Total Pageviews

Monday, August 27, 2012

Περί απολύσεων


(Το παρακάτω κείμενο ασχολείται με ένα δύσκολο ζήτημα και η θέση που παίρνει είναι σαφής,δίχως "ναι μεν αλλά".Προτιμώ τις καθαρές επιλογές-με την πιθανότητα αυτές να αποδειχθούν εσφαλμένες μελλοντικά-από την τήρηση ισορροπιών που χαϊδεύουν αντί να επιλύουν τα προβλήματα).



Είναι σαφές,για όσους τουλάχιστον δεν αυταπατώνται,πως στην Ελλάδα κάθε συζήτηση για απολύσεις στο Δημόσιο θεωρείται ταμπού.
Το δικαίωμα στην εργασία, ενώ στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας είναι δυνητική προοπτική,στο δημόσιο θεωρείται αδιαπραγμάτευτη κατάκτηση.
Το ζήτημα χρήζει περαιτέρω διευκρινήσεων.

Πώς ορίζει κάποιος την εργασία?
Μια πρώτη ερμηνεία-ατομοκεντρική- είναι πως «εργασία είναι μια δραστηριότητα την οποία ασκεί κανείς προς βιοπορισμό».
Ο ορισμός είναι σωστός και θα ήταν πιο ολοκληρωμένος αν μιλούσε για «δραστηριότητα την οποία κατ’ανάγκη ασκεί κάποιος».
Είναι σαφές πως,ελλείψει βιοποριστικού άγχους,δεν υπάρχει κίνητρο εργασίας.
Αν το άτομο έχει για οποιουσδήποτε λόγους εξασφαλισμένο εισόδημα (π.χ έχει κληρονομήσει περιουσία ή διαθέτει προσόδους από παροχές τρίτων),δεν έχει ανάγκη να εργαστεί.
Διατηρεί το δικαίωμα της εργασίας,αλλά ταυτόχρονα έχει και την πολυτέλεια να επιλέξει εργασία της αρεσκείας του.
Αυτή η πολυτέλεια ασφαλώς δεν ισχύει για τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζόμενων.
Γι’αυτούς,εργασία σημαίνει κάποιου βαθμού «καταναγκασμό» και είναι λογικό,αφού το θεμελιώδες κίνητρο της εργασίας είναι η βιοποριστική ανάγκη.
Ο καταναγκασμός και τα σύμφυτα με αυτόν χαρακτηριστικά,ο μόχθος,το υποχρεωτικό ωράριο,οι υπερβάσεις ενίοτε του ωραρίου,η συμβατική συμπεριφορά,οι παραχωρήσεις που απαιτεί η συνεργασία με τρίτους και η παρουσία προιστάμενου,η τήρηση αυστηρών κανόνων,η σωματική και ψυχική κόπωση που επιφέρει ο κάματος,όλα αυτά είναι φυσικό να συνοδεύουν την εργασία και να την καθιστούν μια κατά κανόνα δυσάρεστη για τον εργαζόμενο δραστηριότητα.
Ο όρος «δουλειά» άλλωστε,είναι παράγωγο της αρχαίας δουλείας και αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο.
Κατά καιρούς,υπήρξαν θεωρητικές παρεμβάσεις για την αλλαγή της φύσης της εργασίας προς μια
 « δημιουργικότερη» ή «ανθρωποκεντρικότερη» κατεύθυνση.
Υποστηρίχθηκε-κυρίως από σοσιαλιστές θεωρητικούς-πως αν άλλαζαν οι όροι της εργασίας,αν οι εργάτες γίνονταν ταυτόχρονα και κύριοι της δουλειάς τους ελέγχοντας τους όρους παραγωγής,αν δίνονταν στην παραγωγή μια κατεύθυνση πιο «λελογισμένη»,τότε η δουλειά θα μετατρέπονταν σε μια ευχάριστη δραστηριότητα την οποία όλοι θα επιτελούσαν αγόγγυστα.Οι άνθρωποι θα δούλευαν «τόσο όσο χρειάζεται»(?) για να παράξουν «όσο είναι αναγκαίο»(?) και στη συνέχεια,χαρούμενοι που ολοκλήρωσαν την κοινωνική τους υποχρέωση,θα αφιερώνονταν σε δραστηριότητες δημιουργικού ελεύθερου χρόνου...
Περιττεύει να αναλύσουμε το αδιέξοδο αυτών των θωριών και πώς αυτές μεταφράστηκαν εμπράκτως από τα ανα τον κόσμο σοσιαλιστικά καθεστώτα.
Η εργασία λοιπόν είναι μόχθος,είναι μια δραστηριότητα που ασκεί το άτομο επειδή αναγκάζεται για λόγους βιοπορισμού.Η εργασία,δεν μπορεί ποτέ να είναι χαρούμενη,αγόγγυστη,χαλαρή δραστηριότητα.

Μια δεύτερη ερμηνεία της εργασίας-κοινωνιοκεντρική-είναι πως πρόκειται για μια «δραστηριότητα την οποία ασκούν τα άτομα για λόγους βιοπορισμού,εξυπηρετώντας κάποιες ανάγκες του κοινωνικού συνόλου».
Η ερμηνεία αυτή,συμπληρώνει την πρώτη και ολοκληρώνει την αντίληψη περί εργασίας: ναι μεν αναγκαία βιοποριστική δραστηριότητα,αλλά ταυτόχρονα κοινωνικά χρήσιμη,δηλαδή καλύπτουσα υπαρκτές ανάγκες των άλλων ατόμων.
Ο Milton Friedman στο «Free to chose»,γράφει σωστά πως «το ζητούμενο δεν είναι να έχει κανείς δουλειά,αλλά να έχει παραγωγική δουλειά: αλλιώς,είναι πολύ εύκολο να πληρώνουμε έναν άνθρωπο για να ανοίγει τρύπες και έναν άλλο για να τις κλείνει»! (τέτοιες δουλειές,μπορεί κανείς να βρει άφθονες στο ελληνικό δημόσιο...)
Είναι περίεργο πως την κοινωνική αυτή αναφορά της εργασίας,τείνουν να λησμονούν συχνά οι σοσιαλιστές!
Οι τελευταίοι,ενδίδουν συχνά σε μια ιδιοκτησιακού τύπου αντίληψη περί εργασίας,σύμφωνα με την οποία «η εργασία καθενός είναι αναφαίρετο δικαίωμά του και κανείς δεν μπορεί να του την πάρει»!
Εξ ού και η απόλυτη αντίθεση των σοσιαλιστών στις απολύσεις!
Οι απολύσεις στον ιδιωτικό τομέα οφείλονται-σύμφωνα με αυτή την αντίληψη-στην «απληστία των εργοδοτών που προτιμούν να απολύσουν ανθρώπους παρά να μειωθούν τα κέρδη τους».Το γεγονός πως η κερδοφορία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδια την ύπαρξη της επιχείρησης και όσων εργάζονται εκεί,δε φαίνεται να τους απασχολεί.Ούτε το γεγονός πως είναι προτιμότερη η μείωση του προσωπικού από το κλείσιμο της επιχείρησης.Η άκαμπτη λογική των αριθμών (καλύτερα μερικοί απολυμένοι,παρά όλοι άνεργοι) παραβλέπεται εν ονόματι μιας υπερβατικής συναδελφικότητας (όλοι ή κανένας) την οποία όμως δεν υποστηρίζουν τα οικονομικά δεδομένα!
Κανέναν επίσης δε φαίνεται να απασχολούν οι συνέπειες της απαγόρευσης των απολύσεων.
Αλλά εδώ,έχουμε απτό παράδειγμα ενώπιόν μας,την εκλαμπρότητα του Ελληνικού Δημοσίου: το ιερατείο εντός του οποίου οι απολύσεις απαγορεύονται εδώ και δεκαετίες.Ας σταχυολογήσουμε τις συνέπειες αυτής της πολιτικής:
-ανύπαρκτη παραγωγικότητα (ελλείψει κινήτρου)
-αγένεια (ελλείψει επιπτώσεων)
-διαφθορά (χάρις στην αυτοτροφοδοτούμενη γραφειοκρατία αλλά και στην έλλειψη διοικητικού ελέγχου και ποινών)
-ιδιοκτησιακή αντίληψη της εργασίας: οι υπάλληλοι δεν θεωρούν δουλειά τους την εξυπηρέτηση των πολιτών,αλλά το αντίστροφο.Εκτιμούν πως είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους να πληρώνονται ακόμη κι αν δεν έχουν αντικείμενο! Είναι τόσο εμπεδωμένη αυτή η αντίληψη στη συνδικαλιστική τους συνείδηση,ώστε δε διστάζουν να κάνουν κατάληψη στο χώρο «τους» προκειμένου να διεκδικήσουν τα οποιαδήποτε αιτήματα.Το γεγονός πως ό’τι θεωρούν χώρο «τους», τους έχει εκχωρηθεί από την κοινωνία,δεν τίθεται καν προς συζήτηση.Δεν το υπενθυμίζουν ούτε καν οι σοσιαλιστές εξ αυτών (δηλ.η πλειοψηφία)!
Ασφαλώς υπάρχουν οι εξαιρέσεις.Μόνο που είναι ελάχιστες και πνίγονται μπροστά στην επελαύνουσα αγένεια και στην αντικοινωνική πρακτική των λογής εργατοπατέρων.

Συμβαίνει λοιπόν,στην Ελλάδα της κρίσης,το εξής παράδοξο:
Οι ιδιωτικοί υπάλληλοι,κατά κανόνα ευγενείς,συνεπείς και παραγωγικά εργαζόμενοι,εξωθούνται στην ανεργία λόγω της φοροεπιδρομής που έχει εξαπολύσει η πολιτεία ενώ,οι δημόσιοι υπάλληλοι,κατά κανόνα αντιπαραγωγικά απασχολούμενοι,παραμένουν οχυρωμένοι πίσω από την απαγόρευση των απολύσεων.
Ο ιδιωτικός τομέας αφαιμάσσεται φορολογικά,προκειμένου να συντηρεί τον υπερτροφικό,αντιπαραγωγικό,ενίοτε διεφθαρμένο δημόσιο,η μόνη δουλειά του οποίου είναι η «παροχή υπηρεσιών»! Περιττεύει να αναλύσουμε την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών,καθώς και το γεγονός πως πολλές απ’αυτές τις υπηρεσίες τις γέννησε η ίδια η κρατική γραφειοκρατία...
Καταργείται λοιπόν έμπρακτα η ισονομία,αφού κάποιοι εργαζόμενοι υφίστανται το άχθος της απόλυσης ενώ,κάποιοι άλλοι είναι προστατευμένοι απ'αυτή την προοπτική.
Επιπλέον,η προοπτική οικονομικής ανάκαμψης,παραμένει αβέβαιη όσο επιμένει η Ελληνική Πολιτεία να συντηρεί δημόσιους φορείς άνευ αντικειμένου (ή με μοναδικό αντικείμενο την...αμοιβή όσων απασχολούνται σ'αυτές) ή άλλους οι οποίοι λειτουργούν παράγοντας ελλείμματα (τα οποία φυσικά μετακυλίονται δια των φόρων στην κοινωνία).
'Εχει υποστηριχθεί από φιλελεύθερους αναλυτές (Ανδριανόπουλος,Παπανδρόπουλος) πως,το κόστος συντήρησης μιας θέσης εργασίας στο ελληνικό δημόσιο,απαιτεί-λόγω φόρων- τη θυσία τριών θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.Ακόμη κι αν η αναλογία είναι ένα προς ενάμισυ,το παράλογο αυτής της οικονομικής επιλογής είναι προφανές.

Το δίλημμα λοιπόν που υπάρχει ενώπιόν μας είναι η επιλογή ανάμεσα σε μια δυσάρεστη προοπτική (απολύσεις στο δημόσιο) ή σε μια δυνητικά καταστροφική πολιτική (συντήρηση αντιπαραγωγικών δημόσιων οργανισμών).
Η άτεγκτη λογική της οικονομίας,καθιστά τις απολύσεις στο δημόσιο,αναπόφευκτες.

Για την προστασία των απολυμένων,υπάρχουν προτάσεις,με πιο ολοκληρωμένη-θεωρώ-αυτή της "Δράσης": για τρία χρόνια αποζημίωσή τους με το 70% των τακτικών τους αποδοχών.
Σήμερα,η αντίστοιχη προνοιακή επιδότηση απ'τον ΟΑΕΔ για τους άνεργους ιδιωτικούς υπαλλήλους είναι δωδεκάμηνη και πολύ μικρότερου ύψους.
Το πρόβλημα της ανεργίας λύνεται μόνο με παραγωγικές επενδύσεις.
Για να υπάρξουν τέτοιες,είναι απαραίτητες οι φορολογικές ελαφρύνσεις,τις οποίες όμως αυτή τη στιγμή εμποδίζουν οι ανάγκες μισθοδοσίας του υπερτροφικού δημοσίου.

Πρέπει επίσης να ομολογήσουμε πως κάποιου βαθμού ανεργία είναι αναπόφευκτη σε κοινωνίες ελεύθερου οικονομικού ανταγωνισμού,στις οποίες οι προτιμήσεις των καταναλωτών-άρα και οι αποδοχές των επιχειρήσεων-υπόκεινται σε διαρκείς διακυμάνσεις.
Το ζητούμενο είναι η ανεργία να διατηρείται σε χαμηλά ποσοστά και να μην αποκτά χαρακτηριστικά χρονιότητας.Επιπλέον,η επιδότηση των ανέργων για εύλογο (12μηνο/24μηνο) διάστημα προσαρμογής είναι κοινωνικά αναγκαία (και οικονομικά εφικτή για τις περισσότερες κοινωνίες).

Σε μια ιδεατή κοινωνία,οι άνθρωποι δε θα χρειάζεται να εργάζονται,ανεργία δε θα υπάρχει,όλοι θα απολαμβάνουμε συνθήκες επίγειου παράδεισου μέσω ενός μαγικού τρόπου αέναης παραγωγής πλούτου άνευ εργασίας.
Τέτοιες κοινωνίες ιστορικά δοκιμάστηκαν: παρήγαγαν ανέχεια και πολιτικό ολοκληρωτισμό.
Όταν το ΚΚΕ κραυγάζει για το "δικαίωμα στη δουλειά", αποκρύπτει το γεγονός πως η ανεργία στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού υπήρξε μη καταγεγραμμένη διότι ήταν απλά...παράνομη!
Όποιος δήλωνε "άνεργος",θεωρούνταν αυτόματα "υπονομευτής" και υφίστατο τις γνωστές συνέπειες (εκτόπιση,καταναγκαστική εργασία κ.ο.κ).
Έτσι "έλυσε" το πρόβλημα της ανεργίας ο σοσιαλισμός: κηρύσσοντάς την ανύπαρκτη!

Επειδή όμως δε ζούμε σε παραδείσιες συνθήκες είμαστε υποχρεωμένοι να λαμβάνουμε υπ'όψιν τα μαθήματα της εμπειρίας.Ένα από αυτά,είναι πως μόνο στον καπιταλισμό είναι δυνατή η έλλογη οικονομική συμπεριφορά και η παραγωγή πλούτου.
Οι απολύσεις είναι μια δυσάρεστη αλλά αναγκαία συνθήκη για τη λειτουργία της αγοράς με όρους οικονομικού ορθολογισμού.
Είναι ευκταίο και κοινωνικά επιθυμητό να περιορίζουμε τις συνέπειές τους βραχυπρόθεσμα (επίδομα ανεργίας),αλλά είναι αδύνατον να τις εξαλείψουμε.

Ακόμη και η τελευταία σοσιαλιστική νησίδα της Ευρώπης-το Ελληνικό δημόσιο-αρχίζει να το αντιλαμβάνεται...

27/8/2012

Thursday, August 23, 2012

Ο λαθρέμπορος

"Ένας εχθρός του λαού,δεν είναι μόνο αυτός που διαπράττει δολιοφθορά,αλλά κι εκείνος που αμφισβητεί την ορθότητα της γνώμης που χαράζει το Κόμμα"
                                                                                    (Λαβρέντι Μπέρια,αρχηγός NKVD,1937)

"O κύριος Πρόεδρος,διαβεβαίωσε στη συνέντευξη τύπου,πως οι πληρωμές διεξάγονται κανονικά και ουδέν πρόβλημα υπάρχει!Προειδοποίησε δε,πως οι τυχόν ολίγοι επίορκοι παραβάτες,θα τιμωρηθούν αμείλικτα..."
                      (εφημερίδες και blogs,Ελλάδα 2012)



Το κινητό χτύπησε ξαφνικά!
Η φωνή διαστακτικά ευγενική: "ξέρετε,συγγνώμη,αλλά έμαθα πως μπορεί να παρακαμφθεί το σύστημα...με το αζημίωτο φυσικά"!

Το ραντεβού κλείστηκε αργά το απόγευμα.
Η ρετσέτα ήταν έτοιμη,εκτυπωμένη και διπλωμένη στο ντοσιέ για καμουφλάζ.
Ξεκλείδωσε βιαστικά και μπήκε.
Ενστικτωδώς,άνοιξε τα παντζούρια και ανοιγόκλεισε το φως.Υποσυνείδητα,απολάμβανε το συνωμοτικό σκηνικό!

Το κουδούνι διέκοψε τη σύντομη,εκνευριστική αναμονή.
Σε λίγο,το "πράμα" πέρναγε από τον ένα στον άλλο.
Δυο τσαλακωμένα δεκάευρα χώθηκαν στην πίσω τσέπη.Αστείο ποσό για ένα λαθρέμπορο,αλλά οι εποχές ήταν δύσκολες! Άλλωστε,μόλις άρχιζε τη σταδιοδρομία του,είχε καιρό...
Είχε ετοιμάσει και παραστατικό,για το φόβο των Ιουδαίων.Το υπέγραψε ο ίδιος,με το αριστερό...

"Συγγνώμη που σας κουβάλησα γι'αυτό,αλλά να με το θάρρος που σας έχω και επειδή άκουσα πως γίνεται κι έτσι..."
Μα φυσικά,γίνεται κι έτσι!
Για την ακρίβεια,μόνο έτσι γίνεται,χρόνια τώρα!
Κανείς δε θέλει καθαρές εξηγήσεις,κανείς δεν ψάχνει έντιμες συναλλαγές.Θαρρείς και μια ολόκληρη κοινωνία μισεί την ειλικρίνεια! Πόσο μάλλον που το κλίμα έχει αρρωστήσει με τόσους "σαμποτέρ","εχθρούς του λαού","κερδοσκόπους" τριγύρω,όπως καταγγέλουν καθημερινά οι γνωρίζοντες!

Δεν της απάντησε καν.
Το βλέμμα του τη συνόδευσε ανέκφραστα στην έξοδο.
Τα τελευταία χρόνια,το βλέμμα του ολοένα και άδειαζε.Τα οράματα που λαμπύριζαν στα φοιτητικά του χρόνια,τα όνειρα της νιότης,τα αφελή σχέδια της αθωότητας,είχαν όλα ναυαγήσει!
Στη θέση των αλλοτινών του ματιών,δυο δίδυμες μαύρες χοάνες κατάπιναν κάθε απόχρωση συμπόνιας.

Για λίγο έμεινε μόνος.
Κλείδωσε απότομα τα παντζούρια και βγήκε σαν κυνηγημένο αγρίμι απ'το γραφείο,έτσι όπως συνήθιζε να φεύγει τον τελευταίο καιρό.
Κοντοστάθηκε στην εξώπορτα και κοίταξε ανήσυχα τριγύρω:κανείς!
Τα κατάφερε πάλι!
Με το ίδιο αίσθημα αδειοσύνης,ανέβηκε στη μηχανή κι έβαλε μπρος.

Έπεφτε η νύχτα...

23/8/2012

Monday, August 20, 2012

Ο Murphy στο ιατρείο

1) Υπάρχει-σπάνια-κάποιος ασθενής που σε σέβεται.Φρόντισε να μην τον χάσεις!
2) Πριν νιώσεις οίκτο για κάποιον που σου φαίνεται δυστυχής, ρίξε μια ματιά στους λογαριασμούς του μήνα.
3) Κάνεις επάγγελμα/ζητάς αμοιβή.Κάνεις λειτούργημα/ζητάς αντίδωρο!
4) "Ο Έλληνας για να σε σεβαστεί πρέπει να σε πληρώσει" (ρήση παλαιού ιατρού)!
5) Οι περισσότεροι αδιαφορούν για ερμηνείες.Θέλουν απλώς να κάνουν τη δουλειά τους,δωρεάν κατά προτίμηση!
6) Ο Έλληνας προτιμά να νιώσει πως σε υποχρεώνει ("πάρε γιατρέ έναν καφέ"),παρά να νιώσει πως του επιβάλλεσαι ("είκοσι ευρώ με απόδειξη").
7) Ο ασθενής που πληρώνει βρίσκει πάντα ραντεβού!
8) Φυλάξου από τον άγνωστο που "είδε φως και μπήκε" για δωρεάν-φυσικά-εξυπηρέτηση.
9) Κανείς δε σε βλέπει σαν γραμματέα,αν εσύ δεν του έχεις δώσει το δικαίωμα.
10) Μην ξεχνάς να λες "όχι"! Είναι μια λέξη καθ'όλα νόμιμη,σε γλιτώνει από μπελάδες και σου προσδίδει κύρος!
11) Η "συναδελφική αλληλεγγύη" είναι πρωτεύουσα της χαμένης Ατλαντίδας.
12) Δε φταίει ο φαρμακοποιός που δίνει φάρμακα.Φταις εσύ που τα γράφεις μετά!
14) Το (1) ισχύει και για κάποιους φαρμακοποιούς.
13) Στο χώρο σου είσαι απόλυτος άρχοντας ή δεν είσαι τίποτα!
15) Για να ισχύει αυτό,είναι αναγκαίο να αποπέμπεις τους ασχημονούντες: μην ανησυχείς,είναι ανεξάντλητοι...
16) Όλοι μας έχουμε μετανιώσει για περιπτώσεις που εξετάσαμε δωρεάν.Η αμοιβή περιορίζει την ηθική απογοήτευση.
17) Όλοι μας έχουμε φάει δούλεμα από "καημένους ασθενείς".Με τα χρόνια, είναι απαραίτητο αυτό να περιορίζεται.
18) Γι'αυτό είναι πάντοτε προτιμότερο να προπληρώνεσαι αδρά...
19) Δωρεάν επίσκεψη κατ'οίκον ισοδυναμεί με αυτοκτονία! Αν ποτέ σου συμβεί,φρόντισε να εκδικηθείς (υπάρχουν τρόποι)!
20) Στήσιμο σε ραντεβού ισοδυναμεί με τάκλιν με τις τάπες: κόκκινη κάρτα στον "ασθενή" (κατά προτίμηση δια παντός)!
21) Υπάρχει πάντοτε κάποιος "ασθενής" που νομίζει πως θα σε κοροϊδέψει.Ενίοτε το καταφέρνει.Δες ξανά το (19).
22) "Ο ΕΟΠΥΥ είναι φίλος μας" (Νέστωρ Μάτσας)!
23) "Ο ΙΣΑ μας φροντίζει" (Δήμος Σταρένιος)!
24) "Η Ιατρική είναι λειτούργημα" (Βαρώνος Μυγχάουζεν, συνδικαλιστές ΕΣΥ)!
25) "Οι γιατροί βγάζουν λεφτά".Μπορεί να το πιστεύουν οι άλλοι,αλλά εσύ δεν είσαι τόσο ηλίθιος...
26) "Γιατρός έγινες? Καλά ρε παιδιά γιατί δε ρωτάτε"?

20/8/2012

Friday, August 17, 2012

Η "διαλεκτική" του τρόμου

Η κυβέρνηση της Αυστραλίας,υιοθέτησε πρόσφατα,στα πλαίσια της αντικαπνιστικής πολιτικής,μια ενδιαφέρουσα πρακτική: στο εξής όλα τα πακέτα τσιγάρων θα "διακοσμούνται" με αποκρουστικές εικόνες των παθήσεων με τις οποίες έχει συνδεθεί το κάπνισμα.
Εικάζεται πως μ'αυτόν τον τρόπο,την καλλιέργεια αποστροφής,την επίκληση του τρόμου του θανάτου,θα περιοριστεί το κάπνισμα στη χώρα.

Το κάπνισμα αναμφίβολα βλάπτει σοβαρά την υγεία.Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από τα δεδομένα εκατοντάδων επιστημονικών μελετών όπου η στατιστική ανάλυση αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας,αυξημένη συσχέτιση του καπνίσματος με ασθένειες δυνητικά θανατηφόρες.Επιπλέον έχει σαφώς τεκμηριωθεί-πάλι με στατιστικές μελέτες-η σύνδεση του καπνίσματος με μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης.
Το κάπνισμα λοιπόν προκαλεί νόσους,βλάπτει την υγεία και επιφέρει πρόωρο θάνατο.
Είναι ένα γεγονός που τεκμηριώνεται από την επιστημονική παρατήρηση και τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων.
Ουδείς το αμφισβητεί,ούτε καν οι καπνιστές.

Ταυτόχρονα,το κάπνισμα αποτελεί μια βλαβερή μεν,ευχάριστη δε συνήθεια,μια έξη! Αυτό δεν υπάρχουν "αντικειμενικά" τεκμήρια που να το στοιχειοθετούν,οπότε αναγκαστικά προκύπτει από τις υποκειμενικές γνώμες των καπνιστών.Ελλείψει άλλου κριτηρίου,υποχρεωτικά αποδεχόμαστε την υποκειμενική άποψη του χρήστη!

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την απόφαση της Αυστραλιανής κυβέρνησης είναι κυρίως δύο:
α) Έχει δικαίωμα το Κράτος να αποτρέπει επιβλαβείς πρακτικές των πολιτών και -αν ναι-μέχρι ποιού σημείου?
β) Είναι η τρομοκράτηση αποτελεσματικός τρόπος επίτευξης αποτελέσματος και-αν ναι-ηθικά αποδεκτή ως επιχείρημα?

Ως προς το (α),υπάρχουν εν γένει δυο αντιλήψεις: αυτή που αποδέχεται και επιζητά από το Κράτος έναν πατερναλιστικό ρόλο ως "παιδαγωγού των πολιτών" απαντά καταφατικά στην αντικαπνιστική εκστρατεία του Κράτους."Ναι" λέει η άποψη αυτή "το Κράτος οφείλει να προστατεύει τους πολίτες από βλαβερές συνήθειες και να τους υποδεικνύει κανόνες προαγωγής της υγείας τους".Απέναντι στο κάπνισμα λοιπόν,οφείλει να αποτρέπει τους καπνιστές και να προστατεύει τους μη-καπνιστές.
Την άποψη αυτή,αποδέχονται κατ'αρχήν συντηρητικοί πολίτες που ομνύουν στο Κράτος-παιδαγωγό και πουριτανοί που δεν αναγνωρίζουν στον άνθρωπο το δικαίωμα να βλάπτει τον εαυτό του,αλλά θέλουν να του επιβάλλουν την "ορθή" συμπεριφορά!

Θεωρητικά,η φιλελεύθερη σκέψη είναι αντίθετη: "δεν έχει το Κράτος δικαίωμα να εμποδίζει έναν πολίτη να βλάπτει τον εαυτό του.Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης είναι υπέρτερο της Κρατικής πρόθεσης για μέριμνα".
Όμως και εδώ υπάρχει μια κερκόπορτα: τα λεγόμενα neighborhood effects δηλαδή οι επιπτώσεις στους άλλους.Ένας πολίτης έχει δικαίωμα να βάλει φωτιά στο σπίτι του και να το καταστρέψει.Όταν όμως η φωτιά απειλεί να εξαπλωθεί στα γειτονικά σπίτια,τότε το Κράτος οφείλει να παρέμβει πυροσβεστικά! Αυτό είναι κάτι που ακόμη και ακραίοι libertarians το αποδέχονται.
Στη θεωρία το ζήτημα λύθηκε,αλλά η πρακτική είναι επιτακτικότερη: τί γίνεται όταν η φωτιά ξεσπάσει σε ένα διαμέρισμα-όπως είναι ο κανόνας? Πού σταματάει το δικαίωμα του πολίτη να κάψει το διαμέρισμά του και πού αρχίζει η φωτιά του διαμερίσματος να απειλεί τα υπόλοιπα διαμερίσματα? Πού σταματά η "αυτοδιάθεση" και πού ξεκινά το "neighborhood effect"?
Αδιέξοδο λοιπόν θεωρητικό (ακόμη ένα...)!

Προσπερνώντας το αδιέξοδο,είναι απαραίτητη μια ιστορική αναφορά.
Την εποχή της ποτοαπαγόρευσης-πάλι με επιχειρηματολογία Κράτους-πατερναλιστή-τα αποτελέσματα της Κρατικής παρέμβασης ήταν ευθέως αντίθετα των αρχικών προθέσεων.Το αλκοόλ όχι μόνο δεν εξέλιπε,αλλά η διακίνησή του πέρασε στα χέρια των γκάνγκστερ,συνδέθηκε με την παρανομία,το λαθρεμπόριο,την εγκληματικότητα.Το Κράτος προσπάθησε να λύσει ένα πρόβλημα ακραίας χρήσης (αλκοολισμός) και με την απαγορευτική του πολιτική,δημιούργησε δεκάδες άλλα (λαθρεμπόριο,εγκληματικότητα,κοινωνική βία).
Το μάθημα υπήρξε πολύτιμο και συχνά οι φιλελεύθεροι το υπενθυμίζουν οποτεδήποτε το Κράτος επιχειρεί να παρέμβει "για το καλό μας"!
Σήμερα,κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τα ναρκωτικά! Η ακραία πολιτική απαγόρευσης,έχει οδηγήσει στην άμεση σύνδεση των ναρκωτικών με την παρανομία και τις πρακτικές της (λαθρεμπόριο,έγκλημα,ανύπαρκτος υγειονομικός έλεγχος,ασθένειες από τη χρήση,θάνατοι από νοθεία ή υπερδοσολογία,κοινωνικός στιγματισμός κλπ).Τα ασύλληπτα ποσά που διακινούνται λόγω της παράνομης διαδικασίας,αποτελούν αξεπέραστο εμπόδιο αντιναρκωτικής πολιτικής.Ίσως θα έπρεπε να δοκιμαστεί η οδός της νομιμοποίησης,αλλά το ζήτημα εκφεύγει της ανάρτησης αυτής.

Επιστρέφοντας στο κάπνισμα,είναι σαφές πως η απάντηση στο ερώτημα (α) γεννά ερωτήματα καθημερινής πρακτικής τα οποία δύσκολα μπορούν να απαντηθούν.
Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της Κρατικής αντικαπνιστικής εκστρατείας,είναι και η υιοθέτηση ενός αντι-καπιταλιστικού επιχειρήματος: "το Κράτος μας φροντίζει και τα βάζει με τους καπιταλιστές-καπνέμπορους που μας δηλητηριάζουν για να πλουτίζουν"...
Αν και φαινομενικά "πιασάρικο",το επιχείρημα είναι τόσο χονδροειδές που δε συγκινεί ούτε τους πραγματικούς σοσιαλιστές.
Άλλωστε,είναι ένα επιχείρημα έωλο: παραλείπει να μας πει τί κέρδη έχει το Κράτος απ'τη φορολόγηση του καπνού...
Η σοσιαλιστική άποψη απέναντι στο κάπνισμα είναι διχασμένη.Τα επιχειρήματα αιωρούνται ανάμεσα στην υποχρέωση του Κράτους να φροντίζει την υγεία των πολιτών αλλά και στο δικαίωμα του εργαζόμενου να ξεχαρμανιάζει μ'ένα τσιγαράκι,στα υπερκέρδη των καπνέμπορών αλλά και στο μόχθο των καπνεργατών που χρειάζονται τη δουλειά τους, στο κάπνισμα ως lifestyle πρότυπο του καπιταλισμού αλλά και στο κάπνισμα ως icon του σοσιαλιστή διανοούμενου(ειδικά στις εναλλακτικές μορφές του:στριφτό,πίπα κλπ)...
Το αδιέξοδο-και- εδώ είναι πλήρες.
Μένει ως έσχατο ιδεολογικό καταφύγιο η αλλαγή θέματος: "εντάξει βλάπτει το τσιγάρο,αλλά  ο καπιταλισμός που ρυπαίνει και καταστρέφει το περιβάλλον βλάπτει περισσότερο"...είπε η Λιάνα και άναψε επιδεικτικά το τσιγάρο της στο στούντιο ( στην προ-Κασιδιάρη εποχή)!

Αδυνατώ λοιπόν να δώσω απάντηση στο (α),οπότε προχωρώ παρακάτω.

Ως προς το (β),η άποψή μου είναι σαφέστερη.

Κατά τη γνώμη μου η τρομοκράτηση ως επιχείρημα είναι και αμφίβολης αποτελεσματικότητας και ηθικά απορριπτέα.
Ουσιαστικά,πρόκειται για την Ιησουιτική αποστροφή "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα".

Κατά πρώτο λόγο,η απευθείας σύνδεση του καπνίσματος με τις απεικονιζόμενες νόσους,συνιστά νοητικό άλμα.Είναι άλλο πράγμα η στατιστική τεκμηρίωση (που αφήνει ανοιχτά τα ποσοστά αστοχίας) και εντελώς άλλο η άμεση συνεπαγωγή (που ερμηνεύει τη σχέση καπνίσματος-νόσου με όρους ντετερμινιστικής βεβαιότητας)!
Η επιστημονικά αυστηρή ορολογία μας επιβάλλει να μιλάμε με πιθανότητες.
Ο δογματικός ντετερμινισμός μιλά με βεβαιότητες και εγκαινιάζει τον ολοκληρωτισμό του δόγματος!
Ο καπνιστής έχει σημαντικά αυξημένες πιθανότητες να νοσήσει αλλά δεν είναι βέβαιο πως θα νοσήσει!
Η διαφορά δεν είναι θεωρητική.
Αν εγκαταλείψουμε την επιστημονική σκέψη,τη θεμελιωμένη στην πάντοτε υπαρκτή πιθανότητα της αστοχίας-κοινώς του σφάλματος-,αν εγκαταλείψουμε το σχετικισμό και την αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg και υποχωρήσουμε στην αιτιοκρατία (ντετερμινισμό),επιστρέφουμε κατευθείαν στο μεσαιωνικό σχολαστικισμό και στο συνεπέστερο παράγωγό του: την Ιερά Εξέταση!
Κοινώς,αν απορρίψουμε τη στατιστική πιθανότητα σφάλματος και ενδώσουμε σε "βεβαιότητες",ανοίγουμε την πόρτα σε πρακτικές ολοκληρωτισμού: σε Κρατικούς Ιεροεξεταστές που θα αποφασίζουν ex cathedra "τί βλάπτει και τί όχι" άρα "τί επιτρέπεται και τί όχι" και τελικά "ποιά συμπεριφορά είναι κοινωνικά αποδεκτή και ποιά κατακριτέα".
Η απόσταση ανάμεσα στο στιγματισμό μιας πρακτικής (όπως το κάπνισμα) και στη δίωξη όσων την ασκούν,δεν είναι μεγάλη...
Η επιστήμη πρέπει να υπηρετεί την αμφιβολία,ειδάλλως καταντά απολογητής της εξουσίας οποιασδήποτε μορφής!

Η τρομοκράτηση λοιπόν εδράζεται σε αντι-επιστημονική μεθοδολογία!
Από ηθικής πλευράς είναι απορριπτέα επειδή οι κοινωνικές της συνέπειες μειώνουν τους βαθμούς ελευθερίας της κοινωνίας!
Μια μέθοδος συλλογισμού δεν έχει ηθικό περιεχόμενο,είναι ηθικά ουδέτερη.Αποκτά ηθική σημασία,από τη στιγμή που υιοθετείται ως πολιτική πρακτική από το Κράτος και άρα,έχει άμεσες επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών.Η τρομοκράτηση των πολιτών ως αποτέλεσμα του σχολαστικού ντετερμινισμού,είναι ηθικά απορριπτέα,τουλάχιστον από έναν φιλελεύθερο πολίτη,όπως εγώ ορίζω τον εαυτό μου.
Είμαι βαθιά προσηλωμένος στο δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του κάθε ανθρώπου.
Ο τρόμος βιάζει την ελεύθερη επιλογή,την αναιρεί εμπράκτως.
Κάθε επιλογή υπό καθεστώς τρόμου είναι υποχρεωτικά ανελεύθερη.
Συνεπώς η τρομοκράτηση ως πολιτική επιλογή με βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετο!

Είναι όμως αποτελεσματική ως μέθοδος-έστω και ηθικά καταδικαστέα-η τρομοκράτηση?
Πρέπει μετά λύπης μου να παραδεχτώ πως,σε αρκετές περιπτώσεις,είναι!
Ο τρόμος έχει αμφίσημα χαρακτηριστικά: δελεάζει τους ανήλικους που στερούνται εμπειρίας (είναι γνωστή η ροπή των παιδιών προς τα "ακατάλληλα" φιλμ),αλλά αποτρέπει τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που τον αναγνωρίζουν ως υπαρκτό εμπειρικό ενδεχόμενο.
Οι ενήλικοι καπνιστές,μάλλον θα σοκαριστούν απ'τις εικόνες στα πακέτα.Το μήνυμα θα είναι ισχυρό!
Οι ανήλικοι,μάλλον θα βάλουν τα τσιγάρα σε πολύχρωμες ταμπακιέρες  και θα αποστρέψουν το βλέμμα απ'το απεχθές! Υπάρχει μια ηλικία για τον καθένα μας.στην οποία η ψευδαίσθηση της αθανασίας είναι παρούσα...
Οι υπερήλικες πάλι,μάλλον θα αδιαφορήσουν."Ο γέρος,είναι μυστικιστής" έγραψε ο Γκαίτε, τα "λογικά" συμπεράσματα τον αφήνουν αδιάφορο.


Τελικά τί συμπέρασμα βγαίνει από όλον αυτό το θεωρητικό αχταρμά?
Τίποτε ουσιαστικό!
Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να καπνίζουν εν γνώσει των συνεπειών,οι φανατικοί κάθε είδους θα εξακολουθούν να προσπαθούν να επιβληθούν στους άλλους,το Κράτος θα εξακολουθεί να υποδύεται το φύλακα-άγγελό μας κατά περίπτωση και η ζωή φυσικά θα συνεχίζεται...
Ακόμη κι εγώ που έκοψα το κάπνισμα,πού και πού καίω κανένα.
Και μάλλον έτσι θα το συνεχίσω...

ΥΓ  Μια επεξήγηση για τη φωτό:αρνούμαι να δείξω εικόνες αρρώστιας και θανάτου,μου αρκούν αυτές που βλέπω στη δουλειά μου.Θα προτιμήσω κάτι απ'την ομορφιά της ζωής (έτσι θα το διαβάσουν και περισσότεροι...)


17/8/2012


Thursday, August 16, 2012

Σκέψεις του δεκαπενταύγουστου

Η Αθήνα το 15/αυγουστο μεταμορφώνεται σε πόλη-φάντασμα.
Τριγυρνώντας στους δρόμους νιώθεις επιζήσας από πυρηνική καταστροφή.Ασυναίσθητα το βλέμμα σου είναι σε επιφυλακή:περιμένεις να ξεπροβάλλει απ'το στενό κάποιος "μεταλλαγμένος" που σίγουρα θέλει να σε καταβροχθίσει...
Η έρημη πόλη δεν εμπνέει ψυχική γαλήνη-όπως μια αντίστοιχη αμμουδιά-αλλά ανησυχία και υπαρξιακή αγωνία.

Διασχίζοντας την Ομόνοια,η εντύπωση επιτείνεται.Ο άστεγος,ο περιθωριακός,ο εξαρτημένος χρήστης,όλοι κοιτάζουν εσένα.Το άδειο βλέμμα τους σε ξεχωρίζει αμέσως.Ελλείψει άλλου,επωμίζεσαι εσύ την αποκλειστική "ενοχή" για τη δυστυχία τους.Νόμιζα πως,μεγαλώνοντας θα'χα γίνει πιο σκληρόπετσος.Έπεσα έξω! Η παρακμή αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο από την απερήμωση του αστικού τοπίου.

Το 15/αυγουστο,οι νύχτες δεν αρκούν για να καλύψουν την ασχήμια της πόλης: Ομόνοια-Αγ.Κων/νου-Πειραιώς μέχρι το Καραϊσκάκη...Μαύρα,ετοιμόρροπα κτίρια στο μισοσκόταδο.Μισοσκισμένες αφίσες λαϊκών "βάρδων",βιαστικοί διαβάτες,χαλασμένα φανάρια και σκουπίδια.Ολόκληρη η αισθητική βαρβαρότητα των τελευταίων δεκαετιών που διαμόρφωσαν την πόλη είναι παρούσα.Τώρα που εξέλιπε η χρυσόσκονη του δάνειου πλούτου, η πόλη είναι κυριολεκτικά γυμνή...Θα χρειαστούν πολλές γενιές Ελλήνων για να ομορφύνουν τη χώρα,αρχίζοντας απ'το στοιχειώδες: τη διαχείριση των απορριμάτων μας.

Νησίδες κόσμου υπάρχουν: Γκάζι,Μοναστηράκι,παραλιακά κλαμπ.Παλιά δεν είχα πρόβλημα να μπω μονάχος σ'ένα μαγαζί και να πιω το ποτό μου χαζεύοντας τριγύρω.Τώρα μου είναι αδύνατον! Ού γαρ έρχεται μόνον...Μπορεί και να είναι ιδέα μου,αλλά μου φαίνονται άκεφες οι παρέες...Αλλά ίσως να πρόκειται για προβολή της δικής μου ακεφιάς...

Η Αθήνα έχει θάλασσα,θεωρητικά το μπάνιο είναι μια διέξοδος.Μόνο που υπάρχουν βασικές ενστάσεις.Μέτρια νερά,"ποντικοί" που παραμονεύουν το πορτοφόλι σου,ρύπανση,ανύπαρκτος ίσκιος.
Δε λέω,για την πιτσιρικαρία που οργώνει την παραλιακή μ'ένα παπί και μια πετσέτα,όλα αυτά είναι λεπτομέρειες.Μπορεί πάλι να φταίνε τα χρόνια αλλά μάλλον φταίει η ανάμνηση του νησιού μου,που καθιστά το μπάνιο στην Αττική μια αλυτρωτική εμπειρία...Έχω κακομάθει στα γαλάζια νερά από μικρός!

Στο διαμέρισμα,οι ώρες περνάνε δύσκολα.Προχθές έκανα το λάθος να δω ειδήσεις μετά από δυο μήνες: επί σαράντα λεπτά προεξοφλούνταν η οικονομική μας καταστροφή! Όταν οι δημοσιογράφοι θεώρησαν πως το εμπεδώσαμε, περάσαμε στα πλάνα του 15/αυγουστου προσκυνήματος: ολόκληρο το καρναβάλι της θρησκόληπτης επιτηδευμένης ευσέβειας συνεπές στο ετήσιο ραντεβού του στην Τήνο. Σέβομαι βαθιά το θρήσκευμα κάθε ανθρώπου,ο ίδιος είμαι χριστιανός αν και εκκλησιάζομαι σπάνια.Αλλά ποτέ μου δε δέχτηκα την εικόνα του ανθρώπου που πορεύεται γονατιστός για να εκπληρώσει το τάμα του,ποτέ δε συμβιβάστηκα με την επένδυση της πίστης με εθνικιστικούς οραματισμούς,πάντα μου προξενούσε αποστροφή η "υποδοχή του Αγ.Φωτός με τιμές αρχηγού κράτους",οι εκκωφαντικές διακηρύξεις θρησκευτικής "ευλάβειας",η απόλυτη ταπείνωση του ανθρώπου μπροστά στο Θεό του! Στη δική μου αντίληψη,ελεύθερα επιλέγω το Θεό μου όχι "μετά φόβου,αλλά μετ'αγάπης", όχι "έρποντας επί γης,αλλά ιστάμενος ευθυτενής", όχι κολακεύοντας αλλά ευγνωμονώντας , όχι με εκκωφαντικές διακηρύξεις αλλά με διακριτική σιωπή...Μάλλον είμαι αιρετικός!

Μήπως,αφού η τηλεόραση ανεπαρκεί,να διαβάσουμε κάτι? Τσαλαβουτώντας ανάμεσα στις "Ιστορίες από την Κολιμά", στο "Κοράνι", στο ξαναδιάβασμα των "Ρουμπαγιάτ" του Ομάρ Καγιάμ και των ποιημάτων του Ελύτη,βρήκα παροδική σωτηρία στο "Φως" των σπορ (διαχρονική αξία του καλοκαιριού και εφημερίδα-τοτέμ του αθλητικού τύπου).Επιτέλους, πήραμε στόπερ...
Τελικά,με λίγο "Φως",λίγη παγωμένη βότκα και λίγη μουσική,ξεγελιέται κάπως η αυγουστιάτικη απερήμωση.
Ίσως και μια νυχτερινή βόλτα με τη μοτοσικλέτα,καθώς η υποψία δροσιάς σε φυσάει,ενώ διασχίζεις την ασχήμια της πόλης και ο δίτροχος σύντροφος σε μεταφέρει αλλού, σε τοπία ανοιχτού ορίζοντα με προοπτικές ονειροπολήσεων...

Λένε πολλοί "ωραία είναι η Αθήνα το 15/αυγουστο"!
Διαφωνώ απολύτως! Η Αθήνα το 15/αυγουστο είναι η ίδια η κατάθλιψη! Την αποδέχονται όσοι δεν έχουν άλλη επιλογή και-αναγκαστικά-την εξωραϊζουν για να την αντέξουν!
Από τον ξεχασμένο γέροντα που μαραίνεται στο μπαλκόνι του με τις απότιστες γλάστρες,ως τη μοναξιά της νυχτερινής Ομόνοιας με τα φαντάσματα των καταραμένων της,η Αθήνα το 15/αυγουστο δεν είναι πόλη,αλλά καθαρτήριο!
Νιώθω ακριβώς όπως ένιωθα 15 χρονών στη Λευκάδα: αποκλεισμένος δίχως προοπτική,με μοναδικό μου όνειρο τη Φυγή!
Η ζωή έχει σίγουρα χιούμορ,λεπτό,ειρωνικό,βρετανικού τύπου.

Ευτυχώς και τώρα,όπως και τότε,υπάρχει η Φυγή ως επιλογή,έστω και προγραμματισμένη.
Ομνύω στην επόμενη αναχώρηση...

16/8/2012

Friday, August 10, 2012

Δυο άνθρωποι στον κόσμο

Ὧν ἡ σοφία παρασκευάζεται εἰς τὴν τοῦ ὅλου βίου μακαριότητα πολὺ μέγιστόν ἐστιν ἡ τῆς φιλίας κτῆσις.
                                                        (Επίκουρος)


Μόναχο 1936,Ολυμπιακοί Αγώνες.Μεγάλη μορφή ο μαύρος Jesse Owens, κερδίζει στα 100,στα 200,στη σκυταλοδρομία 4χ100 και στο μήκος! Μοναδικό κατόρθωμα που μόνο ο μεγάλος Carl Lewis θα το επαναλάβει στο Ελσίνκι, σαρανταεφτά χρόνια αργότερα...
Το Μόναχο εκείνη την εποχή,ήταν μια πόλη της Χιτλερικής Γερμανίας.Είναι γνωστές οι απόψεις του Hitler για την "υπεροχή της Αρείας φυλής" και η προσωπική του απέχθεια για το μαύρο πολυπρωταθλητή.

Υπάρχει μια ιστορία,για τα προκριματικά του μήκους.Σύμφωνα με αυτήν,ο Owens δέχτηκε τη φιλική συμβουλή του Γερμανού αντιπάλου του Luz Long και κατάφερε να πατήσει σωστά στο τελευταίο άλμα και να προκριθεί στον τελικό.
Χρόνια αργότερα,το 1965,η ακρίβεια της ιστορίας αυτής αμφισβητήθηκε και ο Owens παραδέχτηκε πως την είχε επινοήσει,συζητώντας με το γιό του Luz Long με σκοπό να τιμήσει τη μνήμη του Γερμανού αθλητή!
Η ιστορία λοιπόν ήταν ψεύτικη,αλλά η φιλία Owens-Long απολύτως αληθινή.
Η κατάταξη στο μήκος ήταν Owens-Long-Tajima: μαύρος-άσπρος-κίτρινος,οι τρεις πολυπληθέστερες φυλές των ανθρώπων μοιράζονταν το βάθρο! Η Ιστορία θαρρείς πως ειρωνεύονταν τις χιτλερικές ιδεοληψίες περί φυλετικής ανωτερότητας.Αλλά μπροστά στα δόγματα,τα γεγονότα είναι αδύναμοι μάρτυρες.
"Όταν η πραγματικότητα δε συμφωνεί με τις απόψεις μας,τόσο το χειρότερο γι'αυτήν",ιδού το συνεπές διαχρονικό motto των κάθε λογής φανατικών!
Παρά την πίκρα του,ο Hitler έστειλε στον Owens μια αναμνηστική φωτογραφία με την υπογραφή του ενώ ο πρόεδρος  F.D.Roosevelt δεν του έστειλε καν συγχαρητήριο τηλεγράφημα! Οι άνθρωποι διαφέρουν πολύ λιγότερο απ'όσο διακηρύσσουν...( αργότερα,οι ιστορικοί θα αποκαλύψουν την εκτίμηση του Roosevelt για αρκετές πρακτικές των ναζιστών).

Λίγα χρόνια αργότερα,η ανθρωπότητα εισέρχονταν στη φρίκη του Δεύτερου Παγκόσμιου και
ο Luz Long σκοτώθηκε στη Σικελία το 1943.

"Χρειάζονταν μεγάλο θάρρος από πλευράς του,για να δείξει τη φιλία μας ενώπιον του Χίτλερ" είχε πει ο Owens.
"Μπορείτε να λιώσετε όλα τα κύπελλα και τα μετάλλιά μου,αλλά τίποτε δε συγκρίνεται με τα 24 καράτια της φιλίας μας με τον Long" συμπλήρωνε.
Όσο για την ιστορία που επινόησε,είχε μια σεβαστή δικαιολογία. Σε κάποιο γράμμα του, ο Long του είχε γράψει: "Κάποια στιγμή,μίλα στο γιό μου.Πες του πώς μπορούν να έχουν τα πράγματα για τους ανθρώπους σ'αυτή τη γη"...



Ίσως,κάποια μέρα...

10/8/2012

Monday, August 6, 2012

Sam Peckinpah:ο ποιητής

Τον αποκάλεσαν "ποιητή της βίας",αφού στις ταινίες του η βία έχει κυρίαρχη παρουσία.
Ωστόσο,αυτή είναι μια επιφανειακή προσέγγιση.
Η βία,γίνεται για τον Peckinpah το μέσον κατάδυσης στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

Ας αναδιφήσουμε ορισμένες ενδεικτικές του ταινίες.

'The wild bunch" 1969- H "άγρια συμμορία" των τυχοδιωκτών που ζουν από τις ληστείες,αλλά στο τέλος συγκρούονται με το διεφθαρμένο Μεξικάνο πολέμαρχο υπερασπιζόμενοι τους ακτήμονες χωρικούς.Θα μπορούσε ν'αποτελεί κοινωνικό σχόλιο,προσωπικά το εκλαμβάνω περισσότερο σαν απόρριψη του ένστολου εγκληματία από τους κοινούς εγκληματίες.Οι τελευταίοι.μπορεί μεν να είναι παράνομοι,αλλά διαθέτουν έναν κώδικα αξιών ασύμβατο με την υποκρισία της "ένστολης αρχής".Ίσως τελικά πρόκειται για υπόνοια αναρχικού σχολιασμού.Επιβλητικός αρχιληστής ο William Holden.

"Straw dogs" 1971- Ο φιλειρηνικός διανοούμενος αναγκάζεται υπερασπιζόμενος τη ζωή του να μετατραπεί σε κατά συρροήν δολοφόνο.Μπροστά στην απειλή του θανάτου δε διαλέγεσαι,αμύνεσαι με κάθε μέσον,εξοντώνεις για να επιβιώσεις.Τα πολιτικά επιχειρήματα έχουν θέση εντός κοινωνίας.
Εκτός κοινωνίας υπάρχει μόνο βία σε κάθε της μορφή.Ο εξουθενωμένος μαθηματικός-εκπληκτικός Dustin Hoffman- είναι στο τέλος συγκλονισμένος,αλλά ζωντανός...

"Pat Garrett and Billy the Kidd" 1973- Δυο φίλοι ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους και ο ένας-εκπρόσωπος του Νόμου-καταδιώκει και στο τέλος σκοτώνει τον παράνομο.Σχόλιο πάνω στη φιλία,τη μοναξιά και το θάνατο,ντυμένο με τη μουσική του Bob Dylan και το θρυλικό "knocking on heaven's door".Μοναδικός στην ερμηνεία του ο James Coburn.

"Cross of Iron" 1977- Η κόλαση του Β΄ Παγκόσμιου πόλεμου στο Ανατολικό μέτωπο,ο μπαρουτοκαπνισμένος λοχίας-και πάλι James Coburn- που προσπαθεί να βγει ζωντανός και ο ματαιόδοξος αξιωματικός -Maximilian Schell-που κυνηγάει τη διάκριση του "σιδηρού σταυρού".Η φρίκη είναι κυρίαρχη παντού,η ωμότητα παρέχεται δίχως φιλτράρισμα και είναι ακριβώς αυτή η νατουραλιστική οπτική του πολέμου που γεννά στο θεατή την απόλυτη απέχθεια.Νομίζω ο'τι είναι μια από τις σημαντικότερες αντι-πολεμικές ταινίες όλων των εποχών!

Παρακάμπτω στο "Getaway" του 1972 με τη θρυλική πιά καταδίωξη αυτοκινήτων στο San Francisco, ταινία καταιγιστικής δράσης στα μέτρα του ανεπανάληπτου Steve McQueen, ως ταινία "δράσης και μόνο" (δηλ.άνευ "βαθύτερου νοήματος",ο'τι κι αν σημαίνει η έκφραση...).

Οι ταινίες του Peckinpah ήταν λοιπόν βίαιες.
Αυτό διόλου δε σημαίνει πως ήταν υποδεέστερες από τεχνικής άποψης ή α-νόητες από φιλοσοφικής άποψης.
Η βία-ας το ομολογήσουμε-είναι ελκυστική ως θέαμα.
Από την εποχή των μονομάχων στο Κολοσσαίο της αρχαίας Ρώμης, ως τα σημερινά τηλεοπτικά ρεπορτάζ που κυνηγούν την εικόνα του αίματος, η βία ελκύει κατά ένα μυστηριώδη (ενστικτώδη ίσως?) τρόπο.
Ο Peckinpah στις ταινίες του την ανέδειξε χωρίς ενοχές και ,φτάνοντάς την σε απώτατα εκφραστικά όρια,εκτιμώ πως την απομυθοποίησε αισθητικά και την άφησε γυμνή στα μάτια του θεατή,να υποστεί την αναπόφευκτη ηθική καταδίκη.

Υπάρχει ένας ωραίος αφορισμός του Varlam Salamov στις "Ιστορίες από την Κολιμά": "για να είσαι αξιόπιστος κριτής,πρέπει να έχεις προ-υπάρξει συνένοχος".
Ίσως λοιπόν η καταδίκη της βίας,προϋποθέτει μια κάποια εξοικείωση-έστω και ως θέαμα-με αυτήν.
Ίσως πάλι για κάποιους η επαφή με το βίαιο θέαμα να λειτουργεί σαν "απαγορευμένος καρπός" τον οποίον άπαξ και γεύτηκαν,παραδόθηκαν στη γοητεία του.
Και οι δυο απόψεις έχουν επιχειρήματα,η συζήτηση παραμένει ανοιχτή.

Όπως ανοιχτή παραμένει η πάλη του ανθρώπου με τα αρχέγονα βίαια ορμέμφυτα του homo sapiens.
Η εξέλιξη συνεχίζεται,η εξημέρωση των ενστίκτων επίσης,η αποδοκιμασία της βίας ως πρακτικής συμπεριφοράς υπόκειται στην εξέλιξη αυτή.
Και φυσικά,επηρεάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες κάθε δεδομένη στιγμή.
Ο άνθρωπος κατακτά την ομιλία και το λόγο,επειδή ζει σε κοινωνίες ομιλούντων ελλόγων ανθρώπων.
Κατά τον ίδιο τρόπο υιοθετεί την έναντι της βίας στάση του,ως αποτέλεσμα νοητικών επεξεργασιών των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος.
Ίσως λοιπόν η οριστική εξάλειψη της βίας να είναι ανέφικτη,αφού θα αποτελεί πάντοτε δυνητική απάντηση σε εξωγενή απειλή και δεν μπορώ να φανταστώ κοινωνικές συνθήκες που να έχουν εξαλείψει κάθε πιθανή απειλή για τους πολίτες.
Το ζητούμενο είναι να  περιορίσουμε τη βία μόνο για αμυντική χρήση και βέβαια,ως έσχατο μέσον,αφού έχει αποτύχει η απόπειρα διαλεκτικής προσέγγισης.

Αλλά τώρα,διολισθαίνουμε σε θεωρητικές περικοκλάδες και "το φιλμ" αρχίζει να γίνεται βαρετό.
Οι μεγάλοι σκηνοθέτες τα έλεγαν όλα αυτά δίχως επεξηγήσεις.
Και ο Peckinpah,ήταν αναμφίβολα τέτοιος...

6/8/2012

Thursday, August 2, 2012

Πέρα απ' το τέλος του κόσμου

Ισπανική αυλή 1519: είκοσι χρόνια πριν, ο Κολόμβος εγκαινίασε την εποχή των ανακαλύψεων.
Τώρα όμως το εγχείρημα υπερέβαινε κάθε προηγούμενο.Οι θαλασσοπόροι θα διέσχιζαν τον Ατλαντικό με πορεία δυτικά,μέχρι να βρουν το θρυλικό "πέρασμα" που σύμφωνα με τις φήμες θα τους οδηγούσε στα νησιά των μπαχαρικών! Κανείς δε γνώριζε αν το "πέρασμα" πραγματικά υπήρχε και πού στ' αλήθεια έβγαζε...

Το βιβλίο του Laurence Bergreen διηγείται το ταξίδι του Μαγγελάνου και το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όσους-αγγλομαθείς- πάσχουν από "mal du depart"!
To ταξίδι είναι μόνο η αφορμή.Όσα στοιχειοθετούν το ταξίδι είναι η ουσία της εξερεύνησης.Η τελευταία ξεκινά σαν εξερεύνηση του κόσμου που περιβάλλει τον άνθρωπο και στην πορεία μεταμορφώνεται σε εξερεύνηση της εσώτερης αβύσσου του homo sapiens.

O Mαγγελάνος είναι Πορτογάλος.Αφού η χώρα του αρνείται να χρηματοδοτήσει το εγχείρημα,καταφεύγει στην Ισπανική αυλή.
Ο άνθρωπος που κυνηγάει το όραμά του,συχνά γίνεται άπατρις.Το όνειρό του εμπεριέχει τον κόσμο,υπερβαίνει τα γεωγραφικά όρια του τόπου του,τον μετατρέπει σε Ομηρικό "ούτιν". Γυρίζει την πλάτη στην πατρίδα του για ν'αγκαλιάσει όλες τις πατρίδες. Υπερβαίνει το στενόμυαλο εθνικισμό και προκρίνει τον πολίτη του κόσμου!
"'Υβρις" θα πουν κάποιοι,"προδοσία" θα κραυγάσουν περισσότεροι!
 Ίσως κάθε μεγάλο εγχείρημα να πρϋποθέτει και τις δυο...

Οι χρηματοδότες του θαλασσοπόρου (ο Ισπανός Βασιλιάς και το Ιερατείο) εξαρχής επιχειρούν να τον χειραγωγήσουν,όπως άλλωστε διαχρονικά πράττουν οι εκπρόσωποι της εξουσίας όπου γης.Ο Μαγγελάνος αναγκαστικά συμβιβάζεται: δέχεται τους "καπετάνιους" που του επιβάλλουν και τους όρους του ταξιδιού ("...εν ονόματι της Α.Μ του Ισπανού βασιλιά κλπ").
Η εξουσία ως γραφειοκρατικός μηχανισμός επιδιώκει να οικειοποιηθεί τα κατορθώματα των πρωτοπόρων,να καταχραστεί το όραμά τους,να το εντάξει στις δικές της επιδιώξεις.Κολακεύει τη ματαιοδοξία τους,αποδίδοντάς τους τίτλους τιμής και μετατρέποντάς τους-θέλοντας και μη- σε εκπρόσωπούς της. Χρειάζεται να κατέχει την τέχνη του συμβιβασμού ο οραματιστής τολμητίας, να μπορεί να τιθασεύει το πάθος του,να υπομένει και να σιωπά,προκειμένου ν'αρπάξει την ευκαιρία που αναζητά.Σπάνια το θάρρος συμβαδίζει με τις πολιτικές ικανότητες...

Τί είναι αυτό που σπρώχνει τον άνθρωπο στο άγνωστο?
Μάλλον η ίδια του η φύση.Με τα λόγια ενός Πορτογάλου εξερευνητή του 15ου αιώνα:"δεν υπάρχει πρόκληση τόσο μεγάλη που να μην την υπερβαίνει η προσδοκία της ανταμοιβής"!
Μεγάλα λόγια,ασύλληπτα για εμάς τους λάτρεις της ασφαλούς διαβίωσης.
Αλλά με αυτό το όραμα η ανθρωπότητα πορεύεται σε νέους ορίζοντες!

Οι χάρτες εκείνη την εποχή ήταν από ανακριβείς ως ανύπαρκτοι! Δυο κατηγορίες ανθρώπων διεκδικούσαν τον τίτλο του πλοηγού: οι πιλότοι των πλοίων και οι αστρολόγοι. Οι μεν με όπλο την εμπειρία και το ένστικτο,οι δε με την "επιστημονική" σκέψη (έστω στην πρωτόλεια μορφή της).Και οι δυο-αναπόφευκτα- βαθιά επηρεασμένοι από τις δοξασίες,τους θρύλους,τις προκαταλήψεις της εποχής.
Όπως είναι φυσικό,κανείς δεν εκπροσωπούσε την "αλήθεια" (τί βαριά λέξη!).
Η ψηλάφηση του αγνώστου χρειάζεται πάντοτε και τα δυο: και το Λόγο και το Ένστικτο.
Σοφό μάθημα για τις επηρμένες  "αυθεντίες" του σήμερα...

Η Ισπανική αυλή απαίτησε τη στελέχωση των πλοίων από Ισπανούς-παλαιόθεν η συνήθεια προστασίας των "ημετέρων"-αλλά τελικά,τα πληρώματα απαρτίζονταν από όσους είχαν την τόλμη να συμμετάσχουν στο εγχείρημα.Πάντοτε η ζωή αναιρεί εμπράκτως κάθε αυθαίρετη απόπειρα προνομίας.
Πόσο υγιέστερη θα ήταν η παγκόσμια οικονομία  αν οι κυβερνήσεις διαχρονικά ασπάζονταν αυτήν την απλή διαπίστωση!

Πριν την αναχώρηση, ο βαθιά θρησκευόμενος Μαγγελάνος,έγραψε τη διαθήκη του με κάθε λεπτομέρεια, προνοώντας  για τους γιους του (το "νόμιμο" και το "νόθο"...αλήθεια πόση υποκρισία κρύβουν αυτές οι λέξεις),τη γυναίκα του, το δούλο του τον οποίο απελευθέρωνε. Επιπλέον ζητούσε στην κηδεία του να προσφερθεί φαγητό σε άπορους και να προσευχηθούν αυτοί για την ψυχή του! Λίγοι άνθρωποι ζητούν τιμές από τους παρίες αυτού του κόσμου,λίγοι και ξεχωριστοί...

Στην ανοιχτή θάλασσα,η περιπέτεια είναι ατελείωτη: καταιγίδες,πείνα,σκορβούτο,κανίβαλοι,ανταρσίες πληρωμάτων,αδυναμία προσανατολισμού,αινιγματική πλοήγηση...
Ο Μαγγελάνος αναγκάζεται να προβεί σε σκληρές ενέργειες για να καταστείλει τους συνωμότες.
Βασανιστήρια βαρβαρικής ηθικής με τα σημερινά δεδομένα,απολύτως συμβατά όμως με τα ήθη της εποχής και μάλλον επιβεβλημένα για την επιβίωση του επικεφαλής της αρμάδας.
Το ταξίδι δοκιμάζει κάθε ανθρώπινη αντοχή.Οι μεταμορφώσεις του έξω κόσμου,αναδιαμορφώνουν και το εσωτερικό τοπίο των ταξιδιωτών!

Από όλες τις σκηνές,θα ξεχωρίσω μια γοητευτική περιγραφή.Ο Πιγκαφέττα-χρονογράφος και διαννοούμενος της ναυαρχίδας-συνομιλεί με νοήματα με έναν Ινδιάνο της Παταγονίας που συνταξίδευε με τους Ευρωπαίους: "περικυκλωμένοι απ'τον απέραντο Ειρηνικό,ένας χλωμός Ευρωπαίος κι ένας ρωμαλέος ιθαγενής,προσπαθούν να υπερβούν τα γλωσσικά εμπόδια και να εγκαινιάσουν την ανθρώπινη επικοινωνία"...
Προαιώνια ανάγκη της ανθρωπότητας η επαφή,η κατανόηση,η αλληλεγγύη.Αυτά καθιστούν εφικτή την κοινωνική συμβίωση και προάγουν τον πολιτισμό και όχι η σύγκρουση,η προκατάληψη,η πρόσληψη της κοινωνίας με όρους αέναης διαπάλης!

Το τραγικό τέλος του μεγάλου θαλασσοπόρου στο Μακτάν,είναι συγκλονιστικό!
Σε μεγάλο βαθμό το προκάλεσε ο ίδιος ,θαρρείς κατειλημμένος από θρησκευτικό φανατισμό, κατέστησε τη σύγκρουση με τους ιθαγενείς αναπόφευκτη.
Από το διαμελισμένο σώμα του κανένα ίχνος δε βρέθηκε ποτέ!
Ο πολίτης του κόσμου ,σπάρθηκε  στον κόσμο...
Στο σημείο του θανάτου,στέκεται σήμερα ένα μνημείο στις Φιλιππίνες και δυο μαρμάρινες πλάκες εξιστορούν το γεγονός κατά την εκδοχή και των δυο αντιπάλων.
Για τους Ευρωπαίους, ήταν ο θάνατος ενός μεγάλου θαλασσοπόρου-εξερευνητή.
Για τους Φιλιππινέζους, ήταν η απόκρουση ενός εισβολέα από έναν ηρωικό ντόπιο ιθαγενή.
Κάθε εκδοχή είναι σεβαστή,καθεμιά εμπεριέχει αλήθεια και ψέμα,όπως άλλωστε κάθε ανθρώπινη αφήγηση.
Είναι όμως ενδεικτικό πως ο πόλεμος διχάζει τους ανθρώπους διαχρονικά,όχι μόνο τη στιγμή που συμβαίνει,αλλά και όταν εξιστορείται απ'τις επόμενες γενιές.
Μόνο η ειρήνη ενώνει,μόνο η ειρήνη προάγει την ανθρωπότητα κι ας λέει ο Ηράκλειτος πως "πόλεμος πάντων μεν πατήρ".
"πόλεμος πάντων μεν ολετήρ,ειρήνη δε πάντων μήτηρ" θα πρότεινα-αν μου επιτρέπεται- στο μεγάλο φιλόσοφο...

Αφήνω τα υπόλοιπα στους αναγνώστες του βιβλίου.
Ο πρώτος διάπλους της γης δεν εξαντλείται ποτέ!
Φανταστείτε μόνο το Μαγγελάνο στα φιόρδ της Παταγονίας να δοκιμάζει τη γεύση του νερού για να καταλάβει αν περιπλέει ποταμό ή το περίφημο πέρασμα προς τον Ειρηνικό (αυτό που αργότερα ονομάστηκε πορθμός του Μαγγελάνου)!
Η απόλυτη κατανόηση-ίσως- περνάει από τη γεύση των πραγμάτων...

2/8/2012