Total Pageviews

Monday, January 28, 2013

Οι δυο Φραγκίσκοι

Στο επικό βιβλίο "Atlas Shrugged" της Ayn Rand,υπάρχει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα για το ρόλο του χρήματος στην κοινωνία των ανθρώπων.Συνήγορος του χρήματος,ο Francisco d'Anconia, φανταστικός χαρακτήρας του έργου,ζάπλουτος κληρονόμος μιας τεράστιας περιουσίας,την οποία ο ίδιος,αφού πρώτα επαύξησε,στη συνέχεια σταδιακά άρχισε σκόπιμα να την εξαλείφει για λόγους που έχουν να κάνουν με την πλοκή του έργου και το φιλοσοφικό του μήνυμα.

Στο "Φτωχούλη του Θεού",ο Νίκος Καζαντζάκης,σκιαγραφεί το πορτραίτο του Φραγκίσκου της Ασίζης, του παγκόσμια γνωστού Αγίου της Καθολικής εκκλησίας που έζησε και κήρυξε το λόγο του Ιησού σε συνθήκες απόλυτης ανέχειας,απαρνούμενος κάθε εγκόσμια τιμή,κάθε πολυτέλεια,κάθε ευδαιμονική προσέγγιση του βίου.

Πρόκειται προφανώς για δυο διαμετρικά αντίθετες προσεγγίσεις της ζωής.
Από τη μία, η Επικούρεια επιδίωξη της ηδονής (υπό την έννοια της αποφυγής του πόνου),η αρετή της φιλαυτίας (selfishness), η αναζήτηση της ευτυχίας "σ'αυτόν εδώ τον κόσμο,αφού δεν ξέρουμε αν άλλος υπάρχει".Η αποθέωση της ζωής όπως μας δόθηκε και του ανθρώπινου πνεύματος που την κάνει καθημερινά ανώτερη από κάθε άποψη δημιουργίας (υλική,πνευματική,ηθική).Η υπαρξιακή αυτοαναφορική κραυγή του ανθρώπου ως μόνου υπεύθυνου διαμορφωτή της μοίρας του,αλλά και τραγικά μοναχικού όντος ταγμένου να διαγράψει μια σύντομη τροχιά στη ζωή,προτού βυθιστεί στην ανυπαρξία.
Από την άλλη,η απόλυτη απάρνηση του εαυτού μας,ο έμπρακτος αλτρουϊσμός ως προϋπόθεση υπέρβασης της ανθρώπινης φύσης και της θνητότητάς της,για την "ομοίωση προς το Θεό-δημιουργό".Η απάρνηση του "ενθάδε κόσμου",για τον εναγκαλισμό με το "επέκεινα".Η ζωή ως "πέρασμα" στην "όντως ζωή".Ο άνθρωπος ως ατελής τραγική μορφή παρασυρμένος απ'την πλάνη των αισθήσεών του,καλείται να τις υπερβεί για να κατορθώσει το απίθανο:τη μετάβαση στην αιώνια ζωή,σε έναν άλλον κόσμο,πέραν του αισθητού.
Στη μια περίπτωση ο άνθρωπος άδει το τραγούδι του μεγαλείου του, δίχως προσμονή μεταθανάτιας ανταμοιβής και ασπάζεται μια ηρωική αντίληψη της ζωής,με απόλυτη πίστη στην εμπειρία των αισθήσεων,δίχως αναφορά σε καμία υπέρτατη διάνοια.
Στη δεύτερη,το τραγούδι είναι θλιβερό,μοιρολατρικό,διεκτραγωδεί τη ζωή ως μαρτύριο,ως δοκιμαστήριο για τη μεταθανάτια ανταμοιβή,είναι το άσμα ενός ατελούς όντος που παρακαλεί τη σωτηρία απ'το δημιουργό του.
Στη μια περίπτωση η λατρεία της επίγειας ζωής δια της απαρνήσεως του πόνου.
Στην άλλη,η λατρεία της μετά θάνατον ζωής,δια της απαρνήσεως της επίγειας.
Από τη μία το πρότυπο του ελεύθερου εγωτιστή που δημιουργεί τη μοίρα του αδιαφορώντας για "τους άλλους" (ή μήπως όχι)?
Από την άλλη,ο αλτρουιστής που θυσιάζεται για "τους άλλους" (ή μήπως κι αυτός χρησιμοποιεί από άλλη σκοπιά τους άλλους)?

Ας αφήσουμε μερικά αποσπάσματα να μιλήσουν.Θα τα παραθέσω εναλλάξ,βάζοντας με πλάγια γραμματοσειρά το "Φτωχούλη του Θεού".

"Το χρήμα είναι ένα εργαλείο συναλλαγών που μπορεί να υπάρξει μόνο εφόσον προυπάρχουν αγαθά και άνθρωποι που τα παρήγαγαν.Το χρήμα είναι δυνατότητα μόνο όταν υπάρχουν παραγωγοί!Το θεωρείτε διαβολικό αυτό"?
"Δεν υπάρχει πράμα πιο κοντά μας απ'τον ουρανό.Η γη είναι κάτω απ'τα πόδια μας και την πατούμε.Ο ουρανός είναι μέσα μας".

"Η μόνη συναλλαγή που επιτρέπει το χρήμα είναι αυτή που έχουν προκρίνει με την ελεύθερη κρίση τους οι συναλλασσόμενοι.Το χρήμα κάνει τους ανθρώπους να εργάζονται για το κέρδος τους,όχι για τη ζημιά τους,αναγνωρίζοντάς τους το δικαίωμα της επιδίωξης της ευτυχίας.Είναι το κίνητρο για να ανταλλάσσουν αγαθά και αξίες,αντί για χτυπήματα και πληγές.Το χρήμα απαιτεί να θέτεις το ταλέντο σου στη λογική κρίση των άλλων,αντί να θέτεις την αδυναμία σου στη διάθεση της ανόητης επιλογής τους".
"-Δως'μου μια συμβουλή πάτερ άγιε!
-Φτάσε όπου μπορείς!
-Δως'μου κι άλλη μια!
-Φτάσε όπου δεν μπορείς"!

"Αλλά το χρήμα είναι απλά το μέσον.Θα σε μεταφέρει εκεί που θες,αλλά δε θα σε υποκαταστήσει ως οδηγό.Το χρήμα δε φέρνει την ευτυχία στον άνθρωπο που δε γνωρίζει τι επιδιώκει.Το χρήμα δεν υποκαθιστά έναν κώδικα αξιών,αν ο κάτοχός του δεν έχει αξίες.Δε δίνει σκοπό στη ζωή κάποιου, ο οποίος απέφυγε να ορίσει τους δικούς του σκοπούς".
"Ξετίναξε τον κουρνιαχτό της Ασίζης απ'τα πόδια σου,τον κουρνιαχτό του πατέρα και της μάνας,τον κουρνιαχτό του ανθρώπου".

"Αν ένας κληρονόμος είναι ισάξιος του πλούτου του,ο πλούτος τον εξυπηρετεί.Αν όχι,ο πλούτος τον καταστρέφει.Δεν είναι τα χρήματα που τον διέφθειραν,αλλά αυτός που απαξίωσε τη σημασία τους".
"Δε μ΄έκανε ο Θεός αλίμονο,μήτε ήρωα μήτε κιοτή.Ανάμεσα στα δυο αυτά βολοδέρνει η ψυχή μου".

"Πλούτισες εξαπατώντας? Επενδύοντας στα βίτσια ή στην ανοησία του πλήθους? Απαξιώνοντας τα ηθικά σου "πιστεύω"? Κάνοντας δουλειές που βαθιά μέσα σου περιφρονούσες? Τότε τα χρήματα δε θα σου δώσουν ούτε στιγμή χαράς.Θα'ναι για σένα όχι επιτεύγματα,αλλά αναμνήσεις καταισχύνης.Και τότε θα'ναι για σένα το χρήμα καταραμένο.Γιατί θα το'χεις αποκτήσει επί θυσία του αυτοσεβασμού σου.Αλλά δε φταίει το χρήμα,μα η δική σου διεφθαρμένη φύση,που δεν μπορεί να γευτεί την απόλαυση του πλούτου".
"Δυο δρόμοι πηγαίνουν στο Θεό.Ο δρόμος ο στρωτός του ανθρώπου-φτάνεις στο Θεό παντρεμένος,παιδιωμένος,ξουρισμένος,χορτάτος και μυρίζεις κρασί.Κι ο δρόμος ο ανήφορος του άγιου-φτάνεις στο Θεό ένα κουρέλι,μια φούχτα κόκαλα και τρίχες και μυρίζεις απλυσιά και λιβάνι"!

"Τα χρήματα αποκαλύπτουν το χαρακτήρα των ανθρώπων.Ο άνθρωπος που τα απέκτησε ανέντιμα,τα περιφρονεί.Ο άνθρωπος που τα κέρδισε με το μόχθο του,τα σέβεται"!
"Ακούστε αδερφάδες μου,την ώρα ετούτη,ήμαρτον Θεέ μου,και το Σατανά λυπούμαι...Και για το Σατανά πρέπει να προσευχηθούμε αδερφές μου,να δώσει η χάρη του Θεού να τον λυπηθεί και να τον συγχωρέσει,να ξαναγυρίσει πάλι και να σταθεί με τους αρχάγγελους".

"Φύγε μακριά απ'όσους καταριώνται τα χρήματα!Όσο υπάρχουν ανθρώπινες κοινωνίες και οι άνθρωποι πρέπει να συναλλάσσονται,το μόνο αξιόπιστο μέσο συναλλαγής είναι το χρήμα.Αν το εγκαταλείψουν,το μόνο υποκατάστατο συναλλαγής,είναι η κάννη του πυροβόλου όπλου".
"-Αδερφέ Φραγκίσκο,να με συμπαθάς κι εμένα να σου πω: να πηγαίνεις σύμφωνα με τον καιρό που ζεις,αυτό'ναι το χρέος του ζωντανού ανθρώπου.
-Να πηγαίνεις ενάντια στον καιρό που ζεις,αντιμίλησε ο Φραγκίσκος,αυτό'ναι το χρέος του ελεύτερου ανθρώπου"!

"Αν εκλείψει το χρήμα ως εργαλείο συναλλαγής των ανθρώπων,το επόμενο μέσο συναλλαγής είναι η βία.Αντί για το χρήμα ως εργαλείο των ανθρώπων,οι ασθενέστεροι ως εργαλεία των ισχυρότερων.Άλλη εναλλακτική δεν υπάρχει"!
"Η τρέλα,αδερφέ Μασέο,είναι το αλάτι που εμποδίζει τη φρονιμάδα να σαπίσει".



Φυσικά,ανάμεσα στις δυο ακραίες θέσεις του εκκρεμούς,υπάρχουν άπειρες ενδιάμεσες.
Δεν είναι απαραίτητο-δεν είναι καν δυνατό-για έναν άνθρωπο να υιοθετήσει άτεγκτα κάποια απ'τις δυο.
Για μένα και οι δυο έχουν τη γοητεία τους.
Η πίστη στην ανθρώπινη λογική,η απόρριψη του μεταφυσικού φόβου,η χειραφέτηση του ανθρώπου,η οικοδόμηση πολιτισμού από τη μια.
Η αυτογνωσία ως όριο της οίησης,η ταπεινότητα μπροστά στο μεγάλο μυστήριο της ύπαρξης,η αλληλεγγύη ως πράξη έλλογη αλλά και μεταφυσική,η πίστη στο μεταφυσικά ωραίο και ιδεατό όχι ως επιλογή φόβου αλλά ως επιλογή υπαρξιακής αισθητικής,από την άλλη.
Και βέβαια,η καθημερινή αέναη ταλάντωση ανάμεσα σε δυο επιλογές ζωής που αδυνατούν να συνταυτιστούν,αλλά μπορούν με κάποιον τρόπο να είναι συμπληρωματικές.
Θα τολμήσω την άποψη ότι η τραγωδία του σοσιαλισμού,υπήρξε απόρροια της απόπειρας να υλοποιηθεί σ'αυτήν εδώ τη ζωή η υπόσχεση της μετά θάνατον επαγγελίας.

Δική μου επιλογή,να κουβαλήσω τις αμφιβολίες και τ'αδιέξοδά μου ως το τέλος.
Προτιμώ τη βάσανό τους,από τη φρικωδία που γεννούν οι βεβαιότητες.
Η έσχατη γνώση θα'χει το όνομα κάποιου Francisco...

28/1/2013

2 comments:

  1. Mε τον φόβο ότι επαναλαμβάνομαι θα ξαναπώ ότι όταν πιάνεις τα ζητήματα από τη φιλοσοφική τους σκοπιά απλά δεν παίζεσαι...

    Ένα βραχύ σχόλιο για την εισαγωγική εικόνα του κειμένου:
    Ίσως ο διαχρονικά πιο επιτυχημένος τρόπος για να πλουτίσει κανείς δεν είναι να πουλά το ταλέντο του στη λογική τους, αλλά να εκμεταλλεύεται την αφέλεια τους..., και αντίθετα με τα λεγόμενα της Ραντ, όσοι το επιτυγχάνουν, μια χαρά το ευχαριστιούνται.

    Ά, κι ένα τραγουδάκι...

    https://www.youtube.com/watch?v=7iSbiqlrgzA

    ReplyDelete
  2. Έτσι είναι φίλε.Οι περισσότεροι πλουτίζουν ως διαπλεκόμενοι,όχι ως entrepreneurs, όχι ως πρωτοπόροι της επινόησης ή του επιχειρείν. Παρόλ'αυτά,η αποδαιμονοποίηση του χρήματος και η ορθή αποτίμησή του ως εργαλείου και όχι ως αυτοσκοπού,έχει τη σημασία της.
    Ευχαριστώ για το άσμα!

    ReplyDelete