Δύο προσλήψεις περί ελευθερίας

Ένα εξαιρετικό βιβλίο που διάβασα πρόσφατα,ήταν το “The Great Debate” του Yuval Levin. Από αρκετά χρόνια είχα αντιληφθεί μια υπαρκτή διάσταση στον πολιτικό χώρο που διεκδικεί τον τίτλο του φιλελευθερισμού,αλλά έπρεπε να συναντήσω αυτό το βιβλίο προκειμένου να κατορθώσω να σχηματοποιήσω τις βασικές γραμμές που περιγράφουν τον υπαρκτό αυτό διχασμό.
Ο Levin ανατρέχει στους κατά τη γνώμη του προπατορικούς του εκπροσώπους: τον Thomas Paine και τον Edmund Burke. Η λεπτομερής παράθεση των διαφορετικών προσλήψεων περί ελευθερίας των δύο στοχαστών,υπερβαίνει τις δυνατότητές μου και το ρόλο του ιστολογίου. Θα περιοριστώ συνεπώς σε μια συνοπτική περιγραφή.
Ο Paine αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως «φυσικό δικαίωμα κάθε ανθρώπου» ανεξάρτητα από το ιστορικό πλαίσιο και το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αυτός καλείται να ζήσει.
Ο Burke αντίθετα,τη θεωρεί κατάκτηση της ιστορικής διαδρομής μιας δεδομένης κοινωνίας και συνεπώς «πολιτικό δικαίωμα» το οποίο μια κοινωνία παρέχει στα μέλη της,υπό όρους και προϋποθέσεις.
Αυτή η θεμελιωδώς διαφορετική πρόσληψη της ελευθερίας,δημιουργεί και μια σειρά από λογικά ακόλουθες διαφοροποιήσεις. Για τον P. ο άνθρωπος γεννιέται  «φύσει» ελεύθερος και η κοινωνία οφείλει να του αναγνωρίζει το φυσικό δικαίωμα της ελευθερίας δίχως όρους. Διαγράφεται ήδη το ψυχολογικό μοτίβο του «δικαιωματισμού» ήτοι της αντίληψης πως ο ανθρωπος διαθέτει αναπαλλοτρίωτα φυσικά δικαιώματα τα οποία το κράτος (η θεσμικά συγκροτημένη έκφραση της κοινωνίας) έχει την υποχρέωση να του παρέχει,δίχως να αξιώνει ανταπόδοση.
Για τον B. αντίθετα,δεν υφίσταται άνθρωπος έξω από την κοινωνία,δεν υπάρχει κάποιο «ανιστορικό ον» με δεδομένα φυσικά δικαιώματα,το οποίο ξαφνικά εντάσσεται σε μια πολιτική κοινότητα. Αντίθετα είναι το περιβάλλον της πολιτικής κοινότητας που προηγείται της φυσικής εμφάνισης του ανθρώπου-πολίτη,ο οποίος διαμορφώνεται ιστορικά εντός αυτής και για κάθε «δικαίωμα» που του αναγνωρίζεται,οφείλει μια αντίστοιχη «υποχρέωση».
Η ελευθερία του P. είναι «φυσική»,μη υποκείμενη σε περιορισμούς και την αξιώνουν όλοι οι άνθρωποι,ως εκ της βιολογικής τους υπόστασης.
Η ελευθερία του B. είναι «πολιτική»,υπόκειται στον έλεγχο της κοινότητας και συνιστά την ανταμοιβή μιας ηθικής επιλογής του ανθρώπου-πολίτη.
Η ελευθερία του P. είναι ηθικά αδιάφορη,συνιστά βιολογικό γεγονός,αναπτύσσεται όπως ένας ζωντανός οργανισμός περιοριζόμενη μόνο από τη φύση. Η σύγκρουση με την κοινότητα των πολιτών αργά ή γρήγορα γίνεται αναπόφευκτη.
Η ελευθερία του B. είναι πολιτικό γεγονός,σε διαρκή αλληλεπίδραση με την πολιτική κοινότητα,συνεχώς υποκείμενο στους περιορισμούς που θέτει ο νόμος,αλλά και η παράδοση!

Φτάνουμε ήδη στο επίμαχο σταυροδρόμι: τι θα συμβεί όταν ο πολίτης απαιτήσει από την κοινότητα ένα «ατομικό δικαίωμα» που προσκρούει στο νομικό της καθεστώς ή στα ήθη και έθιμα που συγκροτούν την παράδοσή της; Στη σύγκρουση που θα ακολουθήσει,ο P. θα σταθεί αναφανδόν στο μέρος του διεκδικητή,ο B. θα σταθμίσει τις επιπτώσεις του αιτήματος στη συνοχή της πολιτικής κοινότητας.

Οι πολιτικοί επίγονοι των δυο στοχαστών,μπορούν εύκολα να εντοπιστούν σήμερα. Από τον Paine αντλεί εμπνευση η ελευθεριακή αριστερά των ‘60s η οποία,μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού,αγκάλιασε τον πολιτικό φιλελευθερισμό ως "φιλελέφτ" εκδοχή του και προσδιόρισε καθοριστικά το περιεχόμενο του σημερινού "liberal".
Από τον Burke ξεκινησε ο συντηρητικός στοχασμος ως αντίδραση στον Μεγάλο Τρόμο της Γαλλικης Επανάστασης,συμπορεύθηκε με τον κλασσικό φιλελευθερισμό ως ανάχωμα στην απειλή του μπολσεβικισμού και θεωρήθηκε ότι μετα την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ είχε ολοκληρώσει την ιστορική του διαδρομή.  Σήμερα ωστόσο,νέα διλήμματα και νέες αναζητήσεις,τον επαναφέρουν στο προσκήνιο.

Ας αναφέρω ενδεικτικά μερικά:
-Πρέπει να υπάρχει περιορισμός στη μετανάστευση; Όχι,απαντούν οι μεν,η ελεύθερη μετακίνηση αποτελεί δικαίωμα κάθε ανθρώπου! Ναι,ισχυρίζονται οι δε,η προστασία των συνόρων και των εθνικών χαρακτηριστικών,είναι αναγκαία!
-Πρέπει να υπάρχει έθνος; Όχι,λένε οι μεν,τα έθνη αποτελούν επινοήσεις που προάγουν την καχυποψία και τις ένοπλες συγκρούσεις! Ναι,αντιπαραβάλλουν οι δε,το έθνος αποτελεί τη στοιχειώδη μορφή της πολιτικής κοινότητας και τον ιστορικό χώρο εντός του οποίου κάθε πολιτική ελυθερία μπορεί να νοηθεί!
-Χρειάζονται οι θρησκείες; Πρέπει να έχουν λόγο στα Πολιτειακά ζητήματα; Όχι φυσικά,θεωρούν οι μεν, οι θρησκείες αποτελούν σκοταδιστικά παράγωγα,η Πολιτεία οφείλει να είναι κοσμική και μόνον! Ναι,αντιπαραθέτουν οι δε,ο Χριστιανισμός-περί αυτού συζητάμε- αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ιστορικής διαμόρφωσης του Δυτικού ανθρώπου,εξελίχθηκε μαζί με την κοινωνία,είναι απαραίτητο να παραμένει διακριτό χαρακτηριστικό της Πολιτείας.
-Μπορεί το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού να καθίσταται απεριόριστο; Μπορεί να υπερβαίνει τα βιολογικά χαρακτηριστικά; Ναι,λένε οι μεν,οι διαχωρισμοί φύλου-χρώματος-θρησκείας-εθνικότητας κοκ είναι τεχνητοί,κάθε άνθρωπος μπορεί να τους απορρίψει και να προσδιορίζεται κατά βούληση,η δε Πολιτεία οφείλει να προσαρμοστεί σε κάθε αντίστοιχο αίτημα.Όχι,λένε οι δε,υπάρχουν όρια στον αυτοπροσδιορισμό,η δε Πολιτεία οφείλει να προνοεί για τη διατήρηση της συνοχής της κοινότητας,μέρος της οποίας αποτελεί και η προστασία της παραδοσιακής οικογένειας.
-Πρέπει να ελέγχεται η εκφορά εκφράσεων αμφίβολης χροιάς,ως δυνάμενη να επιφέρει ανεπίτρεπτους διαχωρισμούς και προκαταλήψεις; Ναι,ισχυρίζονται οι μεν,πρέπει να ελεγχθεί το hate speech ως ύποπτο για την υπόθαλψη ρατσισμού.Όχι,απαντούν οι δε,ο έλεγχος του hate speech αποτελεί πρόφαση για την επιβολή της δικτατορίας του πολιτικά ορθού λόγου.

Τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά,ο κατάλογος είναι φυσικά απεριόριστος. Ωστόσο η αντιδιαστολή είναι σαφής.
Νόμίζω ότι σήμερα,αυτό είναι και το πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Ελλείψει υπαρκτού σοσιαλισμού σοβιετικού τύπου,οι όροι "δεξιός" και "αριστερός",έχουν αποκτήσει μια ευρύτερη διάσταση και εκ των πραγμάτων,υπερβαίνουν τα παραδοσιακά τους όρια.Μερικοί ισχυρίζονται,ότι τα υπερέβησαν τόσο,ώστε να μην έχουν πια ουσιαστική υπόσταση,δεν υπάρχει δεξιά κι αριστερά.
Ιδεολογική αντιπαράθεση όμως υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχουν σκεπτόμενοι άνθρωποι.
Προφανώς και μεταξύ Paine και Burke τα σύνορα δεν είναι ερμητικά κλειστά.Κάποιος μπορεί να βρει σημεία ταύτισης και αντίθεσης και με τους δυο,κατά περίπτωση.

Στην προσωπική μου πορεία πολιτικής διαμόρφωσης,υπήρξα κάποτε εγγύτερα στην αντίληψη του Paine,τώρα αισθάνομαι πιο συμβατός με τον Burke. Δεν ξεχνώ ασφαλώς ότι μιλάμε για στοχαστές του αγγλοσαξονικού κόσμου,συνεπώς στα Ελληνικά πράγματα η επίδρασή τους έχει όρια.Όσα θέτουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Ελληνικής κοινωνίας και του Ελληνικού έθνους (το οποίο,κατά τη γνώμη μου εξακολουθεί να υφίσταται,έστω και διαρκώς μεταλλασσσόμενο).
Κυρίως όμως,όσα-σε προσωπικό επίπεδο-επιβάλλεται να έχει ένας σκεπτόμενος αλλά μη δογματικός παρατηρητής.
Κοινώς,ένας ελεύθερος άνθρωπος!
"Μεγάλη κουβέντα",θα μου πείτε και θα έχετε δίκιο...


6/12/2019

Στην παιδική χαρά

Ο Αμβρόσιος αναπαύεται

στο παγκάκι 

της παιδικής χαράς

έχει τ'αυτί στημένο για ν'ακούσει

η γερασμένη του ακοή 

μήπως τυχόν κι αντιληφθεί

κανένα λόγο βλάσφημο

καμια αλλόκοτη κουβέντα

αταίριαστη

με το ήθος

του ναού των Φαρισαίων.

Το βλέμμα του

θολό πια απ'τα χρόνια

παλεύει κι αυτό

να διακρίνει

κάποιο άσεμνο άγγιγμα

καθώς αγόρια και κορίτσια

παίζουν μαζί-τι φρίκη Θεέ μου-

που ξανακούστηκε

αγόρια και κορίτσια αξεχώριστα

να τρέχουν,να παίζουν

να γελούν.

Να και η Γκρέτα

στο απέναντι παγκάκι

παραφυλάει ν'ακούσει 

τους στίχους

των παιδικών τραγουδιών:

"Η μικρή Ελένη,κάθεται και κλαίει"

γιατί άραγε να κλαίει

επιτρέπεται αυτό;

"Και τότε ρίξαμε τον κλήρο

να δούμε ποιός θα φαγωθεί"

άλλο πάλι και τούτο!

Τόση βία δεν τη χωρά

ο νους της Γκρέτας.

Κι ύστερα

είναι και τα αγγίγματα

κείνο τ'αγόρι

με το ξανθό κοριτσάκι

της ζήτησε άραγε την άδεια

πριν την αγγίξει;

Κι αν όχι

είν'άγγιγμα τούτο αθώο 

ή μήπως παρενόχληση;

Όλα αυτά γενικά 

είναι πολύ δυσάρεστα

για τον Αμβρόσιο 

και την Γκρέτα

που στήσανε καρτέρι

στα παιδιά

για να τους δείξουνε 

πως θα'πρεπε να παίζουν.

Ο Αμβρόσιος

που'χει ξεχάσει

πότε ήτανε παιδί

κι η Γκρέτα

που'χει αρνηθεί

να'ναι παιδί,

τόσο αλλιώτικοι

κι όμως τόσο ταυτόσημοι

στη θλίψη 

που ενώνει

δυο ανθρώπους

που κάψανε νωρίς

της νιότης την κραυγή
τη δίχως ενοχές ελευθερία
της παιδικότητας.


20/8/2019

Ένα άλλο γελαστό απόγευμα

Η ταινία "Ένα γελαστό απόγευμα" είναι μια κινηματογραφική μεταφορά ενός σεναρίου του Φρέντυ Γερμανού. Όσοι δεν έτυχε να την έχουν δει,μάλλον δεν έχει νόημα να συνεχίσουν την ανάγνωση του παρόντος σημειώματος.
Για τους υπόλοιπους θα υπενθυμίσω το βασικό μοτίβο της ταινίας: η Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του "70, ο ήρωας της ταινίας ανένταχτος της αριστεράς,αντικομφορμιστής,επαναστάτης,η σύντροφός  του κόρη μεγαλοαστών,με παρελθόν συνεργασίας με τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ο έρωτας από τη μια,οι "ταξικές διαφορές" από την άλλη,αλλά και κάτι ακόμη βαθύτερο: ο πατέρας του ήρωα,συνεργάτης των Γερμανών στην κατοχή! Μια μελανή σελίδα που θα τον κυνηγάει έστω κι αν δεν είχε ο ίδιος ευθύνη για τις πράξεις του πατέρα του!
Πίσω από το σενάριο,τους λαμπερούς πρωταγωνιστές (Νίκος Κούρκουλος-Μπέττυ Λιβανού) και την ωραία μουσική του Χατζηνάσιου,στο φιλμ ξεδιπλώνεται ολόκληρο το αφήγημα της αριστεράς στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης: οι "καλοί" της κατοχής που "έχασαν την ιστορική τους ευκαιρία" λόγω της συνωμοσίας του κεφαλαίου και των ξένων,που διώχτηκαν και κυνηγήθηκαν μετά τον εμφύλιο και που αναζητούν την ιστορική τους δικαίωση!
Φυσικά η ζωή και η ιστορική αλήθεια,είναι απείρως πολυπλοκότερες οποιωνδήποτε αφηγηματικών σχημάτων,πολύ περισσότερο όσων εντάσσονται στην υπηρεσία της ιδεολογικής αντιπαράθεσης και κατ'ανάγκην εξωραϊζουν επιλεκτικά τη μία πλευρά,δαιμονοποιώντας αντίστοιχα την αντίθετη.
Αλλά το θέμα μου δεν είναι ο σχολιασμός του σεναρίου,ούτε φυσικά η διερεύνηση της εγκυρότητάς του. Υπάρχουν ευτυχώς δεκάδες βιβλία σχετικά με την περίοδο 1941-1974 και στα οποία μπορεί ο οποιοσδήποτε να αναζητήσει πληροφορίες και επιχειρήματα των μεν ή των δε.

Το θέμα που επιθυμώ να αναδείξω είναι ότι η ταινία αυτή,όταν την πρωτοείδα στα δεκατρία μου χρόνια,άσκησε πάνω μου μια ιδιαίτερη γοητεία παρ'όλο που ήμουν αρκετά μικρός για να αντιληφθώ τα πολιτικά της μηνύματα. Αυτά τα αντιλήφθηκα αργότερα και υπήρξαν εξίσου ισχυροί παράγοντες επηρεασμού της εφηβικής μου σκέψης.
Αν με λίγα λόγια υπήρξα ως φοιτητής φίλα προσκείμενος στην αριστερά,αυτό οφείλονταν λιγότερο στη θεωρητική μου κατάρτιση (η οποία ήταν υποτυπώδης) και περισσότερο στη γοητεία του μηνύματος που εξέπεμπε το logo : από εδώ ήταν οι καλοί,οι γοητευτικοί,οι ανεξάρτητοι,οι αντικομφορμιστές,ο Κούρκουλος με τη μοτοσικλέτα του που φοράει ένα μπλου τζην και αγναντεύει το ηλιοβασίλεμμα...Από την άλλη ήταν οι συμβιβασμένοι,τα βουτυρόπαιδα,οι πλούσιοι,οι φλώροι,οι γόνοι των συνεργατών της δικτατορίας και της κατοχής!
Υποσυνείδητα είχα υιοθετήσει το αφήγημα του φιλμ,ήμουν αριστερός χωρίς πολλή σκέψη,επειδή ήταν γοητευτικό!

Νομίζω,στο βαθμό που νομιμοποιούμαι να μιλήσω για τη γενιά μου,ότι συνάντησα πολλούς σαν εμένα στο Πανεπιστήμιο.Παιδιά της μεσαίας τάξης,μεγαλωμένα με το όνειρο να προκόψουν μέσα απ'τα γράμματα,καλλιεργημένα,με ευαισθησίες,με "αστική" ανατροφή και ευγένεια και βέβαια με μια αυθόρμητη συμπάθεια προς την αριστερά ως αφηρημένη εκπρόσωπο του "καλού".
Τα χρόνια πέρασαν,ο καθένας μας πήρε το δικό του δρόμο,αλλά το παραμύθι ήταν πάντοτε εκεί και υποσυνείδητα σαγήνευε.

Για πολλούς λόγους,που έχουν αναλυθεί από πολλούς,στις σημερινές εκλογές εκτιμώ πως η γενιά μου ξεπερνά οριστικά τη γοητεία εκείνου του "γελαστού απογεύματος"! Καθένας για τους δικούς του λόγους κι εγώ προσωπικά εδώ και αρκετά χρόνια,αισθανόμαστε ότι το σενάριο δε μας αφορά.Πολύ περισσότερο,είμαστε βέβαιοι ότι το σενάριο υπήρξε προσχηματικό και βιώσαμε,ο καθένας στο βαθμό που το βίωσε,τα επίχειρα του εξωραϊσμένου παραμυθιού.

Αποχαιρετάμε λοιπόν οριστικά εκείνο το γελαστό απόγευμα,στο όνομα χιλιάδων άλλων απογευμάτων,λιγότερο εξιδανικευμένων. Ίσως τα απογεύματα αυτά να μη διαθέτουν τη γοητεία του Κούρκουλου και της Λιβανού,καθώς λικνίζονταν ερωτικά στην αμμουδιά,αλλά είναι εξίσου όμορφα και το σημαντικότερο: δεν υποκρύπτουν καμία υστεροβουλία,σαν εκείνης της νύχτας που ακολούθησε το απόγευμα του 1979 και κράτησε τα τελευταία πέντε χρόνια!

7/7/2019

Το τελευταίο video club

Στις αρχές της δεκαετίας του ´80, το βίντεο υπήρξε μία νέα οικιακή συσκευή που φιλοδόξησε να μεταφέρει μέρος της μαγείας του σινεμά στο περιβάλλον του σπιτιού. Αναγκαίο logistic του βίντεο,ήταν φυσικά το video club. Δεκάδες τέτοια καταστήματα σε κάθε πόλη παρείχαν την αναγκαία υποστήριξη με τις αντίστοιχες συλλογές ταινιών αρχικά σε κασέτες και στη συνέχεια σε dvd.
Ένας ολόκληρος νέος κύκλος εργασιών ξεκίνησε σε έναν μέχρι τότε παρθένο χώρο και μια αντίστοιχη αγορά αναπτύχθηκε. Η νέα αγορά,αποτέλεσε πεδίο προσοδοθηρίας για εκατοντάδες επαγγελματίες και,όπως συνήθως συμβαίνει και χώρο αντίστοιχου προβληματισμού για κοινωνιολόγους και διανοούμενους εν γένει,οι οποίοι έβλεπαν με ανησυχία το νέο μέσο ως ανταγωνιστή του παραδοσιακού σινεμά και προέβαιναν σε δυσμενείς αναλύσεις για τις συνέπειες της επέκτασης του οικιακού βίντεο (μεταξύ άλλων «αποξένωση», «αποκοπή από το κοινωνικό γίγνεσθαι», «αποβλάκωση από τη χολιγουντιανή βιομηχανία» και λοιπά μηνύματα επικείμενης συμφοράς).
Στο μεταξύ,η τεχνολογική εξέλιξη στο χώρο υπήρξε τέτοια που κανείς δεν είχε διανοηθεί!
Το video γρήγορα υπέκυψε στην τεχνολογική ανωτερότητα του dvd κι εκείνο με τη σειρά του στο blue ray! Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν τα video club σε αντίστοιχες προσαρμογές,δίχως φυσικά να απειλήσουν ποτέ την παράλληλη ύπαρξη του σινεμά!
Σύντομα όμως,η ιλιγγιώδης ανάπτυξη του διαδικτύου οδήγησε σε μη ανατάξιμες εξελίξεις. Η διακίνηση κινηματογραφικών ταινιών κάθε είδους στο διαδίκτυο και,κυρίως,η δυνατότητα οποιουδήποτε χρήστη να «κατεβάσει» και να δει στην οθόνη του υπολογιστή του οποιαδήποτε ταινία,υπονόμευσαν καίρια,όχι το σινεμά (όπως πολλοί φοβήθηκαν),αλλά το video club.Πέρα απ'αυτό,η κουλτούρα οπτικών θεμάτων που έχει διαμορφωθεί με την ευρεία χρήση των υπολογιστών,τα εκατοντάδες ολιγόλεπτα βίντεο,τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης,κατέστησαν τη διαδικασία ενοικίασης/προβολής ενός dvd μάλλον ξεπερασμένη,έχω την αίσθηση. Πρόσφατα επισκέφθηκα μεγάλο πολυκατάστημα και διαπίστωσα ότι ο τομέας των dvd είχε καταργηθεί (προφανώς κανείς πια δεν τα αγοράζει ή τα αγοράζουν τόσο λίγοι ώστε δεν είναι cost effective η συντήρηση ολόκληρου ξεχωριστού section).
Μέσα σε τριανταπέντε περίπου χρόνια,όσο διαρκεί σχεδόν μια γενιά,ο κύκλος εργασιών της αγοράς αυτής έφτασε στο τέλος του!
Τις προάλλες υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας του οριστικού κλεισίματος δύο video club στα οποία υπήρξα πελάτης και συνδρομητής.
Πέρα από την ανθρώπινη πικρία που προκαλεί το τέλος κάθε σχέσης (και η τακτική εμπορική συναλλαγή,είναι μια ανθρώπινη σχέση από τις πιο ουσιαστικές),πέρα από τη θλίψη που νιώθεις για κάθε μαγαζί που «βάζει λουκέτο» όπως για κάθε άνθρωπο που χάνει τη δουλειά του,νομίζω πως πρόκειται κι εδώ για ένα ακόμη εναργές παράδειγμα της «δημιουργικής καταστροφής» (creative destruction, κατά τον όρο του Schumpeter) της οικονομίας της αγοράς. Εκ του μηδενός δημιουργήθηκε από την τεχνολογική εξέλιξη ένας νέος κύκλος εργασιών,μια νέα αγορά που άντεξε τρεις δεκαετίες. Η ίδια η τεχνολογική εξέλιξη που τη δημιούργησε,τώρα την καθιστά περιττή και την εξαφανίζει. Τα video clubs χάνονται,όπως χάθηκαν οι πεταλωτήδες όταν άρχισε η εξάπλωση του αυτοκινήτου,όπως χάθηκαν οι σιδεράδες του μεσαίωνα όταν εξαλείφθηκαν οι ιππότες,όπως σύντομα θα εξαλειφθούν και τα ταχυδρομεία στο σύγχρονο κόσμο των e mails.
Πρόκειται για νομοτελειακή εξέλιξη,οφειλόμενη στην τεχνολογική ανάπτυξη και δεν υπάρχει ούτε τρόπος να ανασταλεί,αλλά ούτε και κανένα λογικό επιχείρημα για να την εμποδίσει η ανθρώπινη κοινωνία. Παλιές δουλειές χάνονται,νέες δημιουργούνται,η διεργασία μεταμόρφωσης των ανθρώπινων κοινωνιών είναι αέναη.
Φυσικά στη διάρκεια αυτών των κύκλων κάποιοι στέκονται τυχεροί,προλαβαίνουν να εργαστούν και να συνταξιοδοτηθούν στην ίδια δουλειά,άλλοι προλαβαίνουν τη μέση του κύκλου και μένουν κατά το ήμισυ επιτυχημένοι,άλλοι -οι ατυχέστεροι- εντάσσονται στον κύκλο στην εποχή κορεσμού του,όταν έχει πάψει η εξάπλωσή του και έχει από καιρό ξεκινήσει η αναπότρεπτη παρακμή που οδηγεί στον τερματισμό. Αλλά δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζει κανείς εκ των προτέρων το στάδιο ανάπτυξης της αγοράς στην οποία αποφασίζει να επιχειρήσει! Το ρίσκο και η αβεβαιότητα,είναι εγγενή χαρακτηριστικά της οικονομίας της αγοράς,όπως και της ανθρώπινης ζωής!

Αποχαιρετώντας λοιπόν τα video club έχω να θυμάμαι δυο τρεις ανθρώπους που εργάστηκαν εκεί. Ο ένας πρόλαβε όλο τον κύκλο και συνταξιοδοτήθηκε,η άλλη εργάστηκε ως υπάλληλος και απολύθηκε τρία χρόνια πριν το οριστικό κλείσιμο του μαγαζιού. Η δεύτερη ασφαλώς υπήρξε συγκριτικά άτυχη. Ο τρίτος ήταν πρώην βοηθός κινηματογραφικών προβολών και το video club υπήρξε το επιτυχημένο προσωπικό του εγχείρημα.
Η ζωή ασφαλώς δεν είναι δίκαιη (οτιδήποτε κι αν σημαίνει αυτό) και οι συνάνθρωποί μας που ατυχούν αξίζουν το σεβασμό και τη συμπαράστασή μας. Η ηθική της αγοράς από μόνη της δεν μπορεί να περιβάλλει το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων,επειδή οι άνθρωποι είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από ο,τι καταναλώνουμε! Το ότι η οικονομία της αγοράς (ο καπιταλισμός) αποτελεί την ορθολογικότερη ως σήμερα διευθέτηση,δε σημαίνει ότι συνιστά κάποιου είδους τέλεια διαδικασία. Οι αστοχίες είναι εγγενείς στις ανθρώπινες πράξεις.

Το σινεμά πάντως διασώζεται σε πείσμα των απαισιόδοξων κοινωνικών αναλυτών,προφανώς επειδή καλύπτει άλλου είδους ανάγκες σε σχέση με το video club. Το σινεμά είναι κάτι πολύ περισσότερο από την προβολή μιας κινηματογραφικής ταινίας σε μία αίθουσα,αλλά περί αυτού ίσως σε κάποιο άλλο σημείωμα.
Η παρούσα ανάρτηση γράφτηκε για να αποχαιρετίσει το video club με το σεβασμό που αξίζει στους ανθρώπους που εργάστηκαν σ'αυτό και με τη γλυκόπικρη αίσθηση που συνοδεύει αναπόφευκτα κάθε αποχωρισμό...

09/6/2019

Επί ασπαλάθων

"τον έδεσαν χειροπόδαρα" μας λέει
"τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλι".

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
Ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος

(Γ.Σεφέρης)

Ο τύραννος είναι πάντοτε απεχθής. Έχει διαπράξει τη μέγιστη ύβρη,να παραχωρήσει στον εαυτό του απεριόριστη εξουσία,γεγονός που συνιστά το θεμέλιο της αυθαίρετης πολιτείας του. Άνθρωπος ο οποίος δεν λογοδοτεί πουθενά,νομοτελειακά μετατρέπεται σε επίγειο θεό. Και ως «θεός» είναι ικανός για οποιαδήποτε πράξη.
Θυμάμαι ωστόσο δυο χαρακτηριστικά στιγμιότυπα της νεώτερης αποκαθήλωσης τυράννων τα οποία αποτύπωσε ο τηλεοπτικός φακός. Μέχρι την εποχή της μηντιακής κυριαρχίας,η τυραννοκτονία ουδέποτε αποτέλεσε μεγάλης κλίμακας δημόσιο θέαμα.
Βλέποντας όμως την εκτέλεση του ζεύγους Τσαουσέσκου και αργότερα,εκείνην του Καντάφι,ήρθα αντιμέτωπος με την ωμή βία του όχλου,με τον ορισμό του λυντσαρίσματος. Εξ αντιδιαστολής,υπό την επίδραση της δημόσιας διαπόμπευσης και των βασανιστηρίων,οι αλλοτινοί τύραννοι μου προκάλεσαν τον οίκτο.
Το πρώην τρομερό ζεύγος Τσαουσέσκου,είχε μετατραπεί σε δυο τρομαγμένα γεροντάκια που εκλιπαρούσαν για έλεος. Κι ο κάποτε υπερφίαλος χασάπης της Λιβύης,ήταν ένα αιμόφυρτο ανθρώπινο λείψανο που ικέτευε να το λυτρώσουν απ το μαρτύριο.

Το ότι η ανθρώπινη φύση είναι ικανή για τη διάπραξη ασύλληπτων ωμότητων,είναι κοινότοπη διαπίστωση. Ενώ η ανάδειξη της ομορφιάς προϋποθέτει χαρίσματα που λίγοι διαθέτουν,ο καθένας μας μπορεί να ασχημονήσει σε βαθμό αποτρόπαιο. Ίσως ενδόμυχα αυτό να οφείλεται και στο γεγονός πως έχουμε εκπαιδευτεί να πιστεύουμε στην έμφυτη κακία του ανθρώπου. «Ένοχος είναι ο άνθρωπος»,μας διαβεβαιώνουν οι ποικιλώνυμοι κατηχητές,ιεροεξεταστές,καθοδηγητές και λοιποί επίδοξοι πάτρωνες της ζωής μας. «Homo homini lupus» διαβεβαιώνει η λατινική γραμματεία.
 «Ένοχος» όταν χαμογελάς,ενώ υπάρχει τόσος πονος τριγύρω, «ηθικά επίμεμπτος» όταν απολαμβάνεις οτιδήποτε,ενώ υπάρχουν συνάνθρωποί σου που υποφέρουν.
Άνθρωπε,είτε ως θύμα του προπατορικού αμαρτήματος (για τους υπέργειους),είτε ως εκφυλισμένος εκπρόσωπος της μπουρζουά κοινωνίας (για τους επίγειους ιεροεξεταστές),το βέβαιο είναι πως κουβαλάς πολλή ενοχή μέσα σου.

Κι όμως!
Το να αποδεχτούμε πως είμαστε όλοι ένοχοι,ειναι εύκολο! Τόσοι προπαγανδιστές μας το υποβάλλουν ως βεβαιότητα!
Μόνο ο Ιησούς όμως και οι μεγάλοι μύστες μετα απ´αυτόν,διατύπωσαν την υπέρτατα τραγική αλήθεια: πως όλοι,είμαστε εξίσου αθώοι!
Ακόμη κι ο επαχθέστερος τύραννος,κρύβει μέσα του τα ίχνη της απωλεσθείσας αθωότητας: ένα μακρινό παιδικό χαμόγελο,μια ξεχασμένη αγκαλιά,ένα αποξηραμένο δάκρυ,ένα αγνάντεμμα στο ηλιοβασίλεμα,ένα σπασμένο ξύλινο στρατιωτάκι,ένα ναυαγισμένο όνειρο...

Κάπου είμαστε όλοι αθώοι.
Η αυθαιρεσία και η τυραννικότητα,ίσως συνιστούν απελπισμένες απόπειρες απάντησης στο μεγάλο μυστήριο της ύπαρξης.
Κι ο οίκτος προς τον εκπεσόντα τύραννο,ίσως να συνιστά την επίγεια αντανάκλαση του θείου οίκτου προς τον εκπεσόντα άγγελο.
Τουλάχιστον για όσους μπορούμε να τον προσφέρουμε...


1/3/2019

Για τις Πρέσπες

Είναι το «έθνος» μια φανταστική επινόηση; Σε κάποιο βαθμό ασφαλώς είναι.

Όπως σε άλλοτε άλλο βαθμό επινοήσεις συνιστούν η «κοινωνική τάξη»,ο «αθλητισμός»,η «μόδα»,η «ομορφιά», ο «έρωτας»,η «ελευθερία», η «επανάσταση»,η «δικαιοσύνη»,η «αξιοπρέπεια»,η «τέχνη» και για να μη μακρηγορούμε,ολόκληρο το πλέγμα των ιδεών και των συμβολισμών πάνω στους οποίους η ανθρωπότητα οικοδομεί πολιτισμό.

Αν όλα τα παραπάνω είναι έννοιες δίχως σημασία,αν αποτελούν το «εποικοδόμημα» των οικονομικών και μόνο σχέσεων,αν η ουσία της ανθρώπινης φύσης είναι ο ηδονοθηρικός ευδαιμονισμός κι αν ο διαλεκτικός υλισμός συνιστά το εγκυρότερο εργαλείο για την προσέγγισή του,τότε ο Μαρξ είχε δίκιο και όλοι είμαστε στο βάθος οπαδοί του,οτιδήποτε κι αν ψηφίζουμε. Σ αυτήν την περίπτωση,η συμφωνία των Πρεσπών δεν έχει ουσιαστική σημασία,όπως δεν έχει ούτε το «Όχι» του ‘40,ούτε η επανάσταση του ‘21: απλές υποσημειώσεις στο φανταστικό «εποικοδόμημα».

Αν όμως «δεν υπάρχουν οικονομικές επιλογές,αλλά μόνο οικονομικά μέσα για την επίτευξη ηθικών επιλογών», αν «ουκ επ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος», αν ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μια πατρίδα,μια οικογένεια,μιαν αγάπη,μια κοινότητα για να προσδιορίζεται σε σχέση μ αυτές κι αν υφίσταται ανθρώπινη «συνείδηση» και «ψυχή»,τότε η πρώτη υπόθεση τίθεται εν αμφιβόλω και οι Πρέσπες πλήττουν καίρια το ηθικό σύμβολο πολλών εξ ημών.

Συνεπώς κάθε επιλογή είναι σεβαστή και εδράζεται πάνω σε συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοπροσδιορισμού.

Ούτε οι μεν είναι προδότες,ούτε οι δε είμαστε φασίστες.

Είμαστε μάλλον εκπρόσωποι δυο αντιτιθέμενων κοσμοθεωριών,που θα συνεχίσουν να αντιτίθενται όσο υπάρχει ανθρωπότητα.