Total Pageviews

Wednesday, October 10, 2012

Σκέψεις στο αρτοπωλείο

Τις προάλλες εντόπισα άλλο ένα από τα αρτοπωλεία της πόλης.Είναι εντυπωσιακή η εξέλιξη της πώλησης του ψωμιού.Από το φούρνο της γειτονιάς με τη "φρατζόλα και τέλος", φτάσαμε σε εντυπωσιακής αισθητικής-και καθαριότητας-επιχειρήσεις που πουλάνε ό'τι βάλει ο νους: ψωμιά διαφόρων ειδών και ποιοτήτων,κουλούρια,βουτήματα,τυροπιτοειδή,κρουασάν,τσουρέκια,προϊόντα ζαχαροπλαστικής,καφέδες,χυμούς,παγωτά κλπ.
Μια πανδαισία εικόνων και αρωμάτων σε τυλίγει κάθε φορά που μπαίνεις σε ένα τέτοιο κατάστημα.
Ευγένεια,καθαριότητα και γεύσεις,με λίγα λόγια αστικός πολιτισμός (και άνθρωποι που εργάζονται)!

Περιμένοντας την παραγγελία,ο παλιός Μαρξιστής βρυκολάκιασε μέσα μου και άρχισε να διαμαρτύρεται:
"τί χρειάζονται τόσα είδη ψωμιού,όταν υπάρχουν άνθρωποι που πεινάνε"?
"τί μας χρειάζεται όλη αυτή η ποικιλία και η σπατάλη,όταν κάποιοι δεν έχουν ούτε ψωμί"?
"αν δεν υπήρχε όλη αυτή η ματαιότητα,δε θα υπήρχε περισσότερο ψωμί για όλους"?

Προφανείς ερωτήσεις που γεννούν αμηχανία και ενοχές,ειδικά αν δεν έχεις περπατήσει στην απέναντι πλευρά της όχθης.
Εδώ όμως έρχεται ο στέρεος λόγος του  Ricardo και του von Mises για να διαλύσει τις παρανοήσεις.

Το 1817 ο Ricardo περιέγραψε τη "θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος" (theory of comparative advantage). Με απλά λόγια η θεωρία αυτή λέει τα εξής: "έστω δυο προϊόντα Α και Β. Ο Κώστας παράγει 8Α και 4Β σε μια μέρα ενώ ο Γιάννης 5Α και 3Β στον ίδιο χρόνο.Είναι προς το συμφέρον όλων (του Κώστα,του Γιάννη και του κοινωνικού συνόλου),ο Κώστας να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στην παραγωγή του Α και ο Γιάννης σ'αυτήν του Β.Αν δηλαδή κάθε άτομο (και κάθε χώρα) επιλέξει να εστιάσει την παραγωγή του (της) στον τομέα που έχει τη συγκριτικά καλύτερη απόδοση,το τελικό αποτέλεσμα (αυξημένη παραγωγή) είναι προς όφελος όλων".

Η θεωρία αυτή και η επιβεβαίωσή της στην πράξη,οδήγησαν στο θεσμό του  καταμερισμού της εργασίας (division of labor). Ο von Mises εξηγεί πειστικά πως ο καταμερισμός της εργασίας και η εξειδίκευση της παραγωγής αυξάνουν την τελική παραγωγή των προϊόντων.Με λίγα λόγια προάγουν την παραγωγή πλούτου! Επιπλέον,η εξειδίκευση ευνοεί την καινοτομία,την επινόηση,τη βελτιστοποίηση των συνθηκών παραγωγής και την ποιοτική αναβάθμιση της παραγωγής!
Για ποικίλους λόγους,ο καταμερισμός της εργασίας ιστορικά λειτούργησε αποτελεσματικά μόνο υπό καθεστώς ατομικής ιδιοκτησίας (private ownership of the means of production), δηλαδή καπιταλισμό!

Όταν αυτοί οι όροι πληρούνται: καταμερισμός εργασίας+εξειδικευμένη παραγωγή+καινοτομία , τότε το σύστημα λειτουργεί ομαλά και παράγει πλούτο.Ο πλούτος είναι η απαραίτητη προϋπόθεση (conditio sine qua non) για την καταπολέμηση της φτώχειας και την εξάλειψη της πείνας.
Ο καπιταλισμός συνεπώς,είναι το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα που έχει ιστορικά καταπολεμήσει τη φτώχεια και την πείνα όσο κανένα άλλο ως τώρα.
Η δε εξάλειψη αυτών των δεινών,στις περιοχές του πλανήτη που ακόμη υπάρχουν,εξαρτάται από την ταχεία υιοθέτηση του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής: ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (private ownership of the means of production) και καταμερισμός εργασίας (division of labour).

Επιστρέφοντας στο αρτοπωλείο,είναι προφανές πως η ποκιλία των αρτυσμάτων όχι μόνο δεν αποβαίνει σε βάρος της συνολικής παραγωγής,αλλά αντίθετα ευοδώνει την αύξηση της τελικής παραγωγής ψωμιού,για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.
Παρά λοιπόν την αρχική εντύπωση,όπου υπάρχουν πολλές επιλογές άρτου,υπάρχει περισσότερος άρτος,λιγότερη πείνα,λιγότεροι πεινασμένοι...
Η αρχική ελαφρά τη καρδία αποστροφή προς την καπιταλιστική σπατάλη,οφείλεται στην άκριτη σύγκρισή της με την εικόνα του ρακένδυτου ζητιάνου στη γωνιά.Είναι δύσκολο για κάποιον να υποψιαστεί πόσο περισσότερους ρακένδυτους ανθρώπους θα συνεπάγονταν η βίαιη κατάργηση της ποικιλίας και πολλαπλότητας της καπιταλιστικής παραγωγής.
Η ιστορική εμπειρία όμως δείχνει πως στα μοντέλα σοσιαλιστικής οικονομίας,οι άνθρωποι συχνά σχημάτιζαν ουρές για να προμηθευτούν τη φρατζόλα.
Το δίλημμα που τίθεται λοιπόν είναι: "πολλά είδη άρτου και ελεύθερη επιλογή" ή "ένα είδος και διανομή με το δελτίο"?
Προφανώς το δίλημμα έχει ιστορικά απαντηθεί...

Η αποδοχή της αναγκαιότητας του καταμερισμού της εργασίας,πέρα απ'τη συμβολή της στην καταπολέμηση της πείνας,έχει και ορισμένες ενδιαφέρουσες επιπτώσεις.

-Μια πρώτη είναι ό'τι ανατρέπει πλήρως το μύθο της αυτάρκειας.Όπως ένας άνθρωπος ικανοποιεί ευκολότερα τις ανάγκες του συναλλασσόμενος στην αγορά παρά επιχειρώντας να παράγει τα πάντα στο χωράφι του,έτσι και ένα κράτος ικανοποιεί τις ανάγκες του σε αγαθά εμπορευόμενο με άλλα και όχι προσπαθώντας να παράξει τα πάντα.Η "αυτάρκεια" ως πολιτικό όραμα  υπήρξε πάντοτε σύνθημα ολοκληρωτικών καθεστώτων. Το ιδεολόγημα πως "ζούμε και μόνοι μας,δεν έχουμε ανάγκη κανέναν" καθώς και ο άκριτος καταναλωτικός εθνικισμός ("αγοράζοντας εισαγόμενα την πληρώνουμε όλοι") φλερτάρουν με παρόμοιες αντιλήψεις και ευοδώνουν νοοτροπίες δι-εθνοτικών ανταγωνισμών και συγκρούσεων. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι εύγλωττα. Ο άνθρωπος που διακηρύσσει πως είναι αυτάρκης στο χωράφι του προφανώς αναφέρεται σε οικονομία κλίμακας: της κλίμακας "από το χέρι μου στο στόμα μου" (hand to mouth economy) κατά την εύστοχη έκφραση του Mises.
 Πόσους μπορεί να θρέψει μια τέτοια οικονομία?

-Μια δεύτερη επίπτωση είναι ό'τι προβάλλει ως λογική συνέπεια την ανάγκη αξιολόγησης των ικανοτήτων κάθε ατόμου.Ο παραγωγός δεν είναι το αφηρημένο "ενεργούμενο του καπιταλιστή που καρπώνεται την υπεραξία της παραγωγής του",αλλά ένας άνθρωπος με δεξιότητες και ικανότητες προσαρμογής στις απαιτήσεις της παραγωγής.Οι απαιτήσεις της παραγωγής στον καπιταλισμό,δεν αντανακλούν "την απληστία του καπιταλιστή" ,αλλά τις προτιμήσεις των καταναλωτών.
 Γι'αυτό και ο καπιταλισμός,εναρμονιζόμενος με τις επιθυμίες των ατόμων,συνδυάζεται πολιτικά με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.Η δημοκρατία της αγοράς και οι επιθυμίες των καταναλωτών αντανακλούν στην κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση.Το μεταβλητό των προτιμήσεων των καταναλωτών,αντανακλάται στο αιρετό των αντιπροσώπων των πολιτών.Η δημοκρατία γεννήθηκε στην αρχαία αγορά των Αθηνών.Δημοκρατία και αγορά είναι όροι αλληλοσυμπληρούμενοι! Η μια εξαρτάται από την άλλη.
Σε ένα τέτοιο οικονομικό σύστημα,οι εργάτες δεν αποτελούν ενιαία απρόσωπη μάζα, όπως τους περιγράφουν τα συνδικάτα,αλλά ομάδες ανθρώπων με ποικίλες δεξιότητες.Η αμοιβή τους επομένως οφείλει να ακολουθεί τις διαβαθμίσεις των προσόντων τους.Το συνδικαλιστικό αίτημα των "συλλογικών συμβάσεων" σκόπιμα παραβλέπει αυτό το δεδομένο και προωθεί μια αντίληψη ισοπεδωτικής εξίσωσης των ατόμων προς τα κάτω.Γι'αυτό και στο Δημόσιο,στο χώρο της κατεξοχήν συνδικαλιστικής εξισωτικής λογικής,δεν υπάρχει αξιολόγηση των εργαζομένων.Ελλείψει αξιολόγησης και ανταμοιβής,δεν υπάρχει κίνητρο για τον ικανότερο να εργαστεί και να προσφέρει.Διόλου περίεργο που οι καινοτομίες σπανίζουν,η παραγωγή λιμνάζει,οι εργαζόμενοι τελματώνονται εν μέσω των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων.
Ένας ιδιωτικός φούρνος θεωρεί αυτονόητο να προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία προϊόντων.
Μια δημόσια υπηρεσία είναι αδύνατον να ζητήσει δι-υπηρεσιακά ένα έγγραφο από μία άλλη! Πρέπει ο πολίτης να βρει την άκρη...

Ο Μαρξ αντιπαθούσε τον καταμερισμό της εργασίας.Με τα μέτρα της εποχής του είχε αρκετά επιχειρήματα: το να περνάει ένας εργάτης όλη του την ημέρα βάζοντας φελλούς σε μπουκάλια,ασφαλώς και δεν ήταν ό'τι το δημιουργικότερο.Μόνο που η τεχνολογική εξέλιξη (αποκλειστικό σχεδόν προνόμιο του καπιταλισμού) απάλλαξε τον άνθρωπο από τη βαρετή διαδικασία της εμφιάλωσης.
Το παλιό σοσιαλιστικό όραμα για πολίτες πολυπράγμονες-δημιουργικούς-οραματιστές που απελευθερωμένοι απ'την αλλοτρίωση της υποχρεωτικής εργασίας θα πραγμάτωναν μια ιδανική κοινωνία,παρέμεινε ουτοπικός οραματισμός.
Οι άνθρωποι πράγματι εξελίχθηκαν,αλλά ταυτόχρονα εξειδικεύτηκαν ολοένα και περισσότερο.

Σήμερα που το σύστημα βιώνει την κρίση του χρέους,ακούγονται ποκίλες απόψεις για τη "λύση".
Προσωπική μου άποψη είναι πως αν δεν επανεκκινήσει η διαδικασία παραγωγής πλούτου,καμία λύση δεν μπορεί να τελεσφορήσει.
Φυσικά,τι θα προκαλέσει την επανέναρξη της διαδικασίας είναι αδύνατον να προβλεφθεί.Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης και η δημοσιονομική της ισορροπία, η αναζήτηση καινοτομιών και νέων τεχνολογιών, η αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης και η αναζήτηση νέων δεδομένων κοινωνικής πρόνοιας,όλα αυτά και πολλά άλλα οφείλουν να αναζητηθούν.
Αλλά το στοιχείο που θα πυροδοτήσει την πολυπόθητη ανάπτυξη είναι ακόμη ζητούμενο.
Άλλωστε,όπως σημείωσε ο von Mises και η Αυστριακή Σχολή, η οικονομία είναι άμεσα εξαρτώμενη από έναν απρόβλεπτο παράγοντα: την ανθρώπινη συμπεριφορά!

Το μέλλον θα δείξει...

10/10/2012

ΥΓ Πριν από χρόνια έγινε ζήτημα στην Ελληνική κοινωνία η "πώληση γάλακτος από τους φούρνους"!
Είναι συνηθισμένο στα καθ'ημάς κάθε επαγγελματική ομάδα να διεκδικεί προνόμια και αποκλειστικότητες.Πρόκειται για τη "λογική" που εκπορεύεται από την εποχή της "hand to mouth economy" και ,αν ποτέ υιοθετηθεί,σ'αυτή θα μας επιστρέψει!

No comments:

Post a Comment