"The road to serfdom" μια κριτική προσέγγιση

Ας ξεκινήσω απ'τον τίτλο: serfdom είναι το καθεστώς του δουλοπάροικου της φεουδαρχικής εποχής.Αυτόν τον τίτλο επέλεξε ο F.A.Hayek για το βιβλίο του που πρωτοεκδόθηκε το 1944 στη Βρεταννία,όπου ζούσε ο συγγραφέας.
Το έργο είναι αφιερωμένο "στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων" κατά τη διατύπωση του Hayek αφού,στην ανάλυσή του,αντικείμενο κριτικής δεν είναι μόνο ο σοσιαλισμός αλλά και η πατερναλιστική αντίληψη της "εμπιστοσύνης στην κρατούσα αρχή" που χαρακτηρίζει και άλλους πολιτικούς χώρους πέραν του σοσιαλιστικού.

Ας δούμε τα κεφάλαια συνοπτικά:

1) "Ο εγκατελειμένος δρόμος"
Ο Hayek υποστηρίζει τον ατομικισμό,όχι ως εγωτισμό (selfishness),αλλά ως πρόταγμα της κλασσικής αρχαιότητας και του αναγεννησιακού ουμανισμού:ως προυπόθεση της αξιακής αναγνώρισης του ανθρώπου ως μοναδικής ατομικής ύπαρξης,που δικαιούται να σχεδιάζει ο ίδιος τους όρους της καθημερινής του ζωής.Η λέξη κλειδί είναι η ανεκτικότητα (tolerance) και το πολιτικό ζητούμενο η απουσία καταναγκασμού (coercion).
"Ο φιλελευθερισμός δεν είναι ένα στατικό δόγμα.Δε διαθέτει άτεγκτους νόμους διαχρονικής ισχύος.Θεμελιώδης αρχή του είναι πως η εμπιστοσύνη στις αυθόρμητες δυνάμεις της κοινωνίας και η ελαχιστοποίηση του καταναγκασμού,αρκούν για τις περισσότερες προκλήσεις της καθημερινότητας".

2) "Η μεγάλη ουτοπία"
"Η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός,επικαλούνται από κοινού την ισότητα.Αλλά ενώ η δημοκρατία την επικαλείται μέσω της ελευθερίας (liberty),ο σοσιαλισμός την επικαλείται δια του περιορισμού (restraint) και της υποταγής (servitude)"

Oι σοσιαλιστές επικαλούνται την ελευθερία με όρους υλικούς ως "ελευθερία από τα δεσμά της ανάγκης",ταυτίζοντάς την έτσι με την ισχύ ή τον πλούτο.Οι φιλελεύθεροι,παρότι βέβαια αναγνωρίζουν τους περιορισμούς που θέτει η ένδεια στον άνθρωπο,επιμένουν στην ελευθερία ως απουσία καταναγκασμού.Η διαφορά στη σύλληψη της ελευθερίας μεταξύ φιλελεύθερων-σοσιαλιστών είναι θεμελιακή!

3) "Ατομικισμός και κολλεκτιβισμός"
"Ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός αρέσει στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων".
"Οι φιλελεύθεροι ζητούν από το κράτος να καθορίσει τους όρους του παιχνιδιού:το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου τα άτομα θα διαλέγονται και θα συναλλάσσονται απρόσκοπτα".
"Ο ατομικός ανταγωνισμός δεν είναι ασύμβατος με την συνύπαρξη ενός εκτεταμένου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών".O Hayek ζητά αυτή η κρατική παρέμβαση να μην παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό σε άλλους τομεία,αλλά αυτό είναι μάλλον αναπόφευκτο.
Επιπλέον,"υπάρχουν δραστηριότητες μεγάλης κοινωνικής σημασίας (π.χ η παροχή πολιτικής ασφάλειας) στις οποίες λόγω του ότι η οποιαδήποτε ιδιωτική επένδυση αποβαίνει ασύμφορη,η κρατική δραστηριότητα είναι μονόδρομος (wide and unquestioned)"
Στο σημείο αυτό γίνεται και μνεία σε αντίστοιχο χωρίο του Adam Smith από το "Wealth of Nations".

4) "To αναπόφευκτο του σχεδιασμού (planning)"
Αντίθετα με τη μαρξιστική άποψη που θεωρεί τα μονοπώλια νομοτελειακό αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης,ο Hayek υποστηρίζει πως "είναι ο κρατικός παρεμβατισμός που δημιουργεί μονοπώλια και ο κρατικός προστατευτισμός που τα διαιωνίζει".
Και μόνο τις απευθείας αναθέσεις εργολαβιών αν σκεφτεί κανείς,δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει με την άποψη του Hayek.

5)"Κεντρικός σχεδιασμός και δημοκρατία"
"Η ατομικιστική ηθική δεν υποθέτει πως ο άνθρωπος είναι ή πρέπει να είναι εγωιστής.Θεμελιώνεται στην υπόθεση πως είναι αδύνατον ένας κεντρικός νους να σκιαγραφήσει τις επιθυμίες και ανάγκες των ανθρώπων και συνεπώς,πρέπει τα ίδια τα άτομα,δρώντας εντός σαφών νομικών πλαισίων,να είναι ελεύθερα να ακολουθούν τις δικές τους προτιμήσεις και να καθορίζουν τη δική τους κλίμακα αξιών.Το άτομο πρέπει να είναι ο τελικός κριτής των σκοπών του και να στοχοθετεί με βάση τις δικές του αντιλήψεις και όχι κάποιου άλλου".
Με αυτή την έννοια, το ζητούμενο είναι η ατομική ελευθερία και η δημοκρατία είναι το μέσον γι'αυτή την επιδίωξη.
Ενα δημοκρατικό καθεστώς στο οποίο η πλειοψηφία συμπεριφέρεται τυραννικά στις μειοψηφίες,δεν είναι ένα φιλελεύθερο καθεστώς.
"Δεν είναι η πηγή της εξουσίας,αλλά ο περιορισμός της εξουσίας,ο αναγκαίος όρος που αποτρέπει τo δεσποτισμό της".

6)"Κεντρικός σχεδιασμός και νομοκρατία (rule of the law)
Oι νόμοι πρέπει να έχουν λειτουργική αξία,ως γενικοί κανόνες υποβοήθησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και όχι καθορισμού της.Είναι άλλο πράγμα για παράδειγμα η εφαρμογή του Κ.Ο.Κ και άλλο πράγμα ο καθορισμός της διαδρομής.Ο νόμος πρέπει να καθορίζει το πώς και όχι το πού θα επιλέξεις να πας.
Για να συμβεί αυτό όμως "δεν πρέπει το κράτος να διακηρύσσει τελικούς σκοπούς,διότι αυτό σημαίνει πως υπάρχει μια επίσημη κρατική ηθική που οφείλει το κράτος να επιβάλλει και τα άτομα να αποδεχτούν".
"Το ναζιστικό κράτος έχει επίσημη ηθική,τα φιλελεύθερα όχι".
Είναι προφανές πως ο Βουλγαράκης ("ό'τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό") δε συμφωνεί με τον Hayek...
"Οσο περισσότερο εξαπλώνεται ο κεντρικός σχεδιασμός,τόσο αυξάνονται οι αναγκαίες νομικές ρυθμίσεις για ό'τι πρέπει να θεωρείται "δίκαιο" ή "εύλογο",γράφει ο Hayek και η θηριώδης γραφειοκρατία των σοβιετικών καθεστώτων τον επιβεβαιώνει.
Για να ισχύει ισονομία,ο Hayek,ζητά απ'το νομικό σύστημα:
α)την απουσία προνομίων (absence of legal priveleges)όπως π.χ η δική μας βουλευτική ασυλία...
β)την απουσία διατάξεων εξισωτισμού,δηλαδή διατάξεων που επιτρέπουν στο κράτος να παρεμβαίνει εξισωτικά επί των πολιτών."Για να παράξεις το ίδιο αποτέλεσμα προκειμένου για διαφορετικούς ανθρώπους,είναι αναγκαίο να τους μεταχειριστείς διαφορετικά" (to produce the same result for different people,it is necessary to treat them differently),οπότε η ισονομία καταργείται από την κρατική παρέμβαση!
Και βέβαια για να μην ποινικοποιείται η αποκλίνουσα συμπεριφορά,είναι απαραίτητο να ισχύει το λατινικό "nulla poena sine lege" δηλ.καμία τιμωρία δίχως παράβαση προυπάρχοντος νόμου (αντίθετα είναι γνωστές οι διώξεις των ομοφυλοφίλων π.χ σε καθεστώτα κεντρικού σχεδιασμού όπως η Κούβα).

7)"Οικονομικός έλεγχος και ολοκληρωτισμός"
"Το χρήμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα εργαλεία απελευθέρωσης που έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος".Η σοκαριστική αυτή-εκ πρώτης όψεως-διαπίστωση,επιβεβαιώνεται από τη σύγκριση ενός φτωχού σήμερα με έναν παρία του μεσαίωνα ή της αρχαιότητας,ο οποίος ήταν εκ των πραγμάτων κοινωνικά καταδικασμένος.Το χρήμα,υπερβαίνοντας τους κοινωνικούς διαχωρισμούς,δίνει στο σημερινό πένητα μια δυνατότητα απελευθέρωσης,εφόσον ο τελευταίος το αποκτήσει.
"Το χρήμα είναι το μέσον.Ο έλεγχος του μέσου αποβαίνει και έλεγχος των σκοπών.Στις κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες,ο έλεγχος επεκτείνεται στις καθημερινές ανάγκες των πολιτών,τις κοινωνικές τους επαφές,τις συνθήκες εργασίας τους,τη διάθεση του ελεύθερου χρόνου τους".
"Αν δεν υπάρχει ανταγωνισμός,δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής.Η οικονομική ελευθερία είναι προαπαιτούμενο κάθε άλλης ελευθερίας.Οι σοσιαλιστές μας υπόσχονται μια ελευθερία που εξαλείφει τις ανάγκες μας και ταυτόχρονα τη δυνατότητά μας να επιλέγουμε.Πρέπει αντίθετα να επιδιώκουμε την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα που συνεπάγεται το δικαίωμα της επιλογής και αναπόφευκτα κουβαλάει το ρίσκο και την ευθύνη αυτής της επιλογής"
Πράγματι η ελευθερία θέλει "αρετή και τόλμη" κατά τον ποιητή.

8)"Ποιός σε ποιόν?"
"Οι νόμοι δεν πρέπει να προλέγουν ποιός θα κερδίσει και ποιός θα χάσει από την εφαρμογή τους",σαφής επίκληση σε νόμους-εργαλεία και όχι νόμους-προσδιορισμούς.
"Το σύστημα της ατομικής ιδιοκτησίας,είναι ο μεγαλύτερος εγγυητής των ατομικών ελευθεριών.Ακριβώς επειδή τα μέσα παραγωγής διαχέονται μεταξύ των ατόμων και δεν μονοπωλούνται από μια ανώτερη αρχή,είναι δυνατή η ατομική αυτονομία".
"Το κρίσιμο ερώτημα που διαφοροποιεί τις ελεύθερες από τις ανελεύθερες κοινωνίες,είναι:ποιός σχεδιάζει γιά ποιόν,ποιός διευθύνει ποιόν,ποιός αποδίδει στους ανθρώπους την κοινωνική τους αποστολή,ποιοί καθορίζουν τα δικαιώματα των άλλων"?
"Επειδή η επιτυχία του κεντρικού σχεδιασμού προυποθέτει την εμπέδωση κοινών ιδανικών,οι περιορισμοί στις υλικές συνθήκες της ελευθερίας συνεπάγονται άμεσο περιορισμό και της ελευθερίας του πνεύματος".
Εναπόκειται σε μαχητικές ομάδες διαφωτιστών,η επιβολή του "κοινού ιδανικού" (Weltanschauung)πάνω στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας:γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις αντίστοιχες φασιστικές/ναζιστικές οργανώσεις του μεσοπολέμου (Balilla,Hitlerjugend,Dopolavoro,Kraft durch Freude).
O Hayek αποδίδει την άνοδο του φασισμού στον προσηλυτισμό των μη προνομιούχων της εργατικής τάξης,ως κίνημα αντίδρασης στην εργατική αριστοκρατία των σοσιαλιστών.Πρόκειται για εξαιρετικά κρίσιμη επισήμανση,στην οποία θα επανέλθει.

9)"Ασφάλεια και ελευθερία"
Οπου ο λόγος περί εργασιακής ασφάλειας.
"Κάθε περιορισμός στην είσοδο σε ένα επάγγελμα,επαυξάνει την ανασφάλεια των εκτός επαγγέλματος,περιορίζει τις εναλλακτικές επιλογές τους,επιδεινώνει την ανεργία".Σαφέστατη περιγραφή των κοινωνικών αποτελεσμάτων που έχουν τα "κλειστά επαγγέλματα",τα οποία στην ΅Ελλάδα,ακόμη προσπαθούμε να ανοίξουμε,70 χρόνια μετά τις διαπιστώσεις του Hayek...
"Oι αμοιβές των επαγγελμάτων πρέπει να αντιστοιχούν στην αξία που η κοινωνία τους αποδίδει και όχι να εξαρτώνται από το υποκειμενικό κριτήριο των κυβερνώντων"
Είναι προφανές πως προκρίνεται η αγορά ως παράγοντας αξιολόγησης και ανταμοιβής.
Φυσικά,σ'ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον,οι αμοιβές οφείλουν να υπόκεινται στις διακυμάνσεις της αγοράς,τα εισοδήματα δεν είναι ποτέ "εξασφαλισμένα",αφού αυτό θα απαιτούσε αυθαίρετη κρατική άνωθεν παρέμβαση εξασφαλίζοντας σε κάποιους προνομιακή μεταχείριση.
"Το προνόμιο που εξασφαλίζει το κράτος σε κάποιους,γίνεται πάντοτε εις βάρος των υπολοίπων.Η εργασιακή εξασφάλιση κάποιων επιτυγχάνεται δια της εργασιακής ανασφάλειας των υπολοίπων".Ο Hayek ανατέμνει τον κορπορατισμό χωρίς οίκτο και είναι εξαιρετικά εύστοχος.
"Σε μια ελεύθερη αγορά υπάρχει μεγάλη διακύμανση τιμών,μισθών και εισοδημάτων.Σε μια αγορά κρατικού προστατευτισμού των συντεχνιών (κορπορατισμός),υπάρχει μεγάλη διακύμανση της απασχόλησης(ανεργία) και της παραγωγής".Χωρίς σχόλια...
Καθώς η εργασιακή εξασφάλιση εξαρτάται από την κρατική παρέμβαση,η κοινωνία προοδευτικά αναπτύσσει ιδανικά συντηρητισμού:σίγουρη δουλειά στο δημόσιο,αντί του ρίσκου της ιδιωτικής επιχείρησης.Μια κοινωνία όμως που προκρίνει την ασφάλεια έναντι της ελευθερίας,είναι μια συνειδητά ανελεύθερη κοινωνία.
"Οι νέοι μαθαίνουν στο σχολείο και στα ΜΜΕ πως η εμπορική δραστηριότητα είναι αξιοκατάκριτη,η επιδίωξη του ατομικού κέρδους ανήθικη.Το να απασχολείς 100 ανθρώπους θεωρείται εκμετάλλευση ενώ το να διατάζεις 100 ανθρώπους,τίτλος τιμής!Πώς να κατηγορήσουμε τους νέους που προτιμούν την ασφάλεια του κρατικού μισθού,από το ρίσκο του ιδιωτικού εγχειρήματος"?
Φυσικά,η πολιτική ασφάλεια είναι μείζον προαπαιτούμενο της κοινωνικής οργάνωσης,"πρέπει όμως να την εξασφαλίζει το κράτος εκτός του πεδίου της αγοράς,αφήνοντας τις οικονομικές δραστηριότητες απερίσπαστες".
Είναι όμως βέβαιο πως "η ελευθερία έχει κόστος και ,ως άτομα,πρέπει να είμαστε έτοιμοι για σημαντικές υλικές θυσίες (material sacrifices)προκειμένου να διατηρήσουμε την ελευθερία μας".
Εδώ υπενθυμίζω το Θουκυδίδειο "εύδαιμον το ελεύθερον,ελεύθερον δε το εύψυχον".

10)"Γιατί επικρατούν οι χειρότεροι"
...στις ανελεύθερες κοινωνίες?
Δεν φταίνε τα πρόσωπα (Χίτλερ,Στάλιν,Μουσολίνι)που έτυχε να κυβερνήσουν,λέει ο Hayek,αλλά η ίδια η δομή του ανελεύθερου καθεστώτος αναδεικνύει στην κορυφή τους αχρειότατους.Ο Hayek δίνει τρεις αιτίες γι'αυτό:
α)η ομοιομορφία ρουχισμού/συμπεριφοράς/σκοπών,χαρακτηρίζει άτομα χαμηλού ηθικού και διανοητικού επιπέδου
β)τα ίδια άτομα,είναι αυτά που χειραγωγούνται ευκολότερα ως όχλος,από μεσσιανικές θεωρίες "τελικών λύσεων"
γ)οι άνθρωποι,δυστυχώς,ευκολότερα συσπειρώνονται κάτω από μηνύματα αρνητισμού (μίσος για κάποιον εχθρό,ζήλεια για κάποιον που θεωρούν καλύτερό τους),παρά προκειμένου να στηρίξουν θετικά μια δημιουργική προσπάθεια (any positive task).
Στα ανελεύθερα κράτη "το άτομο αποκτά ηθική αξία μόνο ως μέλος της κρατούσας ομάδος,μόνο εφόσον εργάζεται για τον κοινά διακηρυγμένο υπέρτατο σκοπό".
"Η ηθική ένταση κινημάτων όπως το φασιστικό ή το κομμουνιστικό,συγκρίνεται μόνο με την αντίστοιχη μεγάλων θρησκευτικών κινημάτων.Από τη στιγμή που γίνεται αποδεκτό πως το άτομο είναι απλά το μέσον για την εξυπηρέτηση των υπέρτατων σκοπών του κινήματος,κάθε τρομακτική απόχρωση του ολοκληρωτισμού,μπορεί να καταστεί αναπόφευκτη"!

11)"Το τέλος της αλήθειας"
"Η εθνικοποίηση της βιομηχανίας προχώρησε χέρι-χέρι με την εθνικοποίηση της σκέψης"
(E.H.Carr)
"Tο αίσθημα καταπίεσης,στα ολοκληρωτικά κράτη,βιώνεται ηπιότερα από τους πολίτες τους,διότι σε μεγάλο βαθμό η σκέψη τους έχει χειραγωγηθεί".Η προπαγάνδα,οι ψευδοεπιστημονικές θεωρίες,η παραποίηση (perversion) της γλώσσας,η στρατευμένη κουλτούρα,όλα τα -γνωστά πλεον-εγχειρίδια του ολοκληρωτισμού.

12)"Οι σοσιαλιστικές ρίζες του ναζισμού"
Με αναφορά σε ρήσεις θεωρητικών του ναζισμού (Oswald Spengler,Othmar Spann,Hans Freyer,Ernst Junger)υποσημειώνονται ενδιαφέρουσες ταυτίσεις απόψεων με τη σοσιαλιστική λογική.
"Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων,δεν μπορεί να αφεθεί στους ιδιώτες,όπως συμβαίνει σε καθεστώτα κοινοβουλευτισμού" (Spengler)
"Η Πρωσσική Ιδέα,προυποθέτει πως κάθε πολίτης πρέπει να γίνει κρατικός υπάλληλος (state official)"(Spengler)
"Στο μέλλον,δεν πρόκειται το εμπόριο να ελέγχει το κράτος,αλλά το κρατος θα ελέγχει το εμπόριο.Πρωσσισμός και Σοσιαλισμός σ'αυτό είναι σύμφωνοι"(Spengler)
Μετά την κατάρρευση των σοβιετικών καθεστώτων,το ΄89,μάθαμε πράγματι πως υπαρκτός σοσιαλισμός και ναζισμός είχαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές.Την εποχή όμως που ο Hayek τολμούσε αυτές τις διαπιστώσεις,προέβαινε σε μια μοναδική προφητεία και ασφαλώς προκαλούσε σοκ σε εκατομμύρια καλοπροαίρετους συμπαθούντες του σοσιαλιστικού οράματος.

13)"Oλοκληρωτικοί της εποχής μας"
Από αυτό το θεωρητικό μέρος,ξεχωρίζω μια ρήση αντι-ιστορικισμού,που μου θυμίζει αντίστοιχες του Karl Popper
"Το δόγμα πως η Ιστορία υπακούει σε επιστημονικούς νόμους,είναι ιδιαίτερα αγαπητό στους παρτιζάνους της απεριόριστης κρατικής αρχής.Φυσικό αυτό,καθώς εξαφανίζει τις δυο παραμέτρους που μισούν περισσότερο: την ανθρώπινη ελευθερία και την Ιστορική δράση του ατόμου (human liberty and the historical action of the individual)

14)"Υλικές συνθήκες και ιδεατοί σκοποί"
"Παρότι συχνά κατηγορείται ο ανταγωνισμός για την καταστροφή του πλεονάσματος της αγροτικής παραγωγής,είναι αντιθέτως τα κρατικά επιβεβλημένα μονοπώλια που δημιουργούν τέτοια αποτελέσματα".Ειναι γνωστό πως οι κρατικές επιδοτήσεις των αγροτικών προιόντων,ταίζουν τις χωματερές...
Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση:"συνήθως όσοι επιζητούν την παρέμβαση στην κοινωνία,αντιτίθενται στην παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον".
"Η προσπάθεια καταπολέμησης της ανεργίας με μονεταριστικές μεθόδους (τύπωση χρήματος)καταλήγει στην αυτοακύρωσή της.Οδηγεί στη μείωση της παραγωγικότητας και στην αύξηση των απασχολούμενων υπό σταθερούς μισθούς χάρις και μόνον σε τεχνητή ζήτηση υπηρεσιών".Η πληθωριστική φούσκα κάποτε σκάει και η ανεργία εκτινάσσεται.
Καίρια παρατήρηση:"η αποδόμηση της μεσαίας τάξης,είναι αποφασιστικός παράγοντας έξαψης του ολοκληρωτισμού".
Ακόμη:"ηθική επιλογή μπορεί να υπάρξει μόνο στη σφαίρα της ελεύθερης ατομικής επιλογής".
"Μόνον όταν είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας,έχουν οι αποφάσεις μας ηθική σημασία (moral value)"
Και τέλος:"η ελευθερία να επιλέγουμε εκεί που οι υλικές συνθήκες μας αναγκάζουν σε επιλογή και η υπευθυνότητα να ρυθμίζουμε τη ζωή μας με βάση τη συνείδησή μας,είναι ο αέρας εντός του οποίου η ηθική αναπνέει και ο χώρος όπου οι ηθικές αξίες αναδημιουργούνται καθημερινά υπό την ελεύθερη απόφαση των ατόμων".


Προσπάθησα να αποτιμήσω κριτικά το μνημειώδες έργο του Hayek,κυρίως επειδή μέχρι σήμερα δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά.Το εγχείρημα μάλλον υπερέβαινε τις δυνατότητές μου.Παρόλ'αυτά,ελπίζω να χρησιμεύσει ως αδρό σχεδιάγραμμα των όσων υποστήριξε ο συγγραφέας.
Το έργο,στην εποχή του,προκάλεσε σοκ κυρίως λόγω της σκληρής κριτικής του προς το σοσιαλισμό.Ας μην ξεχνάμε πως στο Μεσοπόλεμο,αλλά και στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες,το σοσιαλιστικό όραμα υπήρξε κυρίαρχο στους κύκλους των διαννοούμενων της Δύσης.Παρά την κριτική φωνή του Τρότσκι,αλλά και άλλων συμπαθούντων την επανάσταση (όπως η Εμμα Γκόλντμανν ή ο Αντρέ Ζιντ),για όσα συνέβαιναν στην ΕΣΣΔ,η γοητεία του σοσιαλιστικού ιδεώδους υπήρξε καταλυτική.
Ο Hayek ανατέμνει τον "πατερναλιστικό μύθο" με χειρουργική ακρίβεια.Η άποψη πως πρέπει να αφεθεί σε μια υπέρτατη αρχή ο σχεδιασμός των οικονομικών όρων της κοινωνικής συμβίωσης,οδηγεί αναπόφευκτα σε τεχνικές πολιτικής χειραγώγησης των ανθρώπων.Οι αποδείξεις που προσκομίζει,είναι πειστικότατες.

Υπάρχει βέβαια ένα σημείο κριτικής:η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ανθρώπων και η απουσία προνομίων εργασιακής "εξασφάλισης",έχει κάποια όρια.Ενας 30ρης που χάνει τη δουλειά του,μπορεί ίσως να εκπαιδευτεί σε νέες δεξιότητες και να επανενταχθεί στην αγορά.Ενας 50ρης όμως,κατά κανόνα έχει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής.Σε μια κοινωνία επιτυχώς γηρασκόντων,οι άνεργοι άνω των 50 ετών δυνητικά βαίνουν αυξανόμενοι.Εκεί λοιπόν οφείλει το σύγχρονο κράτος να αναπτύξει πολιτικές πρόνοιας τις οποίες ο φιλελεύθερος χώρος,δεν έχει κατ'εμέ επαρκώς επεξεργαστεί.

Ενα δεύτερο σημείο κριτικής:η υποχρεωτική ένταξη των πολιτών στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας,ασφαλώς και καταστρατηγεί το δικαίωμα ατομικής επιλογής.Κάθε πολίτης θα έπρεπε να εντάσσεται προαιρετικά και να διαχειρίζεται τους πόρους του κατά τη δική του επιθυμία.Επίσης θα πρέπει να υφίσταται και τις συνέπειες της επιλογής του.Το να αδιαφορεί όμως κανείς για τη μοίρα ενός ηλικιωμένου ανασφάλιστου,επειδή πρέπει δήθεν τα άτομα να υφίστανται τις συνέπειες των επιλογών τους,αγγίζει τα όρια της πουριτανικής υποκρισίας.Είναι μια υπαρκτή σκοτεινή σελίδα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Πιστεύω πως είναι αναγκαία η αναζήτηση ενός μικρού και συνάμα αξιόπιστου συστήματος κοινωνικής πρόνοιας.Ο διάλογος με τη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία θα μπορούσε να βοηθήσει.Ασφαλώς δε μιλάμε για μαγικές συνταγές που θα επιλύσουν δια παντός τα κοινωνικά προβλήματα.Μια ζωντανή ελεύθερη κοινωνία συνεχώς έχει νέες προκλήσεις να αντιμετωπίσει.Η ελευθερία συμπορεύεται με την ευθύνη της επιλογής.Η ανοιχτή κοινωνία θέτει πάντοτε νέες προκλήσεις στα μέλη της.

Το "Road to serfdom" είναι από κάθε άποψη ένα εκπληκτικό έργο που διευρύνει τους ορίζοντες της φιλελεύθερης αναζήτησης.Μέχρι να αποκτήσουμε την Ελληνική του μετάφραση,ελπίζω η δική μου απόπειρα να βοήθησε.

18/11/2011