Total Pageviews

Thursday, September 19, 2013

Τοτέμ και ταμπού

Ο τίτλος προέρχεται από το ομώνυμο έργο του Freud. Ο μεγάλος Βιεννέζος ψυχαναλυτής,περιγράφει το ρόλο που έχουν τα τοτέμ στο συλλογικό υποσυνείδητο,ως στοιχεία εκπροσώπησης της ιερότητας.Ταυτόχρονα,κάθε απόπειρα απαξίωσης ενός τοτέμ,θεωρείται από την κοινωνία ηθικά απαγορευμένη,συνιστά δηλαδή ένα ταμπού! Κάθε τοτέμ εξ ορισμού συνοδεύεται από το ταμπού της αμφισβήτησής του.
Σε κάθε κοινωνία και σε κάθε εποχή,υπάρχουν τοτέμ και ταμπού.
Βέβαια,το φαινόμενο είναι πιο συνηθισμένο σε κοινωνίες και εποχές στις οποίες κυριαρχεί η πρόσληψη του κόσμου με όρους υπερφυσικούς παρά επιστημονικούς.
Η επιστημονική σκέψη προάγει την απομαγικοποίηση του κόσμου,ο Λόγος (ratio) συμβάλλει στην έκλειψη της πρόληψης ή τουλάχιστον καθιστά αναγκαία την επιβεβαίωσή της πριν την κάνει αποδεκτή! Θέτει κάθε τοτέμ υπό την κρίση του νοούντος υποκειμένου και αμφισβητεί την άνωθεν επιβολή της "αλήθειάς του".
 Με λίγα λόγια,όσο προχωρά η επιστημονική σκέψη,τόσο υποχωρούν τα τοτέμ και τα ταμπού!
Αυτό δε σημαίνει υποχρεωτικά πως υποχωρεί το θρησκευτικό αίσθημα,τούτο συνιστά μια πιθανή αλλά δευτερεύουσα συνέπεια.
Αυτό που προσβάλλεται αποφασιστικά είναι η δεισιδαιμονία,η πίστη σε μη προσεγγίσιμες από τη λογική έννοιες.
Ακόμη περισσότερο,αναιρείται πλήρως,απονομιμοποιείται ηθικά,κάθε απόπειρα άνωθεν επιβολής τους (από το ιερατείο ή το κράτος).
Και βέβαια,παύουν τα τοτέμ να αποτελούν αντικείμενα δέους,ο άνθρωπος τα φέρνει στα μέτρα του,τα ερευνά με τη λογική του,αποδομεί την εξουσία τους με το χιούμορ του.

Αυτά βέβαια,ισχύουν σε κοινωνίες όπου ιστορικά η αμφισβήτηση της αυθεντίας (του ιερατείου ή της κοσμικής εξουσίας) έχει συντελεστεί.
Στο δυτικό κόσμο δηλαδή,στον οποίο η μεν Μεταρρύθμιση αμφισβήτησε το τοτέμ του Παπικού αλάθητου,ο δε Διαφωτισμός το τοτέμ του ελέω Θεού Βασιλιά/Κυβερνήτη.
Τα δυο πνευματικά κινήματα συνδέονται,δε θα μπορούσε να υπάρξει Διαφωτισμός χωρίς Μεταρρύθμιση και χωρίς τον ουμανισμό της Αναγέννησης που έθεσε τον άνθρωπο στο επίκεντρο του οντολογικού προβληματισμού.
Στην Ελληνική κοινωνία δυστυχώς δε βιώσαμε Μεταρρύθμιση ενώ και ο Διαφωτισμός έμεινε στου δρόμου τα μισά.
Έτσι,δεν προκαλεί κατάπληξη πως,το ισχυρότερο τοτέμ της κοινωνίας μας,με συμβολική ισχύ που διαπερνά οριζόντια όλες τις πολιτικές παρατάξεις και τις εκδηλώσεις κοινωνικής συλλογικότητας (συνδικάτα,σωματεία,σχολεία,σώματα ασφαλείας κλπ),είναι το εκκλησιαστικό ιερατείο!

Στα μαθητικά μου χρόνια,έτυχε να περάσω από το εκκλησιαστικό κατηχητικό.Θυμάμαι κάποια φορά,με αφορμή ένα συνέδριο των μαρτύρων του Ιεχωβά στην πόλη,το κήρυγμα του παπά.Για να ακριβολογώ,δε θυμάμαι επακριβώς τα λόγια,αλλά ανακαλώ με πραγματική ντροπή το αποτέλεσμα: περνώντας απ'τον κινηματογράφο όπου διεξάγονταν το συνέδριο,ως "οργισμένα χριστιανόπουλα" που βλέπαμε τους "εχθρούς της πίστης μας",πετάξαμε ντομάτες στους συνέδρους και φύγαμε τρέχοντας...
Ο λόγος του κατηχητικού,ήταν λόγος μισαλλοδοξίας.Καμία ανοχή στον ετερόδοξο ή στον αγνωστικιστή,παντού ενεδρεύοντες εχθροί που "ζητούν την ψυχή μας",στρατιωτική εγρήγορση και εμβατήρια που μας εμψύχωναν να ριχτούμε "στον αγώνα τον καλό".
Καμία προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου με όρους επιστημονικής αμφιβολίας,παρά μόνο "άνωθεν βεβαιότητες",άρνηση της θεωρίας της εξέλιξης (!),δεισιδαιμονίες,προλήψεις και μίσος για κάθε τι που διέφερε.
Δυστυχώς,αυτή είναι η κυρίαρχη λογική του μηνύματος που εκπέμπει το ιερατείο.
Πλήθος παραδειγμάτων την επιβεβαιώνει: από τον πόλεμο στον "πολιτικό γάμο" ,την εναντίωση "στις αμβλώσεις",την άρνηση φορολόγησης της περιουσίας του,την εμπλοκή σε ζητήματα εθνικιστικών διενέξεων ("Μακεδονικό","Ελληνοτουρκικές σχέσεις",παλαιότερα ζήτημα επανάκτησης της Β.Ηπείρου κ.ο.κ),τη λογοκρισία βιβλίων ή κινηματογραφικών/θεατρικών έργων,τη διαμάχη για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες,την ποικιλότροπη παρέμβαση στην πολιτική ζωή κ.α.

Απέναντι σ'αυτή την πρακτική,η Ελληνική Πολιτεία ακολουθεί πολιτική κατευνασμού ή υποταγής!
Υποδέχεται το "άγιο φως" με τιμές αρχηγού κράτους (!),εξακολουθεί να προβλέπει Συνταγματικά "επικρατούσα θρησκεία" (αντί ανεξιθρησκείας),αποφεύγει κάθε παρέμβαση στην εκκλησιαστική περιουσία (είναι χαρακτηριστικό πως το μισθολόγιο των ιερέων έχει παραμείνει αμείωτο ενώ κάθε άλλη επαγγελματική ομάδα έχει πληγεί απ'την οικονομική κρίση)!

Ο Χ.Γιανναράς,στο βιβλίο "Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα" πρότεινε μια εύλογη εξήγηση για την πολιτική ισχύ του ιερατείου: στη μετεμφυλιακή Ελλάδα,τα εκκλησιαστικά κατηχητικά υπήρξαν το προπαγανδιστικό αντίβαρο στην αριστερά.
Και πράγματι,κατηχητικό και ΚΝΕ μοιάζουν σε επίπεδο οργάνωσης και προπαγάνδας,σα δυο σταγόνες νερό.Αναζητούν και οι δυο το δικό τους Μεσσία,κατακεραυνώνουν και οι δυο υπαρκτούς εχθρούς και κατασκευάζουν ανύπαρκτους,είναι χώροι αδιαλλαξίας,μισαλλοδοξίας και εχθρεύονται πολύ περισσότερο τους "αιρετικούς" από τους "ετερόδοξους"...
Η αριστερά στρατολογούσε μέλη με τις κομματικές νεολαίες της και η δεξιά-ελλείψει οργάνωσης-με τα εκκλησιαστικά κατηχητικά!
Γι'αυτό και παραδοσιακά,το εκκλησιαστικό ιερατείο ήταν πολιτικά προσανατολισμένο στη δεξιά (με αποκορύφωμα την επταετία της δικτατορίας).

Η ερμηνεία του Γιανναρά υπήρξε επαρκής μέχρι να ξεσπάσει η οικονομική κρίση του 2010.
Σήμερα,οι παλιές συμμαχίες έχουν ξεπεραστεί.Νέες αναζητήσεις εν μέσω γενικευμένης κρίσης,έχουν σαρώσει τους παλιούς διαχωρισμούς.Το μόνο που παραμένει άφθαρτο ως προς την ισχύ του,είναι το τοτέμ του ιερατείου.
Γι'αυτό άλλωστε και ο πρώην(?) άθεος αρχηγός του αριστερού ΣΥΡΙΖΑ δε δίστασε πρόσφατα να ασπαστεί το σύμβολο της χριστιανικής πίστης.

Το ιερατείο λοιπόν είναι το μεγάλο μας τοτέμ!
Κανείς δε διανοείται να το αγγίξει -είναι ταμπού!
Ακόμη και άνθρωποι κατά τεκμήριο ανώτατης μόρφωσης,μπροστά στο ιερατείο αποφεύγουν κάθε κριτική!
Και φυσικά,ούτε λόγος για αστεϊσμούς: "δεν παίζουμε με τα θεία".
Πρόσφατα,ανάρτησα σε ιατρική σελίδα ένα βίντεο απροκάλυπτης δεισιδαιμονίας και παιδαριώδους συλλογιστικής: ιερέας προσπαθούσε να πείσει το ποίμνιο για τη "δαιμονική φύση" ενός παιδικού παιχνιδιού! Ο σκοπός της ανάρτησής μου ήταν χιουμοριστικός.Φευ! Πολλοί συναισθάνθηκαν πως κινδυνεύει η θρησκεία από αυτή τη διακωμώδηση!
Πρόκειται για ενδιαφέρουσα διαστροφή της κριτικής αντίληψης: δεν υπονομεύει τη θρησκευτική πίστη η δεισιδαιμονία ή η προκατάληψη,αλλά η διακωμώδησή τους!
Το τοτέμ έχει τόσο ισχυρό ταμπού που "απαγορεύεται" σχεδόν η ενασχόληση με αυτό ως υβριστική!

Προσωπικά,ευθυμώ με κάτι τέτοια.Και ευθυμώ ως χριστιανός και όχι ως αγνωστικιστής.Αλλά χριστιανός που αμφισβητεί,ερευνά.αμφιβάλλει και έχει απόλυτη επίγνωση των ορίων της γνώσης,αλλά και των μορφών της δεισιδαιμονίας.
Το ο'τι αδυνατώ να απαντήσω κάθε μεταφυσικό ερώτημα,δε σημαίνει πως πρέπει να παραδοθώ σε κάθε παιδαριώδη ανοησία!
Όσο θαυμάζω τον πατέρα Φιλόθεο Φάρο και τους αντίστοιχους μορφωμένους ιερείς,όσο σέβομαι τον αγράμματο αλλά μεγαλόθυμο και ανεκτικό παπά του χωριού,άλλο τόσο περιφρονώ τις μισαλλόδοξες ανοησίες ιερέων και επισκόπων που αποπειρώνται να εκφοβίσουν τους ανθρώπους ή να τους στρέψουν σε αλληλοσπαραγμό.

Και φυσικά,δεν πιστεύω σε θεό-τοτέμ,ούτε σε θεό-τιμωρό κι εκδικητή.
Ακόμη κι αν υπάρχει τέτοιος,δε με αφορά,δε μ'ενδιαφέρει.
Μόνο ο θεός της αγάπης και της συγγνώμης απαντά στην υπαρξιακή μου αγωνία.
Αυτόν αναζητώ,μακριά από τοτέμ,υπερβαίνοντας κάθε ταμπού,αληθινά ελεύθερος...

Ή για να χρησιμοποιήσω μια φράση του Meister Eckhart
"προτιμώ την κόλαση με τον Ιησού
παρά τον παράδεισο χωρίς Αυτόν"!

Και φυσικά,σέβομαι το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να έχει το δικό του θεό ή κανέναν θεό...

19/9/2013

ΥΓ Δείτε και το "βλάσφημο βίντεο να ευθυμήσετε
http://youtu.be/0f53yTzp9Vg

No comments:

Post a Comment