Total Pageviews

Tuesday, November 28, 2017

Δυο τύποι δημοκρατίας

«Η δημοκρατία δεν πρεπει να είναι θεσμός που εξισορροπεί συμφέροντα και αποκοιμίζει συνειδήσεις,αλλά ενας εργαλείο επιβολής της θέλησης των πολλών»
(Αλ.Τσίπρας, πρωθυπουργός της Ελλάδας, στο προσωπικό του tweet 25/11/2017)

Η αλήθεια ειναι οτι η δημοκρατία ως μορφή πολιτεύματος χαρακτηρίζεται απο την αρχή της πλειοψηφίας. Η γνώμη των πολλών δίνει τον τόνο,αποτελεί κριτήριο επιλογής των κυβερνητών,καθορίζει την καθημερινότητα και θεωρείται θεσμικά και εθιμικά τεκμήριο καθοριστικό στη λήψη των αποφάσεων σε πλείστους τομείς της καθημερινότητας.
Ωστόσο,όπως κάθε πολίτευμα,ετσι και τα δημοκρατικά διαθέτουν ποιοτικές διαφοροποιήσεις.
Το τεκμήριο ποιοτικής αποτίμησης είναι η στάση τους απέναντι στις μειοψηφίες,αλλά και τα όρια ισχύος της αρχής της πλειοψηφίας.

Στις φιλελεύθερες δημοκρατιες της Δύσης,το άτομο και τα δικαιώματά του,προστατεύονται συνταγματικά,ιστάμενα υπεράνω της αρχής της πλειοψηφίας. Δεν μπορεί δηλαδη,να τεθεί σε δημοψήφισμα η ισχύς ή η αναστολή του δικαιώματος κατοχής ιδιοκτησίας, η ελευθερία έκφρασης,η ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος,η ελεύθερη μετακίνηση,η ελευθερία του επιχειρείν και ενα σωρό ακόμη ατομικα δικαιώματα που συγκροτούν τον πυρήνα του φιλελεύθερου κράτους δικαίου. Η ατομική ιδιοκτησία,θεμέλιο όλων των δικαιωμάτων που συνθέτουν τη χορεία της ατομικής ελευθερίας,θεωρείται απαραβίαστη.
Η διαφύλαξη του πυρήνα των ατομικών δικαιωμάτων πέραν της αρχής της πλειοψηφίας,προστατεύεται από το φιλελεύθερο Σύνταγμα και τη διάκριση των εξουσιών,κυρίως δε την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης.

Υπάρχουν ωστόσο και άλλου τύπου δημοκρατίες,στις οποίες τα παραπάνω δεν είναι διόλου αυτονόητα  και η αρχή της πλειοψηφίας αξιώνει να υποκαταστήσει τόσο τη Συνταγματική προστασία των δικαιωμάτων του ατόμου (και κάθε ομάδας μειοψηφικής,πρωτίστως δε της αντιπολίτευσης),όσο και τη διάκριση των εξουσιών,επιχειρώντας να υποκαταστήσει τη Δικαιοσύνη από το «κοινό περί δικαίου αίσθημα»!

Στις δημοκρατίες αυτές,όπως μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό,η πλειοψηφία επιδιώκει να εκμηδενίσει κάθε θεσμικό περιορισμό της ισχύος της και καθίσταται προοδευτικά αυταρχική έναντι των μειοψηφούσας γνώμης,όπως αυτήν την εκφέρει κάθε αντιπολιτευόμενη ομάδα ή και κάθε μεμονωμένος πολίτης. Τέτοια δημοκρατία,καθίσταται στην πράξη πλειοψηφισμός αυταρχικού τύπου ή αλλιώς «δικτατορία της πλειοψηφίας». Παραδείγματα δημοκρατιών τέτοιου τύπου,είχαμε παλαιότερα στην Αργεντινή του Περόν και σήμερα στη Ρωσία του Πούτιν ενώ,με θλίψη μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη βαθμιαία μετατροπή της Βενεζουέλας από κοινοβουλευτική δημοκρατία σε δικτατορία της πλειοψηφίας και τελικά σε σοσιαλιστικού τύπου αυταρχικό καθεστώς. Προφανώς,αυτής της τελευταίας πολιτικής μετάλλαξης είναι θιασώτης ο πρωθυπουργός της Ελλάδας. Άλλωστε,ουδέποτε έκρυψε την πολιτική του συγγένεια με το καθεστώς Μαδούρο.

Οι ρίζες αυτής της λαϊκίστικης εκτροπής της δημοκρατίας σε πολίτευμα στο οποίο οι πολλοί δυναστεύουν κι οι ολίγοι υπηρετούν,μπορούν να αναζητηθούν στη Γαλλική Επανάσταση και στην περί «γενικής Θελήσεως» θεωρία του Ρουσσώ. Τι άλλο είναι άλλωστε το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» από μια σύγχρονη εκδοχή της volonte generale των ιακωβίνων,που υπήρξε το θεωρητικό υπόβαθρο της συστηματικής εξόντωσης αντιφρονούντων στην guillotine ;

Ο δρόμος της ιακωβίνικου τύπου δημοκρατίας,οδηγεί νομοτελειακά στον αυταρχισμό του απόλυτου μονάρχη. Βρίσκεται δε σε τέλεια αντίθεση με τη δημοκρατία της διάκρισης των εξουσιών και του περιορισμού της ισχύος του ηγεμόνα,τη φιλελεύθερη δημοκρατία που σφυρηλατήθηκε στην Δύση από μια σειρά ιστορικών κατακτήσεων,όπως το διάταγμα των Μεδιολάνων, η Magna Carta, η Μεταρρύθμιση,το έδικτο της Νάντης, η Επιστολή για την Ανεξιθρησκεία του Λοκ, η Αγγλική ένδοξη επανάσταση, η Αμερικανική Ανεξαρτησία και η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ακόμη κι αν κανείς ανιχνεύσει ικανές δόσεις πολιτικής σκοπιμότητας και φιλοσοφικών ευσεβών πόθων σε όλα τα παραπάνω ενδεικτικά στάδια,γεγονός είναι ότι η θεσμική κατοχύρωση της ανεξαρτησίας του ατόμου και της πολιτικής ελευθερίας,υπήρξε μια βαθμιαία ιστορική διεργασία πολλών σταδίων που διαμορφώθηκε σε πολιτική αντίληψη πριν ολοκληρωθεί η σύλληψη της νεώτερης μορφής δημοκρατικού πολιτεύματος.
Κοινώς,τα ατομικά δικαιώματα προηγήθηκαν του καθολικού δικαιώματος ψήφου. Η δημοκρατία,έρχεται να επιβραβεύσει μια πολιτική κατάσταση ελευθερίας,στην οποία η υπεράσπιση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων θεωρείται προϋπόθεση του πολιτεύματος και ίσταται πέραν της εκλογικής διαδικασίας: δεν τίθενται σε ψηφοφορία τα δικαιώματα του ανθρώπου! Τουλάχιστον,όχι στη φιλελεύθερη δημοκρατική Δύση! Το Σύνταγμα της Ελευθερίας,απαγορεύει κάθε σχετική αμφισβήτηση!
Η Ρουσσωική εκδοχή της δημοκρατίας όμως,δεν είναι μια μορφή δημοκρατίας που τίθεται υπό συνταγματικούς περιορισμούς.Είναι αντίθετα,μια επιθετική δημοκρατία,που αμφισβητεί το θεσμικό συνταγματικό πλαίσιο εν ονόματι της λαϊκής βούλησης (ή σωστότερα της "volonte generale") την οποία ο εκάστοτε ηγεμόνας διεκδικεί ως αυθεντικός εκφραστής της. Η αντίληψη αυτή παρουσιάζεται ευφυώς στο πλήθος ως πραγματική πολιτική ελευθερία,αρνούμενη να υπακούσει σε οποιονδήποτε περιορισμό και διεκδικούσα λόγο σε κάθε κοινωνικό πεδίο: ακόμη και στην ιδιωτική σφαίρα του ατόμου! Υπό τέτοιους όρους,η ατομική ιδιοκτησία δεν αποτελεί άβατο για το κράτος,τα ατομικά δικαιώματα οφείλουν να υποτάσσονται στο "γενικό συμφέρον",το κράτος ταυτίζεται με το κόμμα που κυβερνά, η κυβέρνηση παύει να αποτελεί έμμεση εκπρόσωπο της σχετικής πλειοψηφίας οφείλουσα σεβασμό στο σύνολο των πολιτών και μετατρέπεται σε σταυροφόρο της υπέρτατης αλήθειας: "ή εμείς ή αυτοί" (προεκλογική αποστροφή Αλ.Τσίπρα,στις τελευταίες εκλογές)!

Αυτού του τύπου ο αντιφιλελεύθερος πλειοψηφισμός,η αρχή της πλειοψηφίας που απαιτεί να μην υπόκειται σε θεσμικούς περιορισμούς,η ιμπεριαλιστική δημοκρατία του λαϊκισμού,συνιστά το πολιτικό αποτύπωμα της παρούσας κυβέρνησης,όπως ανάγλυφα το περιγράφει σε ποικίλες δημόσιες παρεμβάσεις του ο πρωθυπουργός.

Είναι καιρός,στο βαθμό που η διαπίστωση είναι έγκυρη, να αναλογιστούμε  τα όρια της δημοκρατικής παρέμβασης,την ανάγκη να διαφυλάσσεται η μειοψηφούσα γνώμη,τη σημασία του περιορισμού της ισχύος του ηγεμόνα,την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης ως προϋπόθεση αυτού του περιορισμού, τη βαρύτητα του φιλελεύθερου Συντάγματος στην προστασία των θεμελιωδών πολιτικών ελευθεριών.

Η ελευθερία,είναι σημαντικότερη απ'τη δημοκρατία! Ας μην ταυτίζουμε τις έννοιες,όσο κι αν κάποιοι επιχειρούν να το πράξουν,συσκοτίζοντας και τις δυο. Μόνο μια δημοκρατία που ασκείται υπό φιλελεύθερο Σύνταγμα είναι συμβατή με την ελευθερία. Υπάρχει όμως και η δημοκρατία που χρησιμεύει ως άλλοθι για την επιβολή της ενός ανδρός αρχής κι αυτού του τύπου η δημοκρατία,συνιστά κίνδυνο για την ελευθερία.
Επαφίεται στον αναγνώστη,να αναστοχαστεί τι είδους δημοκρατία διαμορφώνεται σήμερα στη χώρα.
Σε κάθε περίπτωση "η δημοκρατία,όπως κάθε πολίτευμα,θα αξιολογηθεί απ'την ποιότητα των ηγετών της" (Irving Babbitt).


28/11/2017


Tuesday, November 21, 2017

Η γλώσσα ως εργαλείο πολιτικής

"Όταν οι λέξεις χάνουν το νόημά τους,οι άνθρωποι χάνουν την ελευθερία τους"
Ο Hayek στο βιβλίο του "The fatal conceit",επιχειρεί μια εξαιρετικά ελεύθερη απόδοση της ρήσης του Κομφούκιου. Το παραδέχεται,λίγες σελίδες μετά,γράφοντας ότι στα Κινέζικα δεν υπάρχει αντίστοιχη λέξη/ιδεόγραμμα που να αποδίδει τη λέξη "ελευθερία",οπότε η απόδοση της ρήσης είναι μάλλον υπεραπλουστευμένη.
Ανατρέχοντας στα Ανάλεκτα του Κομφούκιου,συναντάμε τη φράση στο 13ο βιβλίο.Οι μεταφραστές έχουν ήδη επισημάνει ότι λέξεις όπως "ελευθερία","επιλογή","άτομο","λόγος","αυτονομία","υποκειμενικό","αντικειμενικό" κλπ. δεν έχουν το αντίστοιχό τους στα κινέζικα ιδεογράμματα.Με αυτή την προειδοποίηση,μεταφράζουν την επίμαχη ρήση ως "όταν τα ονόματα δεν χρησιμοποιούνται σωστά,η γλώσσα δεν χρησιμοποιείται αποτελεσματικά,οι υποθέσεις δεν επιλύονται,η εφαρμογή των νόμων και των ποινών ατονεί και οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι να κάνουν με τους εαυτούς τους"!

Η σημειολογικά φορτισμένη εισαγωγή,είναι αναγκαία προκειμένου να υποψιαστούμε τη βαθύτερη σημασία της ορθολογικής χρήσης των λέξεων και της πιστής απόδοσης του νοήματός τους,όχι για λόγους φιλολογικής διαστροφής ή ακαδημαϊκού φορμαλισμού,αλλά επειδή η γλώσσα αποτελεί μεταξύ άλλων,τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι νοηματοδοτούν τον κόσμο.

Τα τελευταία χρόνια διεθνώς,παρατηρείται μια ολοένα και εντονότερη απόπειρα τυποποίησης της γλώσσας.Οι λέξεις παύουν να θεωρούνται ηθικά ουδέτεροι όροι που περιγράφουν καταστάσεις και πρόσωπα ή αποδίδουν νοήματα. Αντίθετα,οι λέξεις αντιμετωπίζονται ως "πολιτικά υποκείμενα" που παράγουν πολιτικές θέσεις. Κατ'αντιδιαστολή συνεπώς,οι λέξεις "οφείλουν" να μορφοποιηθούν έτσι ώστε να εκφέρουν "πολιτικά ορθά" νοήματα,διαφορετικά εξοστρακίζονται ως "αντιδραστικές".
Δίχως να διαθέτω την κατάρτιση ενός γλωσσολόγου,επιχειρώ να ανιχνεύσω τη δράση του κινήματος της πολιτικής ορθότητας στη χρήση των λέξεων και στην εκφορά του καθημερινού λόγου.

Είναι αναγκαία μια ακόμη παρατήρηση. Παρά τις θαυμαστές της ικανότητες,η γλώσσα -σωστότερα ο προφορικός και γραπτός λόγος- δεν αρκεί για να αποδώσει όλες τις αποχρώσεις της διάθεσης του ανθρώπου που μιλά ή γράφει. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές μεταξύ φίλων,οι οποίοι μπορούν με διάθεση αστεϊσμού να αποκαλούν με υβριστικά επίθετα ο ένας τον άλλον,δίχως να εγείρονται αισθήματα εχθρότητας μεταξύ τους. Αντίστροφα,οι αντίδικοι σε μια δικαστική αίθουσα,μπορούν να εκδηλώνουν απόλυτη αντιπάθεια χρησιμοποιώντας λογιότατες εκφράσεις και χαμηλό τόνο εκφοράς του λόγου. Μπορούμε άνετα να "σφάξουμε με το βαμβάκι" λεκτικά τον οποιονδήποτε,να τον προσβάλλουμε,να τον ειρωνευτούμε,να τον μειώσουμε και να μην έχουμε διόλου παραβιάσει τους όρους του πολιτικά ορθού λεξικού. Αντίστροφα,μπορούμε να λούσουμε με ένα σωρό κοσμητικά επίθετα τον οποιονδήποτε ενώ,την ίδια στιγμή η διάθεσή μας απέναντί του είναι η φιλικότερη δυνατή και το χέρι μας τον αγκαλιάζει για να του προσφέρει κέρασμα. Ο όρος "γλώσσα του σώματος",αποδίδει ακριβώς αυτή την υστέρηση του γραπτού και προφορικού λόγου και την ανάγκη συμπλήρωσής του από χειρονομίες και μορφασμούς,προκειμένου η εκφραστική δυνατότητα του ανθρώπου να ολοκληρωθεί. Προκειμένου να συνεννοηθούμε,είναι αναγκαία η φυσική παρουσία του ενός απέναντι στον άλλον. Η γλώσσα,είναι αξιοθαύμαστο όργανο επικοινωνίας,αλλά ατελές. Όσα της λείπουν,τα αναπληρώνει η ανθρώπινη επαφή.

Όταν λοιπόν αποκαλώ κάποιον "λαθρεπιβάτη" ή "λαθροκυνηγό" ή "λαθρομετανάστη",δεν προβαίνω σε κανενός είδους ηθική κρίση. Περιγράφω απλώς υπαρκτές κατηγορίες ανθρώπων που παραβαίνουν τον νόμο. Η ηθική κρίση μπορεί να γίνει σε δεύτερο χρόνο,όταν γνωστοποιηθούν τα αίτια που οδήγησαν στην παραβίαση του νόμου,αλλά η παραβίαση του νόμου ως αξιολογική κρίση δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.
Εδώ όμως κάνει την εμφάνισή της η πολιτική ορθότητα η οποία ενίσταται στη χρήση του όρου "λαθρομετανάστης" με το επιχείρημα ότι ο όρος υποβιβάζει ηθικά τον άνθρωπο και το συμπλήρωμα-σύνθημα "δεν υπάρχουν λαθραίοι άνθρωποι,υπάρχουν λαθραίες πολιτικές"!
Δυο άμεσες παρατηρήσεις είναι προφανείς.
Η πρώτη είναι ότι η πολιτική ορθότητα έχει επιλεκτική "ευαισθησία". Επιλέγει ποιες λέξεις με πρώτο συνθετικό το "λάθρο" είναι αποδεκτές και ποιες καταδικαστέες.
Η δεύτερη παρατήρηση,άμεση συνέπεια της προηγούμενης,είναι ότι η πολιτική ορθότητα εξυπηρετεί συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους αφελή πουριτανισμό που επιχειρεί να εξαγνίσει τη γλώσσα αφαιρώντας της στοιχεία "αρνητικής" χροιάς. Είναι αντίθετα,ένας απολύτως συνεπής στη στράτευσή του,μηχανισμός χειραγώγησης της γλώσσας.

Η επιβολή του όρου "μετανάστης" στη συζήτηση περί λαθρομετανάστευσης δρα ενισχυτικά προς την αποδοχή και υπονομευτικά προς την παρεμπόδισή της. Ένας μετανάστης,είναι εξ ορισμού υπεράνω πάσης υποψίας,συνεπώς κάθε δισταγμός προς την υποδοχή του,εύκολα μπορεί να στηλιτευθεί ως δείγμα μισαλλοδοξίας ή ρατσισμού.
Η γλώσσα στερήθηκε μιας "ηθικά μεμπτής" λέξης,όχι για να γίνει αθωότερη,αλλά για να αποτελέσει εργαλείο ηθικής απομείωσης όσων έχουν αντίθετη θεώρηση. Απαγορεύσαμε τον όρο "λαθρομετανάστης" για να μπορούμε να στηλιτεύουμε ως "ρατσιστές" όσους αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το φαινόμενο!
Προφανώς η εξέλιξη εξυπηρετεί την πολιτική αντίληψη περί "ανοιχτών συνόρων",που βρίσκει θιασώτες κυρίως στην ριζοσπαστική αριστερά,αλλά και σε τμήμα του φιλελεύθερου χώρου.
Η πολιτική ορθότητα,αποτέλεσε τον δούρειο ίππο δια του οποίου μια συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη επιβλήθηκε.
Όχι ως "ορθολογική",αλλά ως "ηθική" επιλογή!
Η πολιτική ορθότητα χωρίζει τις λέξεις σε καλές και κακές,αδιαφορεί για το πεδίο εκφοράς τους και εξυπηρετεί την ατζέντα της ριζοσπαστικής αριστεράς.

Ο γλωσσικός ιμπεριαλισμός της πολιτικής ορθότητας,έχει άμεση συνέπεια στο πολιτικό πεδίο.
Όποιος επιβάλλει το λεξιλόγιό του,επιβάλλει και τους συμβολισμούς του.Επιβάλλεται στο επίπεδο των συμβόλων και των φαντασιώσεων,πεδία στα οποία ο ορθολογισμός ελάχιστη επίδραση μπορεί να έχει, αποφασιστικά ωστόσο πεδία στη διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς και των πολιτικών επιλογών.
Αν η ανάλυσή μου είναι σωστή,η ριζοσπαστική αριστερά έχει επιβληθεί στο φαντασιακό επίπεδο της κοινωνίας χάρις στη εργαλειακή χρήση της γλώσσας και την επιβολή συγκεκριμένων εκφραστικών σχημάτων. Η υποκατάσταση της πολιτικής από τη συνθηματολογία,η υπονόμευση του ορθολογισμού από τις αμιγώς συναισθηματικές επιλογές,η πρόκριση της αφελούς λεξιπλασίας έναντι των πρακτικών λύσεων,δεν θα ήταν δυνατά δίχως μια προηγηθείσα επιβολή του "πολιτικά κατάλληλου" λεξικού.
Υπό την έννοια αυτή,ο εξοβελισμός της πολιτικής ορθότητας από τη γλώσσα,είναι μια αναγκαία προϋπόθεση απελευθέρωσης της κοινωνίας,από την άλω του ριζοσπαστικού πουριτανισμού που την περιβάλλει. Η πολιτική ορθότητα είναι το όχημα ενός υπόρρητου εν εξελίξει ολοκληρωτισμού. Το αν θα επιβληθεί οριστικά,εξαρτάται από τη δική μας στάση.


21/11/2017