Total Pageviews

Friday, November 30, 2012

Προσχέδιο για μια νέα κοινωνική πολιτική

Το ακόλουθο κείμενο σκοπεύω να θέσω προς συζήτηση στο αυριανό ανοιχτό συνέδριο της "Δράσης". Εκτιμώ πως η έκθεσή του στο πολύ ευρύτερο κοινό του διαδικτύου,θα δώσει αφορμή για γόνιμη κριτική και εποικοδομητικές παρατηρήσεις.Σε κάθε περίπτωση,κάθε άποψη ευπρόσδεκτη.


Η σχεδίαση μιας πολιτικής πρόνοιας για τους ασθενέστερους,οφείλει να ισορροπεί ανάμεσα στα εξής ζητούμενα:
α) Πώς θα βοηθήσουμε επαρκώς αυτόν που έχει ανάγκη,αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην έχει κίνητρο να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του και
β) Πώς θα δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία η πρόνοια να μην επαφίεται στην ιδιωτική "φιλανθρωπία", αλλά ταυτόχρονα να μην αποτελεί αφορμή για τερατώδεις γραφειοκρατικούς μηχανισμούς που στην πράξη εξυπηρετούν "ημέτερους".

Το πνεύμα μιας τέτοιας πολιτικής δε θεωρεί πως πρέπει σε κάθε άνθρωπο να παρέχεται δια βίου και άνευ όρων εξασφάλιση ("from craddle to grave"), αλλά πως οφείλει να ερμηνεύει την ανθρώπινη κοινωνικότητα με όρους αλληλεγγύης για τις ομάδες των συνανθρώπων μας που χρειάζονται υποστήριξη, σε έκτακτες περιστάσεις του βίου.
Αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί,χωρίς πατερναλιστική χειραγώγηση των ασθενέστερων και χωρίς να τους καλλιεργείται η αντίληψη πως "άλλοι πρέπει να φροντίζουν γι'αυτούς",τόσο το καλύτερο.

Βασικοί άξονες ενός τέτοιου εγχειρήματος:

1) Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.
Πρόκειται για την προσπάθεια να εξασφαλιστεί σε κάθε πολίτη ένα εισόδημα καλύψεως των βασικών του αναγκών.Το ύψος του,μπορεί ενδεικτικά να αντιστοιχεί στο 70% του βασικού μισθού,συνεπώς είναι κυμαινόμενο και παρακολουθεί τις δυνατότητες του ευρύτερου οικονομικού περιβάλλοντος. Το επίδομα αυτό,αντικαθιστά το επίδομα ανεργίας και χορηγείται εφόσον επιβεβαιώνεται η οικονομική ένδεια του δικαιούχου. Βασική προϋπόθεση της αξιοπιστίας του λοιπόν,είναι η δημιουργία περιουσιολογίου στο οποίο θα καταγράφονται τα περιουσιακά/εισοδηματικά στοιχεία κάθε πολίτη και θα προσδιορίζεται το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης κάτω από το οποίο θα πρέπει να ανήκουν οι δικαιούχοι.Είναι προφανές πως,άνεργοι εισοδηματίες δεν θα το λαμβάνουν. Είναι επίσης αναπόφευκτο,όλοι οι πολίτες να υποστούν ηλεκτρονική καταγραφή/αρχειοθέτηση των περιουσιακών τους στοιχείων. Επιπλέον,οι δικαιούχοι,μπορούν να επιτελούν στα πλαίσια κοινωνικής ανταπόδοσης κάποιες εργασίες κοινής ωφελείας (π.χ βοήθεια στο σπίτι,υπηρεσία σχολικού τροχονόμου,καθαρισμός πάρκων και κοινοχρήστων χώρων κλπ).
Δύο κρίσιμες παράμετροι εκκρεμούν: η κοστολόγησή του και η διάρκεια χορηγήσεώς του. Η πρώτη,προϋποθέτει το περιουσιολόγιο και την ανάλυση του εθνικού προϋπολογισμού. Για τη δεύτερη,η μόνη ειλικρινής απάντηση στο ερώτημα "για πόσον καιρό θα δίνεται" είναι "για όσο το επιτρέπουν οι δυνατότητες του προϋπολογισμού"! Ο σχεδιασμός της κοινωνικής πολιτικής προϋποθέτει την εξασφάλιση των πόρων της και όχι τις αμετροεπείς υποσχέσεις και παροχές με ακάλυπτες επιταγές.

2) Προστασία των αστέγων
Πλήρης και αξιόπιστη καταγραφή τους.Χορήγηση ηλεκτρονικής κάρτας σε κάθε άστεγο,η οποία θα αντιστοιχεί σε  προϋπολογισμένο ποσό (κουπόνι στέγασης).Ο δικαιούχος θα μπορεί να την εξαργυρώνει για διανυκτέρευση σε ξενοδοχεία που θα είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα. Τα ξενοδοχεία θα έχουν προπληρωθεί από το Κράτος (κίνητρο ένταξής τους) και η κάρτα απλώς θα αποχρεώνει το ποσό που αναλογεί σε κάθε άστεγο ανά διανυκτέρευση. Φυσικά,αν κάποιος δεν επιθυμεί να χρησιμοποιήσει την κάρτα για στέγαση,μπορεί να την χρησιμοποιήσει σαν κουπόνι για αποπληρωμή άλλων υπηρεσιών (π.χ υγείας-βλ.παρακάτω).

3) Πρόσβαση σε δομές υγείας
Ελεύθερη,αδιάκριτη και άνευ όρων παροχή πρώτων βοηθειών στα τμήματα επειγόντων περιστατικών σε κάθε άνθρωπο,ανεξαρτήτως φυλής/φύλου/εθνικότητας/πεποιθήσεων/οικονομικού επιπέδου κλπ.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών που προστρέχουν στα τμήματα επειγόντων,μπορεί να αντιμετωπιστεί με βραχεία νοσηλεία χαμηλού κόστους.Ειδικότερα,όσοι προσέρχονται άνευ συνοδού ή όσων η νόσος δεν επιτρέπει την άμεση επικοινωνία (π.χ πολυτραυματίες,ασθενείς σε κώμα,νοητικά υστερούντες,υπερήλικες κλπ) αντιμετωπίζονται άμεσα χωρίς διατυπώσεις.
Οι υπόλοιποι (ελαφρά πάσχοντες,ασθενείς με συνοδούς) καταβάλλουν αντίτιμο επίσκεψης/χρήσης των νοσοκομειακών δομών (κοινώς εισιτήριο). Το ύψος του κατ'ανάγκην ορίζεται με βάση το γενικότερο οικονομικό περιβάλλον.Σε σημερινές τιμές,ένα εισιτήριο 10-15 ευρώ για τη χρήση των υγειονομικών δομών (Νοσοκομεία,Κέντρα Υγείας) εκτιμώ πως είναι εύλογο.
Οι "μη έχοντες" φυσικά νοσηλεύονται "δωρεάν" (δηλαδή με κόστος του κοινωνικού συνόλου) αλλά εξέρχονται μόλις διέλθουν τον άμεσο κίνδυνο.Οι "μη έχοντες" μπορούν να καταβάλλουν το εισιτήριο νοσηλείας,αποχρεώνοντας την κάρτα στεγάσεως (αν διαθέτουν).
 Το μεγάλο πρόβλημα με τις υπηρεσίες υγείας,είναι ό'τι είναι αδύνατον να προϋπολογιστούν.Θεωρητικά,οι υγειονομικές ανάγκες ενός ανθρώπου είναι απεριόριστες.Επειδή όμως οι πόροι δεν είναι,χρειάζεται μια ισορροπία ανάμεσα στην αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών κάθε ασθενούς και τη διατήρηση της ζωτικότητας του συστήματος υγείας.
Εκτιμώ επίσης πως,για λόγους πρακτικής οικονομίας, οι εισφορές των πολιτών για την περίθαλψη,πρέπει να παραμείνουν υποχρεωτικές και μόνο οι εισφορές προς συνταξιοδότηση να γίνουν προαιρετικές (δικαίωμα επιλογής ασφαλιστικού φορέα,αλλά υποχρεωτική καταβολή εισφοράς περίθαλψης στον ΕΟΠΥΥ).

4) Ευπαθείς ομάδες
-Χρήστες ναρκωτικών ουσιών: αποποινικοποίηση των ναρκωτικών και πιλοτική χορήγησή τους από επιλεγμένα Νοσοκομεία,υπό ιατρικό έλεγχο και με χρέωση φυσικά των χρηστών.Εφόσον το μέτρο αποδειχτεί λειτουργικό,επέκτασή του για όλα τα Νοσοκομεία της χώρας.
-ΑΜΕΑ (άτομα με ειδικές ανάγκες): ενίσχυση των υπαρχουσών δομών και κέντρων εκπαίδευσης/αποκατάστασης.Το ζήτημα ανήκει στα "non profit", στις αβαρίες εν ολίγοις που πρέπει η ανθρώπινη κοινωνία να αποδεχτεί ως ηθικά αναγκαίες,αν μιλάμε για "πρωτείο" του ανθρώπινου είδους στο ζωικό βασίλειο.
-Πρόσφυγες/μετανάστες: ελεύθερη πρόσβασή τους στις δομές υγείας για παροχή πρώτων βοηθειών. Η πρόσβασή τους στις υπόλοιπες δομές του κοινωνικού κράτους πρέπει να αφορά μόνο τους νόμιμους (δηλ.τους έχοντες εργασία και καταβάλλοντες φόρους/κρατήσεις περίθαλψης) και να γίνεται με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους γηγενείς (εισιτήριο).
-Ρομά: ο νομαδικός τρόπος ζωής τους είναι υπεύθυνος για τα μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού και τα μικρά ποσοστά εμβολιασμού των παιδιών.Φυσικά η κρατική πρόνοια δεν μπορεί να διαπνέεται από αντιλήψεις εξαναγκασμού των ανθρώπων αυτών,αλλά παροχής εναλλακτικών δυνατοτήτων εκπαίδευσης/περίθαλψης.Εφόσον το επιθυμούν,μπορούν να ζητήσουν-με δικά τους έξοδα φυσικά-τη διδασκαλία των παιδιών στον καταυλισμό και τη διεξαγωγή εξετάσεων απόκτησης απολυτήριου.Το κράτος θα πρέπει να θεωρεί το εν λόγω απολυτήριο ισότιμο με κάθε άλλο σχολικό (οι προϋποθέσεις και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορούν να αναλυθούν διεξοδικότερα). Στα πλαίσια αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας-με δικά τους έξοδα επαναλαμβάνω-μπορούν να ενταχθούν και εθελοντικοί εμβολιασμοί (επίσης με έξοδα των Ρομά).

5) Κίνητρα ιδιωτικής παροχής πρόνοιας.
Γενναίες φοροαπαλλαγές για τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες που χρηματοδοτούν/συντηρούν έργα ή δομές κοινής ωφελείας (θεραπευτήρια,ορφανοτροφεία,στέγες προστασίας ανηλίκων/ηλικιωμένων,πάρκα,παιδικούς σταθμούς κλπ). Επιπλέον,αντίστοιχα οικονομικά κίνητρα σε επιχειρήσεις που απασχολούν πρώην χρήστες και αποφυλακισμένους.

6) Διάλογος με την εκκλησία.
Η εκκλησία της Ελλάδος-ακριβέστερα το ιερατείο- έχει πολλές όψεις,αρκετές από τις οποίες είναι δυσάρεστες (μισαλλόδοξο κήρυγμα,περιπλοκές ως προς την καταγραφή και φορολόγηση της περιουσίας της, δράση παραθρησκευτικών οργανώσεων,ενισχυμένη θεσμική παρουσία κλπ).
Ωστόσο,επιδεικνύει και αναμφισβήτητο κοινωνικό έργο (συσσίτια,παροχή ρουχισμού και στέγης κ.α),είτε άμεσα (εξ ιδίων πόρων) ,είτε ως διαμεσολαβητής σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες Δήμων,επιχειρήσεων και ιδιωτών. Επιπλέον,η ευρεία κοινωνική της αποδοχή από την πλειοψηφία του πληθυσμού, ο πλούτος της, αλλά και το περιεχόμενο του λόγου της,την καθιστούν εκ των πραγμάτων βασικό παράγοντα υλοποίησης προνοιακών πολιτικών. Η ανάγκη επιβάλλει διάλογο με τους εκπροσώπους της και συνεργασία όπου αυτή είναι εφικτή.Γνωρίζω τις δυσκολίες της προσέγγισης.Ο διαχωρισμός εκκλησίας/κράτους, η θεσμική αποκαθήλωση της "επικρατούσας θρησκείας", η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων, η φορολόγηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, η άρση της κρατικής μισθοδοσίας των ιερέων και αρκετά άλλα ζητήματα,μας θέτουν απέναντι.Εκτιμώ,παρ' όλα αυτά, πως η απόπειρα διαλόγου πρέπει να γίνει.


Η σκιαγράφηση των συνιστωσών ενός κράτους πρόνοιας είναι διαδικασία αλυσιτελής,πολλώ μάλλον όταν γίνεται προσπάθεια περιορισμού των γραφειοκρατικών επιπλοκών.
Επιπλέον,η περιπλοκότητα της ζωής,θέτει καθημερινά προκλήσεις που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει.
Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας πρέπει να είναι μικρό και αποτελεσματικό.Να μη χάνεται σε περιπτωσιολογίες αλλά να καλύπτει την πλειοψηφία των βασικών κοινωνικών αναγκών.Να είναι ευέλικτο,δεκτικό σε αλλαγές και τροποποιήσεις,όποτε η καθημερινότητα τις επιβάλλει.
Να είναι ειλικρινές: να μην τάζει "τα πάντα σε όλους" δανειζόμενο για να τους ικανοποιήσει,αλλά να παρέχει υπηρεσίες προσαρμοσμένες στην οικονομική πραγματικότητα,να τις παρέχει σε όσους πραγματικά τις έχουν ανάγκη και να μπορεί να τις χρηματοδοτεί εξ ιδίων πόρων.
Φυσικά,δε φιλοδοξώ να το περιγράψω.Κάτι τέτοιο με υπερβαίνει.Ελπίζω μόνο να συμβάλλω σε έναν προβληματισμό για τη μορφή που μπορεί να έχει στο μέλλον.

30/11/2012


Friday, November 23, 2012

Ο "αντικαπιταλισμός" των "διανοούμενων"

Στο πολύ ενδιαφέρον site του minority opinion, συνάντησα ένα άρθρο του μακαρίτη Robert Nozick σχετικά με τον "αντικαπιταλισμό" που χαρακτηρίζει τους "διανοούμενους".Πριν σχολιάσω το εξαιρετικά ενδιαφέρον περιεχόμενό του,είναι αναγκαίες ορισμένες αποσαφηνίσεις.

Ο όρος "διανοούμενος" συνιστά έναν εξωραϊσμό αμφιβόλου περιεχομένου.Η απόπειρα ορισμού του είναι προβληματική.
Σύμφωνα με τη Wikipedia "ο διανοούμενος είναι ένα πρόσωπο που χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο τη διάνοια σε μια επαγγελματική ή ατομική capacity (δυνατότητα?χωρητικότητα?ικανότητα? Όποια ερμηνεία κι αν επιλέξουμε ο ορισμός είναι τουλάχιστον ασαφής)!
Το McMillan Dictionary προσεγγίζει πιο επιτυχημένα τον όρο:"ένα πρόσωπο που μπορεί να σκέφτεται ευφυώς και να κατανοεί περίπλοκες ιδέες ή θέματα" ή "ένα πρόσωπο με ευρύτητα παιδείας και ενδιαφέροντα σε τομείς όπως η επιστήμη,η τέχνη,η φιλοσοφία κλπ σε προχωρημένο στάδιο".
Ας παραδεχτούμε χάριν οικονομίας τη δυσκολία ικανοποιητικού ορισμού και ας θεωρήσουμε πως η εικόνα που έχουμε για το διανοούμενο περιγράφεται περίπου από τους παραπάνω ορισμούς.

Ας προσπεράσουμε την προειδοποίηση του Ηράκλειτου πως "πολυμαθίη νόον ού διδάσκει" (αποσπ.16) και ας θεωρήσουμε πως κατά κανόνα "ένας διαβασμένος άνθρωπος είναι συνήθως σκεπτόμενος".
Ας αφήσουμε επίσης κατά μέρος την "οντολογική φιλοσοφία" που περιφρονεί το Λόγο στις μεταφυσικές της αναζητήσεις και ας παραδεχτούμε την εργαλειακή χρησιμότητα του Λόγου στην επίλυση των ζητημάτων που θέτει η καθημερινότητα.
Αν υποθέσουμε-που κι αυτό χωράει αρκετή αμφισβήτηση-πως ο ακαδημαϊκός χώρος είναι το κατεξοχήν πεδίο συγχρωτισμού των "διανοούμενων", είναι σαφές,πως η συντριπτική πλειοψηφία των τελευταίων εμφορείται από σοσιαλιστικές αντιλήψεις.Σε κάθε περίπτωση είναι αντικαπιταλιστές.Ακόμη και όσοι ιδεολογικά αυτοπροσδιορίζονται ως "δεξιοί",δηλώνουν ταυτόχρονα "αντικαπιταλιστές" στη μεγάλη τους πλειοψηφία.

Το ζήτημα αποκτά ενδιαφέρον διότι,μεταφερόμενο στο πεδίο της πολιτικής,πριμοδοτεί τη σοσιαλιστική ιδεολογία με κάποιου είδους "πιστοποιητικό ευφυίας" ή "ιδεολογικής ανωτερότητας",από τη στιγμή που "οι περισσότεροι διανοούμενοι δηλώνουν σοσιαλιστές"! Σε επίπεδο συμβολισμών, συνιστά επιχείρημα υπέρ του σοσιαλισμού.

Παλιότερα,ήταν γνωστά τα δημοσκοπικά ευρήματα που έδειχναν την προτίμηση των "αποφοίτων ΑΕΙ" στο ΚΚΕ εσωτερικού ή στον μετέπειτα "ΣΥΝ".Οι πολιτικοί αντίπαλοί τους αποδέχονταν αυτό το γεγονός και τους επιφύλασσαν τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό "κουλτουριάρηδες".
Ακόμη πιο παλιά,ήταν παγκοίνως αποδεκτή η ιδεολογική κυριαρχία των αριστερών φοιτητικών παρατάξεων στα Πανεπιστήμια.Ακόμη και τώρα,που η ΔΑΠ πρωτεύει στις εκλογές,τον τόνο στα φοιτητικά αιτήματα εξακολουθούν να δίνουν οι αριστερές παρατάξεις ενώ και οι ΔΑΠίτες συνδικαλιστές έχουν πλήρως υιοθετήσει τη ρητορική και την ατζέντα λειτουργίας των εμπειρότερων αριστερών "φοιτητοπατέρων".
Τί είδους "γοητεία" ασκεί λοιπόν ο σοσιαλισμός στους μορφωμένους?
Προφανώς το ερώτημα επιδέχεται πολλαπλών απαντήσεων.

Ο Nozick επιχειρεί μερικές ενδιαφέρουσες υποθέσεις.
Η πιο σημαντική κατά τη γνώμη μου έχει να κάνει με τη δομή του σχολείου: το ίδιο το εκπαιδευτικό περιβάλλον,ως μηχανισμός κεντρικού σχεδιασμού (central planning) υπό την αυθεντία του δασκάλου (και κατά προέκταση του μοναδικού συγγράμματος) καλλιεργεί στην αντίληψη του "καλού μαθητή" την ιδέα πως ο άνωθεν σχεδιασμός είναι "πνευματικά υπέρτερος" και πως η διανομή των αριστείων πρέπει να ελέγχεται από κάποια ανώτερη αρχή (τώρα το δάσκαλο,αργότερα το κράτος).
Είναι λοιπόν εξαιρετικά δύσκολο αυτός ο μαθητής να αποδεχτεί την "παράλογη" ιδέα της "αοράτου χειρός" και τον "άναρχο τρόπο λειτουργίας της αγοράς" ως αρετές υπερασπίσιμες.
Είναι εξαιρετικά ενοχλητικό να βλέπει τον χθεσινό "μπουμπούνα" της τάξης να εξελίσσεται σε επιτυχημένο επιχειρηματία και να αποκτά υπέρτερο εισόδημα από "το παιδί που έβγαλε Πανεπιστήμιο"!
Είναι "παράλογο" και ενδεχομένως "ανήθικο" για τον "καλό μαθητή",ένας χώρος δίχως "πνευματικότητα",η απρόσωπη αγορά,να επικυριαρχεί (ή έτσι αυτός να νομίζει) ως καθοριστικότερος της μόρφωσης στην καθημερινότητα των ανθρώπων.
Η αδυναμία ερμηνείας της αγοράς και η ταυτόχρονη διαπίστωση της σημασίας της (μετά την αποφοίτηση απ'το Πανεπιστήμιο των οραματισμών),αρχικά σοκάρει και σταδιακά μετατρέπεται σε διανοητικός σνομπισμός του "άξεστου πλήθους" που "δεν καταλαβαίνει" και "χειραγωγείται" από "χυδαία θεάματα και παράγωγα της υποκουλτούρας".

Ο "καλός μαθητής" εμπνέεται από πρότυπα "ιδεατής κοινωνικής οργάνωσης".Το δέλεαρ είναι ισχυρό από την εποχή του Πλάτωνα,ο οποίος οραματίζονταν την κοινωνία των φιλοσόφων-βασιλέων. Το "άξεστο πλήθος" που ομνύει στον "αχαλίνωτο καταναλωτισμό",του προξενεί αποστροφή. Θέλει να το "εκπαιδεύσει",να του υποδείξει άλλες μορφές διασκέδασης και άλλα πρότυπα συμπεριφοράς.Πεπεισμένος για την ανωτερότητα των δικών του προτύπων,εύκολα συναινεί σε μια "άνωθεν επιβεβλημένη επιχείρηση διαφωτισμού των μαζών". Ο καπιταλισμός που "δεν έχει αξίες" παρά μόνο "το κυνήγι του χρήματος",προσλαμβάνεται ως φρικώδης μικρόνοια!

Υπάρχουν κι άλλες πηγές αντι-καπιταλιστικής mentalite: η Χριστιανική ηθική,τα ευαγγελικά αποσπάσματα που καταδικάζουν τους πλούσιους και εξυμνούν την πενία,τα κηρύγματα των ιερέων που περιφρονούν "τον υλικό κόσμο του χρήματος" είναι-στην Ελλάδα-ένας ισχυρός πυλώνας διαμόρφωσης αντιλήψεων.Είναι ενδιαφέρον πως η αντικαπιταλιστική κριτική με όρους χριστιανικής δογματικής δεν αποτελεί αποκλειστικότητα των "αντικαπιταλιστών της δεξιάς" όπως θα ήταν ίσως αναμενόμενο.Υπάρχει και στο σοσιαλιστικό χώρο μια "χριστιανική συνιστώσα" με ιδιαίτερα μαχητική αντικαπιταλιστική στάση.Θυμίζω τους "αναρχοχριστιανούς" της Θεολογικής του ΑΠΘ και τους "χριστιανούς-εκτελεστές της 17Ν".

Η αντικαπιταλιστική προδιάθεση των διανοούμενων έχει και άλλη μια παράμετρο: την εφεκτική τους στάση,την ευμενή ουδετερότητα,τη σιωπή,απέναντι στα πεπραγμένα των σοσιαλιστικών καθεστώτων.Το 1989,συντελέστηκε μια κοσμογονία,η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.Οι διανοούμενοι είναι προθυμότεροι να υποστηρίξουν πως απέτυχε μια μορφή εφαρμογής του σοσιαλισμού,αλλά επ'ουδενί ο σοσιαλισμός καθεαυτός! Σήμερα,τα εναπομείναντα σοσιαλιστικά καθεστώτα ανά τον κόσμο είναι καθεστώτα μονοκομματικής δικτατορίας.Κι όμως,οι διανοούμενοι και τα media,επιμένουν να χαρακτηρίζουν τους επικεφαλής τους ως "ηγέτες",αποφεύγοντας επιμελώς τη χρήση του όρου "δικτάτορας". Οι γλωσσικοί όροι,όταν πρόκειται για τα αδιέξοδα του σοσιαλισμού,είναι επιμελώς εξωραϊσμένοι...

Από την άλλη μεριά,θα πρέπει να ορίσουμε τον καπιταλισμό,για να κατανοήσουμε τον αντικαπιταλισμό.
Σύμφωνα με τη Wikipedia  "καπιταλισμός είναι το οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και δημιουργεί αγαθά ή παρέχει υπηρεσίες με σκοπό το κέρδος".
Σύμφωνα με τον ορισμό της Ayn Rand ("Capitalism,the unknown ideal") "ο καπιταλισμός είναι ένα κοινωνικό σύστημα βασισμένο στην αναγνώριση των ατομικών δικαιωμάτων-και του δικαιώματος της ιδιοκτησίας-στο οποίο κάθε ιδιοκτησία είναι ατομική".
Ο πρώτος ορισμός είναι αυστηρά οικονομικός,ο δεύτερος κοινωνικός.Επιπλέον,ο ορισμός της Rand ενέχει ένα είδος "καθαρότητας": στον καπιταλισμό κάθε ιδιοκτησία είναι ατομική,άρα τα κοινωνικά καθεστώτα στα οποία υπάρχει και κρατική ιδιοκτησία (όπως οι μικτού τύπου οικονομίες που πλειοψηφούν σήμερα στη Δύση) δεν είναι καπιταλιστικά με την "καθαρή" έννοια του όρου.
Ασφαλώς υπάρχουν και άλλες ερμηνείες του καπιταλισμού.λιγότερο ή περισσότερο περιεκτικές,αλλά νομίζω πως τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι αυτά.Ιδιωτική επιχειρηματικότητα και οικονομικός ανταγωνισμός αφενός, πολιτικός φιλελευθερισμός και κοινοβουλευτική δημοκρατία αφετέρου.
Υπάρχει επίσης το πείραμα της Κίνας,ένα μοντέλο "κρατικού καπιταλισμού" το οποίο προσπαθεί να συνδυάσει την επιχειρηματικότητα με τον πολιτικό έλεγχο και-κατά τη γνώμη μου-δεν τα καταφέρνει: η ζυγαριά γέρνει προς τη δυσάρεστη πλευρά της πολιτικής ανελευθερίας.
Γεγονός πάντως είναι πως οι επικριτές του καπιταλισμού,σπανίως επικεντρώνονται στο οικονομικό του σκέλος.Κατά κανόνα αναγνωρίζουν την αποτελεσματικότητά του στην παραγωγή πλούτου,οπότε η κριτική τους αφορά άλλες πτυχές: ζητήματα διανομής του πλούτου,ζητήματα οικονομικών και πολιτικών ανισοτήτων,οικολογικές ανησυχίες κλπ.

Προφανώς,υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις στη ρίζα των παρερμηνειών του καπιταλισμού,καθώς και σημαντικού βαθμού άγνοια στη βάση της δαιμονοποίησής του.Το ζήτημα δεν εξετάζεται εδώ.
Έχει όμως σημασία-όπως σωστά τονίζει η Ayn Rand- η ανίχνευση του ηθικού του περιεχομένου."Κάθε ιδεολογία" γράφει η Rand ("Capitalism,the unknown ideal") "χρειάζεται ένα ηθικό περιεχόμενο.Δίχως αυτό δεν μπορεί να επιβιώσει.Η ηθική υπεροχή του καπιταλισμού,δεν έγκειται στο ο'τι είναι το αποτελεσματικότερο σύστημα παραγωγής πλούτου.Αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζουν και οι αντίπαλοί του.Η ηθική του υπεροχή συνίσταται στο ο'τι είναι το μοναδικό σύστημα που επιτρέπει την ευόδωση των ατομικών δικαιωμάτων.Η σύλληψη της έννοιας των δικαιωμάτων του ανθρώπου,προϋποθέτει την αντίληψη του ανθρώπου ως νοούντος υποκειμένου που διαθέτει ελεύθερη βούληση και -συνεπώς- το δικαίωμα των επιλογών στη ζωή.Ο καπιταλισμός είναι το μόνο σύστημα που επιτρέπει στον άνθρωπο την ελευθερία των ατομικών επιλογών,δίχως βέβαια να του εγγυάται την επιτυχία". Είναι άλλο πράγμα η επιδίωξη της ευτυχίας ("the pursuit of happiness") που επιτρέπει ο καπιταλισμός και άλλο η ευτυχία ("happiness") που υπόσχεται ο σοσιαλισμός...

Και αναπόφευκτα,η συνεπής προάσπιση των φιλελεύθερων αιτημάτων (πρωτείο του ατόμου, το άτομο τελικός σκοπός δι'εαυτόν, ελευθερία επιλογών, ατομικές πολιτικές ελευθερίες κλπ) οδηγεί στην οικονομική αποδοχή του καπιταλιστικού μοντέλου.
Είναι παράδοξο πράγματι,οι πολίτες των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών,να απολαμβάνουν ατομικές ελευθερίες εν μέσω καπιταλιστικών οικονομιών (έστω μικτού τύπου) και ταυτόχρονα να γοητεύονται από τον σοσιαλιστικό εξωτισμό της Κούβας ή να σιωπούν μπροστά στο σοσιαλιστικό μαυσωλείο της Β.Κορέας.
Συνιστά ίσως αυτό,την ισχυρότερη απόδειξη πως αγνοούν τη σημασία του καπιταλισμού στην εμπέδωση της πολιτικής ελευθερίας.

Ακόμη και μεγάλοι διανοητές περιπίπτουν σε αντιφάσεις.Ο Milton Friedman, συνεπής θιασώτης του φιλελεύθερου καπιταλισμού υποστήριξε την άποψη πως η υιοθέτηση ενός μοντέλου ελεύθερης οικονομίας θα οδηγήσει νομοτελειακά στην πολιτική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος που θα το εφαρμόσει (π.χ Κίνα).Και τούτο παρόλο που ο ίδιος ,στο "Free to choose", μιλώντας για τον καπιταλισμό τον θεωρεί "αναγκαίο αλλά όχι ικανό εγγυητή των πολιτικών ελευθεριών" ("necessary but not efficient precondition").Πρόκειται για ιδέα η οποία δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη και πως άλλωστε θα μπορούσε?
Η ελευθερία -γράφει σωστά η Ayn Rand- μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της επιλογής, ποτέ όμως του καταναγκασμού.Δεν μπορείς να διατάξεις κάποιον να είναι ελεύθερος.Ένας άνθρωπος μπορεί να επιλέξει την ελευθερία ή όχι,αλλά ποτέ δεν μπορεί να εκβιαστεί να την υιοθετήσει.Καταναγκαστική ελευθερία είναι "condradiction in terms" (οξύμωρον).Το πείραμα της Κίνας,δεν μπορεί να οδηγήσει στην πολιτική ελευθερία ,όσο το καθεστώς παραμένει ανελεύθερο.Αν λάθεψε σ'αυτό ο μεγάλος Friedman, πώς να μπορέσουμε εμείς να διακρίνουμε κάθε στιγμή την, ενίοτε όχι τόσο προφανή, συσχέτιση καπιταλισμού και ελευθερίας?


Η προάσπιση του καπιταλισμού σήμερα,εν μέσω κρίσης,δεν οφείλεται σε άκριτη αποδοχή του ως δήθεν "τέλειου συστήματος".Τέτοιο δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει,αν μιλάμε για κοινωνίες ανθρώπων.Περισσότερο εκφράζει την πεποίθησή μου πως ο καπιταλισμός είναι άδικα κατασυκοφαντημένος.Πρόκειται για το σύστημα που εκτίναξε το επίπεδο διαβίωσης της ανθρωπότητας σε πρωτοφανή,αδιανόητα υψηλά επίπεδα και ταυτόχρονα προώθησε αποφασιστικά τις πολιτικές ελευθερίες.Ο σοσιαλισμός,αντίθετα,οποτεδήποτε και οπουδήποτε κι αν εφαρμόστηκε (ή εφαρμόζεται),οδήγησε σε οικονομικά αδιέξοδα και πολιτικό ολοκληρωτισμό.


Ο "κακός μαθητής" της τάξης με τη σφεντόνα στην κωλότσεπη,σκορπάει το σπαρταριστό του γέλιο στο σύμπαν...

22/11/2012

Thursday, November 15, 2012

Το κάρο και τα άλογα

We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness.
(The Declaration of Independence)



Life is given to you,survival is not
(Ayn Rand- "Atlas Shrugged")





Με αφορμή τις κινητοποιήσεις των ΟΤΑ, αλλά και την επερχόμενη επέτειο του Πολυτεχνείου, γίνεται επίκαιρη η συζήτηση για την έννοια των "δικαιωμάτων".

Θα επιχειρήσω έναν ορισμό:
Το δικαίωμα αποτελεί την αξίωση που εγείρει ένας πολίτης έναντι της Πολιτικής Κοινότητας στην οποία ανήκει, η εκπλήρωση της οποίας αποτελεί ζήτημα πολιτικής διαβούλευσης,η δε διαφύλαξή της προϋποθέτει τη συναίνεση του Πολιτικού Σώματος (δηλ.της κοινωνίας) και επαφίεται στον θεσμικό του εκπρόσωπο (την Κυβέρνηση).

Με βάση τον ορισμό αυτό-ο οποίος φυσικά μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση- προκύπτουν ορισμένα λογικά συμπεράσματα.

1) Τα δικαιώματα είναι πάντοτε "πολιτικά δικαιώματα", αναφέρονται σε πολίτες οργανωμένων κοινωνιών.Έξω από τις ανθρώπινες κοινότητες,σε συνθήκες "πρωταρχικής κατάστασης του ανθρώπου" (κοινώς ζούγκλας), καμία προσφυγή σε οποιουδήποτε τύπου "δικαίωμα" δεν είναι λογική.
Στη "φυσική κατάσταση" που αγαπούσε ο Rousseau, υπάρχει μόνο ο νόμος της επιβίωσης.

2) Για να τεθεί ζήτημα "δικαιωμάτων" σε μια πολιτική κοινότητα,είναι αναγκαίο να εκπληρώνονται οι υλικοί όροι υλοποίησής τους.Κάθε δέσμη δικαιωμάτων απαιτεί για τη συντήρησή της,συγκεκριμένο και απολύτως αναπόφευκτο υλικό κόστος.Η σχεδίαση και υποστήριξη δημοσίων συστημάτων παιδείας και περίθαλψης για παράδειγμα, η συντήρηση ένοπλων δυνάμεων και σωμάτων ασφαλείας,καθώς και η διατήρηση ενός συστήματος απονομής δικαίου,όλα αυτά απαιτούν χρήματα για να υπάρξουν και να βρίσκονται καθημερινά σε λειτουργία.
 Η ηθική "απαξίωση" του απαιτούμενου κόστους λειτουργίας εν ονόματι "αγνότερων ιδεολογικών προταγμάτων",συνιστά λογικό άλμα παρόμοιο με την απαίτηση να υπάρξει ολοκληρωμένο σύστημα περίθαλψης σε μια χώρα του αναπτυσσόμενου κόσμου.Όσο παράλογο είναι να ζητάς ολοκληρωμένη πρωτοβάθμια περίθαλψη στην υποσαχάρια Αφρική ή επαρκές εκπαιδευτικό σύστημα στην Ινδοκίνα,άλλο τόσο είναι να υποστηρίζεις τα αντίστοιχα συστήματα όπου γης μη λαμβάνοντας υπ'όψιν το κόστος τους.

3) Συχνά συγχέουμε το ευκταίο με το εφικτό.Είναι ευκταίο να υπάρχουν παντού οι όροι  προάσπισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου (καθεστώτα πολιτικής ελευθερίας),καθώς και ολοκληρωμένα συστήματα πρόνοιας (περίθαλψη,εκπαίδευση,ασφάλεια,μέριμνα για ευπαθείς ομάδες κλπ),αλλά δεν είναι πάντοτε εφικτό.

4) Υπάρχουν άραγε "αναφαίρετα" ή "αναπαλλοτρίωτα" δικαιώματα για τον άνθρωπο,η διαφύλαξη των οποίων συνιστά "conditio sine qua non" για την ύπαρξη της Πολιτικής Κοινότητας? Το ερώτημα έχει θεμελιώδη σημασία. Όλοι οι "συμβολαιακοί" στοχαστές,όσοι δηλαδή συνέλαβαν τη γέννηση των Πολιτικών Κοινοτήτων με όρους "κοινωνικού συμβολαίου" ανάμεσα στα μέλη τους,συμφωνούν πως πρωταρχικός όρος για την ύπαρξη μιας Πολιτικής Κοινότητας είναι η ασφάλεια των μελών της.
Από τον Πλάτωνα ("Πολιτεία") και τον Hobbes ("Leviathan"), ως τον Locke ("2nd Treatise on Government") και τον Rousseau ("Le contrat sociale"), όλοι αποδέχονται την εξασφάλιση της επιβίωσης των ανθρώπων σαν το βασικό παράγοντα που τους ώθησε στην κοινοτική ζωή.Αντίστοιχα,η άρση αυτού του όρου -ασφάλεια/επιβίωση- απονομιμοποιεί κάθε ηγεμόνα και κάθε κυβέρνηση από την άσκηση εξουσίας στην κοινότητα.
Κάθε κράτος,ανεξάρτητα πολιτικού καθεστώτος και οικονομικού status, οφείλει να προστατεύει τη ζωή των πολιτών του.Όταν ο όρος αυτός δεν εκπληρώνεται,η πολιτική οντότητα αποσυντίθεται σε ομάδες αντιμαχόμενων πολέμαρχων (βλ.Σομαλία).
"Προστασία της ζωής",αυτό είναι λοιπόν το θεμελιώδες πολιτικό δικαίωμα,η ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη πολιτικής κοινωνίας.Εξ ού και δεν υφίσταται πουθενά πολιτική κοινότητα χωρίς αστυνομία και στρατό.

5) Η συζήτηση περί δικαιωμάτων,αρχίζει να εμπλουτίζεται,όταν αναλυθεί περαιτέρω το περιεχόμενο της "προστασίας της ζωής". Η "υγεία" του πολίτη,θεωρείται παράγοντας ευόδωσης της επιβίωσής του, το ίδιο και η "εργασία" ως παράγοντας εισοδήματος. Η "πολιτική ελευθερία", δηλ.το πλέγμα ελευθερίας λόγου-έκφρασης-μετακίνησης-καλλιτεχνικής δημιουργίας-συνάθροισης και η "προστασία του ιδιωτικού χώρου",προστίθενται ως "δικαιώματα" που συμβάλλουν στο "ευ ζην" των πολιτών.Πολλοί λίγοι θα βρεθούν να διαφωνήσουν με το γεγονός πως, η υλοποίηση των παραπάνω στοχεύσεων προάγει πολιτικά την ανθρώπινη κοινωνία.
Ωστόσο,έχουμε ήδη ανοίξει τον ασκό του Αιόλου: εμπλουτίζοντας τους πολίτες με δικαιώματα,εκτοξεύουμε ταυτόχρονα το οικονομικό κόστος που πρέπει να επωμιστεί η κοινότητα.
Είναι όμως εύλογο: η δημοκρατία και το κράτος πρόνοιας στοιχίζουν!
Διόλου παράξενο που τίποτε από τα δυο δεν ευδοκιμεί σε συνθήκες ανέχειας.

6) Η απαραίτητη προϋπόθεση λοιπόν για την υλοποίηση του πλέγματος των  πολιτικών δικαιωμάτων είναι η υλική ευμάρεια! Ο πλούτος,δεν είναι από μόνος του ικανός,αλλά είναι απολύτως αναγκαίος,προκειμένου να συντηρηθεί μια σύγχρονη φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία με αποτελεσματικό και αξιόπιστο κράτος πρόνοιας!
Ελλείψει πλούτου,κάθε "δικαίωμα",τίθεται υπό αίρεση!
Όσο κι αν θεωρητικά επιχειρηματολογούμε για την αναγκαιότητά του, η αδυναμία μας να το υποστηρίξουμε υλικά,το αναιρεί έμπρακτα!

Ας αφήσουμε τις θεωρητικές κατασκευές και ας μιλήσουμε με παραδείγματα.

α) Το "δικαίωμα στην εργασία" που επικαλείται ο υπάλληλος ΟΤΑ,αμφισβητείται από τον χρεοκοπημένο του εργοδότη (το κράτος).Η εμμονή στην επίκληση αυτού του "δικαιώματος",συνιστά απαίτηση μιας κατηγορίας εργαζομένων να εξακολουθήσει η κοινωνία να τους πληρώνει,ανεξαρτήτως των δυνατοτήτων της.Μπορεί άραγε να θεμελιωθεί ηθικά μια τέτοια απαίτηση? Και,αν ναι,γιατί αυτή η απαίτηση να μην ισχύσει και για το ένα εκατομμύριο ανέργων πρώην ιδιωτικών υπαλλήλων?

β) Το σύνθημα "ψωμί,παιδεία,ελευθερία",εμπεριέχει τρία αιτήματα τα οποία προϋποθέτουν υλική ευμάρεια.Ψωμί δίχως παραγωγικό ιστό δεν μπορεί να υπάρξει,παιδεία δίχως υλικοτεχνική υποδομή και αμοιβόμενους καθηγητές είναι αδιανόητη,πολιτική ελευθερία εν μέσω ανέχειας είναι ένας ευσεβής πόθος που καταρρέει κάτω απ'τα χτυπήματα της Χρυσής Αυγής.

Πριν επικαλεστούμε λοιπόν τα όποια πολιτικά δικαιώματα,πρέπει να διεκδικήσουμε το στοιχειώδες προαπαιτούμενο: παραγωγή πλούτου και υλική ευμάρεια!
Η ιδεαλιστική αναγωγή των δικαιωμάτων στη σφαίρα του "αγαθού στο οποίο είμαστε a priori δικαιούχοι",μας οδήγησε στην περιφρόνηση αυτού ακριβώς του όρου που εγγυάται την υλοποίησή τους: της παραγωγής πλούτου!
Αυτό που συντελέσθηκε στη δεκαετία του '80 ήταν ακριβώς: η αποσάθρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων με ταυτόχρονη απαξίωση του "επιχειρείν" και η μετατροπή της χώρας σε προσοδοθηρικό κράτος παροχής υπηρεσιών.
Η κατάκλυση των ΟΤΑ με "ημέτερους" ανύπαρκτων προσόντων εν μέσω κραυγών για "ψωμί-παιδεία-ελευθερία",υπήρξε μέρος του σκηνικού.

Δυστυχώς,βάλαμε το κάρο (δικαιώματα) πριν από τα άλογα (χρήματα).
Θα μπορέσουμε άραγε να διορθώσουμε το παράδοξο?

Υπάρχει βέβαια και η άποψη που θέλει τα "δικαιώματα" ανεξάρτητα οικονομικού περιβάλλοντος,περίπου ως υπέρτατες αξίες που δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση.Θεωρητικά συμφωνώ,αλλά αν μας ενδιαφέρει η υλοποίηση και όχι η απλή επίκλησή τους,χρειαζόμαστε πλούτο.
Ειδάλλως,γινόμαστε άνθρωποι των διακηρύξεων άνευ περιεχομένου: κάτι αντίστοιχο δηλαδή με τους πολιτικούς και συνδικαλιστές της μεταπολίτευσης...

15/11/2012

Friday, November 9, 2012

Σπαράγματα από την Κολιμά

Οι "ιστορίες από την Κολιμά", είναι το συγκλονιστικό αυτοβιογραφικό έργο του Varlam Salamov που περιγράφει τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης της ΕΣΣΔ,στα οποία ο συγγραφέας υπήρξε τρόφιμος για δεκαεφτά χρόνια!

Η Κολιμά,εκτείνεται στις εσχατιές της σιβηριανής απεραντοσύνης,έχοντας σαν αδρά γεωγραφικά όρια τον ποταμό Λένα στα δυτικά,τη χερσόνησο Καμτσάτκα στην ανατολή,την ανατολική Σιβηριανή θάλασσα βόρεια και την Οχοτσκική θάλασσα στο νότο.Ο ποταμός Κολιμά τη διατρέχει καταμεσής δίνοντάς της το όνομά του.Η τεράστια αυτή έκταση,ανέκαθεν χρησίμευε σαν τόπος εξορίας για τις ρωσικές αρχές.
Στην ακμή του Σταλινικού Τρόμου,τα γκουλάγκ της Κολιμά φιλοξενούσαν περίπου 900.000 κρατούμενους (πολιτικούς και ποινικούς).Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που εξοντώθηκαν από τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης είναι μάλλον αδύνατον να προσδιοριστεί.

Έχω διαβάσει τη "μέρα στη ζωή του του Ιβάν Ντενίσοβιτς" του Σολζενίτσιν και το "Γκουλάγκ" της Anne Applebaum, αλλά τίποτε δε συγκρίνεται με την ωμή φρίκη που περιγράφει ο Salamov!
Δίχως λογοτεχνικές διακοσμήσεις,δίχως στατιστικούς σχολαστικισμούς,η απανθρωπιά απογυμνώνεται σε όλη της την έκταση και παραδίνεται στον αναγνώστη.
Αφήνω μερικά αποσπάσματα να μιλήσουν:

"Τρώγαμε μέσα σε απόλυτο σκοτάδι-το βενζινολύχναρο φώτιζε μόνο το πεδίο του χαρτοπαιγνίου των κακοποιών-αλλά δεν υπήρχε περίπτωση ν'αστοχήσει το κουτάλι σου".
"Ο επιστάτης χάρηκε που ο θάνατος συνέβη το πρωί και όχι το βράδυ,το ημερήσιο συσσίτιο του πεθαμένου θα έμενε στον ίδιο".
"Η παγωνιά που μετέτρεπε σε πάγο το σάλιο,διείσδυε και στην ανθρώπινη ψυχή".
"Όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα-η αγάπη,η φιλία,η ζήλεια,η φιλανθρωπία,το έλεος,η φιλοδοξία,η τιμιότητα-μας είχαν εγκαταλείψει,μαζί με το κρέας που στερούμασταν στη διάρκεια της παρατεταμένης λιμοκτονίας μας".
"Στην πύλη του στρατοπέδου διαβάζαμε:" η εργασία στην ΕΣΣΔ είναι ζήτημα τιμής,δόξας,ανδρείας και ηρωισμού"!... Μιμούμενος τον Χίτλερ,ο Μπέρια τον ξεπέρασε σε κυνισμό".
"Η πίκρα δεν είναι αρκετά βαθιά,αν δεν μπορείς να τη μοιραστείς με τους φίλους σου".
"Δεν είμαι φασίστας-είπα τότε-είμαι ένας άρρωστος και πεινασμένος άνθρωπος"!
"Σαν το Λυκούργο,ο προϊστάμενος φρόντιζε στην ταϊγκά να υπάρχουν δυο γιατροί: ο ένας θεράπευε, ο άλλος τον παρακολουθούσε να δει αν έκανε κάτι αντικανονικό"!
"Η φύση του βορρά δεν είναι ουδέτερη,είναι συνεννοημένη μ'αυτούς που μας έχουν στείλει εδώ πέρα"!
"Απέμεναν για ύπνο στα ορυχεία,όλες κι όλες τέσσερις ώρες...αποκοιμιόσουν την ίδια στιγμή που έπαυες να σκάβεις, αποκοιμιόσουν όρθιος ή περπατώντας".
"Τα δέματα παραδίνονταν μόνο σε όσους συμπλήρωναν τη νόρμα.Τα υπόλοιπα κατάσχονταν"
"Ο επιστάτης,το έμπιστο πρόσωπο του απρόσιτου εξουσιαστή χιλιάδων ανθρώπινων πεπρωμένων".
"Μπορεί και να μην τον κάρφωσε κανένας,ο Τσερπακόφ ήταν γιός του αιώνα της καχυποψίας,της δυσπιστίας και της επαγρύπνησης"
"Δεν εκπλήρωσες το πλάνο,άρα παρέβης το νόμο,εξαπάτησες το Κράτος και πρέπει να τιμωρηθείς".
"Οι νεκροί των αιώνιων πάγων,δε θα λιώσουν ποτέ".
"Όσο φτωχές κι αν είναι οι επιλογές,η ελευθερία της βούλησης του φυλακισμένου υπάρχει"!
"Αποφεύγαμε τα μπάνια,για να μη μας κλέψουν τα ρούχα".
"Η βλάστηση ξεχνάει πιο εύκολα απ'τον άνθρωπο.Αν ξεχάσω εγώ,θα ξεχάσει και η βλάστηση.Αλλά η πέτρα και οι αιώνιοι πάγοι δε θα ξεχάσουν".
"Το να σωπάσεις όταν φωνάζουν "ζήτω ο Στάλιν" αρκεί για να σε τουφεκίσουν.Η σιωπή είναι προπαγάνδα,είναι γνωστό καιρό τώρα".
"Οι γιατροί φοβούνταν να γράψουν τις αληθινές αιτίες θανάτων.Εμφανίστηκαν "πολυαβιταμινώσεις","πελάγρα","δυσεντερία","ΑΦΕ" (ακραία φυσική εξάντληση),"τροφική δυσθρεψία" όλοι οι ευφημισμοί της πείνας".
"Το σταλινικό δρεπάνι του θανάτου θέριζε τους πάντες,χωρίς διαφοροποίηση,συμβαδίζοντας με την ισοκατανομή,τις λίστες,την υλοποίηση του πλάνου".
"Τη δεκαετία του "20 ήταν της μόδας να αποκηρύσσεις τους γονιούς σου.Πολλοί, διάσημοι αργότερα συγγραφείς,άρχισαν τη λογοτεχνική τους καριέρα με τέτοιες δηλώσεις".
"Να επιζήσουμε του Στάλιν.Ο θάνατός του θα μας δώσει την ελευθερία μας".
"Ο γιατρός έμαθε πως στο στρατόπεδο,για να έχεις ήσυχη συνείδηση,ανατέμνεις τους νεκρούς και δε θεραπεύεις τους ζωντανούς".
"Η υπομονή και η τύχη,να τι μας έσωσε".
"Όλη η ψυχολογία των κακοποιών στηρίζεται στην πεποίθησή τους πως το θύμα τους δε θα κάνει ποτέ αυτό που ,καθημερινά,κάθε στιγμή και με ήσυχη συνείδηση,είναι έτοιμος να κάνει ο κλέφτης".
"Αντί να αποκαθηλώσουν τους εγκληματίες,τους έκαναν ρομαντικούς ήρωες.Σ'αυτούς ανατέθηκε η εξόντωση των τροτσκιστών μέσα στα στρατόπεδα".
"Στην ταϊγκά δε χρειαζόμαστε μελάνι.Η βροχή,τα δάκρυα,το αίμα,θα διαλύσουν οποιοδήποτε μελάνι".
"Υπάρχει ένα όριο,πέραν του οποίου,ό'τι και να συμβεί στον άνθρωπο είναι μόνο για καλό".
"Δεν υπολογίζαμε ότι θα επιστρέψουμε ποτέ στην παλιά μας ψυχή.Και δεν επιστρέψαμε βεβαίως.Κανένας δεν επέστρεψε"!
"Η εξουσία είναι σήψη"!
"Μπροστά στη μνήμη και στο θάνατο,όλοι είναι ίσοι".

Δεκάδες οι συγκλονιστικές ιστορίες: από τους ποινικούς που μαχαίρωναν με την ανοχή των φρουρών,το ψωμί που έπρεπε να φας αμέσως για να μη σου το κλέψουν,αλλά και να το μασήσεις όση ώρα έπρεπε για να σε "χορτάσει",τις ψευδαισθήσεις που έφερνε η πείνα και η σωματική κατάρρευση,τα περιστατικά καννιβαλισμών,τις αυτοκτονίες,τους αυτοακρωτηριασμούς για την αποφυγή της καταναγκαστικής εργασίας,τον καθημερινό ξυλοδαρμό,τη διαφθορά των επιτηρητών,τις απελπισμένες-καταδικασμένες αποδράσεις στο χιόνι...

Όλα αυτά μέσα σε μια φυσική πανδαισία βλάστησης,σε ένα περιβάλλον άγριας,αφιλόξενης ομορφιάς...

Το βιβλίο δε διαβάζεται εύκολα.Συχνά το παράτησα για μέρες,προκειμένου να ξεφύγω απ'τη δυσθυμία που μου προξενούσε η διαρκής παρουσία του θανάτου,η υπόμνηση της δολοφονικής παράνοιας που συστηματοποιήθηκε στον 20ο αιώνα της ανθρώπινης ιστορίας και αγκάλιασε όλη την υδρόγειο.

Η κατάθεση του Salamov πρέπει να τοποθετηθεί πλάι στα ντοκουμέντα εξόντωσης των ναζιστικών στρατοπέδων.Αποτελεί ένα γραπτό ντοκουμέντο,άλλο ένα τεκμήριο που βεβαιώνει την ταυτόσημη φύση των ολοκληρωτισμών,την-ανεξάρτητα διακηρύξεων- ομότροπη απανθρωπιά τους!

Η ανθρωπότητα έχει ηθική υποχρέωση να μην επαναλάβει τις τερατωδίες του πρόσφατου παρελθόντος.Ναζισμός και Κομμουνισμός,υπήρξαν συστήματα ολοκληρωτικής φρίκης.Η ισότιμη καταδίκη τους αποτελεί στοιχειώδη πράξη δικαιοσύνης.Καμία ιδεολογία δε νομιμοποιείται να κηρύσσει τη φυσική εξόντωση ανθρώπων,κάτω από οποιοδήποτε πρόσχημα.
Οι σημερινοί κήρυκες του μίσους,ένθεν κακείθεν,είναι οι δυνητικοί κληρονόμοι της φρίκης που δεν πρέπει να ξεχάσουμε.

Θέλει αρετή,τόλμη και μνήμη,η ελευθερία!

http://en.wikipedia.org/wiki/Kolyma


Ταμπέλα εισόδου στρατοπέδου Vorkuta: "η εργασία στην ΕΣΣΔ,αποτελεί ζήτημα τιμής,δόξας,ανδρείας και ηρωισμού"...
Ταμπέλα εισόδου στρατοπέδου Auswitz: "η εργασία απελευθερώνει"...








10/11/2012

Wednesday, November 7, 2012

Η δυστοπία του "Αδιάφορου Άτλαντα"

Το έργο της Ayn Rand "Atlas Shrugged" ,είναι ένα επικών διαστάσεων μυθιστόρημα με φιλοσοφικές αναφορές που πρωτοεκδόθηκε το 1957. Το θέμα του είναι πρωτότυπο: ένας άνθρωπος υψηλής νοημοσύνης και ικανοτήτων,ο θρυλικός John Galt, εξεγείρεται εναντίον της γραφειοκρατικής κοινωνίας και των ρυθμίσεων "κεντρικού σχεδιασμού" και αποσύρεται σε μια μυστική κοιλάδα,στην οποία συγκεντρώνει όλους τους ανθρώπους που εκπροσωπούν τη δημιουργική πρωτοπορία (επιχειρηματίες,καλλιτέχνες,επιστήμονες κλπ) για να αποστερήσει την κοινωνία από τις "ατμομηχανές" της.Στην πορεία του έργου,η "γραφειοκρατική κοινωνία" βαθμιαία καταρρέει για να έρθει ξανά η στιγμή των "χαρισματικών δημιουργών"!

Πίσω από το επιστημονικής φαντασίας σενάριο,υπάρχει μια αμείλικτη κριτική του αντι-εγωτικού/αντι-ατομικού (ή κολλεκτιβιστικού) πνεύματος και των κυρίαρχων εκπροσώπων του (σοσιαλισμός και χριστιανισμός) και μια ταυτόχρονη ιδεολογική προάσπιση του καπιταλισμού ως προκρινόμενου κοινωνικού συστήματος και της ηθικής του κέρδους ως επιλογής που προάγει την επιβίωση των ατόμων.

Το βιβλίο μου άφησε ανάμικτα συναισθήματα.Ιδωμένο ως μυθιστόρημα έχει πολύ ενδιαφέρουσα πλοκή και εξαιρετική σκιαγράφηση χαρακτήρων.Είναι όμως τόσο έντονες -σχεδόν καταιγιστικές- οι πολιτικο-κοινωνικές του αναφορές που,αναπόφευκτα επηρεάζουν την τελική αποτίμηση και χρωματίζουν ιδεολογικά το έργο.Αν είσαι σοσιαλιστής,είναι μάλλον αδύνατον να σου αρέσει.Αλλά και για έναν φιλελεύθερο-όπως εγώ-εγείρονται ενστάσεις!

Θα επιχειρήσω,εν συντομία,να καταγράψω τα -κατά τη γνώμη μου-πιο ενδιαφέροντα σημεία,αρχίζοντας από αυτά που με βρίσκουν σύμφωνο:

1) Ο ρόλος του χρήματος
"Το χρήμα είναι ένα μέσον συναλλαγών που προϋποθέτει την ύπαρξη αγαθών και ανθρώπων που τα παράγουν".
"Ο κοινός δεσμός των ανθρώπων είναι η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών και όχι η αμοιβαία πρόκληση βλάβης.Το χρήμα είναι το εργαλείο αυτής της ανταλλαγής".
"Αυτός που περιφρονεί το χρήμα,το έχει αποκτήσει αξιοκατάκριτα.Αυτός που το σέβεται,το έχει κερδίσει με τη δουλειά του.Μακριά απ'όσους καταριώνται το χρήμα.Όσο υπάρχουν ανθρώπινες κοινωνίες και οι άνθρωποι πρέπει να συναλλάσσονται,το μόνο τους μέσον είναι το χρήμα.Αν το εγκαταλείψουν,η εναλλακτική πρόταση είναι η κάννη του όπλου".
"Το χρήμα είναι το βαρόμετρο της κοινωνικής αρετής.Όταν συμβεί, το εμπόριο να διεξάγεται υπό συνθήκες διαταγής αντί συναίνεσης, όταν χρειάζεται προκειμένου να παράγεις η αδειοδότηση από ανθρώπους που δεν παράγουν τίποτε, όταν τα χρήματα αθροίζονται σε όσους δεν παράγουν αγαθά αλλά προνομίες, όταν οι άνθρωποι πλουτίζουν από επιδόματα αντί απ'τη δουλειά τους,όταν η διαφθορά ανταμοίβεται και η τιμιότητα συνεπάγεται αυτοθυσία, όταν οι νόμοι προστατεύουν τους επιδοτούμενους αντί των εργαζόμενων,τότε αυτή η κοινωνία είναι καταδικασμένη".
"Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι κοινωνικοί καταστροφείς,όποτε εμφανίζονται,είναι η καταστροφή της αξίας του χρήματος,
 μια και το χρήμα είναι ο προστάτης των ανθρώπων και η βάση της ηθικής τους ύπαρξης".
"Οι άνθρωποι θεωρούσαν ανέκαθεν τον πλούτο ως μια στατική οντότητα που μπορεί να κλαπεί,να κληρονομηθεί,να διαμοιραστεί,να απαλλοτριωθεί,να χορηγηθεί ως ανταμοιβή.Οι Αμερικανοί ήταν ιστορικά οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν πως ο πλούτος πρέπει πριν απ'όλα να παραχθεί"!

2) Η φενάκη των κολλεκτιβιστικών δογμάτων
Υπάρχει η γνωστή ρήση του Μαρξ από την "Κριτική του προγράμματος Γκόττα" για μια ιδανική κοινωνία στην οποία η αρχή παραγωγής θα είναι "από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του".
Υπάρχει και η λιγότερο γνωστή περιγραφή των χριστιανικών κοινοτήτων στις οποίες "πάντες οι πιστεύοντες ήσαν επί το αυτό και είχον άπαντα κοινά,και τα κτήματα και τας υπάρξεις επίπρασκον και διεμέριζον αυτά πάσι καθότι αν τις χρείαν είχε" (Πράξεις Αποστόλων κεφ.β,44-45) και "διεδίδετο δε εκάστω καθότι αν τις χρείαν είχεν" (ο.π κεφ.δ 35).
Υπάρχει το ακόμη παλαιότερο όραμα της Πραξαγόρας από τις "Εκκλησιάζουσες" του Αριστοφάνη "...την γην πρώτιστα ποιήσω κοινήν πάντων και ταργύριον και ταλλ'οπόσ'εστίν εκάστω..." (στ597-8) όπου συλλαμβάνεται η σοσιαλιστική ουτοπία.
Στο έργο της Rand, το μαρξιστικό δόγμα τίθεται σ'εφαρμογή σε ένα εργοστάσιο:
"Ποιά ανάγκη όμως προηγείται"?
"Το πλάνο μας μετέρεψε σταδιακά από εργάτες που ζητούσαν ανταμοιβή για το έργο τους,σε ζητιάνους που ζητούσαν ικανοποίηση των αναγκών τους"!
"Αρχίσαμε να κρύβουμε την εργασιακή μας ικανότητα και να προσέχουμε πάντοτε να δουλεύουμε λιγότερο απ'το διπλανό μας,αφού όποιος λογίζονταν ικανότερος,έπρεπε να υποστεί το καθήκον της ικανοποίησης των αναγκών των υπολοίπων".
"Αρχίσαμε να κατασκοπεύουμε το διπλανό μας,να διεισδύουμε στην ιδιωτική του ζωή,να αναζητούμε στοιχεία που θα μπορούσαν να τον καταγγείλουν ως πολυτελώς διάγοντα,ώστε να στερηθεί το μερίδιο που η διοίκηση αποφάσιζε να διανείμει,για να το καρπωθούμε εμείς"!
"Στο τέλος,η χρεοκοπία νομοτελειακά προέκυψε αφού,όσοι είχαν ικανότητες καταπατήθηκαν και εκδιώχθηκαν και απέμειναν μόνο όσοι είχαν ανάγκες"!

3) Η ελευθερία της ατομικής βούλησης
"Ο κόσμος δεν είναι το αποτέλεσμα των αμαρτιών σας,αλλά το παράγωγο των αρετών σας"!
"Για αιώνες η μάχη της ηθικής δίνονταν ανάμεσα σ'αυτούς που δηλώνουν πως η ζωή σας ανήκει στο Θεό και σ'αυτούς που δηλώνουν πως ανήκει στους άλλους.Κανείς δεν σας είπε πως η ζωή σας ανήκει σ'εσάς και πως είναι αρετή το να τη ζήσετε"!

4) Η πίστη στην αντικειμενική πραγματικότητα (Objectivism).
Το Σωκρατικό "εν οίδα ό'τι ουδέν είδα" υφίσταται ανηλεή κριτική επειδή αποτέλεσε τη θρυαλλίδα αμφισβήτησης των δεδομένων της εμπειρίας.
"Η πραγματικότητα υπάρχει ,το ίδιο και η συνείδησή της,από αυτά τα αξιώματα δεν μπορεί ο άνθρωπος να διαφύγει"!

5) Η αναγνώριση της υλικής αξίας ως αυταξίας
Ό'τι περιφρονούν ως "υλιστικό" (materialistic) σοσιαλιστές και χριστιανοί,εν ονόματι κάποιων ιδεατών υπέρτερων ιδανικών δυνιστά την ουσία της ανθρώπινης ζωής,το θεμέλιο διάσωσης του ανθρώπου από την ένδεια,τη βασική προϋπόθεση οικοδόμησης πολιτισμού.
"Υπάρχουν δυο ειδών ρήτορες της ηθικής του θανάτου: οι μυστικιστές του πνεύματος (χριστιανοί) και οι μυστικιστές του σώματος (σοσιαλιστές).Και οι δυο επιθυμούν την υποδούλωση του ανθρώπου στο Θεό ή στην Κοινωνία αντίστοιχα.Ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι να υπηρετεί αυτά τα υψηλότερα ιδανικά και η ανταμοιβή του ανθρώπου θα του δοθεί στο μέλλον"!
"Η καταστροφή είναι το μόνο παράγωγο αυτών των δογμάτων! Η ηθική τους είναι ένα σκιάχτρο καμωμένο από υποχρεώσεις,καθήκοντα,τιμωρίες και πόνο.Τίποτε απ'αυτά δεν υπηρετεί τη ζωή"!
"Οι υλικές αξίες αποτελούν εργαλείο για την εξυπηρέτηση των αρετών του ανθρώπου".

6) Η ηθική αξία της ατομικής ευδαιμονίας
Η Rand δεν αρκείται στην προτροπή του Επίκουρου περί ηδονικού βίου,αλλά εξυμνεί τον άνθρωπο-δημιουργό.
Κάθε παροχή στον άλλον προϋποθέτει την υλική  και ηθική επάρκεια του δωρητή.
Αλλά και κάθε απολαβή,προϋποθέτει κατά τη Rand,την ηθική επάρκεια του ευεργετούμενου."Δεν προσφέρεις κάτι σε κάποιον επειδή το έχει ανάγκη-ή ισχυρίζεται πως το έχει-αλλά επειδή το έχει δικαιωματικά διεκδικήσει με τη στάση του".
"Η ζωή είναι η υψηλότερη αξία"!
"Η επιθυμία για ζωή -και όσα αυτή προϋποθέτει-είναι η υψηλότερη και ευγενέστερη αρετή"!


7) Το εμπόριο ως αυταξία
"Η παραγωγή αγαθών είναι η ηθική επιλογή της επιβίωσης"!
"Ο έμπορος συνιστά το ηθικό σύμβολο του σεβασμού των ανθρώπινων όντων.Είναι ένας φορέας δικαιοσύνης.Ένας άνθρωπος που κερδίζει από αυτό που παράγει και δε διεκδικεί αυτό που δεν δικαιούται.Δε ζητά να πληρωθεί τις αποτυχίες του ούτε να εκτιμηθεί για τα σφάλματά του"!

8) Η ατομική ιδιοκτησία ως αυταξία
"Όσοι ζητούν κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής,ζητούν κοινωνική ιδιοκτησία του ανθρώπινου μυαλού".
"Μόνο ένα φάντασμα μπορεί να υπάρξει δίχως υλική ιδιοκτησία.Μόνο ένας σκλάβος μπορεί να εργάζεται δίχως δικαίωμα στο προϊόν της προσπάθειάς του"!

9) Η ηθική ευθύνη του ατόμου.
"Το μυαλό του ανθρώπου είναι το βασικό εργαλείο επιβίωσής του.Η ζωή του δόθηκε,η επιβίωση όχι! Προκειμένου να επιβιώσει πρέπει να σκεφτεί!Δεν υπάρχει κανείς κώδικας επιβίωσης.Πρέπει να τον δημιουργήσει η ανθρώπινη βούληση!Ένας κώδικας αξιών που δημιουργείται με ελεύθερη επιλογή,είναι ένας ηθικός κώδικας.Ο ηθικός κώδικας της ανθρωπότητας οφείλει να υπερασπίζεται την επιβίωσή της"!
"Ελεύθερη βούληση είναι η επιλογή του ανθρώπου να σκεφτεί ή να μη σκεφτεί,η μόνη του ελευθερία,η επιλογή που συνεπάγεται κάθε άλλη"!
"Ηθικό είναι το επιλεγμένο όχι το επιβληθέν"!
"Βία και Λόγος αντιτίθενται.Η ηθική τελειώνει εκεί που αρχίζει η κάννη του όπλου"!

10) H καταδίκη του πουριτανισμού
"Αν το σώμα είναι ένοχο,τότε οτιδήποτε προάγει τη συντήρηση του σώματος (ο υλικός πλούτος και όσοι τον παράγουν) δαιμονοποιείται! Αν υιοθετήσουμε ηθικούς κανόνες που αντιτίθενται στη φυσική ύπαρξη του σώματος,τότε αποδεχόμαστε ως αρετή την απραξία,καταδικάζουμε τον παραγωγικό βίο,εισάγουμε στον  άνθρωπο τον τεχνητό διχασμό σώματος/πνεύματος".
"Μια τέτοια ηθική,μια ηθική που στρέφεται ενάντια στη ζωή,υποχρεωτικά έχει ως παράγωγό της το θάνατο"!
Ο άνθρωπος γεννιέται δίχως το βάρος του προπατορικού αμαρτήματος...

Ας έρθουμε τώρα στα σημεία αμφιλογίας (controversy) ή διαφωνίας (disagreement) μου.

Α) Το προπατορικό αμάρτημα
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν μπορεί λογικά να υποστηριχθεί η ηθική ενοχή του ανθρώπου για κάτι που δεν έχει ο ίδιος διαπράξει.Δεν υπάρχει επίσης αμφιβολία πως,η Χριστιανική πίστη θεμελιώθηκε σε μεγάλο βαθμό και σ'αυτό το τέχνασμα ενοχοποίησης της ανθρώπινης συνείδησης.Ο φόβος και η ενοχή,αποτελούν κίνητρα θρησκευτικής πίστης για πολλούς ανθρώπους.
Ωστόσο,μέσα στη χριστιανική εκκλησία,το προπατορικό αμάρτημα εξαλείφεται με το μυστήριο του βαπτίσματος. Ο Ιησούς είναι "ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ" κατά τη λειτουργία της Μ.Πέμπτης.Το βάπτισμα απελευθερώνει τον άνθρωπο από το άγος του προπατορικού αμαρτήματος και ανοίγει το δρόμο για την ελεύθερη επιλογή: "όστις θέλει οπίσω μου ελθείν" (Μαρκ.η 34-θ 1).
Φυσικά,αυτή είναι μια ερμηνεία με όρους Χριστιανικής δογματικής,άρα μια ερμηνεία "εκ των έσω".
Θεμελιώνεται όμως σε γραπτά δεδομένα.

Β) Η ανάγκη του άλλου
Η  ανάγκη ασφαλώς δεν ηθικοποιεί τον άνθρωπο.Ο άνθρωπος που πονά δεν είναι κατ'ανάγκην ενάρετος,όπως και ο πλούσιος ή αυτός που χαίρεται τη ζωή, δεν είναι κατ'ανάγκην κατακριτέος.
Όμως οι ανθρώπινες κοινωνίες οφείλουν να μεριμνούν για την επιβίωση των μελών τους,ανεξαρτήτως του ηθικού τους περιεχομένου.Αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να μετατραπούν σε πρυτανεία σιτίσεως αναξιοπαθούντων,αλλά πως είναι ευκταίο και ανθρωπιστικά επιβεβλημένο να μεριμνούν για τους αδύναμους: τους άπορους,τους ασθενείς,τις μειονότητες,τους ανάπηρους.
Ο ευθετότερος τρόπος γι'αυτή τη μέριμνα αποτελεί το κατεξοχήν αντικείμενο των κοινωνικών αναζητήσεων και των ιδεολογικών ζυμώσεων και θα διαιωνίζεται όσο υπάρχουν κοινωνίες ανθρώπων.
Κανείς όμως δε διανοείται να "αποστρέψει το βλέμμα" με αδιαφορία,απέναντι στο συνάνθρωπο που υποφέρει.
Πέρα από όρους "ανθρωπιστικής ηθικής" (εν πολλοίς απροσδιόριστης) αυτή καθεαυτή η ωφελιμιστική ηθική του φιλελευθερισμού απευθύνεται σε κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά και στο σύνολο των ατόμων της κοινωνίας.Για να δώσω ένα απλό παράδειγμα, ο φιλελεύθερος είναι υπέρ του ανοίγματος των κλειστών επαγγελμάτων επειδή πιστεύει πως έτσι θα εξυπηρετηθεί και το συμφέρον του άνεργου που αναμένει αδειοδότηση για να εργαστεί,αλλά και το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου από τη μείωση του κόστους παροχής υπηρεσιών του ανοιχτού πλέον επαγγέλματος.Το ατομικό συμφέρον και το συλλογικό,όταν εκλείπουν οι κρατικά επιβληθείσες στρεβλώσεις προνομίων και καταναγκασμών,κατά κανόνα συμπορεύονται! Φυσικά,οι προνομιούχες κλειστές επαγγελματικές ομάδες θίγονται.
Ο ατομικιστικός καπιταλισμός της A.Rand δίχως κοινωνική αναφορά στους "υπολειπόμενους" των πολιτών είναι μη-λειτουργικός.Η σκέψη της συνάντησε τις επικρίσεις πολλών φιλελεύθερων διανοητών.

Γ) Η αγάπη
Για την A.Rand, η αγάπη συνιστά την υπέρτατη αξιολόγηση ενός ανθρώπου.Είναι μια αρετή την οποία ο άνθρωπος οφείλει να προσφέρει σε αυτόν που την αξίζει (όχι άκριτα στον οποιονδήποτε).Αντίστοιχα,είναι ένα χάρισμα,το οποίο ο άνθρωπος πριν το επικαλεστεί οφείλει να αποδείξει πως το δικαιούται! Η αγάπη,συνιστά κάποιου είδους "υπέρτατο ηθικό τρόπαιο" για την A.Rand προορισμένο από λίγους εκλεκτούς για λίγους άξιους. Η απόδοση αγάπης,οφείλει να υπακούει σε μια έλλογη διαδικασία αξιολόγησης του άλλου ως "ικανού να αγαπηθεί"...
Αυτή η εκλογίκευση της αγάπης με βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετο.
Εγώ,τουλάχιστον,είμαι ανίκανος να αγαπήσω με "έλλογα προαπαιτούμενα"!
Τα παιδιά μου τα αγαπώ δίχως να ξέρω αν "το αξίζουν" και,μόλο που εύχομαι κάποτε να τα θαυμάζω σαν προσωπικότητες,θα τα αγαπώ ακόμη κι αν με "απογοητεύσουν",αν με πληγώσουν, αν όλη η ανθρωπότητα είναι εναντίον τους! Αυτή είναι μια απ'τις ελάχιστες βεβαιότητες που μου έχουν απομείνει...
Η αγάπη για μένα δεν ορίζεται.Πολλοί προσπάθησαν να την αποδώσουν,μα κανείς-πιστεύω-δεν την περιέγραψε καλύτερα απ'τον Παύλο στην "προς Κορινθίους επιστολή":... η αγάπη μακροθυμεί,χρηστεύεται,η αγάπη ού ζηλοί,η αγάπη ού περπερεύεται,ού φυσιούται,ουκ ασχημονεί,ού ζητεί τα εαυτής,ού παροξύνεται,ού λογίζεται το κακόν...πάντα στέγει,πάντα πιστεύει,πάντα ελπίζει,πάντα υπομένει...η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει..." (Α Προς Κορινθ.4-8)



Το έργο της A.Rand είναι ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα με σημαντική απήχηση (ιδίως στις ΗΠΑ),που συνδυάζει τη συγγραφική πλοκή με τη στέρεη φιλοσοφική τεκμηρίωση.
Ωστόσο,αφήνει μια αίσθηση παγωνιάς στο τέλος.Ίσως να είναι η ψυχρή τελειότητα που υπαινίσσεται,αυτό που με ξενίζει.Ο περφεξιονισμός μου φαίνεται αταίριαστος στον άνθρωπο.Ναι,οφείλουμε με εργαλείο τη λογική μας να παλέψουμε για να επιβιώσουμε και να γίνουμε καθοριστές της μοίρας μας.Αλλά,μπροστά στα αδιέξοδα της ζωής,δεν είναι "ανήθικο" να καταφύγουμε και στα άλλα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το μυστήριο της οντολογικής μας ταυτότητας.
Πάντοτε,έχοντας κατά νου πως "κάθε άνθρωπος είναι ο ίδιος τελικός σκοπός για τον εαυτό του", σεβόμενοι τη διαφορετικότητα,την ανθρώπινη ανάγκη και ...τη μεταφυσική του ανθρώπινου βλέμματος!

Ίσως απλά να είμαι πολύ χριστιανός(έστω αιρετικός),για το-εκπληκτικό-πνεύμα της Ayn Rand...

7/11/2012  

Sunday, November 4, 2012

Το κατάντημα του ΑΠΘ

Το ΑΠΘ (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) αυτοδιαφημίζονταν ως "το μεγαλύτερο των Βαλκανίων". Ο εντυπωσιακός χώρος του (το campus) στο κέντρο της πόλης φιλοξενεί πλήθος σχολών και φοιτητών,εγκαταστάσεων, καθώς και το Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ.Πρόκειται για ένα πραγματικό κόσμημα ταγμένο στην υπηρεσία της επιστημονικής έρευνας, εργαλείο προαγωγής της γνώσης και του ακαδημαϊκού πολιτισμού.
Ακριβέστερα,όλα τα παραπάνω είναι οι θεωρητικές επιδιώξεις που οφείλει η λειτουργία του να υπηρετεί,προκειμένου να δικαιώνει τον τίτλο του "Πανεπιστημίου".

Εδώ και μερικές εβδομάδες,στο χώρο  του ΑΠΘ διεξάγεται ένα πρωτόγνωρο "φεστιβάλ": πρόκειται για το συνδυασμό καταλήψεων σχολών από φοιτητές εν μέσω της απεργίας του προσωπικού καθαριότητας.Το αποτέλεσμα αυτού του happening είναι η μετατροπή του Πανεπιστημίου σε έναν απέραντο σκουπιδότοπο με κλειστές σχολές.

Η πρυτανεία του ΑΠΘ,σχετικά με το ζήτημα των σκουπιδιών, εξέδωσε,στις 30/10/2012 την ακόλουθη ανακοίνωση η οποία καταλήγει διαπιστώνοντας "ο καθένας αναλαμβάνει τις ευθύνες του"...

Στο μεταξύ, η εικόνα του Πανεπιστημίου είναι ενδεικτικά αυτή


Δεν θα αναφερθώ καθόλου στη-διόλου κολακευτική-κατάταξη του ΑΠΘ μεταξύ των Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων διεθνώς (οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν εδώ ).
Μπροστά στις εικόνες του σκουπιδότοπου τι συζήτηση μπορεί να γίνει περί ακαδημαϊκού πνεύματος,εκπαιδευτικής διαδικασίας,επιστημονικής έρευνας,παραγωγής γνώσης,καλλιέργειας παιδείας?
Το ΑΠΘ είναι ένα πρώην πανεπιστήμιο που έχει μετατραπεί σε σκουπίδια!

Η πρυτανική αρχή, διαπίστωσε την κατάσταση και προέβη στο εμβριθές συμπέρασμα πως "ο καθένας αναλαμβάνει τις ευθύνες του".Προφανώς θεωρεί πως η δική της ευθύνη εξαντλήθηκε στη διαπίστωση!
Για τα σκουπίδια φταίνε οι απεργοί-καθαριστές, για τις καταλήψεις οι απεργοί-φοιτητές,για το αδιέξοδο λειτουργίας κάθε συνδυασμός των παραπάνω,μαζί με όποιο σενάριο γενικότερης κοινωνικοπολιτικής ανάλυσης ικανοποιεί τη γενικότερη θεώρηση πραγμάτων του οποιουδήποτε!

Με λίγα λόγια το δικαίωμα απεργίας κάποιων υλοποιείται ως απαγόρευση εργασίας κάποιων άλλων.
Όπως,κατά τη θεωρία του χάους, "το πέταγμα μιας πεταλούδας στο Πεκίνο,προκαλεί καταιγίδα στη Νέα Υόρκη", έτσι και "η Χέννινγκερ του Μήτσου απ'το Ζάρκο που διαβάζει Μάο και χαλβαδιάζει τη Μέλπω απ'τον Κολονό που καπνίζει άφιλτρο,απαγορεύει στον Τάκη να δώσει εξετάσεις"!
Αν μάλιστα προσθέσουμε και την ευθυνοφοβία των καθηγητών,την απροθυμία τους να εφαρμόσουν το νόμο περί ασύλου για να μη συγκρουστούν με τους φοιτητοπατέρες που λυμαίνονται το πανεπιστήμιο,έχουμε μια πληρέστερη αιτιολόγηση του φαινομένου.

Η ιστοσελίδα του ΑΠΘ μας πληροφορεί απτόητη και για τις ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που φιλοξενεί το πανεπιστήμιο.Θυμάμαι πάντα μια ρήση του Σαββόπουλου σε μια συναυλία του: "Πολιτισμός φίλοι μου δεν είναι τα τραγούδια κι οι χοροί! Πολιτισμός είναι πριν από όλα,το μάζεμα των σκουπιδιών"!

Θυμάμαι ακόμη,τα χρόνια που φοιτούσα στο ΑΠΘ,τα πηγαδάκια στο αμφιθέατρο, τις συζητήσεις μας,τις διαφωνίες μας,τις συνάξεις στα φοιτητικά στέκια για τη διαιώνιση της διαφωνίας,την τελική συνθηκολόγηση μπροστά στην εξάντληση των επιχειρημάτων και στη θέα της ωραίας άγνωστης στο απέναντι τραπέζι...
Δεν ήμασταν καλύτεροι απ'τους σημερινούς φοιτητές.
Δεν ήμασταν καν διαφορετικοί! Κάναμε καταλήψεις,ψηφίζαμε αριστερές συσπειρώσεις (αλλά πάντα πρώτευε η ΔΑΠ!),σοσιαλίζαμε άλλος λίγο-άλλος πολύ,θέλαμε έναν καλύτερο κόσμο...
Τυπικά φοιτητικά πρότυπα που έχει τραγουδήσει έξοχα ο Πορτοκάλογλου στο "Υπάρχει λόγος σοβαρός".
Ταυτόχρονα όμως διαβάζαμε,δίναμε εξετάσεις,περνάγαμε μαθήματα,μαθαίναμε όπως μπορούσαμε!
Υπήρχαν και τότε φοιτητοπατέρες (αρκετοί μετά διορίστηκαν σε Νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης...),υπήρχε και τότε συναλλαγή με καθηγητές,κυριαρχούσε και τότε η δειλία και η μετριότητα στο ακαδημαϊκό προσωπικό!
Αλλά,διάβολε,σκουπιδαριό δεν έγινε ποτέ!
Δεν καταλύθηκε η λειτουργία του απ'τα σκουπίδια (από ανθρώπινους δογματισμούς μόνο)!
Κι ύστερα,είκοσι χρόνια μετά την αποφοίτησή σου,θέλεις το Πανεπιστήμιό σου να προκόβει,να πρωτοπορεί σε ιδέες,να καινοτομεί,να παρακολουθεί την εξέλιξη της γνώσης,να ανταγωνίζεται τα άλλα Πανεπιστήμια.
Σε πονάει να το βλέπεις βυθισμένο στον πάτο της κατάταξης μ'ένα βουνό σκουπίδια από πάνω του!

Αγαπητή "πρυτανική αρχή" λοιπόν,φρόντισε να το λειτουργήσεις!
Δική σου είναι η ευθύνη!
Πριν από κάθε επιχειρηματολογία,προέχει η καθαριότητα!

Ή αλλιώς,για να θυμηθώ και την παραίνεση-επιχείρημα ενός παλιού φίλου στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις: "κατ'αρχήν,πλύσου"!

http://youtu.be/c4iAfSf_Twk

5/11/2012