νομικό σύστημα να θεσμοθετήσει).Δε στέλνουμε ρομπότ να σκάψουν επικίνδυνες σήραγγες επειδή το ορίζει ο νόμος.Τα στέλνουμε επειδή η τεχνολογία (γέννημα του καπιταλισμού) τα κατέστησε διαθέσιμα και ο νόμος στη συνέχεια τα θέσμισε ως απαραίτητα,στο εργασιακό περιβάλλον.Με αυτή τη σειρά προστατεύονται οι άνθρωποι και τα δικαιώματά τους στις καπιταλιστικές χώρες.
Ενδεχομένως όχι ιδεατά,αλλά πολύ επαρκέστερα από κάθε εναλλακτική πρόταση!


Καλό είναι λοιπόν,τώρα που επανήλθε η τρομοκρατία με την αριστερή επιχειρηματολογία,να αρχίσουμε οι ίδιοι μια κριτική ανάλυση κάθε υλικού στοιχείου απ'όσα συνθέτουν την καθημερινότητά μας και συνιστούν παράγωγα του καπιταλισμού.
Ίσως ανακαλύψουμε έκπληκτοι,πόσο βαθιά αντικαπιταλιστές είμαστε,πόσο ενδόμυχα ασπαζόμαστε τα επιχειρήματα των τρομοκρατών,πόσο αυτοενοχικά βιώνουμε την καθημερινότητά μας.
Ο καπιταλισμός όμως,εκτός απ'την αδιαμφισβήτητη υλική υπεροχή του,είναι και ηθικά υπέρτερος κάθε σοσιαλιστικής παραλλαγής.
Μόνο η ηθική νομιμοποίησή του θα αποενοχοποιήσει τις συνειδήσεις μας από τη διαβρωτική προπαγάνδα των θιασωτών του χάους,της παρακμής,της λιμοκτονίας,της ανελευθερίας,του καθολικού υποβιβασμού της ανθρωπότητας...

Ας επισκεφτούμε λοιπόν το mall την επόμενη φορά, με λιγότερες ενοχές!

25/1/2013

Wednesday, January 23, 2013

Αναζητώντας διέξοδο

Η  παγκόσμια οικονομική κρίση και η Ελληνική χρεοκοπία,μας ανάγκασαν εκτός από το να υιοθετήσουμε επώδυνες προσαρμογές,να αναζητήσουμε τα πιθανά αίτια και τις ενδεχόμενες λύσεις.
Το ζήτημα είναι εξαιρετικά περίπλοκο για πολλούς λόγους.

Αφενός μεν κάθε προτεινόμενη λύση θα πρέπει να είναι λειτουργική για τη χώρα αλλά και υλοποιήσιμη εντός του ευρύτερου οικονομικού περιβάλλοντος (παραδοχή 1).
Αφετέρου δε, η μελέτη των παραδειγμάτων του παρελθόντος θα πρέπει να προσαρμοστεί στα δεδομένα της σημερινής εποχής,προκειμένου να αποτελέσει εφαλτήριο σχετικών προβληματισμών (παραδοχή 2).

Η πρώτη παραδοχή,αποκλείει εξαρχής λύσεις τύπου "οικονομικής αυτάρκειας" τις οποίες προβάλλουν ως επιλογές εκπρόσωποι ποικίλων ιδεολογικών χώρων (δεξιών και αριστερών).Το όραμα της "αυτάρκειας" όσο γοητευτικό κι αν ηχεί,τόσο χιμαιρικό αποδεικνύεται στην εφαρμογή του.Αποτελεί βασικό συστατικό της οικονομικής προόδου το γεγονός πως λόγω του καταμερισμού της εργασίας και της εξειδίκευσης της παραγωγής,είναι οικονομικά προτιμότερο να ανταλλάσσονται (επί χρήμασι φυσικά) προϊόντα στην παγκόσμια αγορά,παρά να παράγονται καθολικά από ένα (οποιοδήποτε) κράτος.
Η φενάκη της "αυτάρκειας" απηχεί αντιλήψεις του μεσοπολέμου που χαρακτήριζαν ολοκληρωτικά καθεστώτα (φασιστικά ή κομμουνιστικά).Με όρους οικονομίας είναι ανέφικτη ή για την ακρίβεια,μπορεί να επιτευχθεί σε ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης,μόνο υπό συνθήκες γενικευμένης ένδειας βασικών αγαθών.Με όρους πολιτικής,προϋποθέτει εκτεταμένο κρατικό έλεγχο της καταναλωτικής συμπεριφοράς των πολιτών,περιορισμούς,απαγορεύσεις,σωρεία κατασταλτικών διατάξεων.
Με λίγα λόγια,το όραμα της οικονομικής "αυτάρκειας",αντιστοιχεί σε μια οικονομία "hand to mouth" (άμεσης κατανάλωσης/ανύπαρκτης αποταμίευσης) υλοποιούμενη εντός πολιτικού ολοκληρωτισμού.
Προφανώς, ένα τέτοιο "όραμα" είναι αποκρουστικό (τουλάχιστον στη δική μου αντίληψη).
Ακόμη όμως κι αν υποθέταμε πως θα μπορούσε η Ελλάδα να επιτύχει σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο οικονομικής αυτάρκειας δίχως εκπτώσεις στην κοινοβουλευτική της δημοκρατία,παραμένει ουσιαστικά προβληματική η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Με άλλα λόγια προτάσεις "μονομερούς καταγγελίας του επαχθούς (sic) δανεισμού" συνεπάγονται-εφόσον υλοποιηθούν-την πολιτική απομόνωση της χώρας.
Τυχόν τυχοδιωκτική τύπωση "νέων δραχμών" θα είναι το αναπόφευκτο επακόλουθο της πιστωτικής κατάρρευσής μας (απώλεια δανειοληπτικής ικανότητας).Η επακόλουθη έκρηξη του πληθωρισμού θα εκμηδενίσει την αγοραστική δύναμη των πολιτών και-ακόμη κι αν υποθέσουμε πως υπάρχουν αγαθά προς κατανάλωση-η άμεση συνέπεια θα είναι κοινωνική έκρηξη (τύπου Μεσοπολέμου ή τύπου Αργεντινής προ εβδομάδων).Σε συνθήκες κοινωνικής έκρηξης,προφανώς τόσο η οικονομία όσο και η πολιτική δημοκρατία εξαϋλώνονται...
Συνοψίζοντας,οι συνήγοροι των προτάσεων "μονομερούς καταγγελίας του μνημονίου" και "οικονομικής αυτοτέλειας της χώρας εκτός διεθνών αγορών",εκτιμώ πως είτε εξ αγνοίας,είτε εκ σκοπιμότητος ,απεργάζονται τον όλεθρο της χώρας.



Η δεύτερη παραδοχή,διατηρεί την ανάλυσή μας εντός πραγματικότητος,αλλά θέτει εξίσου δύσκολες εξισώσεις.Διότι,ενώ η παραβίαση της πρώτης παραδοχής ισοδυναμεί με εύκολο άλμα στο κενό, η προσπάθεια εξεύρεσης λύσης με όρους οικονομικού ρεαλισμού,αντιστοιχεί με την επίπονη και επώδυνη αντιμετώπιση της καθημερινότητας όπως μας παρουσιάζεται και όχι όπως θα την επιθυμούσαμε.
Σε προηγούμενη ανάρτηση είχα περιγράψει αδρά τις τρεις αφηγήσεις http://nikorestis.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html, που προβάλλουν ως απαντήσεις στην κρίση.Είχα επίσης εκφράσει την προτίμησή μου στη φιλελεύθερη αφήγηση.Το ζήτημα ωστόσο δεν απλοποιείται δια της επιλογής μιας αδρής οικονομικής πολιτικής.
Η οικονομία και η πολιτική,είναι για εμάς τους φιλελεύθερους έννοιες αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες.Κάθε οικονομικό μέτρο συνεπάγεται πολιτικές επιπτώσεις και κάθε πολιτική επιλογή έχει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες.
Επιπλέον,ανατρέχοντας στο απώτερο αλλά και πρόσφατο παρελθόν των οικονομικών κρίσεων,διαπιστώνει κανείς διαφοροποιήσεις και μεταξύ φιλελεύθερων αναλυτών.

Για την Κρίση του "29, άλλη ερμηνεία δίνει ο Murray Rothbart ("America's Great Depression") και άλλη ο Milton Friedman ("Free to Choose"/The Anatomy of crisis).

Ο πρώτος ,συνεπής προς την ανάλυση του trade cycle που πρωτοπαρουσίασε ο Ludwig von Mises ("Human Action",1949) αποδίδει το "μπουμ" στη συνεχή παροχή πληθωριστικού χρήματος απ'τη Federal Reserve Bank (Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ,χαϊδευτικά "Fed"),που είχε αποτελέσματα αντίθετα απ'τα προσδοκώμενα: ο πληθωρισμός δεν εκτονώθηκε με περαιτέρω πληθωριστικές πολιτικές,αντίθετα εξωθήθηκε σε μια ισχυρότερη κατάρρευση μετά από μια σύντομη περίοδο χάριτος.Αυτό που θα ήταν μια απλή ύφεση-για τους οικονομολόγους της Αυστριακής Σχολής-μετατράπηκε λόγω της πληθωριστικής πολιτικής σε τραγικών διαστάσεων "κραχ"!
Αντίθετα,ο Friedman,παρόλο που είναι το ίδιο επικριτικός σε ό'τι αφορά την πληθωριστική πολιτική,υποστηρίζει πως θα μπορούσε η Fed να λύσει το πρόβλημα αν προχωρούσε σε ευρείας κλίμακας αγορά κυβερνητικών ομολόγων ("by engaging in large-scale open market purchases of government bonds").
Συνεπώς,η συζήτηση περί ευρω-ομόλογου θα είχε ενδεχομένως και φιλελεύθερο θιασώτη (αν ζούσε).Είναι πάντοτε επιπόλαιο να θέτουμε a priori διαχωριστικές γραμμές και ιδεολογικού τύπου θέσφατα συζητώντας (και) για την οικονομία.

Είναι πάντως χαρακτηριστικό πως το πραγματικό "κραχ"-κατά τον Friedman- δεν έγινε τον Οκτώβρη του 1929 (κατάρρευση μετοχών στο χρηματιστήριο),αλλά το Μάρτη του 1933 όταν η Ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναγκάστηκε να κλείσει ("υποχρεωτική αργία") τις Τράπεζες επειδή η έλλειψη ρευστότητας είχε οδηγήσει σε σημαντική απομείωση των αποθεμάτων χρυσού της χώρας.

Το κρίσιμο κοινό σημείο στη φιλελεύθερη ανάλυση είναι πως, η δραματική εξέλιξη δεν είναι η κρίση καθεαυτή αλλά η εξέλιξή της σε πανικό των καταναλωτών (οπότε οι αθρόες αναλήψεις χρημάτων στεγνώνουν τις τράπεζες και οδηγούν σε "κραχ"-νομισματική κατάρρευση/monetary collapse).
Aντίθετα,οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις,όχι μόνο δεν είναι επικίνδυνες,αλλά είναι απαραίτητες για την αναπροσαρμογή του οικονομικού περιβάλλοντος στις προτιμήσεις των καταναλωτών.Την άποψη αυτή συμμερίζονται όλοι οι μεγάλοι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι (από τον Mises ως τον Friedman).
Η απο-δαιμονοποίηση των οικονομικών κρίσεων από τους φιλελεύθερους αναλυτές,οδήγησε τη Naomi Klein να υποθέσει στο "Δόγμα του Σοκ",πως οι οικονομικές κρίσεις είναι επιδιωκόμενες! Ολόκληρο το σκεπτικό της συνιστά μια κακόπιστη ερμηνεία της φιλελεύθερης αποτίμησης του ρόλου των οικονομικών κρίσεων.

Ωστόσο,η παρερμηνεία της Klein,αποτελεί χρήσιμη αφορμή για τη μετάβαση στο δεύτερο προ-απαιτούμενο της εξόδου απ'την οικονομική κρίση: τις πολιτικές δράσεις!
Η οικονομική κρίση είναι και κρίση πολιτική (ίσως μάλιστα να προέκυψε από πολιτικές επιλογές).
Συνεπώς για την αντιμετώπισή της θα απαιτηθούν,όχι μόνο οικονομικές,αλλά και πολιτικές δράσεις.

Το 1976,η Βρετανία προσέφυγε στο ΔΝΤ για να δανειστεί.Δεκαετίες μεταπολεμικής κυριαρχίας Κεϋνσιανών μοντέλων ανάπτυξης (τόσο από Εργατικές,όσο και από Συντηρητικές κυβερνήσεις) είχαν εξαντλήσει τις δυνατότητές τους.Η χώρα πραγματοποιούσε στροφή προς φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές,ήδη από την τελευταία κυβέρνηση των Εργατικών πριν αναλάβει η Thatcher.
Σύμφωνα με τον Stedman-Jones στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του "Masters of the Universe", αυτό που κυρίως διαφοροποίησε τη Thatcher σε σχέση με τους Εργατικούς,ήταν η πολιτική της απόφαση να συγκρουστεί με τα συνδικάτα.Ο ρόλος των συνδικάτων στη μεταπολεμική Αγγλία ήταν εξαιρετικά ενισχυμένος,οι διασυνδέσεις τους με το Εργατικό κόμμα πασίδηλες,η πολιτική τους δύναμη τεράστια! Οι οικονομικές απαιτήσεις των συνδικάτων (μισθολογικές αυξήσεις/ωριμάνσεις κλπ) θεωρούνταν εκ προοιμίου ικανοποιήσιμες απ'το Βρετανικό πολιτικό σύστημα.Καμία δημοσιονομική προσαρμογή δεν μπορούσε να τις περιορίσει.Η Thatcher τόλμησε να αμφισβητήσει έμπρακτα αυτή την πολιτική τάξη.Δίχως το δραστικό περιορισμό της πολιτικής ισχύος των συνδικάτων,καμία ουσιαστική οικονομική μεταρρύθμιση δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί!

Καθώς γράφω αυτό το κείμενο,μεσούσης της κρίσης,διανύουμε ήδη την 7η ημέρα απεργίας στα ΜΜΜ. Τα συνδικάτα που ελέγχουν το χώρο κρατούν σε ομηρεία μια ολόκληρη κοινωνία (περίπου 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι χρησιμοποιούν καθημερινά τα ΜΜΜ στην Αττική) και έχουν μετατρέψει την καθημερινότητα των κατοίκων της Αττικής σε κόλαση!
Το ζήτημα ασφαλώς υπερβαίνει κάθε συνδικαλιστικό αίτημα μισθολογικών ικανοποιήσεων,αλλά και κάθε συζήτηση περί απεργιακού δικαιώματος (το οποίο είναι αυτονόητο) ή περί συμμετοχής στην απεργία.
Το ζήτημα είναι βαθιά πολιτικό: έχει δικαίωμα μια οποιαδήποτε επαγγελματική ομάδα να εκβιάζει συνειδητά το κοινωνικό σύνολο? Έχει το δικαίωμα η Πολιτεία να παρέχει τέτοια κοινωνική δύναμη σε μια επαγγελματική ομάδα δίχως να δίνει εναλλακτικές επιλογές στους πολίτες (έλλειψη ανταγωνιστικού φορέα μεταφορών)?
Οι φιλελεύθεροι έχουν από παλιά απαντήσει:"Όχι"!
Το ζητούμενο όμως είναι την ίδια απάντηση να δώσουν και όσοι δεν είναι φιλελεύθεροι.

Για να υπερβεί μια κοινωνία την κρίση,δεν αρκούν απλά νέου τύπου οικονομικές συνταγές.Επιβάλλεται συνολική αναθεώρηση πρακτικών και αντιλήψεων,όλου του συστήματος αξιών που χαρακτήριζε την παρακμιακή φαυλότητα που μας οδήγησε νομοτελειακά στη χρεοκοπία...
Και επειδή τον τόνο στην κοινωνία τον δίνουν πάντοτε οι εξέχοντες (σε κάθε χώρο),θα ήταν ευχής έργον αν μπορούσαν να αναδειχθούν μέσα απ'τα γεγονότα οι ηγέτες που θα μας οδηγήσουν σ'ένα φωτεινότερο αύριο.
Ως τώρα,ακόμη,αναζητούνται...


23/1/2013 

Wednesday, January 16, 2013

Nguyen Chi Thien (1939-2012)

Σε ένα τεύχος του Economist του περασμένου Νοέμβρη,στην τελευταία σελίδα,διάβασα την είδηση του θανάτου ενός άγνωστου σ'εμένα ποιητή.
Ο Nguyen Chi Thien ήταν Βιετναμέζος και πέρασε εικοσιεπτά (27) χρόνια στα στρατόπεδα εργασίας του κομμουνιστικού καθεστώτος.Σε κάποιο διάλειμμα των φυλακίσεών του,τον Ιούλιο του 1979,τρύπωσε στη Βρεταννική Πρεσβεία και εγχείρησε στον πρώτο διπλωματικό υπάλληλο που βρήκε μια στίβα σημειώσεις μαζί μ'ένα ιδιόχειρο σημείωμα γραμμένο στα Γαλλικά: ήταν τα ποιήματα που εμπνεύστηκε και έγραψε στη διάρκεια των εμπειριών του από τις φυλακές.Το σημείωμα ήταν μια έκκληση "να δημοσιευτούν τα γραπτά αυτά,στο όνομα των εκατομμυρίων αθώων θυμάτων της κομμουνιστικής δικτατορίας".
Αμέσως μετά το εγχείρημά του,ο Thien συνελήφθη από τις Βιετναμέζικες αρχές και τα ίχνη του χάθηκαν (φυλακίστηκε και,μετά τη χαλάρωση των κατασταλτικών μέτρων του καθεστώτος,έφυγε από το Βιετνάμ το 1995,έζησε για τρία χρόνια στη Γαλλία και εγκαταστάθηκε τελικά στις ΗΠΑ μέχρι το θάνατό του).

Το μυθιστορηματικό συμβάν της φυγάδευσης των ποιημάτων,μου κίνησε το ενδιαφέρον.Υπήρξε βέβαια η απονομή του Διεθνούς βραβείου ποίησης στον Thien το 1985,αλλά ήθελα να τον διαβάσω ανεπηρέαστος από διεθνείς απονομές που κατά κανόνα υπηρετούν και πολιτικές σκοπιμότητες.

Η συλλογή των ποιημάτων έχει τον τίτλο "Flowers from Hell" ("Λουλούδια της κόλασης") και μπορεί κανείς να αναζητήσει τις αγγλόφωνες εκδόσεις στο διαδίκτυο.
Μετά την ανάγνωσή τους,μπορώ να βεβαιώσω πως πρόκειται για αληθινά σπαράγματα μιας σπουδαίας ποιητικής φωνής! Τα ποιήματα του Thien αναπαράγουν τη σκηνογραφία των ορυζώνων της Ινδοκίνας όχι -δυστυχώς- υπό τις λυρικές συνθήκες του ειρηνικού βίου,αλλά εν μέσω της βαρβαρότητας του πολιτικού ολοκληρωτισμού! Βροχή,ιδρώτας,δάκρυα,αίμα,λάσπη,απελπισία,αδιέξοδο...
Το καθεστώς του "θείου Χο" αναδεικνύεται σε όλη του την αποκρουστική ωμότητα και ο Thien είναι αμείλικτος στην κριτική του. Γυρίζοντας τις σελίδες,έφερα συχνά στο νου εικόνες απ'το φιλμ "The killing fields".

Επειδή τα πολλά λόγια είναι φτώχεια ειδικά όταν μιλάει κανείς για ποίηση και επειδή προβλέπω βάσιμα πως δεν πρόκειται να δούμε την ελληνική μετάφραση του Thien πριν παρέλθουν αρκετά χρόνια,θεωρώ χρέος μου στη μνήμη του να αποδώσω λίγα αποσπάσματα απ'το σπαρακτικό του έργο.

"Αυτή η γη                                                                    
 δεν είναι της χαράς
 το πρωί μαζεύουν τον ιδρώτα
 τη νύχτα τα δάκρυα
 τα παιδιά δείχνουν χλωμά και άρρωστα
 σαν άγουρα μπανανόφυλλα
 ούτε ίχνος νέων στα σπίτια
 όλα είναι πένθιμα εδώ
 μόνο οι προπαγανδιστές
 κραυγάζουν χαρούμενοι"
                                             ---/////---
"Δεν έχει τίποτε απομείνει
 να προσμείνω
 ξέρω αυτά είναι όλα
 όσα θα μου δοθούν
 μα της ζωής τη φλόγα
 πώς να πνίξω
 μεσ'στην ψυχή μου"?
                                               ----////----
"Έζησα και θα ζήσω
  ξεγλιστρώντας
  απ'τις μέρες και τους μήνες"
                                             ----////----
"Η καρδιά μου είναι κατάθεση
 από ατέλειωτες ιστορίες
 που τα μικρά παιδιά
 καταλαβαίνουν κι αγαπούν,
 είναι το πνιγερό πανδοχείο
 ενός φτωχού,
 μόνο οι χαμένοι και οι μοναχικοί
 θα ξαποστάσουν
 ανάμεσα στην πηχτή νύχτα
 των παγωμένων υδρατμών,
 κάποιος ξεπερασμένος ταξιδιώτης
 θα ψάξει εκεί
 μια στάλα θαλπωρής
 στη χαμηλή φλόγα του λαδοφάναρου"

                                          -----////----
"Στα παιδιά ανάμεσα
 ο θείος Χο ρωτάει
 όλο χαμόγελα
 για το σχολείο,για τη ζωή
 σκληρά τα παροτρύνει να δουλεύουν
 κι επιδέξια,
 γλυκά και καραμέλες τους τάζει
 "μόλις θα θέσει
 το σοσιαλισμό σε λειτουργία".
 Οι νέοι με τα πορφυρά φουλάρια
 στους πελαργίσιους τους λαιμούς
 χειροκροτούν
 και του εύχονται μακροημέρευση"
                                       -----/////-----
"Η ψυχή μου
 είναι νυχτερινό σύννεφο
 κι αν σχήμα αλλάζει
 μαγικά
 θα/ναι για πάντα
 του ερημόνησου ψυχή"
                                      -----/////-----
"Τα ποιήματά μου
  δεν είναι μόνο ποίηση,
  είναι τ'αναφιλητά μιας ζωής,
  η κλαγγή της σιδερόπορτας
  μιας σκοτεινής φυλακής,
  το σφύριγμα
  δυο ξοφλημένων πνευμόνων,
  ο γδούπος των θαμένων
  στη γη ονείρων,
  οι τσάπες
  που ξεθάβουν αναμνήσεις,
  το τρίξιμο
  των δοντιών που κρυώνουν,
  η άγρια κραυγή
  του πεινασμένου στομαχιού,
  ο χτύπος της καρδιάς
  που θρηνεί ξεχασμένη,
  η αβοήθητη φωνή
  τόσων ναυαγών.
  Όλοι ήχοι της ζωής
  των ζωντανών-νεκρών.
  Όχι μόνο ποίηση,όχι".
                                  --------///////-------
"Η νύχτα του τρόμου
 δίχως καταφυγή
 τώρα βαθαίνει
 προτού σκορπίσει στην αυγή"
                                ---------///////--------
"Το Κόμμα μ'εξόρισε στις ζούγκλες
  ευχόμενο το σώμα μου
  να ταϊσει τις μανιόκες.
  Κυνηγός έγινα και ξεπροβάλλω
  με μαλάματα φιδιών
  και κέρατα ρινόκερων!
 Το Κόμμα με βύθισε στη θάλασσα
 ελπίζοντας για πάντα να πνιγώ.
 Καταδύτης έγινα και αναδύομαι
 με σπάνιες πέρλες
 που λαμποκοπούν...."
                             --------////////-------
"Ο θείος Χο:
 τα λαστιχένια του σανδάλια
 βαριά σαν εκατό ζευγάρια
 σιδερένιες μπότες!
 Η χακί του στολή κιτρινισμένη
 σαν το ασπράδι των ματιών
 του πεινασμένου του λαού!
 Ένας δαίμονας,ένας δειλός,ένας απατεώνας"!
                             --------////////-------
"Βουλιαγμένα στη λάσπη
 μοχθούν τ'ανθρώπινα υποζύγια
 στη δούλεψη του δαίμονα
 πολεμάνε τον ήλιο"
                            --------///////--------
"Σιωπηλός υπομένω
 τα βασανιστήρια:
 σαν ανταμώνεις θηρία στη ζούγκλα
 δεν εκλιπαρείς το έλεός τους"
                             --------///////-------
"Λουλούδια της κόλασης
 ποτισμένα με αίμα
 ζωώδη ιδρώτα
 και δάκρυα αποχωρισμών.
 Άνθισαν φυλακισμένα,άρρωστα
 πεινούν και κρυώνουν
 ζέχνουν
 σα μουχλιασμένα σκουπίδια
 έχουν το γκρι
 χρώμα της λάσπης"
                           --------//////-------
"Όλα φθείρονται
 μα η ποίηση θ'αντέξει
 για να συντρίψει το χώρο
 να θριαμβεύσει στο χρόνο
 καθώς του εχθρού το ατσάλι
 θα σκουριάζει..."
                           


Αναπαύσου εν ειρήνη Nguyen Chi Thien...

16/1/2012


Thursday, January 10, 2013

Οι τρεις αφηγήσεις

Είναι παγκοίνως αποδεκτό πως το παγκόσμιο οικονομικό πρόβλημα που ενέσκηψε τα τελευταία δυο χρόνια έχει τον τίτλο "κρίση χρέους". Σε αδρές γραμμές αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: το συνολικό χρέος των κρατών παγκοσμίως υπερβαίνει κατά πολύ το άθροισμα των ΑΕΠ τους!

Μια πρώτη αυθόρμητη ερώτηση που προκύπτει είναι "μα ποιός δάνεισε όλα αυτά τα χρήματα στα κράτη"?
Η απάντηση είναι πως "δεν είναι απαραίτητο να έχει προϋπάρξει αληθινός δανεισμός για το σύνολο του οφειλόμενου ποσού.Σίγουρα κάποιο μέρος αποτελεί δάνεια από χρηματοπιστωτικούς οίκους και επενδυτικούς οργανισμούς.Ένα άλλο μέρος όμως-πιθανολογώ το μεγαλύτερο-οφείλεται σε εκτεταμένες πιστώσεις υπό μορφή άϋλου χρήματος (fiat money ή fiduciary media): μετοχές,ομόλογα,τίτλους καταθέσεων κλπ. μια μορφή δηλαδή "βεβαιώσεων αξίας" έναντι μη υπάρχοντος χρήματος,το οποίο αναμένεται να είναι διαθέσιμο στο μέλλον".

Όπως και να έχει το ζήτημα,το πρόβλημα πλέον είναι πως οι απαιτήσεις εξόφλησης των χρεών δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν και-κατά συνέπεια- ο περαιτέρω δανεισμός,η περαιτέρω πιστωτική επέκταση είναι αδύνατη.
Η κρίση μπορεί μέχρι στιγμής να πλήττει κυρίως την Ευρωζώνη,αλλά οι ενδείξεις και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές: το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ είναι ιλιγγιώδες,υπολογίζεται στο 350% του ΑΕΠ τους (και μιλάμε για το ΑΕΠ της μεγαλύτερης παγκόσμιας οικονομίας) και ήδη η πιστοληπτική τους ικανότητα αμφισβητείται σοβαρά.
Εν όψει αυτών των δεδομένων,το ζήτημα που τίθεται επιτακτικά είναι αν υπάρχει σχέδιο εξόδου από την κρίση και ποιό είναι αυτό!

Υπάρχουν εν προκειμένω αρκετές απόψεις,αλλά σημασία νομίζω έχουν αυτές που χαρακτηρίζονται από μια ολοκληρωμένη-στο μέτρο του εφικτού-ανάλυση των αιτιών της κρίσης και μια ,συνεπή προς την αιτιολογική διάγνωση, σαφή πρόταση αντιστροφής των δεινών του παρόντος.

Υπό αυτό το πρίσμα,τρεις νομίζω είναι οι βασικές αφηγήσεις της κρίσης και της εξόδου απ'αυτήν:

1) Η σοσιαλιστική αφήγηση υποστηρίζει πως "η κρίση αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος".Με άλλα λόγια "ο καπιταλισμός,νομοτελειακά παράγει οικονομικές κρίσεις οι οποίες επισπεύδουν το ιστορικά προδιαγεγραμμένο τέλος του και φέρνουν πιο κοντά την ιστορικά αναπόφευκτη έλευση του σοσιαλισμού". Οι θιασώτες της άποψης αυτής εκ των πραγμάτων θεωρούν ματαιοπονία την εμβάθυνση στην ανάλυση της παρούσας κρίσης,εκτιμούν ως ατελέσφορες τις όποιες "αντικυκλικές πολιτικές" (βλ.παρακάτω) και πιστεύουν πως μόνη αποτελεσματική λύση είναι η ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και η εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού.Με άλλα λόγια  η απαλλοτρίωση των ατομικών μέσων παραγωγής και η "κοινωνικοποίησή τους" (βλ.κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής) με τα όποια κοινωνικά/πολιτικά επακόλουθα.Ο τρόπος εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού (με κοινοβουλευτικές διαδικασίες ή με κοινωνική επανάσταση) είναι ζήτημα δευτερεύον.

2) Η αφήγηση του παρεμβατισμού,υποστηρίζει πως "υπαίτιος της κρίσης είναι ο αχαλίνωτος καπιταλισμός και η ασυδοσία των αγορών". Συμφωνεί με την (1) στην άποψη πως "ο καπιταλισμός δημιουργεί κρίσεις", αλλά διαφωνεί ως προς την προτεινόμενη λύση.Οι παρεμβατιστές (τεχνικός όρος που περιλαμβάνει ευρεία γκάμα πολιτικών απόψεων,από την συντηρητική δεξιά ως τη σοσιαλδημοκρατική αριστερά), εκτιμούν ως προσφορότερη λύση αντί της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος,τη δραστική κυβερνητική παρέμβαση που "θα επανορθώσει τις στρεβλώσεις της άναρχης λειτουργίας των αγορών".
Αφού η αιτία της κρίσης,βρίσκεται στην "άναρχη,κερδοσκοπική δράση του χρηματιστηριακού κεφαλαίου" η οποία δημιουργεί "τεχνητές χρηματιστηριακές φούσκες", ως λύση προτείνεται ο κυβερνητικός έλεγχος του τραπεζικού συστήματος και η κατεύθυνση των κεφαλαίων σε επενδύσεις "αληθινά παραγωγικές" αντί "κερδοσκοπικές".
Οι "κυκλικές κρίσεις" του καπιταλισμού,θα αντιμετωπιστούν από τις κυβερνήσεις με την υιοθέτηση "αντικυκλικών πολιτικών".
Ως τέτοιες νοούνται πολιτικές επενδύσεων σε έργα υποδομής με κρατική χρηματοδότηση.Πιστεύεται πως έχουν ευεργετική επίδραση στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας και στην απορρόφηση της ανεργίας.Το ιστορικό προηγούμενο που χρησιμοποιείται ως πρότυπο είναι το "New Deal" που εφάρμοσαν οι πρόεδροι Hoover και F.D.Roosevelt για την αντιμετώπιση της "Κρίσης του '29" και το οποίο,κατά τους παρεμβατιστές,υπήρξε επιτυχές.
Προσωπικά εκτιμώ πως η αφήγηση του παρεμβατισμού είναι παγκοσμίως η δημοφιλέστερη,ανεξάρτητα από το πώς την αξιολογεί κανείς.

3) Η φιλελεύθερη αφήγηση είναι ουσιωδώς διαφορετική.Κατ'αυτήν αιτία της κρίσης δεν είναι η εγγενής αδυναμία του καπιταλισμού,ούτε ο laissez-faire καπιταλισμός ο οποίος-κατά τους φιλελεύθερους-δεν υφίσταται εδώ και αρκετές δεκαετίες (από το μεσοπόλεμο έως τώρα).Ο υπαίτιος της κρίσης είναι οι εκτεταμένες κυβερνητικές παρεμβάσεις που ευνοούν πολιτικές ευόδωσης του πληθωρισμού.Ο πληθωρισμός,δηλαδή η συνεχής έκπτωση της αγοραστικής δύναμης του χρήματος,ενθαρρύνεται είτε με απευθείας τύπωμα χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα (το παράδειγμα της Federal Bank στις ΗΠΑ κατά το μεσοπόλεμο),είτε με εκτεταμένες πιστώσεις (δάνεια) (το παράδειγμα της ΕΚΤ αλλά και της Fed τις τελευταίες δεκαετίες).Ο λόγος που οι κυβερνήσεις ακολουθούν πληθωριστικές πολιτικές είναι διότι είναι πολιτικά δημοφιλείς: το εύκολο χρήμα σαγηνεύει τους πολίτες και τους παρέχει μια ψευδαίσθηση ευημερίας.
Η μακροοικονομική επίδραση του πληθωρισμού όμως είναι η διατάραξη της λειτουργίας του χρήματος ως μέσου αντανάκλασης των προτιμήσεων των καταναλωτών.Οι επενδυτές στρέφουν τις επενδύσεις τους σε κύκλους εργασιών φαινομενικά κερδοφόρους και δημιουργούνται πολλαπλές επενδυτικές "φούσκες".Όταν επέλθει η στιγμή που οι πιστώσεις πρέπει να καλυφθούν,η έλλειψη ρευστότητας οδηγεί στο "μπουμ".Πολλαπλά "μπουμ" επιφέρουν ύφεση η οποία,αν επεκταθεί στους καταναλωτές,κλονίζει την εμπιστοσύνη τους στο τραπεζικό σύστημα.Το επόμενο βήμα είναι οι αθρόες αναλήψεις καταθέσεων απ'τις τράπεζες,η αποστράγγιση των τραπεζών από κάθε σταγόνα ρευστού,η πλήρης κατάρρευση του νομισματικού συστήματος,η συνολική χρεοκοπία.
Κατά τους φιλελεύθερους,η ύφεση δεν είναι το πρόβλημα,αλλά το απαραίτητο στάδιο για την επίλυση του κύκλου της κρίσης.Αρκεί βέβαια,να μην προχωρήσει σε  καταναλωτικό πανικό.
Οι "ρευστοποιήσεις" (liquidations)των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν σε κύκλους εργασιών-φούσκες,είναι αναγκαίες για την επανόρθωση.Η ανεργία είναι βραχυπρόθεσμα το αναπόφευκτο τελικό παράγωγο της προηγηθείσας πληθωριστικής πολιτικής.
Η λύση δεν μπορεί να είναι οι "αντικυκλικές πολιτικές",διότι "δεν μπορείς να καταπολεμήσεις τον πληθωρισμό με περισσότερο πληθωρισμό"!
Η λύση είναι η δραστική περικοπή των κρατικών δαπανών,η περιστολή των φόρων και η ενθάρρυνση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας η οποία μεσοπρόθεσμα θα κινήσει τη διαδικασία παραγωγής πλούτου και θα απορροφήσει-δια των επενδύσεων-τους ανέργους.


Προσπάθησα σε αδρές γραμμές να παραθέσω τις τρεις κατά τη γνώμη μου πιο ολοκληρωμένες αφηγήσεις απέναντι στο πρόβλημα και την ενδεχόμενη λύση του.
Οι ιστορικές αναφορές είναι χρήσιμες,αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει η εξέλιξη των κοινωνιών και των οικονομιών στο πέρασμα των χρόνων.Η κρίση του 2010 δεν μπορεί να είναι ίδια με του 1929,όσο κι αν αρκετές σημειολογικές ομοιότητες μας βάζουν στον πειρασμό της συνταύτισης.
Κατά λογική συνέπεια,το "φάρμακο" δεν μπορεί να είναι το ίδιο.
Πόσο μάλλον όταν το "φάρμακο του "29" αποτελεί ακόμη αντικείμενο αντιπαράθεσης.
Ήταν το "New Deal" όπως ισχυρίζονται οι παρεμβατιστές?
Ή μήπως-κατά τρόπο τραγικό-ο επακόλουθος Παγκόσμιος Πόλεμος,έλυσε παραπλεύρως και την προηγηθείσα κρίση,όπως πιστεύουν οι φιλελεύθεροι?
Ή μήπως ο καπιταλισμός είναι ανίατος και επέστη πλέον η ώρα  εκπλήρωσης της σοσιαλιστικής προφητείας?

Οι απαντήσεις υπερβαίνουν τις δυνατότητές μου.
Σημασία άλλωστε έχουν πάντοτε τα ερωτήματα.
Ακόμη και οι δικές μου αφηγήσεις είναι ενδεχομένως προβληματικές.Ούτε οικονομολόγος είμαι,ούτε πολιτικός επιστήμονας.

Για να μη θεωρηθεί πάντως πως υπεκφεύγω θολώνοντας τα νερά,πιστεύω πως η φιλελεύθερη οπτική αφήνει λιγότερα αναπάντητα ερωτήματα από τις άλλες.Aντί να περιμένουμε "το πακέτο της Ε.Ε" ως μάννα εξ ουρανού ώστε "να πέσουν λεφτά στην αγορά" (sic), ίσως θα έπρεπε εξ αρχής το Κράτος μας να επιδοθεί σε δραστικό αυτοπεριορισμό και τα όποια κονδύλιά του να τα διαθέσει για την ανακούφιση των ανέργων.Καλοδεχούμενο το ρευστό,αλλά για την έξοδο από την κρίση χρειάζονται ιδιωτικές επενδύσεις.Μόνο αυτές δημιουργούν προϋποθέσεις μακροπρόθεσμου πλούτου.Πολύ φοβάμαι όμως πως το φορολογικό καθεστώς που επικρατεί τις αποθαρρύνει.


"Κάθε κυβέρνηση (μιλάμε πάντοτε για δημοκρατικά κοινοβούλια) είναι υποχρεωμένη να λαμβάνει υπ'όψιν της τις επικρατούσες αντιλήψεις της κοινωνίας (Mises-"Human Action")".
Oι αντιλήψεις της Ελληνικής κοινωνίας είναι παραδοσιακά υπέρ του παρεμβατισμού ενώ στο Κράτος  εκ προοιμίου ο Έλληνας έχει εναποθέσει πατερναλιστικό ρόλο.
Ως εκ τούτου,δεν είμαι αισιόδοξος


Σε κάθε περίπτωση,η έξοδος απ'το λαβύρινθο θα είναι μια βασανιστικά επίπονη,αργή διαδικασία.
Ας ελπίσουμε πως ο μίτος που θα επιλέξουμε,δε θα μας οδηγήσει στο Μινώταυρο...



10/1/2013