Η αξία της χειρονομίας

Στην επικείμενη παρέλαση εορτασμού της 25ης Μαρτίου,είναι πιθανό να ξαναδούμε το φαινόμενο της μαθητικής μούτζας.Ομάδες μαθητών να αποστρέψουν τα πρόσωπά τους από τους "επίσημους" ή να τους φασκελώσουν σε ένδειξη αποδοκιμασίας.
Το φαινόμενο πρωτοπαρατηρήθηκε στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου και ήδη λαμβάνονται μέτρα για την αντιμετώπισή του: από σκέψεις για μη-παρουσία εκπροσώπων της πολιτείας (!) έως "απειλές" τιμωρίας των καθηγητών ή/και μαθητών που θα αποδοκιμάσουν τους "επίσημους"(sic) εκπροσώπους.
Οπως συνηθίζεται στην Ελλάδα,το ζήτημα απέκτησε ιδεολογικο-πολιτικές διαστάσεις και η μούτζα αποτελεί ήδη σημείο θεωρητικών αντεγκλήσεων (οι μεν τη θεωρούν "πολιτική πράξη",οι δε "ασέβεια προς τους θεσμούς")!

Η χειρονομία,αποτελεί την τελειότερη διατύπωση της  "γλώσσας του σώματος".Αν υποθέσουμε ό'τι,σε κάποιο απώτατο στάδιο πολιτισμού,οι άνθρωποι θα επικοινωνούν με έναν πιο εξελιγμένο τρόπο,μια πιθανή απάντηση αυτής της εξέλιξης μπορεί να είναι η σιωπή!  Υπέροχη βέβαια η ομιλία,έξοχοι οι γλωσσικοί μηχανισμοί,αλλά μάλλον ατελείς για να αποδώσουν τον πλούτο και την ένταση των ανθρώπινων συναισθημάτων.Διόλου τυχαία,οι εντονότατες των συγκινήσεων μας αφήνουν σιωπηλούς (με την έννοια πως "δε βρίσκουμε λόγια" για να τις περιγράψουμε) ή απλά συμπυκνώνονται σε πρωτόγονες κραυγές (ηδονής ή πόνου) δηλαδή σε στοιχειώδεις γλωσσικές μορφές!
Ακόμη περισσότερο,δυο άνθρωποι που "γνωρίζονται καλά",συχνά επικοινωνούν με ένα νεύμα,μια ματιά ή μια σωματική κίνηση: το εργαλείο της γλωσσικής έκφρασης έχει περάσει σε μερική ακύρωση,ως περιττό!
Από την άποψη αυτή λοιπόν,κάθε χειρονομία,ακόμη και η μούτζα,υποδηλώνει ένα πλήθος επεξεργασμένων συναισθημάτων τα οποία διέφυγαν της γλωσσικής οδού και πέρασαν στο πεδίο της σωματικής εκφραστικότητας!
Η μούτζα είναι -νοητικά- ανώτερη επινόηση!

Οι χειρονομίες λοιπόν,ως μορφές έκφρασης-και μάλιστα ανώτατου νοητικού τύπου-είναι για μένα πάντοτε ευπρόσδεκτες! Θέλω να ζω σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι εκφράζονται ελεύθερα και-επομένως-χειρονομούν ελεύθερα.Είναι σαφές πως όσο ελεύθερη πρέπει να είναι η χειρονομία,τόσο κολάσιμη πρέπει να είναι η χειροδικία! Ελεύθερη έκφραση ναι,ανεμπόδιστη πράξη ναι,βίαιη πράξη όχι,αυτό είναι νομίζω ένα συνεπές motto μιας φιλελεύθερης κοινωνίας!

Το ζήτημα περιπλέκεται από τη νομική επινόηση της "λόγω ή έργω εξύβρισης".Εχοντας προβλέψει την ποινικοποίηση της "ύβρεως",οποιασδήποτε μορφής,ουσιαστικά θέτουμε σε δοκιμασία την ελευθερία της έκφρασης.Το κράτος νομιμοποιείται να καταστείλει ποικίλες ανθρώπινες εκφράσεις,υπό το πρόσχημα της "ύβρεως"! Αλλά η ίδια η σημειολογία της λέξης είναι προβληματική:
Τί είναι ύβρις και πώς ορίζεται?
Υπάρχουν "αντικειμενικά κριτήρια" προσδιορισμού της ή πάντοτε επικαλούμαστε υποκειμενικές αιτιάσεις (θρησκευτικές,εθνικοπατριωτικές,ατομικές,ιδεολογικές κλπ) για να την ορίσουμε?
Υποστηρίζω την άποψη πως η ετυμολογία της "ύβρεως" ως θρησκευτικού τύπου αποκλίσεως μη αποδεκτής από το επίσημο ιερατείο,καθιστά αυτή καθεαυτή τη λέξη εξαιρετικά αμφίσημη!
Το αποτέλεσμα της ποινικοποίησης αυτής της επινόησης είναι τραγικό για την ελευθερία των ανθρώπων:
-Πίνακες ζωγραφικής,γλυπτά,κινηματογραφικές ταινίες,τραγούδια,βιβλία,όλα τα δυνάμει δημιουργήματα της ανθρώπινης διάνοιας λογοκρίνονται υπό το πρόσχημα της "ύβρεως".
-¨Ανθρωποι υφίστανται διακρίσεις-ενίοτε και πολιτικούς διωγμούς-ως "υβριστές"
-Σε συνθήκες θρησκευτικού φανατισμού,ακόμη και πόλεμος μπορεί να προκύψει με πρόσχημα την "ύβρη".
Εκτιμώ πως όσο προχωρά η απο-δαιμονοποίηση της κοινωνίας των ανθρώπων,τόσο λιγότερο θα γίνεται επίκληση της "ύβρεως" ως στοιχείου πολιτικής συμπεριφοράς.

Επιστρέφοντας στη μούτζα,δεν τη θεωρώ "ύβρη" μετά τα όσα υποστήριξα,ούτε βέβαια ποινικά κολάσιμη.Πρόκειται απλά για μια χειρονομία απαξίωσης,με σκοπό ενδεχομένως να ενοχλήσει ηθικά αυτόν που την εισπράττει.Η συχνή χρήση της-όπως συχνά συμβαίνει-έχει σαφώς μειώσει τη σημασία της.Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την προσφώνηση "μαλάκα": έχει καταντήσει ψωμοτύρι,δε γνωρίζω κανέναν που να προσβάλλεται απ'αυτήν,αντίθετα ακούω πολλούς φίλους να αλληλοπροσφωνούνται έτσι καθημερινά!
Κατά συνέπεια,το να μιλάμε για προσβολή από τη μούτζα των μαθητών,το θεωρώ υποκριτικά πουριτανικό.

Από την άλλη πλευρά βέβαια,η μούτζα δε συνιστά και "επαναστατική πράξη".Αν δεχτούμε την αξία της ευγένειας στη συμπεριφορά, ως πρακτικής που αποφεύγει να υποβιβάσει ηθικά τον άλλο άνθρωπο και ειδικά αυτόν με τον οποίον διαφωνούμε,η μούτζα είναι μια αγενής πρακτική.Οχι ποινικά κολάσιμη φυσικά,αλλά ηθικά ελεγκτέα με βάση τον κώδικα της αστικής ηθικής. Αν απορρίψουμε την αστική ηθική,θα χρειαστεί να υιοθετήσουμε το σκεπτικό όσων υποστηρίζουν την "επαναστατικότητα" της μούτζας.Αλλά νομίζω η προσπάθεια περιττεύει:καμία επανάσταση δεν υλοποιήθηκε με μούτζες!

Τα παιδιά λοιπόν που αύριο θα φασκελώσουν,επιδεικνύοντας την αγένειά τους,κανένα έγκλημα αλλά και καμία επανάσταση δε θα διαπράξουν.Απλά θα προβούν σε μια ηθικά ασήμαντη χειρονομία.

Υπάρχουν άραγε χειρονομίες ηθικά σημαντικές?
Η απάντηση εδώ είναι αναμφίβολα "ναι".

Οταν ο Churchill σχημάτιζε το "V" εν μέσω της ναζιστικής προέλασης δεν εμψύχωνε απλά τον ελεύθερο κόσμο.Του έδινε ένα σύμβολο αγώνα ηθικά ανεκτίμητο.Από τότε βέβαια,το κακόμοιρο το "V" το οικειοποιήθηκαν ένα σωρό πολιτικοί τσαρλατάνοι (και παρ'ημίν)...
Θα επικαλεστώ όμως δυο άλλες χειρονομίες αντίστασης που έγιναν από απλούς ανθρώπους,δίχως την πολιτική ισχύ του Churchill και υπό συνθήκες εξαιρετικά δυσμενείς.Δηλαδή σε περιβάλλον εχθρικό και σε πολιτικές καταστάσεις που καθιστούσαν τη χειρονομία τους δυνητικά επικίνδυνη για τους ίδιους.Καμία σχέση δηλαδή με την εκ του ασφαλούς "τζάμπα μαγκιά" των ελλήνων μαθητών που γνωρίζουν πως δεν πρόκειται να υποστούν καμία συνέπεια για τη μούτζα.
-"Μα,εσύ δεν υποστήριξες πως δεν πρέπει να τιμωρείται η μούτζα"?
-Ασφαλώς,αλλά αυτό που λέω εδώ είναι κάτι διαφορετικό.Είναι αναγκαίο να διευκρινίσουμε κάτι:
άλλο μουτζώνω ελεύθερα και ατιμώρητα και άλλο μουτζώνω με ενδεχομενο ρίσκο: στην πρώτη περίπτωση η μούτζα δε λέει τίποτε,στη δεύτερη αποκτά το βάρος της ηθικής επιλογής,είναι μια κραυγή ελευθερίας!

Θα επικαλεστώ λοιπόν δυο τέτοιες χειρονομίες ελευθερίας:

-Ολυμπιακοί Αγώνες 1968,Μέξικο Σίτι: απονομή στους νικητές των 200μέτρων.O Tommie Smith και ο John Carlos στο βάθρο,υψώνουν τη γροθιά σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις διακρίσεις σε βάρος των μαύρων αμερικανών.Φορούν μόνο τις κάλτσες τους (υπόμνηση της φτώχειας των μαύρων).Ο Smith φορά ένα μαύρο κασκόλ (μαύρη περηφάνεια),ο Carlos έχει ξεκούμπωτο το μπουφάν (συμπαράσταση στους μαύρους εργάτες) και φορά ένα κολιέ ("για όλους αυτούς που λυντσαρίστηκαν,εκτελέστηκαν,κρεμάστηκαν δίχως κανείς να προσευχηθεί γι'αυτούς")!
Χειρονομία με ασύλληπτες πολιτικές διαστάσεις και συνέπειες γι'αυτούς που την έκαναν! Χειρονομία που βοήθησε την αμερικανική κοινωνία να εξελιχθεί επί το φιλελεύθερον στα ζητήματα των φυλετικών διακρίσεων.Σαράντα χρόνια αργότερα,ο πρώτος μαύρος Πρόεδρος,περνάει το κατώφλι του Λ.Οίκου.
Οι  υψωμένες γροθιές των μαύρων αμερικανών ασφαλώς και συνέβαλλαν στην πολιτική φιλελευθεροποίηση της αμερικανικής κοινωνίας!

-Ολυμπιακοί Αγώνες,ξανά,1980,Μόσχα: εκτός απ'το μποικοτάζ των δυτικών,ένα χαρακτηριστικό αυτής της Ολυμπιάδας ήταν οι αποδοκιμασίες του κοινού απέναντι στους μη-σοβιετικούς αθλητές!Στο άλμα επί κοντώ,ο Πολωνός Kozakiewicz,υπό τις έντονες αποδοκιμασίες του πλήθους,περνάει τα 5,78μ και κερδίζει το χρυσό μετάλλιο.Μόλις σηκώνεται από το στρώμα,ο Kozakiewicz κάνει τη γνωστή αλήτικη χειρονομία με τα δυο χέρια: δεκαετίες καταπίεσης (πολιτικής) και αιώνες αντιπαράθεσης (εθνοτικής) εκφράστηκαν με αληθινό θάρρος μέσα σε ένα κατεξοχήν εχθρικό περιβάλλον! Ηταν η εποχή που στην Πολωνία ξεκινούσε η "Αλληλεγγύη" και η σοβιετική επικυριαρχία χλώμιαζε.Η χειρονομία του Πολωνού,ήταν βέβαια εξίσου αγενής με τη μούτζα μας,αλλά οι συνθήκες κάτω απ'τις οποίες συντελέστηκε,την καθιστούν "βωμολοχία ηρωισμού" σχεδόν κατά τα πρότυπα του Καραισκάκη (είπαμε,εκάς η "ύβρις")!

Θα έλεγα λοιπόν στους μαθητές μας που θα φασκελώσουν μεθαύριο πως είναι ελεύθεροι να το πράξουν,αλλά καμία μούτζα δεν έκανε ποτέ καλύτερο τον κόσμο.
Αντίθετα υπήρξαν χειρονομίες που τον έκαναν λίγο πιο ελεύθερο!
Ας έχουν κι αυτές κατά νου...

21/3/2012