1) Η μπυραρία
Σαββατόβραδο σε μπυραρία στην Καισαριανή.Το μαγαζί γνωστό από παλιά,με εξαιρετικό σέρβις,επαγγελματισμό,θαυμάσια κουζίνα (με τεράστιες μερίδες)και απόλυτα δικαιολογημένες τιμές.Έχει κι ένα άλλο χαρακτηριστικό: εφαρμόζει τον νόμο απαγόρευσης του καπνίσματος στους χώρους εστίασης! Απίστευτο κι όμως αληθινό! Στη χώρα της "ελαστικής εφαρμογής" (βλέπε έμπρακτης περιφρόνησης) των νόμων,υπάρχουν επαγγελματίες που τους σέβονται! Αυτή η λεπτομέρεια,για έναν πρώην καπνιστή-όπως εγώ-που υποφέρει από το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους,μετέτρεψε μια ευχάριστη βραδιά σε πραγματική απόλαυση! Κάτι τέτοιες στιγμές,μετά από ένα πλούσιο δείπνο σε ένα φροντισμένο χώρο,δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς: "τι είναι αυτό που κάνει εφικτή την ύπαρξη τέτοιων επιχειρήσεων,τι είναι αυτό που προάγει το φαγητό από απλή βιωτική ανάγκη σε κοινωνική εκδήλωση,με ποιόν τρόπο ο άνθρωπος κατόρθωσε να αντικαταστήσει το σπήλαιο με σύγχρονη κατοικία,το τομάρι του ζώου με ρουχισμό για κάθε εποχή,την ωμή τροφή με την τέχνη της μαγειρικής,ποιό είναι με άλλα λόγια το κίνητρο της προαγωγής του πολιτισμού"?
Η απάντηση έχει δοθεί εδώ και διακόσια και πλέον χρόνια απ'τον Adam Smith : "δε βασιζόμαστε στην καλή προαίρεση του κρεοπώλη,του ζυθοποιού,του φούρναρη για το γεύμα μας αλλά στην επιδίωξη του ατομικού του οφέλους. Απεύθυνόμαστε σ'αυτόν όχι επικαλούμενοι την ανθρωπιά αλλά τη φιλαυτία του,όχι στο όνομα των αναγκών μας αλλά του συμφέροντός του" ("It is not from the benevolence of the butcher,of the brewer,of the baker,that we expect our dinner,but from their regard to their own self-interest.We address ourselves not to their humanity,but to their self-love and never talk to them of our own necessities,but of their advantages".).Επιδιώκοντας ο καθένας το ατομικό του όφελος μέσα στην κοινωνία,προάγει-ακόμη κι αν δεν είναι αυτή η αρχική του πρόθεση-τους όρους της κοινωνικής επιβίωσης συνολικά.Αυτό υπονοεί και η περίφημη "αόρατος χειρ" ("...led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention").
Καλοδεχούμενες οι καλές προθέσεις,αλλά από μόνες τους δεν αρκούν.Μια κοινωνία καλών προθέσεων αδυνατεί να συντηρήσει ένα πολυτελές εστιατόριο διότι της λείπει το κίνητρο.Ακόμη περισσότερο,έχοντας υιοθετήσει μια συγκεκριμένη ηθική αντίληψη ενδεχομένως να απορρίπτει ως περιττή την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας τέτοιας επιχείρησης.Έτσι όμως βαθμιαία φυλλοροούν οι αφορμές βελτίωσης των όρων της καθημερινότητας και ξανανοίγει ο δρόμος για την επιστροφή στο σπήλαιο...
2) Το πουρμπουάρ
Κυριακή πρωί στο "Σάββα" στην Αργυρούπολη για μπουγάτσα! Πάνω στον πάγκο,ο διαφανής κουμπαράς για τα πουρμπουάρ.Ο γιός μου ρωτάει να μάθει,του εξηγώ και ταυτόχρονα σκέφτομαι: τι σημαίνει άραγε το φιλοδώρημα (πουρμπουάρ) και από πού εκκινείται η ύπαρξή του? Μια πρώτη απάντηση είναι "από την καλοσύνη των πολιτών προς τους εργαζόμενους συμπολίτες τους".Η ερμηνεία έχει ηθική βάση και δεν με ικανοποιεί.Η ηθική είναι εξαιρετικά υποκειμενικός παράγοντας για να βασίσουμε την ανάλυσή μας πάνω του.Υπάρχει κατά τη γνώμη μου μεγάλη δόση αλήθειας στην άποψη πως"κάθε ηθική είναι βαθιά ωφελιμιστική" (Ludwig von Mises-Human Action). Ονομάζουμε κατά κόρον "ηθικό" ό'τι έχει αποδειχθεί σε τελική ανάλυση πως λειτουργεί προς όφελος του ατόμου ή των κοινωνιών.Ασφαλώς υπάρχει και η άλλη πλευρά της ηθικής,η μη-ωφελιμιστική,αυτή που καλεί σε ενέργειες αυτοθυσίας.Γι'αυτό,ας μην ξεφύγουμε στον ωκεανό των ηθικών ορισμών.
Πίσω απ'το πουρμπουάρ,υπάρχει η ίδια αρχή της επιδίωξης ατομικού οφέλους που προανέφερε ο Adam Smith.Δίνουμε φιλοδώρημα για να επιβραβεύσουμε έναν άνθρωπο για τις υπηρεσίες του,που σημαίνει τον ανταμοίβουμε γιατί μας εξυπηρέτησε.Για τον αντίστροφο λόγο, δε δίνουμε φιλοδώρημα σε έναν αγενή υπάλληλο,σε μια μη εξυπηρετική σερβιτόρα,σε έναν ακάθαρτο πωλητή.
Το φιλοδώρημα όμως λειτουργεί πλέον ως κίνητρο γι'αυτόν που το δέχεται ώστε να βελτιώνει διαρκώς τις υπηρεσίες του.Αυτό,μπορεί να μην ανήκε στις προθέσεις μας,κατέστη όμως "δια της αοράτου χειρός",απολύτως αληθές.
Τούτου δοθέντος,το φιλοδώρημα έχει έναν κοινωνικό ρόλο προαγωγής της ποιότητας της εργασίας τον οποίο και θα έπρεπε να ενισχύουμε.Για να μιλήσω πρακτικά,αν ένας πολίτης επιθυμεί να φιλοδωρήσει κάποιον εργαζόμενο με κάποιο ποσό πέραν του συμφωνημένου μισθού του,θα πρέπει να μπορεί να το πράξει,νόμιμα,σε οποιονδήποτε χώρο εργασίας (ιδιωτική επιχείρηση ή δημόσια υπηρεσία).Εννοείται πως το πουρμπουάρ θα είναι νόμιμο (με απόδειξη) και απολύτως προαιρετικό (θα το δίνει όποιος επιθυμεί,αν το επιθυμεί).Έτσι θα λειτουργήσει η αξιολόγηση των εργαζομένων στην πράξη,δίχως γραφειοκρατικές περικοκλάδες και επιτροπές αξιολόγησης αμφιβόλων κριτηρίων και διαβλητών διαδικασιών.
Ο γιατρός του ΕΣΥ που φροντίζει τους ασθενείς θα έχει τη δυνατότητα επιπλέον αμοιβής για το έργο του (επαναλαμβάνω προαιρετικής και νόμιμης).Ο συνάδελφός του που αδιαφορεί θα αρκείται στον κρατικό μισθό.Είναι απολύτως συμβατό με το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον,ο πιο παραγωγικός,ο πιο ευγενής,ο πιο πρόθυμος εργαζόμενος,σε κάθε τομέα δουλειάς,να μπορεί να αμείβεται περισσότερο από κάποιον που δεν έχει κανένα τέτοιο προσόν.Αν απορρίψουμε αυτή την αντίληψη επειδή δήθεν το κέρδος είναι "επάρατο" και επιστρέψουμε στον ισοπεδωτικό εξισωτισμό,αδικούμε τους εργατικούς προς όφελος των οκνηρών και διαιωνίζουμε την πρακτική του παράνομου χρηματισμού και της παροχής υπηρεσιών υπό συνθήκες ωμού εκβιασμού ("φακελάκια").
Δεν αντιμετωπίζεις όμως ένα κοινωνικό πρόβλημα προσπαθώντας ν'αλλάξεις την ανθρώπινη φύση,αλλά προσαρμόζοντάς το στα αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά της: και η επιδίωξη του ατομικού κέρδους,η ωφελιμιστική ηθική,ανήκει αναμφίβολα σ'αυτά.
3) Η πινιάτα
Μεσημέρι σε παιδικό πάρτυ και έρχεται η στιγμή να σπάσει η πινιάτα! Η πινιάτα είναι ένα Μεξικάνικο έθιμο,πολύ αγαπητό στα παιδιά: μια πήλινη γαβάθα που κρέμεται από ένα σκοινί,γεμάτη λιχουδιές κι από κάτω τα πιτσιρίκια με ένα ξύλο να την χτυπούν με τη σειρά μέχρι ν'ανοίξει και το πολυπόθητο περιεχόμενο να χυθεί κάτω.
Πως έφτασε ένα Μεξικάνικο έθιμο να γιορτάζεται σε ένα Ελληνικό σπίτι? Μα ζούμε πια όλοι σ'ένα παγκόσμιο χωριό! Οι άνθρωποι ανταλλάσσουν γλώσσες,πληροφορίες,προιόντα,και- φυσικά- έθιμα! Κάποια απ'αυτά γίνονται αποδεκτά κι από άλλους ανθρώπους ή λαούς,ταιριάζουν στην αισθητική τους και-γιατί όχι-υιοθετούνται! Προσωπικά όχι μόνο δε βρίσκω τίποτε αρνητικό σ'αυτό,αλλά αντίθετα εκτιμώ πως συμβάλλει στη διανθρώπινη προσέγγιση,στην αλληλοκατανόηση των λαών,στην ανθρώπινη φιλία πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε εμπνευσμένη πολιτική ομιλία,οποιαδήποτε "παγκόσμια ημέρα",οποιαδήποτε καμπάνια των κρατών,των ΜΜΕ ή των διανοούμενων.
Το σπάσιμο της πινιάτας φέρνει έμπρακτα το Ελληνάκι δίπλα στο Μεξικανάκι εν μέσω γενικής ευωχίας: ισχυρότερη σχέση δεν μπορώ να φανταστώ!
Παγκοσμιοποίηση λοιπόν δε σημαίνει μόνο παγκόσμια κίνηση κεφαλαίων,αλλά και ιδεών,συναισθημάτων,παιχνιδιών,συνταγών μαγειρικής,εθίμων,χρωμάτων,μουσικής,πολιτισμού...
Όσο πιο ελεύθερη αυτή η διακίνηση,τόσο προάγεται η ανθρώπινη κατανόηση,τόσο εκλείπουν οι προκαταλήψεις που καλλιεργούν τα σχολικά εγχειρίδια και οι εθνικιστές πολιτικοί.
Ατενίζοντας το μέλλον,η ανθρωπότητα έχει δυο βασικές επιλογές: η πρώτη είναι η περιχαράκωση σε στερεότυπα εθνικής υπεροχής/ιδιαιτερότητας και η δεύτερη είναι το θαρραλέο άνοιγμα στον κόσμο και την ποικιλομορφία του.
Πιστεύω πως ο διεθνιστής του 21ου αιώνα δεν μπορεί παρά να είναι οπαδός της παγκοσμιοποίησης.
Ως τώρα η εθνική ταυτότητα παρεμπόδιζε τη διανθρώπινη κατανόηση.Είναι πια καιρός να ενταχθεί στο ευρύτερο κάδρο της ιδιότητας του Ανθρώπου και των δικαιωμάτων του.Αυτό ηχεί κάπως θεωρητικό,αλλά χάρη-και- στην πινιάτα, μπορούμε να το βιώσουμε...
Όπως και να'χει, ήταν ένα ενδιαφέρον Σαββατοκύριακο...
22/4/2013
No comments:
Post a Comment