Total Pageviews

Sunday, April 28, 2013

Η "γενική θεωρία" του Κέυνς

Ο ακριβής τίτλος είναι "Η γενική θεωρία της απασχόλησης του τόκου και του χρήματος" και πρόκειται για το έργο που επηρέασε ίσως όσο κανένα άλλο την οικονομική πολιτική της μεταπολεμικής Ευρώπης (εννοώ των χωρών που δεν ανήκαν στο στρατόπεδο του υπαρκτού σοσιαλισμού).
Ο συγγραφέας του, John Μaynard Keynes (1883-1946), υπήρξε ένας απ'τους μεγαλύτερους οικονομολόγους όλων των εποχών και για πολλούς ο κορυφαίος του 20ου αιώνα
Το έργο δημοσιεύτηκε το 1936,όταν ακόμη τα αποτελέσματα του παγκόσμιου οικονομικού κραχ ήταν νωπά στο Δυτικό κόσμο.Η σοβαρότερη κοινωνική συνέπεια της κρίσης ήταν η μαζική και μακράς διαρκείας ανεργία που πυροδοτούσε κοινωνικές εντάσεις και δικαιολογημένα έθετε υπό αμφισβήτηση το μέχρι τότε φαινομενικά στέρεο οικοδόμημα του δυτικού καπιταλισμού.
Ο ίδιος ο Κέυνς παραδέχεται πως η αντιμετώπιση της ανεργίας υπήρξε βασικό κίνητρο για την παρουσίαση της γενικής θεωρίας του.

Το έργο είναι εξαιρετικά απαιτητικό και προϋποθέτει μεταξύ άλλων οικονομικές και μαθηματικές γνώσεις υψηλού επιπέδου για την επαρκή κατανόησή του.Δεν ισχυρίζομαι πως τις διαθέτω (ούτε κατά διάνοια).Ο βασικός λόγος που με ωθεί στη συγκεκριμένη, ελλειπή ασφαλώς παρουσίαση,είναι η ελπίδα πως θα αποτελέσει αφορμή γόνιμου προβληματισμού που θα υποβοηθήσει κι εμένα να διαλευκάνω ίσως τα πολλά ερωτηματικά μου.Η ανάλυση θα βασιστεί στην έκδοση "Παπαζήση" στην οποία αναφέρονται και οι σχετικές παραπομπές των σελίδων.

Ο συγγραφέας ξεκινά από μία παραδοχή εν είδει αξιώματος: "έχω πειστεί ο ίδιος για τον ψυχολογικό νόμο πως,όταν αυξάνει το εισόδημα,αυξάνεται και το χάσμα μεταξύ εισοδήματος και κατανάλωσης" (σελ.15).Πρόκειται για κρίσιμη παραδοχή η οποία επαναλαμβάνεται αρκετές φορές στο έργο.Ουσιαστικά μας λέει πως οι πλούσιοι ξοδεύουν/καταναλώνουν συγκριτικά λιγότερο απ'ότι οι φτωχοί.Αυτό μέχρις ενός σημείου είναι εύλογο αφού οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων (σίτιση,ένδυση,στέγαση κλπ) δε διαφέρουν πολύ μεταξύ τους και ένας πλούσιος αναγκαστικά θα δαπανήσει μικρότερο τμήμα του εισοδήματός του για να τις καλύψει σε σχέση μ'έναν φτωχότερο.Από κάποιο σημείο και ύστερα όμως οφείλεται και στη μικρότερη ροπή προς κατανάλωση που χαρακτηρίζει τα υψηλότερα εισοδήματα ("πνεύμα οικονομίας" ή "κοινή τσιγκουνιά" ανάλογα με την οπτική απ'την οποία το βλέπουμε).

Στη σελ.33 αναφέρεται: "το πραγματικό επίπεδο απασχόλησης εξαρτάται όχι απ'την ικανότητα για παραγωγή ή το επίπεδο εισοδημάτων,αλλά από τις τρέχουσες αποφάσεις για παραγωγή που με τη σειρά τους εξαρτώνται από τις τρέχουσες αποφάσεις για επένδυση και τις παρούσες προσδοκίες κατανάλωσης".

Ο Κέυνς παραθέτει δυο θεμελιώδη αξιώματα της κλασσικής σχολής:
1) Ο μισθός ισούται με το οριακό προϊόν της εργασίας και
2) Για δεδομένο όγκο απασχόλησης,η χρησιμότητα του μισθού ισούται προς την οριακή δυσαρέσκεια του συγκεκριμένου όγκου απασχόλησης.
Ενώ για το (1) δεν προβάλλει ιδιαίτερες αντιρρήσεις ,σε ό'τι αφορά το (2),ο Κέυνς  αμφισβητεί την ισχύ του για δυο λόγους:
α) Το εργατικό δυναμικό επιδεικνύει μια ελαστική ανταπόκριση στις μεταβολές του μισθού.Μια πτώση του μισθού ή μια άνοδος των τιμών (εντός των συνηθισμένων πλαισίων) δεν μεταβάλλει την προσφορά εργατικών χεριών.
β) Δεν υφίσταται ουσιαστική διαπραγμάτευση μεταξύ εργοδοτών/εργαζομένων για τον καθορισμό του ύψους του μισθού αφού "δεν υπάρχει τρόπος με τον οποίον οι εργαζόμενοι ως σύνολο να μπορούν να τροποποιήσουν τον πραγματικό τους μισθό διαπραγματευόμενοι με τους επιχειρηματίες τον ονομαστικό τους μισθό".Αν καταλαβαίνω καλά,ο Κ ισχυρίζεται-και σωστά-πως δεν υπάρχει μέθοδος ασφαλούς αξιολόγησης του πραγματικού μισθού (δηλ.της αγοραστικής δύναμης του μισθού) από πλευράς εργαζομένων σε real time."Άλλες δυνάμεις-γράφει-καθορίζουν τους πραγματικούς μισθούς" τις οποίες και θα διερευνήσει.

Ο όγκος απασχόλησης εξαρτάται κατά τον Κέυνς από τρεις παράγοντες:
α) συνολική προσφορά εργασίας/εργατικών χεριών
β) ροπή προς κατανάλωση και
γ) όγκο επένδυσης κεφαλαίου (σελ.64)

Ο Κέυνς παραδέχεται πως "κάθε αύξηση στην απασχόληση συνεπάγεται κάποια θυσία πραγματικού εισοδήματος για εκείνους που ήδη απασχολούνται" (σελ.115).Συμπλέει εδώ με τους φιλελεύθερους αναλυτές που υποστηρίζουν πως η τάση των συνδικάτων να αντιδρούν στη μείωση του μισθού αποβαίνει σε βάρος της απασχόλησης των ανέργων.Με άλλα λόγια,αν οι εργαζόμενοι επιθυμούν να απορροφηθούν κάποιοι άνεργοι θα πρέπει να αποδεχτούν πως οι αποδοχές τους θα μειωθούν.Παρακάτω βέβαια,θα υποστηρίξει πως "είναι προτιμότερο αυτό να συμβεί με μείωση της αγοραστικής δύναμης του μισθού,παρά με ονομαστική μείωση του μισθού",διότι (σελ.290) "γνωρίζοντας την ανθρώπινη φύση και τους θεσμούς της,μόνο ένας ανόητος θα προτιμούσε μια ευέλικτη πολιτική μισθών από μια ευέλικτη πολιτική χρήματος".Σαφής διαφοροποίηση από τη φιλελεύθερη σχολή,αλλά για λόγους πολιτικής ψυχολογίας και όχι οικονομικής αρχής!

Στη σελ.117 σχολιάζει τις συνέπειες των τραπεζικών πιστώσεων: α) αυξάνουν την παραγωγή, β) αυξάνουν την αξία των προϊόντων σε όρους μονάδων μισθού και γ) αυξάνουν τη μονάδα μισθού σε όρους χρηματικούς.
Αυτό που επιμελώς αποφεύγεται να γραφτεί είναι πως τα (β) και (γ) σημαίνουν ό'τι αυξάνονται οι τιμές και οι ονομαστικοί μισθοί αλλά μειώνονται οι πραγματικοί μισθοί (πληθωρισμός).

Σελ.137: "η οικονομική σύνεση θα σημαίνει φθίνουσα συνολική ζήτηση και επομένως διακύβευση της ευημερίας".Πρόκειται για θολή πρόταση η οποία υπονοεί την αναγκαιότητα τόνωσης της καταναλωτικής ζήτησης ως μεθόδου οικονομικής ανάπτυξης.
Η πρόταση αποσαφηνίζεται στη σελ.145: "η απασχόληση μπορεί να αυξηθεί μόνο με την επένδυση,εκτός αν αυξηθεί η ροπή προς κατανάλωση".
"Αν οι επενδύσεις ενισχύσουν τους κλάδους που παράγουν καταναλωτικά αγαθά,η συνολική αύξηση της απασχόλησης θα είναι πολλαπλάσια" (σελ.149).
Αλλά ακόμη και "αμφίβολης χρησιμότητας δημόσια έργα,μπορεί να αποδίδουν πολλαπλά σε περίοδο σοβαρής ανεργίας" (σελ.157).Εδώ ο Κ επιβραβεύει προφανώς την πρακτική του New Deal. Πρέπει πάντως να σημειώσω ό'τι ακόμη και ο Adam Smith ,περιγράφοντας τις υποχρεώσεις της Κυβέρνησης έκανε μνεία για τα μεγάλου κόστους δημόσια έργα που αδυνατούν να φέρουν εις πέρας οι ιδιώτες.

Σελ.187: "Κερδοσκοπία είναι η πρόβλεψη της ψυχολογίας της αγοράς ενώ επιχειρηματικότητα η πρόβλεψη προσδοκώμενης απόδοσης του ενεργητικού" και "τα πράγματα γίνονται σοβαρά όταν η επιχειρηματικότητα γίνεται μια φυσαλλίδα στη δίνη της κερδοσκοπίας"."Η εισαγωγή φόρου μεταβίβασης σε όλες τις συναλλαγές θα μπορούσε να αποδειχτεί δραστικό μέτρο για την άμβλυνση της κυριαρχίας της κερδοσκοπίας".

Ο Κ ορίζει το επιτόκιο ως "το ποσοστιαίο πλεόνασμα ενός χρηματικού ποσού που συμφωνείται να καταβληθεί στο μέλλον πάνω από εκείνο που ονομάζεται τιμή άμεσης παράδοσης ή μετρητοίς του ποσού αυτού" (σελ.249).
Είναι λογικό να υπάρχει επιτόκιο αφού,ο μεν δανειολήπτης απολαμβάνει το πλεονέκτημα της άμεσης παροχής ρευστότητας την οποία δεν έχει,ο δε πιστωτής πρέπει να αποζημιωθεί για την ανάληψη κινδύνου την οποία αποδέχεται.
"Η δημιουργία νέου πλούτου εξαρτάται από το εάν η μελλοντική απόδοση φτάνει το επίπεδο του τρέχοντος επιτοκίου" (σελ.239).Ποιός αλήθεια μπορεί να διαφωνήσει? Από την άλλη μεριά όμως,μια πολιτική εκτεταμένων πιστώσεων που θα τονώσουν τη ζήτηση,δεν οδηγεί ταυτόχρονα σε μείωση των επιτοκίων (λόγω της υπερπροσφοράς χρήματος) και άρα δεν καθιστά αμφίβολες τις αποδόσεις των πιθανών επενδύσεων? Μήπως δηλαδή η τόνωση της "ροπής προς κατανάλωση" παρενοχλεί τον παράγοντα "μακροπρόθεσμη επένδυση κεφαλαίου"?

Ο Κέυνς ωστόσο προχωρά στο αποφασιστικό βήμα (σελ.246): "πιστεύω ότι μια καλώς διοικούμενη κοινωνία οφείλει να μειώσει την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου(δηλ.τα επιτόκια) κοντά στο μηδέν,ώστε να επιτύχει τις συνθήκες μιας οιωνεί στάσιμης κοινωνίας,όπου μεταβολή και πρόοδος θα προέρχονται από μεταβολές στην τεχνική,στις προτιμήσεις,στον πληθυσμό και στους θεσμούς...Αν υποθέτω σωστά,είναι συγκριτικά εύκολο να καταστήσουμε τα κεφαλαιουχικά αγαθά τόσο άφθονα,ώστε η οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου να είναι μηδέν και αυτός μπορεί να είναι ο λογικότερος τρόπος για να απαλλαγούμε βαθμιαία από πολλά απ'τα επιλήψιμα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού..."
Στο σημείο αυτό επιβάλλεται σχολιασμός.Μολονότι οι οπαδοί του,πιστώνουν στον Κέυνς τη "διάσωση του καπιταλισμού" και παρόλο που ο ίδιος,στη σελ.392 κ 394 αναφέρει την επιθμία του για "αποφυγή κοινωνικής επανάστασης" καθώς και ότι "δεν υφίσταται εμφανής λόγος για ένα σύστημα Κρατικού Σοσιαλισμού",οι πολιτικές επιπτώσεις της πρότασής του έχουν ισχυρές σοσιαλιστικές αποχρώσεις.
Τι άλλο μπορεί να είναι μια στατική κοινωνία πλήρους απασχόλησης στην οποία οι θεσμοί θα καθορίζουν τη μεταβολή και την πρόοδο? Πως μπορούν να συνυπάρχουν μεταβαλλόμενες καταναλωτικές προτιμήσεις δίχως μεταβολές στην απασχόληση? Πως είναι συμβατή η ελεύθερη επιλογή με την ελεγχόμενη παραγωγή? Ο Κέυνς δείχνει να προσπερνά το γεγονός πως ο οικονομικός σχεδιασμός έχει σοβαρές επιπτώσεις στις ατομικές ελευθερίες των πολιτών,πως οικονομική και πολιτική ελευθερία είναι αλληλένδετες.Παρόλο που χρειάζεται ισχυρή δόση κακοπιστίας για να τον χαρακτηρίσει κανείς σοσιαλιστή με την έννοια του υποστηρικτή των σοβιέτ,η πρότασή του δείχνει να υποκύπτει στην προπαγάνδα του "παράδεισου της ανύπαρκτης ανεργίας" που τόσο επιτυχημένα διακινούσε το τότε σοβιετικό μπλοκ.Αποσιωπώντας παράλληλα,εξίσου έντεχνα,τις πολιτικές επιπτώσεις του εγχειρήματος (πολιτικός ολοκληρωτισμός) αλλά και τις επιδόσεις του στον τομέα της οικονομίας (ανεπάρκεια παραγωγής βασικών αγαθών,ένδεια,γενικευμένη κοινωνική φτωχοποίηση).


Ο ίδιος ο Κ δεν τρέφει αυταπάτες για τα όρια των οικονομικών διευθετήσεων: "όπως ακριβώς μια μέτρια αύξηση στην ποσότητα του χρήματος μπορεί να ασκεί ανεπαρκή επίδραση στο μακροπρόθεσμο επιτόκιο,ενώ μια υπέρμετρη αύξηση μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην εμπιστοσύνη,έτσι και μια μέτρια μείωση των ονομαστικών μισθών μπορεί ν'αποδειχθεί ανεπαρκής (για την απορρόφηση των ανέργων) ενώ μια υπέρμετρη μείωση θα μπορούσε να κλονίσει την εμπιστοσύνη" (σελ.289).
Και πιο αποφασιστικά: "δε θεμελιώνεται η άποψη πως μια ευέλικτη πολιτική μισθών είναι ικανή να διατηρήσει πλήρη απασχόληση,ούτε και μια νομισματική πολιτική ανοιχτής αγοράς μπορεί,χωρίς υποστήριξη να επιτύχει κάτι τέτοιο.Το οικονομικό σύστημα δεν μπορεί να αυτορρυθμίζεται" (ο.π).
Το συμπέρασμα εκφέρεται δίχως περιστροφές.Δεν αποσαφηνίζεται όμως που σταματά η "μέτρια παρέμβαση" και που αρχίζει η "υπέρμετρη".Κατά λογική συνέπεια,εφόσον η κυβερνητική παρέμβαση κρίνεται αναγκαία για τη ρύθμιση του συστήματος,είμαστε υποχρεωμένοι να προσδιορίσουμε τα όριά της κι αυτό αποδεικνύεται στην πράξη εξαιρετικά δυσχερές.
Ο Κέυνς υποστηρίζει πως "μια ανελαστική πολιτική μισθών θα διασφαλίσει βραχυχρόνια τη σταθερότητα των τιμών και την αποφυγή διακυμάνσεων στην απασχόληση.Μακροχρόνια,έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε μια πολιτική σταθερών μισθών και προοδευτικής πτώσης των τιμών (λόγω της προόδου της τεχνικής και του εξοπλισμού) και σε μια πολιτική βραδείας ανόδου των μισθών με διατήρηση σταθερών των τιμών.Γενικά,προτιμώ τη δεύτερη επιλογή" (σελ.293).
Πρόκειται όμως για θεωρητική σύλληψη.Η μεταπολεμική εμπειρία της Δύσης έδειξε πως τόσο οι ονομαστικοί μισθοί,όσο και οι τιμές,ανέρχονταν σταθερά.Οι τελευταίες αναλογικά περισσότερο,με συνέπεια τη συνεχή άνοδο του μεταπολεμικού πληθωρισμού.

Επιπλέον,έχει ο Κ επίγνωση του κινδύνου "οι αυξημένες τιμές να παραπλανήσουν τους επιχειρηματίες και να τους ωθήσουν σε αύξηση της απασχόλησης πέρα απ'το επίπεδο κερδοφορίας" (σελ.312).Ουσιαστικά το ίδιο πράγμα θα πει και ο von Mises το 1949 στο "Human Action" περιγράφοντας τη γέννηση της εμπορικής φούσκας ως αποτέλεσμα λανθασμένων πολλαπλών επιχειρηματικών επενδύσεων σε τομείς που-λόγω της διαρκούς ανόδου των τιμών-φαίνονται κερδοφόροι,χωρίς να είναι.
Συμφωνούν και σε κάτι άλλο: "η υπερβολικά μεγάλη δόση,πρόσφατα,μαθηματικών της οικονομίας δεν είναι παρά απλή επινόηση,τόσο ανακριβής όσο και οι αρχικές υποθέσεις πάνω στις οποίες στηρίζονται" (σελ.320). Και ο Mises θεωρούσε πως η ανθρώπινη πράξη (που γεννά την οικονομική συμπεριφορά) δεν μπορεί να περιγραφεί με μαθηματικούς τύπους.

Ο Κέυνς πάντως έχει πειστεί πως "η σημαντικότερη μεταβολή που πρέπει να λάβουμε υπ'όψιν,είναι η μεταβολή της ζήτησης ,τόσο πάνω στο κόστος όσο και πάνω στον όγκο παραγωγής" (σελ.317) ενώ "ο όρος υπερεπένδυση είναι διφορούμενος" (σελ.340) και ακόμη κι αν ισχύει η θεραπεία που προτείνει ο Κέυνς δεν είναι η άνοδος των επιτοκίων αλλά "η αναδιανομή εισοδημάτων και άλλοι (?) τρόποι υποκίνησης της ροπής προς κατανάλωση" (ο.π).
Εδώ πρέπει να κάνουμε μια ακόμη στάση.Ο Κέυνς μοιάζει να προτείνει την αντιμετώπιση της φούσκας όχι με περιορισμό των επενδύσεων (υψηλά επιτόκια) αλλά με ακόμη περισσότερες επενδύσεις.Όχι με αποταμίευση κεφαλαίου αλλά με αναδιανομή του (προφανώς μέσω φόρων) και άλλους (ποιούς?) τρόπους τόνωσης της κατανάλωσης.
Για να χρησιμοποιήσω μια παρομοίωση,αν το άλογο που σέρνει το κάρο δείξει σημάδια κόπωσης,αντί να το ξεκουράσουμε φρενάροντάς το ή ελαφρύνοντας το φορτίο,υπάρχει και η λύση να περάσουμε το κάρο μπροστά απ'το άλογο και να το φορτώσουμε κι άλλο,ώστε το άλογο να μην έχει άλλη επιλογή από τη συνέχιση του καλπασμού! Πρόκειται ασφαλώς για ανορθόδοξη πρακτική,αλλά στην οικονομία οι ρόλοι του αλόγου και του κάρου συχνά αντιστρέφονται.Ενώ κατά κανόνα οι επενδύσεις κεφαλαίου είναι το άλογο και η κατανάλωση είναι το κάρο,ο Κέυνς υποστηρίζει πως η κατανάλωση μπορεί να παίξει το ρόλο του αλόγου,όταν οι επενδύσεις είναι μη αποδοτικές.
"Αν είναι αδύνατη εκ των πραγμάτων η αύξηση των επενδύσεων,δεν υπάρχει άλλος τρόπος διασφάλισης υψηλού επιπέδου απασχόλησης παρά μόνο η αύξηση της κατανάλωσης" (σελ.343).
Πρόκειται για πολύ σημαντική άποψη,νομίζω καινοφανή στην εποχή που διατυπώθηκε.

Επιπλέον,επειδή ο Κ αμφισβητεί τη φιλελεύθερη άποψη πως τα επιτόκια και ο όγκος των επενδύσεων αυτορρυθμίζονται,θεωρεί ότι "η πολιτική ενός αυτόνομου επιτοκίου,ανεπηρέαστου από διεθνείς περιπλοκές και ενός επενδυτικού προγράμματος κατευθυνόμενου σε ένα άριστο επίπεδο εγχώριας απασχόλησης είναι εκείνα που επιθυμούμε δυο φορές" (σελ.366) Ήδη έχει διατυπωθεί η θεωρία που υλοποιήθηκε λίγα χρόνια αργότερα,το 1944, με τη συμφωνία στο  Bretton Woods το σύστημα δηλαδή σταθερών νομισματικών ισοτιμιών που ίσχυσε μέχρι το 1971.
Αυτό και μόνο θα αποτελούσε από μόνο του επαρκή απόδειξη για την κυριαρχία των ιδεών του Κέυνς στη Δύση κατά τις τρεις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.

Φυσικά,αυτή η προτίμηση προς την κατανάλωση,είναι αναγκαίο να δικαιολογηθεί και ως ηθική επιλογή,σε ένα κόσμο που μέχρι τότε είχε ασπαστεί την προτεσταντική ηθική της αποταμίευσης και του μετρημένου βίου ως προϋποθέσεων της οικονομικής ευμάρειας.Ο Κέυνς θα προσφύγει στο "Μύθο των Μελισσών" (Fable of the Bees) του Mandeville  για να εκμαιεύσει ως ηθικό δίδαγμα πως
"Μόνο η Αρετή,δεν εξασφαλίζει για τα Έθνη
Μεγαλοπρεπή ζωή.Εκείνοι που θα αναβιώσουν
ένα Χρυσό Αιώνα πρέπει να είναι ελεύθεροι,
τόσο για την Ασωτία όσο και για την Τιμιότητα" (σελ.376)
Ενώ θα επικαλεστεί και τον Malthus  και τις "Αρχές Πολιτικής Οικονομίας" (Principles of Political Economy) (σελ.379)
"Πρέπει να υπάρχει μια ενδιάμεση κατάσταση,αν και τα μέσα της πολιτικής οικονομίας μπορεί να μην είναι σε θέση να τη διακριβώσουν,η οποία ενσωματώνοντας τόσο τη δυνατότητα για παραγωγή όσο και τη θέληση για κατανάλωση,ενθαρρύνει τα μέγιστα την αύξηση του πλούτου".
Αν η οικονομία δεν αρκεί,το αβίαστο συμπέρασμα είναι πως χρειάζεται η πολιτική παρέμβαση.

Ο Κέυνς προβαίνει στα καταληκτικά σχόλια: "οι κεντρικοί έλεγχοι που είναι αναγκαίοι για τη διασφάλιση της πλήρους απασχόλησης,θα συνεπάγονται φυσικά σημαντική διεύρυνση των παραδοσιακών λειτουργιών του Κράτους...Θα παραμένει όμως ακόμη ένα ευρύ πεδίο για την άσκηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ευθύνης,εντός του οποίου τα παραδοσιακά πλεονεκτήματα του ατομικισμού θα ισχύουν οπωσδήποτε" (σελ.395).
Νομίζω πως το σχόλιο αυτό σκιαγραφεί πλήρως τις Δυτικές κοινωνίες από το 1945 μέχρι σήμερα,ασφαλώς με διακυμάνσεις στο μίγμα κρατικής παρέμβασης/ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Είναι γεγονός πως,μετά την κατάργηση του Bretton Woods και το στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του '70, ο Κεϋνσιανισμός άρχισε να υποχωρεί και οι νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις των Hayek και Friedman κέρδισαν έδαφος,τουλάχιστον σε ΗΠΑ/Βρεττανία όπου και υλοποιήθηκαν σε κάποιο βαθμό από τις πολιτικές Reagan και Thatcher αντίστοιχα.

Είναι επίσης γεγονός πως ο κόσμος σήμερα είναι εντελώς διαφορετικός απ'ότι πριν 70 χρόνια,όταν ο Keynes έγραφε τη "Γενική Θεωρία".
Τώρα,μεσούσης της παγκόσμιας κρίσης χρέους,όσοι προσπαθούμε εναγωνίως να βρούμε διέξοδο "εντός του συστήματος" χρήσιμο είναι να έχουμε υπ'όψιν μας τις βασικές ιδέες που διατυπώθηκαν στη "Γενική Θεωρία",είτε θεωρούμε εαυτούς φιλελεύθερους είτε σοσιαλδημοκράτες.
Πιστεύω πως,ο ιδεολογικός αγώνας με τους οπαδούς των "εξωσυστημικών λύσεων" (δεξιών και αριστερών) θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό απ'το αν θα κατορθώσουμε να αρθρώσουμε αξιόπιστη και λειτουργική πρόταση.
Το μέλλον θα δείξει.Μόνο που οι λύσεις πρέπει να βρεθούν σύντομα.
Μακροπρόθεσμα άλλωστε,όπως έγραψε κι ο Κέυνς,είμαστε όλοι νεκροί...

28/4/2013



Monday, April 22, 2013

Ιστορίες του Σαββατοκύριακου

Ήταν -μετά από πολλούς μήνες- ένα σαββατοκύριακο απ'τα παλιά! Νυχτερινή έξοδος,κοινωνικές εκδηλώσεις,ψυχαγωγία.Παράλληλα όμως και αφορμή έμπνευσης προβληματισμών που μετουσιώθηκαν σε μικρές αφηγήσεις.

1) Η μπυραρία
Σαββατόβραδο σε μπυραρία στην Καισαριανή.Το μαγαζί γνωστό από παλιά,με εξαιρετικό σέρβις,επαγγελματισμό,θαυμάσια κουζίνα (με τεράστιες μερίδες)και απόλυτα δικαιολογημένες τιμές.Έχει κι ένα άλλο χαρακτηριστικό: εφαρμόζει τον νόμο απαγόρευσης του καπνίσματος στους χώρους εστίασης! Απίστευτο κι όμως αληθινό! Στη χώρα της "ελαστικής εφαρμογής" (βλέπε έμπρακτης περιφρόνησης) των νόμων,υπάρχουν επαγγελματίες που τους σέβονται! Αυτή η λεπτομέρεια,για έναν πρώην καπνιστή-όπως εγώ-που υποφέρει από το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους,μετέτρεψε μια ευχάριστη βραδιά σε πραγματική απόλαυση! Κάτι τέτοιες στιγμές,μετά από ένα πλούσιο δείπνο σε ένα φροντισμένο χώρο,δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς: "τι είναι αυτό που κάνει εφικτή την ύπαρξη τέτοιων επιχειρήσεων,τι είναι αυτό που προάγει το φαγητό από απλή βιωτική ανάγκη σε κοινωνική εκδήλωση,με ποιόν τρόπο ο άνθρωπος κατόρθωσε να αντικαταστήσει το σπήλαιο με σύγχρονη κατοικία,το τομάρι του ζώου με ρουχισμό για κάθε εποχή,την ωμή τροφή με την τέχνη της μαγειρικής,ποιό είναι με άλλα λόγια το κίνητρο της προαγωγής του πολιτισμού"?
Η απάντηση έχει δοθεί εδώ και διακόσια και πλέον χρόνια απ'τον Adam Smith : "δε βασιζόμαστε στην καλή προαίρεση του κρεοπώλη,του ζυθοποιού,του φούρναρη για το γεύμα μας αλλά στην επιδίωξη του ατομικού του οφέλους. Απεύθυνόμαστε σ'αυτόν όχι επικαλούμενοι την ανθρωπιά αλλά τη φιλαυτία του,όχι στο όνομα των αναγκών μας αλλά του συμφέροντός του" ("It is not from the benevolence of the butcher,of the brewer,of the baker,that we expect our dinner,but from their regard to their own self-interest.We address ourselves not to their humanity,but to their self-love and never talk to them of our own necessities,but of their advantages".).Επιδιώκοντας ο καθένας το ατομικό του όφελος μέσα στην κοινωνία,προάγει-ακόμη κι αν δεν είναι αυτή η αρχική του πρόθεση-τους όρους της κοινωνικής επιβίωσης συνολικά.Αυτό υπονοεί και η περίφημη "αόρατος χειρ" ("...led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention").
Καλοδεχούμενες οι καλές προθέσεις,αλλά από μόνες τους δεν αρκούν.Μια κοινωνία καλών προθέσεων αδυνατεί να συντηρήσει ένα πολυτελές εστιατόριο διότι της λείπει το κίνητρο.Ακόμη περισσότερο,έχοντας υιοθετήσει μια συγκεκριμένη ηθική αντίληψη ενδεχομένως να απορρίπτει ως περιττή την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας τέτοιας επιχείρησης.Έτσι όμως βαθμιαία φυλλοροούν οι αφορμές βελτίωσης των όρων της καθημερινότητας και ξανανοίγει ο δρόμος για την επιστροφή στο σπήλαιο...

2) Το πουρμπουάρ
Κυριακή πρωί στο "Σάββα" στην Αργυρούπολη για μπουγάτσα! Πάνω στον πάγκο,ο διαφανής κουμπαράς για τα πουρμπουάρ.Ο γιός μου ρωτάει να μάθει,του εξηγώ και ταυτόχρονα σκέφτομαι: τι σημαίνει άραγε το φιλοδώρημα (πουρμπουάρ) και από πού εκκινείται η ύπαρξή του? Μια πρώτη απάντηση είναι "από την καλοσύνη των πολιτών προς τους εργαζόμενους συμπολίτες τους".Η ερμηνεία έχει ηθική βάση και δεν με ικανοποιεί.Η ηθική είναι εξαιρετικά υποκειμενικός παράγοντας για να βασίσουμε την ανάλυσή μας πάνω του.Υπάρχει κατά τη γνώμη μου μεγάλη δόση αλήθειας στην άποψη πως"κάθε ηθική είναι βαθιά ωφελιμιστική" (Ludwig von Mises-Human Action). Ονομάζουμε κατά κόρον "ηθικό" ό'τι έχει αποδειχθεί σε τελική ανάλυση πως λειτουργεί προς όφελος του ατόμου ή των κοινωνιών.Ασφαλώς υπάρχει και η άλλη πλευρά της ηθικής,η μη-ωφελιμιστική,αυτή που καλεί σε ενέργειες αυτοθυσίας.Γι'αυτό,ας μην ξεφύγουμε στον ωκεανό των ηθικών ορισμών.
Πίσω απ'το πουρμπουάρ,υπάρχει η ίδια αρχή της επιδίωξης ατομικού οφέλους που προανέφερε ο Adam Smith.Δίνουμε φιλοδώρημα για να επιβραβεύσουμε έναν άνθρωπο για τις υπηρεσίες του,που σημαίνει τον ανταμοίβουμε γιατί μας εξυπηρέτησε.Για τον αντίστροφο λόγο, δε δίνουμε φιλοδώρημα σε έναν αγενή υπάλληλο,σε μια μη εξυπηρετική σερβιτόρα,σε έναν ακάθαρτο πωλητή.
Το φιλοδώρημα όμως λειτουργεί πλέον ως κίνητρο γι'αυτόν που το δέχεται ώστε να βελτιώνει διαρκώς τις υπηρεσίες του.Αυτό,μπορεί να μην ανήκε στις προθέσεις μας,κατέστη όμως "δια της αοράτου χειρός",απολύτως αληθές.
Τούτου δοθέντος,το φιλοδώρημα έχει έναν κοινωνικό ρόλο προαγωγής της ποιότητας της εργασίας τον οποίο και θα έπρεπε να ενισχύουμε.Για να μιλήσω πρακτικά,αν ένας πολίτης επιθυμεί να φιλοδωρήσει κάποιον εργαζόμενο με κάποιο ποσό πέραν του συμφωνημένου μισθού του,θα πρέπει να μπορεί να το πράξει,νόμιμα,σε οποιονδήποτε χώρο εργασίας (ιδιωτική επιχείρηση ή δημόσια υπηρεσία).Εννοείται πως το πουρμπουάρ θα είναι νόμιμο (με απόδειξη) και απολύτως προαιρετικό (θα το δίνει όποιος επιθυμεί,αν το επιθυμεί).Έτσι θα λειτουργήσει η αξιολόγηση των εργαζομένων στην πράξη,δίχως γραφειοκρατικές περικοκλάδες και επιτροπές αξιολόγησης αμφιβόλων κριτηρίων και διαβλητών διαδικασιών.
Ο γιατρός του ΕΣΥ που φροντίζει τους ασθενείς θα έχει τη δυνατότητα επιπλέον αμοιβής για το έργο του (επαναλαμβάνω προαιρετικής και νόμιμης).Ο συνάδελφός του που αδιαφορεί θα αρκείται στον κρατικό μισθό.Είναι απολύτως συμβατό με το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον,ο πιο παραγωγικός,ο πιο ευγενής,ο πιο πρόθυμος εργαζόμενος,σε κάθε τομέα δουλειάς,να μπορεί να αμείβεται περισσότερο από κάποιον που δεν έχει κανένα τέτοιο προσόν.Αν απορρίψουμε αυτή την αντίληψη επειδή δήθεν το κέρδος είναι "επάρατο" και επιστρέψουμε στον ισοπεδωτικό εξισωτισμό,αδικούμε τους εργατικούς προς όφελος των οκνηρών και διαιωνίζουμε την πρακτική του παράνομου χρηματισμού και της παροχής υπηρεσιών υπό συνθήκες ωμού εκβιασμού ("φακελάκια").
Δεν αντιμετωπίζεις όμως ένα κοινωνικό πρόβλημα προσπαθώντας ν'αλλάξεις την ανθρώπινη φύση,αλλά προσαρμόζοντάς το στα αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά της: και η επιδίωξη του ατομικού κέρδους,η ωφελιμιστική ηθική,ανήκει αναμφίβολα σ'αυτά.

3) Η πινιάτα
Μεσημέρι σε παιδικό πάρτυ και έρχεται η στιγμή να σπάσει η πινιάτα! Η πινιάτα είναι ένα Μεξικάνικο έθιμο,πολύ αγαπητό στα παιδιά: μια πήλινη γαβάθα που κρέμεται από ένα σκοινί,γεμάτη λιχουδιές κι από κάτω τα πιτσιρίκια με ένα ξύλο να την χτυπούν με τη σειρά μέχρι ν'ανοίξει και το πολυπόθητο περιεχόμενο να χυθεί κάτω.
Πως έφτασε ένα Μεξικάνικο έθιμο να γιορτάζεται σε ένα Ελληνικό σπίτι? Μα ζούμε πια όλοι σ'ένα παγκόσμιο χωριό! Οι άνθρωποι ανταλλάσσουν γλώσσες,πληροφορίες,προιόντα,και- φυσικά- έθιμα! Κάποια απ'αυτά γίνονται αποδεκτά κι από άλλους ανθρώπους ή λαούς,ταιριάζουν στην αισθητική τους και-γιατί όχι-υιοθετούνται! Προσωπικά όχι μόνο δε βρίσκω τίποτε αρνητικό σ'αυτό,αλλά αντίθετα εκτιμώ πως συμβάλλει στη διανθρώπινη προσέγγιση,στην αλληλοκατανόηση των λαών,στην ανθρώπινη φιλία πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε εμπνευσμένη πολιτική ομιλία,οποιαδήποτε "παγκόσμια ημέρα",οποιαδήποτε καμπάνια των κρατών,των ΜΜΕ ή των διανοούμενων.
Το σπάσιμο της πινιάτας φέρνει έμπρακτα το Ελληνάκι δίπλα στο Μεξικανάκι εν μέσω γενικής ευωχίας: ισχυρότερη σχέση δεν μπορώ να φανταστώ!
Παγκοσμιοποίηση λοιπόν δε σημαίνει μόνο παγκόσμια κίνηση κεφαλαίων,αλλά και ιδεών,συναισθημάτων,παιχνιδιών,συνταγών μαγειρικής,εθίμων,χρωμάτων,μουσικής,πολιτισμού...
Όσο πιο ελεύθερη αυτή η διακίνηση,τόσο προάγεται η ανθρώπινη κατανόηση,τόσο εκλείπουν οι προκαταλήψεις που καλλιεργούν τα σχολικά εγχειρίδια και οι εθνικιστές πολιτικοί.
Ατενίζοντας το μέλλον,η ανθρωπότητα έχει δυο βασικές επιλογές: η πρώτη είναι η περιχαράκωση σε στερεότυπα εθνικής υπεροχής/ιδιαιτερότητας και η δεύτερη είναι το θαρραλέο άνοιγμα στον κόσμο και την ποικιλομορφία του.
Πιστεύω πως ο διεθνιστής του 21ου αιώνα δεν μπορεί παρά να είναι οπαδός της παγκοσμιοποίησης.
Ως τώρα η εθνική ταυτότητα παρεμπόδιζε τη διανθρώπινη κατανόηση.Είναι πια καιρός να ενταχθεί στο ευρύτερο κάδρο της ιδιότητας του Ανθρώπου και των δικαιωμάτων του.Αυτό ηχεί κάπως θεωρητικό,αλλά χάρη-και- στην πινιάτα, μπορούμε να το βιώσουμε...


Όπως και να'χει, ήταν ένα ενδιαφέρον Σαββατοκύριακο...

22/4/2013

Wednesday, April 3, 2013

Κάθε Πέμπτη,μετά τις μία!

"Όλους μας έφθειρε η ανέξοδη αγάπη"
                     (Τίτος Πατρίκιος)
               
"Όλους μας διέφθειρε ο άκοπος πλουτισμός"
                    (Στέφανος Μάνος)                    








Η παρακάτω διδακτική ιστορία,αποτελεί αναπαράσταση μιας εξομολογητικής αφήγησης που έλαβε χώρα πριν τρία καλοκαίρια.Εννοείται πως διαφυλάσσεται η ανωνυμία του αφηγητή...

Ήταν ένα ζεστό βράδυ του Ιουνίου,στην πρώτη ζέση του θέρους.Ένα ανάλαφρο θρόισμα ζεστού αέρα στέγνωνε τον ιδρώτα απ'τα καταπονημένα κορμιά,αλλά ταυτόχρονα επιβάρυνε την ήδη σχεδόν βασανιστική ζέστη.Η βραδιά στη μεγαλούπολη καλούσε για παραθαλάσσια έξοδο προς αναζήτηση δροσιάς.

Η ιατρική συντροφιά στην "Ιθάκη"-πολυτελές εστιατόριο στο "λαιμό" της Βουλιαγμένης για τους αδαείς-είχε από ώρα έρθει στο κέφι! Το εξαιρετικό "κυρίως" ψάρι,τα θαλασσινά ορεκτικά,το ρέον αλκοόλ και η αίσθηση της καλοκαιρινής ραστώνης,σε συνδυασμό με την κολακευμένη ματαιοδοξία των συνδαιτημόνων, απέπνεαν μια διάθεση εξομολογητική, εν είδει αναπολήσεως του "επιτυχημένου βίου" τον οποίο θεωρούσαν πως είχαν πια εξασφαλίσει πέραν πάσης αμφιβολίας.
Ας μην ξεχνάμε και το κλίμα της εποχής.Μπορεί ο τότε πρωθυπουργός "ΓΑΠ" να είχε προσφύγει στο ΔΝΤ,λίγοι όμως είχαν κατανοήσει το νόημα της πράξης.Άλλωστε,η σχετική ανακοίνωση είχε γίνει στο ειδυλλιακό Καστελλόριζο και το τοπίο δεν προδιέθετε αρνητικά.Για πολλούς άλλωστε από τους Έλληνες εκείνου του καιρού,ο όρος "Καστελλόριζο" παρέπεμπε στις αστακομακαρονάδες του ομώνυμου εστιατορίου.Η Ελλάδα συνέχιζε να λικνίζεται γαλήνια στο πέπλο της δάνειας ευδαιμονίας της.Το ΠΑΣΟΚ ήταν "εδώ ενωμένο δυνατό",η ΝΔ διατελούσε υπό πένθος για την ήττα-αποχώρηση του "Βούδα της Ραφήνας",ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθούσε να υπερβεί το 3%,ο Μάνος το 1,5% και η παρέα των ιατρών μας απολάμβανε τη σφυρίδα της.Το μόνο που έμεινε από τότε απαράλλαχτο είναι η επιδίωξη του φίλου μου του Μάνου,αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία...

Η παρέα λοιπόν,διατελούσε εν ευθυμία.Δε θυμάμαι πως το έφερε η κουβέντα κι ο αφηγητής-συνδαιτημόνας,αναπόλησε τον τρόπο πρόσληψής του στο ΙΚΑ.Ανακαλώ την αφήγησή του:

"Ήταν αρχές της δεκαετίας του "80,είχα μόλις ανοίξει το ιατρείο και πάλευα για το μεροκάματο.Κάποια μέρα,είχα κατέβει στο κέντρο για δουλειές και συνάντησα στην Ομόνοια ένα παλιό μου γνωστό.Μετά τις πρώτες κουβέντες με ρώτησε για τη δουλειά μου.
-Παλεύω να τα φέρω βόλτα.
-Ρε συ,θες να μπεις στο ΙΚΑ?
-Δεν ξέρω...είχα κάνει αίτηση αλλά δε μου απάντησαν...γίνεται?
-Μα και βέβαια ρε! Ετοίμασέ μου μια αίτηση και θα τη δώσω εγώ κατευθείαν στον Άκη να την υπογράψει.Μόνο που πρέπει να μου τη φέρεις Πέμπτη,μετά τις μία η ώρα!
-Γιατί έτσι?
Ο φίλος πήρε ύφος πονηρό και μου εξήγησε συνωμοτικά: μετά τις μία κλείνουμε τις πόρτες στο υπουργείο,βάζουμε μουσικούλα,ανοίγουμε κανένα ουίσκυ,ρίχνουν και οι κοπέλες κανένα χορό και τον ανεβάζουμε τον Άκη σε άλλη διάσταση.Ό'τι του πάμε εκείνη την ώρα το υπογράφει!

Έτσι κι έγινε.Πέμπτη μετά τις μία ο Άκης υπέγραψε την αίτηση-αφού πρώτα ρώτησε αν ο ενδιαφερόμενος είναι "δικός μας"-και ο γιατρός βρέθηκε στο ΙΚΑ.
Το πως πλούτισαν οι γιατροί του ΙΚΑ,είναι μια άλλη ιστορία γνωστή λίγο-πολύ και σχετιζόμενη με την υπερτιμολόγηση των φαρμάκων και την εκτόξευση της φαρμακευτικής δαπάνης στη χώρα...

Αυτή την ιστορία τη θυμήθηκα με αφορμή ένα πρόσφατο αίτημα ανανέωσης της σύμβασης έργου ιατρών του ΙΚΑ.Μου είναι αδιάφορο αν θα ικανοποιηθεί ή όχι.Αυτό για το οποίο είμαι βέβαιος είναι πως,τόσο αυτοί,όσο και οι προηγούμενοι,αλλά και οι επόμενοι και γενικότερα όλοι όσοι περάσαμε κάποτε από το ΙΚΑ,είτε παραμείναμε είτε όχι,ήμασταν όλοι κατηγορίας "κάθε Πέμπτη,μετά τις μία"!
Η διαφορά είναι πως τότε όποιος έμπαινε στο ΙΚΑ πλούτιζε,τώρα είναι απλά ένας τρόπος επιβίωσης (βλέπετε οι εποχές άλλαξαν και η αστακομακαρονάδα εξέλιπε).

Προσωπικά,κατανοώ του καθενός την προσωπική επιλογή,τις αγωνίες,τα αδιέξοδα.
Είμαι υπέρ ενός συστήματος πρωτοβάθμιας περίθαλψης ανοιχτού προς όλους τους γιατρούς που επιθυμούν να ενταχτούν σ'αυτό δίχως εξαιρέσεις,απολύτως διαφανούς,με απόλυτη ελευθερία των ασφαλισμένων να επιλέγουν το γιατρό της αρεσκείας τους.Το κράτος μπορεί να εκδώσει συγκεκριμένο τιμολόγιο αποζημίωσης για κάθε ιατρική πράξη και από κει κι έπειτα κάθε γιατρός εκδίδει το δικό του τιμολόγιο και ο ασφαλισμένος καλύπτει τη διαφορά.
Διαφάνεια,ανταγωνισμός,ελεύθερη επιλογή γιατρού: ιδού τα ελάχιστα προαπαιτούμενα ενός αποτελεσματικού συστήματος πρωτοβάθμιας υγείας για όλο τον πληθυσμό! Ούτε γραφειοκρατικές αγκυλώσεις,ούτε ολιγοπωλιακές πρακτικές,ούτε συναλλαγές κάτω απ'το τραπέζι,ούτε "κάθε Πέμπτη,μετά τις μία",ούτε άκοπος πλουτισμός των ολίγων εκλεκτών σε βάρος της κοινωνίας...
Ένα ανοιχτό σε όλους,προσβάσιμο σε όλους και διαφανές σύστημα πρωτοβάθμιας υγείας!

Δυστυχώς,η πλειοψηφία των συνδικαλιστών,δεν επιθυμεί τέτοιες λύσεις.Προτιμά τα κλειστού τύπου συστήματα,στα οποία εισέρχονται "κάθε Πέμπτη,μετά τις μία" οι ολίγοι εκλεκτοί και θησαυρίζουν συναλλασσόμενοι κάτω απ'το τραπέζι.Ίσως επειδή οι συνδικαλιστές μας είναι ήδη "εντός",έχουν ήδη προηγηθεί στις "Πέμπτες μετά τις μία"...
Το ίδιο επιδίωκε και το κομματικό-πελατειακό κράτος με τους κομματάρχες που το λυμαίνονταν εξαγοράζοντας ψήφους με αντάλλαγμα "μια Πέμπτη,μετά τις μία"!
Είναι ίσως ευτύχημα πως η χρεοκοπία απογύμνωσε πλήρως τη διαφθορά της συναλλαγής αυτής και ανέδειξε τον αντικοινωνικό της χαρακτήρα.
Τώρα,εκ των πραγμάτων,το κόστος της πρωτοβάθμιας περίθαλψης μετακυλίεται (σιωπηρά,διότι δε "συμφέρει" να το λέμε) στους ασφαλισμένους.Θα χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα για να εκλείψουν οι αγκυλώσεις που καλλιεργήθηκαν τα προηγούμενα τριάντα χρόνια.Οι ασφαλισμένοι θα αρχίσουν να ψάχνουν γιατρό και όχι "τζάμπα συνταγογράφο",αναζητώντας λύση στο πρόβλημα υγείας τους και όχι "τζάμπα εξυπηρέτηση".Η υγεία θα επανακτήσει τη σημασία που οφείλει καθένας να της αποδίδει,παύοντας να είναι η εύκολη "τζάμπα λύση".Οι γιατροί θα επικεντρωθούν στην ιατρική και όχι στη συναλλαγή με τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Ασφαλώς αυτά θα πάρουν χρόνο και θα απαιτήσουν επώδυνες προσαρμογές από όλους (γιατρούς και ασφαλισμένους).Ας μην ξεχνάμε πως είμαστε μια χρεοκοπημένη χώρα.

Προτιμώ πάντως την επώδυνη μεταβολή από την παρελθούσα σήψη!
Το μέλλον θα δείξει...

3/4/2013