Total Pageviews

Tuesday, February 26, 2013

Η οπτική του Stiglitz

Διάβασα πρόσφατα το "Τίμημα της Ανισότητας" του Joseph Stiglitz.
Πρόκειται για μια ανάλυση της σύγχρονης οικονομικής κρίσης,καθώς και μια παράθεση ενδεικτικών προτάσεων υπέρβασής της,από τη σκοπιά του έγκριτου νομπελίστα οικονομολόγου.Ο Stiglitz είναι οπαδός της "ισορροπίας ανάμεσα στις αγορές και την κρατική ρυθμιστική παρέμβαση",ανήκει δηλαδή με την ευρύτερη έννοια στους υπερασπιστές των κυβερνητικών παρεμβάσεων στη λειτουργία της αγοράς.Δεν είναι λοιπόν με κανέναν τρόπο οπαδός του laissez-faire καπιταλισμού,ούτε βέβαια και σοσιαλιστής.Μπορούμε να τον κατατάξουμε για λόγους πολιτικού προσανατολισμού στους οικονομολόγους-θιασώτες του Κέυνς.

Σε κάθε περίπτωση,η άποψή του παρουσιάζει ενδιαφέρον.Μολονότι επικεντρώνεται στις οικονομικές εξελίξεις της Αμερικανικής αγοράς,οι θέσεις του και οι προτάσεις του έχουν ισχύ και για ευρύτερες οικονομικές εφαρμογές.

Ο Stiglitz θεωρεί πως η εισοδηματική ανισότητα στις ΗΠΑ οξύνεται συνεχώς τις τελευταίες δεκαετίες.Παραδέχεται μεν πως η οικονομία της αγοράς επαυξάνει το συνολικό πλούτο,αλλά εκτιμά πως η άνιση κατανομή του δημιουργεί κοινωνικές εντάσεις.Κατά τη γνώμη του,το ΑΕΠ δεν εκφράζει αξιόπιστα το επίπεδο ευμάρειας ενός έθνους αφού,σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης,μπορεί να παράγεται εκτός εθνικών συνόρων και επομένως να αφορά άλλες οικονομίες.Προτείνει την υιοθέτηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος ως δείκτη οικονομικής ανάπτυξης μιας εθνικής οικονομίας.

Για τη γέννηση της φούσκας στην αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ και τις επακόλουθες συνέπειές της (αδυναμία αποπληρωμής δανείων,κατασχέσεις σπιτιών,πρόβλημα στέγασης πληθυσμού),ο Stiglitz κατηγορεί ευθέως το χρηματοπιστωτικό τομέα (τις τράπεζες) διότι ακολούθησαν πολιτικές εύκολου αθρόου δανεισμού,με αποτέλεσμα να παρασύρουν χιλιάδες πολίτες οι οποίοι δε διέθεταν την απαιτούμενη πληροφόρηση ή κρίση για να αποφύγουν τη σύναψη δανείων που υπερέβαιναν τις δυνατότητές τους.Στο σημείο αυτό όμως,προκύπτει μια αντιφατική θέση.Ο Stiglitz μέμφεται την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve Bank) διότι ενθάρρυνε τις τράπεζες να ακολουθήσουν αυτή την πολιτική και στη συνέχεια,όταν διαπιστώθηκε αδυναμία αποπληρωμής δανείων και έλλειψη ρευστότητας,έσπευσε να τις διασώσει επειδή το κόστος κατάρρευσής τους θα ήταν κοινωνικά δυσβάστακτο ("too big to fail").
Θα έπρεπε-γράφει ο Stiglitz-να αφήσουν τον καπιταλισμό να λειτουργήσει: να αφήσουν τις τράπεζες που είχαν εκτεθεί σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια,να πτωχεύσουν.Το κράτος αναλαμβάνει να εγγυηθεί τις καταθέσεις των πολιτών και οι μέτοχοι και τα στελέχη της τράπεζας υφίστανται το κόστος της πτώχευσης.Είναι ενδιαφέρον ό'τι την ίδια ακριβώς άποψη έχουν και οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι,οι οποίοι θεωρούν πως τα προγράμματα διάσωσης των τραπεζών είναι άδικα διότι μετακυλίουν στην κοινωνία το κόστος της τραπεζικής αφροσύνης και,επιπλέον,ενθαρρύνουν τις τράπεζες να εξακολουθήσουν παρόμοιες πολιτικές δανεισμού αφού γνωρίζουν πως το κράτος θα σπεύσει να τις διασώσει.
Ταυτόχρονα όμως,ο Stiglitz προτείνει και κάτι άλλο: τη διαγραφή των χρεών των πολιτών που αδυνατούν να τα αποπληρώσουν,σε βάρος φυσικά της τράπεζας! Μ'αυτόν τον τρόπο,οι τράπεζες θα αναγκαστούν να είναι πιο προσεκτικές στη χορήγηση δανείων αφού θα ξέρουν πως μπορεί να χάσουν τα χρήματά τους! Η πρόταση αυτή βέβαια έχει προβλήματα: γιατί να δανείσει μια τράπεζα,αν γνωρίζει πως μπορεί ο δανειστής να επικαλεστεί αδυναμία αποπληρωμής και να τη βγάλει καθαρή? Γιατί,να πληρώσουν οι πολίτες το κόστος από δάνεια που πήραν κάποιοι και ξαφνικά δήλωσαν αδυναμία αποπληρωμής?

Ένα άλλο στοιχείο στην ανάλυση του Stiglitz είναι το γεγονός πως παραδέχεται ό'τι οι αγορές δε δρουν ανεξέλεγκτα,αλλά πάντοτε σε περιβάλλον κυβερνητικών παρεμβάσεων οι οποίες έχουν διανεμητικά αποτελέσματα.Κάθε κυβερνητική παρέμβαση,έχει οικονομικές επιπτώσεις,κατά κανόνα στη διανομή του πλούτου.Ο Stiglitz αποδέχεται την αναγκαιότητα αυτής της διανομής προς όφελος των οικονομικά ασθενέστερων ομάδων.

Ο Stiglitz ως Κευνσιανός,έχει ήδη αποδεχθεί κάποιες αρχικές τοποθετήσεις:
α)"δεν έχει τόση σημασία ο πληθωρισμός,όσο οι πολιτικές πλήρους απασχόλησης":αυτό σημαίνει πως το κράτος "νομιμοποιείται" να επιδοτεί προγράμματα εργασίας (ακόμη και μη παραγωγικής ?) και να προβαίνει σε επενδύσεις κεφαλαίων προκειμένου να ευοδωθεί η επιχειρηματική δραστηριότητα,οι συναλλαγές και η προσωρινή έστω απασχόληση.H άποψη αυτή,υπακούει στη λογική της τόνωσης της ζήτησης ως παράγοντα ευόδωσης της οικονομικής δραστηριότητας.Έχει κάποια ισχύ,αλλά έχει και όρια: πρώτα παράγεις και μετά καταναλώνεις,όχι το αντίστροφο...
β) "οι κρατικοί προϋπολογισμοί διαφέρουν ουσιωδώς από τους οικογενειακούς,διότι τα κράτη διαθέτουν δυνατότητες δανεισμού,πιστωτικών διευκολύνσεων και νομισματικών ρυθμίσεων (υποτίμηση) που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι πολίτες κατά βούληση".Η άποψη αυτή είναι ευθέως αντίθετη μ'αυτήν που διατύπωσε ο Adam Smith στο "Wealth of Nations" και νομιμοποιεί πολιτικές αρνητικού ισοζυγίου δίχως ιδιαίτερη έμφαση στις μελλοντικές επιπτώσεις."Μακροπρόθεσμα άλλωστε,είμαστε όλοι νεκροί" όπως έγραψε και ο Κέυνς και συνηγορεί και ο Stiglitz.Πρόκειται κατά τη γνώμη μου,περισσότερο για ηθική παρά για οικονομική επιλογή διευθέτησης των πραγμάτων.
γ) "οι υφέσεις προκαλούνται από έλλειψη ζήτησης.Όταν το κράτος περικόπτει τις δαπάνες του η ζήτηση μειώνεται ακόμη περισσότερο και η ανεργία αυξάνεται" και "οι φούσκες είναι κομμάτι του δυτικού καπιταλισμού από τις απαρχές του".Θεμελιωδώς διαφορετική είναι η άποψη που έχει διατυπώσει ο Mises στο "Human Action" περιγράφοντας τον εμπορικό κύκλο και τη δημιουργία της φούσκας ως συνέπειας της αλόγιστης πιστωτικής επέκτασης.

Για το Ελληνικό πρόβλημα,ο Stiglitz μας καταλογίζει πως "καταναλώναμε πολύ περισσότερα απ'όσα μπορούσε το εισόδημά μας να δικαιολογήσει" αν και δεν είναι σαφής στην κρίση του ως προς το αποπειραθέν δημοψήφισμα Παπανδρέου (για την ακρίβεια αφήνει να εννοηθεί πως θα μπορούσαν οι Έλληνες να κηρύξουν στάση πληρωμών έναντι των πιστωτών τους,δίχως όμως να αναλύει τις συνέπειες ενός τέτοιου εγχειρήματος).

Τι προτείνει ο Stiglitz απέναντι στην κρίση? Σε γενικές γραμμές τα εξής:
-Χαλιναγώγηση του χρηματοπιστωτικού τομέα,διαφάνεια στην τραπεζική λειτουργία,κλείσιμο υπεράκτιων τραπεζικών κέντρων,νομοθεσία προστασίας του ανταγωνισμού,περιορισμό των μπόνους των διευθυντικών στελεχών,μεταρρύθμιση του πτωχευτικού δικαίου ώστε "ο δανειστής να επωμίζεται τις κύριες συνέπειες ενός σφάλματος"(!),τερματισμό των προνοιακών φορολογικών ρυθμίσεων για τις εταιρείες.
-"Προοδευτική" φορολογία.Φορολόγηση των υψηλών εισοδημάτων με συντελεστή "ίσως και πάνω από 70%" (!).
-Υγειονομική περίθαλψη για όλους και ενίσχυση προγραμμάτων κοινωνικής προστασίας.
-Έλεγχο στην παγκοσμιοποίηση,ρυθμίσεις στις διασυνοριακές κινήσεις κεφαλαίων
-Δημοσιονομική πολιτική με στόχο την "πλήρη απασχόληση",το θετικό εμπορικό ισοζύγιο,το δανεισμό για επενδύσεις "υψηλής απόδοσης"(?),την κρατική χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων και την προώθηση "πράσινων" πολιτικών.

Πρέπει να ομολογήσω πως δεν πείστηκα.Με εξαίρεση τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας και υγειονομικής περίθαλψης,τα οποία πρέπει να διαθέτει κάθε σύγχρονη δημοκρατία και των οποίων το εύρος δράσης και το κόστος πρέπει να εναρμονίζονται με τις οικονομικές τις δυνατότητες,οι υπόλοιπες προτάσεις,συνιστούν κατά τη γνώμη μου μορφές διανομής του υπάρχοντος πλούτου και όχι δημιουργίας νέου.
Σε έναν κόσμο όμως διαρκώς αυξανόμενου πληθυσμού και προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων,είναι λογικό οι βιωτικές ανάγκες να βαίνουν διαρκώς αυξανόμενες.Πώς θα ικανοποιηθούν αυτές δίχως περαιτέρω επαύξηση του παγκόσμιου πλούτου?
Η λογική λέει πως πρώτα παράγουμε και ύστερα διανέμουμε και καταναλώνουμε.Η ιστορία επίσης διδάσκει πως,οποτεδήποτε αντιστράφηκε αυτή η διαδικασία,το οικονομικό αποτέλεσμα ήταν γενικευμένη φτωχοποίηση και όχι συμμετρική ευμάρεια.
Πολλές απ'τις προτάσεις Stiglitz είναι αμφίβολης εφαρμοσιμότητας:
-φορολογικό συντελεστή 70% έχει επιβάλλει η Γαλλία και το αποτέλεσμα είναι να επαναπατρίζονται οι Γάλλοι υψηλού εισοδήματος.
-Ο στόχος της "πλήρους απασχόλησης" αδυνατώ να κατανοήσω πώς συμπλέει με μια ανοιχτή κοινωνία καινοτομιών στην οποία νέες δουλειές προκύπτουν και παλιές καταργούνται στην πορεία της ιστορικής της εξέλιξης.
-Οι επενδύσεις υψηλής απόδοσης επίσης δε διευκρινίζεται ποιές μπορεί να είναι.Κάθε επένδυση έχει αμφίβολο αποτέλεσμα,όπως ορθά επισήμανε ο Mises.Αλλιώς,αν γνωρίζαμε εκ των προτέρων την κατάληξή της,κάθε μας ενέργεια θα ήταν επιτυχής...

 
Υπάρχουν κι άλλες αντιφάσεις:
-Ο Stiglitz,αν και δεν αμφισβητεί την αξία του ελεύθερου ανταγωνισμού,φλερτάρει με το πνεύμα κινημάτων διαμαρτυρίας ("Occupy Wall Street" και "Indignados") εντός των οποίων η κυρίαρχη αντίληψη είναι αντι-καπιταλιστική,ο δε πολιτικός οραματισμός σαφώς σοσιαλιστικός.
-Ασκεί κριτική στη θεσμική ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος στις ΗΠΑ και ζητάει-σωστά-περισσότερη λογοδοσία από τη Fed.Φτάνει όμως στο σημείο να αμφισβητήσει τη δημοκρατικότητα της λειτουργίας του,με το επιχείρημα πως "η αρχή ένα άτομο μία ψήφος" έχει εκφυλιστεί σε "ένα δολάριο,μία ψήφος".
-Ζητά κατάργηση της προσοδοθηρίας (τόσο των managers όσο και των επιδοτούμενων αγροτών),αλλά ταυτόχρονα επιθυμεί ενεργότερο ρόλο του κράτους στην προώθηση της επιχειρηματικότητας.Παραβλέπει άραγε το γεγονός πως η κρατική παρέμβαση εκδηλώνεται κυρίως υπό μορφή επιδοτήσεων και προσόδων?
-Θεωρεί υπεύθυνη τη Fed για τη φούσκα του real estate,αναγνωρίζει πως η Fed αποτελεί κυβερνητικό όργανο και ταυτόχρονα ζητά περισσότερο και "καλύτερο" κυβερνητικό έλεγχο στη δράση της...

Συνοψίζοντας,υπάρχουν αρκετές ενδιαφέρουσες επισημάνσεις στο βιβλίο και πειστική ανάλυση των αιτίων της χρηματοπιστωτικής φούσκας του real estate στις ΗΠΑ.Η κριτική που γίνεται στη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι δικαιολογημένη,όπως και οι ευθύνες που επιρρίπτονται στην πολιτική εξουσία για τη διαπλοκή της με τα συμφέροντα των τραπεζιτών.Ωστόσο,οι προτεινόμενες λύσεις πάσχουν τόσο ως προς τη δομή,όσο και ως προς την εφαρμοσιμότητά τους,ηχώντας περισσότερο ως ευχολόγια.Επιπλέον,η σύμπλευση-εκούσια ή όχι-σε κάποια σημεία με τη σοσιαλιστική επιχειρηματολογία,δημιουργεί σύγχυση ως προς τον τελικό πολιτικό προσανατολισμό του συγγραφέα.

Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά απ'τις εκδόσεις "Παπαδόπουλος".

26/2/2013


Sunday, February 17, 2013

Οι βολικές μισές αλήθειες

Έτυχε σήμερα κάνοντας ζάπινγκ να ακούσω ένα μέρος απ'το κήρυγμα του Αρχιεπίσκοπου.Ήταν μια εκτενής αναφορά στη ζωή και την προσφορά του αείμνηστου μαιευτήρα Γεωργίου Παπανικολάου,του γιατρού ο οποίος επινόησε το διάσημο test-pap και συνέβαλλε στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου της μήτρας.
Ο Αρχιεπίσκοπος σωστά τόνισε τη μεγάλη ανθρωπιστική προσφορά του Παπανικολάου και δίκαια εξήρε τα επιστημονικά του επιτεύγματα.
Παρέλειψε ωστόσο να γίνει πιο συγκεκριμένος.
Ο γιατρός έσωσε και συνεχίζει να σώζει γυναίκες,προβαίνοντας σε εξέταση των γενετικών τους οργάνων,εξετάζοντας παράγωγά τους,παρεμβαίνοντας επιστημονικά στη γυναικεία μήτρα.
Αυτή η παρέμβαση προϋποθέτει αλλά και συνεπάγεται δυο καταστάσεις,απέναντι στις οποίες η επίσημη εκκλησία της Ελλάδας,τηρεί στάση από αμήχανη έως αρνητική.

Εξηγούμαι.

1) Προϋποθέτει πως η γυναίκα απαλλάσσεται από την "ενοχή της γυμνότητας" την οποία ο χριστιανικός ευσεβισμός καλλιεργεί και εμπιστεύεται το σώμα της στην ιατρική επιστήμη. Ο Αρχιεπίσκοπος-και εκατοντάδες επίσκοποι και ιερείς στα κηρύγματά τους- απέφυγε αυτή την αναφορά.Προτίμησε να τιμήσει την αφηρημένη επιστημονική ανακάλυψη δίχως να αποενοχοποιήσει τη διαδικασία δια της οποίας αυτή πραγματοποιείται. Την ίδια στιγμή που "ευλογούσε" την επιστημονική έρευνα της γυναικείας μήτρας,απέφευγε να "ευλογήσει" τη θέα της γυναικείας μήτρας (έστω για ιατρικούς σκοπούς).Η συνέπεια αυτής της αντίφασης είναι πως μεγάλος αριθμός γυναικών,ιδίως όσων εκκλησιάζονται τακτικά και επηρεάζονται από το κήρυγμα των ιερέων,αποφεύγουν να κάνουν test-pap επειδή "ντρέπονται". 
Έμπρακτα λοιπόν ο πουριτανισμός (τον οποίο καλλιεργεί το επίσημο ιερατείο) ακυρώνει το επίτευγμα της ιατρικής.

2) Η αποδοχή της μαιευτικής παρέμβασης-από πλευράς εκκλησίας- για λόγους πρόληψης του καρκίνου,ουδόλως συνεπάγεται και την αποδοχή της μαιευτικής παρέμβασης οποτεδήποτε η γυναίκα την επιζητήσει (π.χ προκειμένου να προβεί σε τεχνητή διακοπή μιας ανεπιθύμητης για την ίδια εγκυμοσύνης). Η εκκλησία δηλαδή εμφανίζεται να παρεμβαίνει κατά συνθήκη στη γυναικεία μήτρα: προτρεπτικά προκειμένου για pap-test,απαγορευτικά προκειμένου για άμβλωση!
Έτσι όμως η εκκλησία,αντί να απευθύνεται σε γυναίκες,απευθύνεται σε μήτρες! Η μήτρα είναι όργανο του γυναικείου σώματος,δεν είναι άνθρωπος.Δεν είναι λογικό το "κήρυγμα" να απευθύνεται στους ανθρώπους που φέρουν μήτρες? Ρωτήθηκαν οι γυναίκες πώς επιθυμούν να διαχειρίζονται το σώμα τους?
Η ερώτηση είναι προφανώς ρητορική: είναι γνωστή η αντίθεση της εκκλησίας στην άμβλωση την οποία και χαρακτηρίζει "φόνο"!
Αν όμως έτσι πιστεύει η εκκλησία και αν-όπως είδαμε με το test pap- δεν αντιτίθεται στις παρεμβάσεις στη γυναικεία μήτρα,γιατί δεν επεκτείνει το κήρυγμά της σε παρεμβάσεις αποτροπής της ανεπιθύμητης κύησης?
Γιατί δεν προκρίνει τη χρήση του προφυλακτικού ως μέσου αντισύλληψης (αλλά και προστασίας από αφροδίσια νοσήματα),τη χρήση του ενδομήτριου spiral και το αντισυλληπτικό χάπι?
Μα επειδή προφανώς η εκκλησία μας αντιτίθεται και στις προγαμιαίες σχέσεις!
Κι άλλη "περι τη μήτρα" απαγόρευση λοιπόν: έξοχη η μήτρα ως όργανο τεκνοποιίας,ως μέσο διαιώνισης της ζωής,αλλά απαγορευμένη,καταραμένη,εξόριστη ως αντικείμενο ηδονής από την εκκλησία μας!
Πώς μπορεί η εκκλησία να διαχωρίζει το ρόλο της μήτρας?
Πώς μπορεί να την καθαγιάζει ή να την αναθεματίζει ανάλογα με την περίσταση?
Η μόνη λογική απάντηση είναι τελεολογική: ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται η μήτρα είναι πότε ευλογημένη (τεκνοποιία) και πότε καταραμένη (ηδονή).
Οι Ιησουίτες κήρυτταν πως "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα".
Η Ορθόδοξη εκκλησία-η οποία αποστρέφεται υποτίθεται την Ιησουιτική αντίληψη-έχει προσχωρήσει πλήρως σ'αυτήν.


Για να είναι λοιπόν πειστικός ο λόγος του Αρχιεπισκόπου,θα πρέπει,πριν φτάσει στο test pap,να αποδεχθεί όλη την απαιτούμενη διαδικασία: το δικαίωμα της γυναίκας να ορίζει το σώμα της,να το φροντίζει και να το διαθέτει δίχως ντροπή και δίχως ενοχές.Τη γυμνότητα του σώματος ως φυσική του παρουσία και όχι ως "αμαρτία", τη γυμνότητα ως προϋπόθεση φυσικής ένωσης των ανθρώπων, την ηδονή της ένωσης ως αφορμή,ως αιτία,ως σκοπό,ως νόμιμη επιλογή,ως αναπόσπαστο στοιχείο της ερωτικής συνεύρεσης.Τη συνεύρεση καθεαυτή ως ανθρώπινη ανάγκη που δε χρειάζεται την τεκνοποιία για να είναι "καθαγιασμένη",αλλά της είναι αρκετή η συναίνεση των εραστών που έχουν δικαίωμα να ορίζουν και να διαθέτουν τα σώματά τους...
Ας μη μιλήσουμε καθόλου για την άμβλωση,η απάντηση θα προκύψει νομοτελειακά αν εκπληρωθούν τα παραπάνω προαπαιτούμενα...

Έχει πολύ δρόμο να διανύσει η εκκλησία της Ελλάδας για να προσεγγίσει το ανθρώπινο σώμα και τις ανάγκες του με πνεύμα κατανόησης και αγάπης.
Μέχρι τότε,οι αόριστες "ευλογίες" των ιατρικών επιτευγμάτων θα φαντάζουν εξόχως υποκριτικές.
Για να πείσει ο κάθε ιερωμένος πως κατανοεί τη σημασία του test pap θα πρέπει πρώτα να μπορεί δημόσια να εκφέρει τη λέξη "μήτρα" χωρία ντροπή!

"Μήτρα" όπως "ζωή"...

17/2/2013

Friday, February 8, 2013

Ευθανασία και ιατρική

"Στη ζωή υπάρχουν πράγματα που λέγονται και δε γίνονται και άλλα που γίνονται και δε λέγονται"
                                                                                                     (λαϊκό ρητό)





Όταν ήμουν ειδικευόμενος,θυμάμαι μια μέρα σε μονόκλινο θάλαμο μια νέα ασθενή.Ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα με βαριά εγκεφαλοπάθεια λόγω προχωρημένης αρτηριοσκλήρωσης και πολλαπλών εγκεφαλικών επεισοδίων.Είχε περιέλθει σ'αυτό που οι γιατροί αποκαλούμε "φυτική κατάσταση" (vegetative state),μια μάλλον πετυχημένη περιγραφή ενός ανθρώπου στερημένου από τις ζωικές λειτουργίες του (κίνηση,ομιλία,κατάποση κλπ),ο οποίος απλώς ανέπνεε και διατηρούνταν στη ζωή χάρις στο βασικό του μεταβολισμό που του εξασφάλιζε την αναγκαία ενέργεια (παρόλο που,σε αντίθεση με τα φυτά,δεν μπορούσε βέβαια να φωτοσυνθέσει).Ο λαός αυτό το λέει "φυτό",χωρίς περιττούς εξωραϊσμούς...
Ο διευθυντής της κλινικής (παλιά καραβάνα του ΕΣΥ) μόλις την είδε,απαίτησε-δικαιολογημένα- να μάθει το λόγο της νοσηλείας της.Η απάντηση ήταν εύλογη:"είναι η μητέρα του Διοκητή του Νοσοκομείου",οπότε κάθε περαιτέρω διατύπωση περίσσευε!
Προς τιμήν του,όμως,έδωσε σαφείς οδηγίες:"καμία εργαστηριακή εξέταση,καμία αιμοληψία,καμία απεικονιστική εξέταση (ακτινογραφίες,υπέρηχοι κλπ) και για αγωγή ένας ορός το 24ωρο"!

Αρχικά,το φαινόμενο μας ξένισε,όσο όμως περνούσαν οι μέρες,αρχίσαμε να μπαίνουμε στο νόημα.
Ο Διοικητής του Νοσοκομείου λοιπόν,κλασικό κομματόσκυλο που διορίστηκε με διαδικασίες επίδειξης κομματικών παρασήμων σε θέση παχυλής μηνιαίας αποζημίωσης,αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τις δομές του ΕΣΥ για να "παρκάρει" (η ακριβής λέξη που χρησιμοποιούσαμε) τη μητέρα του η οποία φυσικά τελούσε υπό ανίατη κατάσταση.
"Ανθρωπιστική ενέργεια" θα έλεγε κάποιος,αλλά αμέσως ξεπροβάλλουν δεκάδες ενστάσεις:
-πόσο ανθρωπιστικό είναι να καταλαμβάνεις κλίνη που θα μπορούσε να χρησιμεύσει για τη νοσηλεία και αποθεραπεία ενός αρρώστου,με έναν άνθρωπο που δεν επιδέχεται θεραπείας?
-πόσο έντιμο είναι να χρησιμοποιείς την εξουσία της θέσης σου για να επιβαρύνεις το κοινωνικό σύνολο με το κόστος νοσηλείας ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να θεραπευτεί?
-πόσο δίκαιο είναι να επιβάλλεις την κατ'εξαίρεση νοσηλεία ενός ανίατου ασθενούς,τη στιγμή που δεκάδες άλλοι ιάσιμοι "βολεύονται" στα ράτζα ή δε βρίσκουν κρεβάτι?
Τα ερωτήματα μπορούν να συνεχιστούν...

"Μα τί να κάνει,να την αφήσει αβοήθητη,γίνονται και θαύματα καμιά φορά",ακούγεται η δεύτερη ένσταση.
Υποθέτω πως μπορεί να τη φροντίσει στο σπίτι,με δικά του έξοδα (δε χρειάζονται άλλωστε πολλά) και να αναμείνει το πιθανό θαύμα να συντελεστεί κατ'οίκον! Αν πρόκειται να γίνει θαύμα,δε θα το εμποδίσει η τοπογραφία...

"Εντάξει,αλλά μπορεί να την έβαλε για λίγες μέρες μέχρι να δει μήπως υπάρξει καμιά βελτίωση",ακούγεται το τρίτο επιχείρημα.
Η ασθενής παρέμεινε έξι (6) μήνες νοσηλευόμενη στην κλινική! Μάλιστα,επειδή υπήρχε τότε νόμος που απαιτούσε εκτεταμένες διατυπώσεις για την νοσηλεία πέραν του εξαμήνου,η λύση δόθηκε με κλασικό νεοελληνικό στυλ: η άρρωστη "διεκομίσθη" λίγο πριν συμπληρώσει εξάμηνο,σε διπλανή κλινική (καρδιολογική) με ψευδή αιτιολογία,παρέμεινε δυο μέρες και..."επαναδιεκομίσθη" στην παθολογική! Ο δόλος του ενδιαφερόμενου,είναι νομίζω προφανής!

Μπροστά σ'αυτή τη φαρσοκωμωδία,η αντίληψη του γερο-διευθυντή μου,άρχισε να νομιμοποιείται πλήρως στη συνείδησή μου.Απέναντι στην αυθαίρετη επιβολή ασθενούς "εκ της διοικήσεως",ο ιατρός αρνήθηκε-και μπράβο του!-να υποκριθεί το θεράποντα.Ένας ορός το 24ωρο,δε συνιστά φυσικά θεραπευτική αγωγή.Συνιστά παθητική ευθανασία! Αυτό σημαίνει πως,ο γιατρός δεν προβαίνει σε ενέργειες άμεσης επίσπευσης του θανάτου (ενεργητική ευθανασία),αλλά δεν κάνει και τίποτε ουσιαστικό για να επιβραδύνει την έλευσή του.Και το πράττει αυτό,όντας απολύτως πεπεισμένος πως βρίσκεται μπροστά σε έναν άνθρωπο καταδικασμένο,για τον οποίο καμία θεραπευτική παρέμβαση δε μεταβάλλει τα κλινικά δεδομένα.

Έχω επιβεβαιώσει από συζητήσεις μου με συναδέλφους,πως η πρακτική της παθητικής ευθανασίας,ήταν ευρύτατα διαδεδομένη σε αντίστοιχες περιπτώσεις.Μάλιστα σε πολλούς τέτοιους ασθενείς γίνονταν αιμοληψίες για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς (για "να μάθουν" οι γιατροί).Ο διευθυντής μου,προς τιμήν του,τις είχε απαγορέψει!

Ποιά θέση μπορεί να πάρει ο γιατρός απέναντι στην ευθανασία?
Η απάντηση δίνεται,αφού πρώτα ο γιατρός ξεκαθαρίσει τη στάση του απέναντι στο θάνατο.
Κι εδώ,καταδυόμαστε στο απόλυτο μυστήριο της ύπαρξης που θα απασχολεί στο διηνεκές το ανθρώπινο πνεύμα σε κάθε του έκφραση: οντολογική φιλοσοφία,θρησκείες και μεταφυσικά δόγματα,ψυχολογία και κοινωνικές επιστήμες,συστήματα ηθικής,θεωρίες ερμηνείας του κόσμου από πλευράς θετικών επιστημών κ.α...
Από τη στάση του γιατρού μπροστά στο θάνατο,εξαρτάται και η θέση του στο ζήτημα της ευθανασίας.
Και βέβαια,η θέση αυτή,δεν μπορεί παρά να είναι απόλυτα εξατομικευμένη,απόλυτα προσωπική.
Κανένας "ιατρικός σύλλογος",καμία "παγκόσμια οργάνωση υγείας",κανένα "υπουργείο υγείας" δεν μπορεί να την καθορίσει.Καμία γραφειοκρατική "οδηγία" δεν μπορεί να διεκδικήσει ισχύ απέναντι στο ζήτημα αυτό.
Προφανώς,το ερώτημα είναι απαιτητικό για κάθε γιατρό.

Συνηθέστατα,πολλοί γιατροί αποφεύγουν να τοποθετηθούν.Προτιμούν την ψευδαίσθηση της παντοτινής ελπίδας που "πεθαίνει τελευταία" και οχυρώνονται πίσω από ανθρωπιστικές διακηρύξεις που "επιβάλλουν"τη συνέχιση κάθε θεραπευτικής προσπάθειας.
Προσωπικά,δεν ανήκω σ'αυτούς.
Χρέος νομίζω του γιατρού,δεν είναι μόνο να επιλέγει και να εφαρμόζει μια θεραπευτική αγωγή,αλλά και να κρίνει πότε μια θεραπεία είναι μάταιη.Να κοινοποιεί την άποψή του στους άμεσα ενδιαφερόμενους και να τους αφήνει το δικαίωμα να επιλέξουν τα επόμενα βήματα.
Μπορεί να συμφωνήσουν και να επιλέξουν την παθητική αναμονή μέχρι το αναπόφευκτο ή να δοκιμάσουν την τύχη τους σε άλλον θεράποντα.Κάθε επιλογή είναι σεβαστή!

Θα προχωρήσω ακόμη ένα βήμα.
Ένας άνθρωπος που πάσχει από ανίατη νόσο και έχοντας απόλυτη συνείδηση της κατάστασής του,βιώνει με τρόπο επώδυνο τις μέρες του,έχει για μένα δικαίωμα να ζητήσει την επίσπευση του θανάτου του. Είναι απόλυτο δικαίωμά του να επιλέξει να μη συνεχίσει να ζει
 Φυσικά,ο θεράπων ιατρός μπορεί να αρνηθεί να συναινέσει.Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει ένα γιατρό να διενεργήσει ευθανασία.Μπορεί όμως η νομοθεσία να διευκολύνει αντίστοιχες καταστάσεις νομιμοποιώντας το δικαίωμα στην ευθανασία.

Γνωρίζω τις ενστάσεις: το δικαίωμα στη ζωή είναι το ιερότερο όλων! Η ιατρική είναι αφιερωμένη στην προαγωγή της υγείας του ανθρώπου,στην απάλυνση του φυσικού πόνου (σωματικού και ψυχικού),στην αποκατάσταση κάθε βλάβης που επηρεάζει αρνητικά τη δυνατότητα του ανθρώπου να ζει και να απολαμβάνει τη ζωή!
Αλλά η ιατρική επιστήμη δεν μπορεί να καταλύσει το θάνατο.Πολύ περισσότερο,είναι η κατεξοχήν αρμόδια να διαπιστώσει πότε ένας άνθρωπος δεν έχει ελπίδα επιβίωσης.Και τότε,πρέπει να του περιορίσει-αν μπορεί-την αγωνία.Αν ούτε αυτό μπορεί,νομίζω πως πρέπει-αν ο ίδιος το ζητήσει-να τον διευκολύνει να "φύγει"...

Στη χώρα μας ελάχιστα συζητάμε για ακανθώδη θέματα.Προτιμούμε να αφήνουμε τη ζωή να τα επιλύνει. Άλλωστε,νομοτελειακά, "όλοι θα πεθάνουμε,γιατί να μπλέκει κανείς"?
Στην πράξη,η παθητική ευθανασία είναι μια καθημερινή πρακτική ,την οποία πολλοί εφαρμόζουν,αλλά κανείς δε συζητάει (και πολύ περισσότερο,δεν παραδέχεται).
Αυτή η παθητική στάση ζωής κρύβει υποκρισία και δειλία και ουδόλως έχει να κάνει με τον "ανθρωπισμό" που όλοι διακηρύσσουν.
Ας βγούμε απ'το βολικό καταφύγιο των υπεκφυγών.
Έξω,στην άγρια θύελλα της φύσης των πραγμάτων.
Ίσως τότε ατενίσουμε με περισσότερη αποφασιστικότητα τη ζωή.
Ίσως τότε αντιμετωπίσουμε με λιγότερο δέος το θάνατο.
Και ίσως τότε αντιληφθούμε πως ανθρωπισμός δεν είναι ν'αρνείσαι το αναπότρεπτο.
Αλλά να το αποδέχεσαι με το θάρρος του ελεύθερου ανθρώπου.
Κι ίσως μ'ένα σεβάσμιο χαμόγελο κατανόησης,καθώς παίρνεις μακριά τον πόνο από ένα βλέμμα που αργοσβήνει...




(Στον Ν.Σ με σεβασμό και εκτίμηση και στον άγνωστο συνοδό που μ'ευχαρίστησε κλαίγοντας ένα βράδυ εφημερίας πριν από δέκα χρόνια...)

8/2/2013