Αυτό είναι πολύ σαφές προκειμένου για την αριστερά,η οποία εκ φύσεως πολιτικοποιεί κάθε ζήτημα ανθρώπινων ή και συλλογικών σχέσεων,έχει δε διατυπωμένη άποψη για το χριστιανισμό ως ιστορικό φαινόμενο και για τη σημασία του ως παράγοντα κοινωνικών διεργασιών.
Για να μιλήσουμε χωρίς περιστροφές,ο ιστορικός υλισμός που αποτελεί το φιλοσοφικό θεμέλιο του μαρξισμού και των διακλαδώσεών του,απορρίπτει κάθε μεταφυσική αναφορά ως ανορθολογική και κάθε θρησκευτική εκδήλωση ως αποπροσανατολιστική των ουσιαστικών προβλημάτων που "οφείλουν" να απασχολούν τον άνθρωπο.
Η γνωστή αποστροφή του Μαρξ πως "η θρησκεία είναι το όπιο του λαού",αποκρυσταλλώνει αυτήν ακριβώς την θεωρητική προσέγγιση της αριστεράς.
Η κλασσική μαρξιστική αριστερά είναι άθεη,άθρησκη και-κατά κανόνα- αντικληρικαλιστική*.
Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνει και η ιστορική εμπειρία: κάθε κομμουνιστικό καθεστώς οπουδήποτε κι αν εγκαταστάθηκε,απαγόρευσε τις θρησκευτικές εκδηλώσεις,τη θρησκευτική λατρεία εν γένει,έκλεισε ή κατεδάφισε ναούς και θρησκευτικούς χώρους,δίωξε,εκτόπισε,βασάνισε και εκτέλεσε χιλιάδες ιερείς οποιουδήποτε δόγματος.
Στον Ευρωπαϊκό χώρο,για ιστορικούς λόγους ο χριστιανισμός υπήρξε η κυρίαρχη θρησκεία που επικράτησε για αιώνες και συνέβαλλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του Δυτικού πολιτισμού.
Είναι αλήθεια πως οι εκπρόσωποί του πραγματοποίησαν υπερβάσεις,πολιτεύτηκαν συναλλασσόμενοι δολίως,καταδίωξαν τους αιρετικούς και τους άθεους,επιχείρησαν να ασκήσουν κοσμική εξουσία και συχνά υποδαύλισαν μίση και πάθη που βρήκαν την πληρέστερη έκφρασή τους στους θρησκευτικούς πολέμους που μάστισαν την Ευρώπη.
Είναι ωστόσο εξίσου αληθές πως οι χριστιανικές εκκλησίες της Δύσης σταδιακά προσαρμόστηκαν στα πολιτικά ήθη των κοινωνιών,απώλεσαν θέλοντας και μη τον εξουσιαστικό τους οίστρο,υποτάχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο κοσμικό κράτος και στην εξουσία του. Η ανεξιθρησκεία και η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης αποτελούν στοιχεία της καθημερινότητας του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.
Το ζήτημα που τίθεται εν προκειμένω,έχει να κάνει με τη διαμόρφωση της ιστορικής φυσιογνωμίας της Δύσης υπό την επίδραση και του χριστιανισμού,σε σχέση με τη σύγχρονη εποχή στην οποία η νεωτερικότητα αμφισβητεί το λόγο ύπαρξης του θρησκευτικού φαινομένου,θεωρεί την ιδέα του έθνους παρωχημένη σε σχέση με την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και προβάλλει ένα αυτόνομο μοντέλο ανθρώπου-πολίτη δίχως αναφορές στις ηθικές παραδόσεις της κοινωνίας εντός της οποίας το άτομο ζει και ενεργεί.
Ο ιστορικός ρόλος του χριστιανισμού δεν αμφισβητείται,αλλά θεωρείται πλέον περαιωθείς. Δεν αναγνωρίζει η νεωτερική σκέψη ρόλο στη μεταφυσική,την απορρίπτει ως δεισιδαιμονία,θεωρεί τη θρησκεία μια ανωμαλία της ανθρώπινης σκέψης.
Περαιτέρω,αμφισβητείται το έθνος ως οντότητα στερούμενη περιεχομένου,αλλά κυρίως ως πολιτική ιδέα λειτουργική,μπροστά στις προκλήσεις του παγκοσμιοποιημένου χωροχρόνου. Το έθνος θεωρείται πρόσκομμα στην ολοκλήρωση της υλοποίησης του παγκόσμιου χωριού,τα σύνορα φαντάζουν εμπόδια στην πολιτισμική ομογενοποίηση και "συναδέλφωση" των λαών,οι σημαίες αντιμετωπίζονται ως σύμβολα μισαλλοδοξίας,ο πατριωτισμός ως εξωραϊσμός του ολέθριου εθνικισμού και των όσων αυτός συνεπάγεται.
Τέλος,ο άνθρωπος,δεν είναι πια το "ενεργούμενο των παραδόσεων" της κοινωνίας του,οφείλει να τις υπερκεράσει και -εν ονόματι της ελευθερίας- να αρθεί πάνω και έξω απ'αυτές: ένα ον υπερεθνικό,άεθνο,με αναφορές μόνο των υλικών συναλλαγών του,προσδιοριζόμενο αποκλειστικά από τις υλικές συνθήκες της ζωής του.
Κάθε αίτημα της νεωτερικότητας εμπεριέχει εν σπέρματι έγκυρες ενστάσεις. Οι θρησκείες πράγματι υπήρξαν όργανα εξουσίας,ο εθνικισμός πράγματι αιματοκύλισε την Ευρώπη,ο άνθρωπος όντως βασανίστηκε για να χειραφετηθεί από τις παραδόσεις και τον ηθικό κομφορμισμό της κοινωνίας του!
Αλλά κάθε απόπειρα της νεωτερικότητας να οδηγήσει τα αιτήματά της στα άκρα,δημιουργεί νέα αδιέξοδα.
Κάθε προσπάθεια απελευθέρωσης του ανθρώπου δια της αποδόμησης των αναφορών της ιστορικής του παρουσίας,δημιουργεί συνθήκες μιας νέας υποδούλωσης.
Οι θρησκείες εμπεριέχουν πράγματι κάποιο στοιχείο εξουσιαστικής επιβολής,αλλά την ίδια στιγμή εκφράζουν μια εσωτερική ανάγκη πολλών ανθρώπων.Η ολοκληρωτική άρνηση της θρησκευτικότητας-λόγω των εξουσιαστικών αυθαιρεσιών του ιερατείου-παραγνωρίζει ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης,αυτό της υπαρξιακής αγωνίας και της συνακόλουθης ανακούφισής της. Να ελευθερώσουμε τον άνθρωπο από τα δεσμά του ιερατείου είναι ένα πράγμα,να του αρνηθούμε τη θρησκευτική έκφραση είναι κάτι άλλο,εντελώς διαφορετικό. Να το πράξουμε δε αυτό εν ονόματι του Διαφωτισμού και του ορθού λόγου,είναι κάτι που συνιστά λογική αυθαιρεσία και ιστορική αστοχία.
Οι παραδόσεις των κοινωνιών,το ηθικό πλαίσιο που αυτές απαρτίζουν,αναμφίβολα διακρίνονται από ικανού βαθμού κομφορμισμό.Άλλωστε εξ ορισμού κάθε παράδοση είναι συντηρητική.Να αναδείξουμε τον οπισθοδρομικό χαρακτήρα κάποιων ηθών είναι ένα ζήτημα,να αρνηθούμε την παράδοση και τον κοινωνικό της ρόλο εν όλω,είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.Κάθε κοινωνία συγκροτείται μεταξύ άλλων και από μια ηθική παράδοση,με τα θετικά και τα αρνητικά της,αλλά πάντως υπαρκτή. Δεν υπάρχει ιστορικό παράδειγμα κοινωνικής συγκρότησης δίχως παραδόσεις και δεν μπορώ να φανταστώ πως μπορεί να υπάρξει.
Η ιδέα του έθνους τέλος,εμπεριέχει ικανό βαθμό αοριστίας,ανοιχτό σε αυθαίρετες ερμηνείες.Αλλά και ποια ιδέα εξαιρείται απ'αυτά τα χαρακτηριστικά; Η φιλία,η αλληλεγγύη,η αγάπη,η ελευθερία,η δικαιοσύνη,η ανεξαρτησία,η δημοκρατία και κάθε ιδέα εν γένει,δεν αμπεριέχουν την αοριστία και την ασάφεια ως χαρακτηριστικό τους; Αν οι ιδέες μπορούσαν να περιγραφούν πλήρως και να οριστούν με ακρίβεια,θα έπαυαν να είναι ιδέες και θα μετατρέπονταν σε μαθηματικές εξισώσεις ή σε μηχανολογικές κατασκευές! Η ιδέα εξ ορισμού εμπεριέχει την αοριστία κι αυτό οδηγεί σε πολλαπλές υποκειμενικές ερμηνείες της. Στείρος λοιπόν ο επιθετικός εθνικισμός,πράγματι,καταστροφικός για την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων.Αλλά ποιός μπορεί να αρνηθεί τη σημασία της ιδέας του έθνους στη συγκρότηση των σύγχρονων κρατών; Περαιτέρω,ποιος μπορεί να απαγορεύσει σε κάποιον άνθρωπο να συγκινείται με την ιδέα της πατρίδας,το άκουσμα του εθνικού ύμνου,τη θέα της σημαίας του;
Οι επιταγές της νεωτερικότητας εκκινούν από εύλογες ενστάσεις. Αλλά,επεκτείνοντας στα άκρα την κριτική τους επί του έθνους,της παράδοσης,της θρησκευτικότητας,επειχειρούν να οικοδομήσουν μια ουτοπία στην οποία αφελώς φαντάζονται ελεύθερους ανθρώπους δίχως αναφορές σε πατρίδα,θρησκευτική πίστη ή ηθική παράδοση.
Δεν ξέρω αν είναι ποτέ εφικτή μια τέτοια δημιουργία.
Ακόμη κι αν είναι όμως,δεν μπορώ να φανταστώ πως θα αφορά ανθρώπινα όντα,αλλά μάλλον εξωανθρώπινες οντότητες δίχως δυνατότητα συνδιαμόρφωσης με το περιβάλλον τους,δίχως αγωνίες,δίχως συναισθηματικές εξαρτήσεις από αυτό,δίχως αναφορές σε αφηρημένες ιδέες,δίχως καλλιτεχνική δημιουργία,δίχως δάκρυ...
Υπάρχει ελευθερία δίχως δάκρυ;
Υπάρχει ανθρώπινη κοινότητα δίχως δάκρυ;
Αντί επιλόγου,θα επικαλεστώ τον Όκαρ Ουάιλντ: "είμαστε όλοι μέσα στο βούρκο,μερικοί όμως κοιτάζουμε τ'αστέρια"!
Γι'αυτούς του τελευταίους,γράφω τις ταπεινές μου σκέψεις...
(*) Ο αντικληρικαλισμός της αριστεράς,δεν αποτελεί θέσφατο! Απόδειξη,οι χιλιάδες θρήσκοι Έλληνες ψηφοφόροι του ΚΚΕ (προσωπικά γνωρίζω αρκετούς),αλλά και οι έντονες θρησκευτικές αναφορές του τσαβισμού στη Βενεζουέλα! Κάθε ιδέα,όπως αναφέραμε,είναι ανοιχτή σε πολλαπλές υποκειμενικές ερμηνείες.Αυτό για μένα,συνιστά ένα από τα υπέροχα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ελευθερίας.
(**) Ο αναγνώστης του ιστολογίου,μπορεί εύλογα να διαπιστώσει μια διάσταση ανάμεσα σ'αυτήν την ανάρτηση και σε μια παλιότερή μου https://nikorestis.blogspot.com/2012/09/blog-post.html
Η διάσταση είναι πράγματι υπαρκτή και οφείλεται στην εξέλιξη του προσωπικού μου προβληματισμού.Οι ιδέες μου εξελίσσονται αναπόφευκτα.Την εξέλιξή τους,ας την κρίνει ο αναγνώστης.
(***) Στη φωτογραφία,Γερμανοί και Βρεταννοί στρατιώτες παίζουν ποδόσφαιρο στη no man's land σε μια σύντομη ανακωχή του ΑΠΠ.
Τι υπέροχη "α-νόητη παράδοση" το ποδόσφαιρο! Τι υπέροχες "α-νοησίες" τα παιχνίδια των ανθρώπων!
23/11/2018
No comments:
Post a Comment