Μπορούμε την Ελληνική Μεταρρύθμιση?

Ο όρος "Μεταρρύθμιση",ιστορικά έχει συνδεθεί με τον Λούθηρο και το κίνημα στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας για την απελευθέρωση απ'το "παπικό πρωτείο" αλλά και την επαναπροσέγγιση του χριστιανισμού με όρους πνευματικής και όχι κοσμικής διάστασης.
Έκτοτε,η μεταρρύθμιση απέκτησε γενικότερη ισχύ,ως συστηματική μέθοδος αναθεώρησης και επαναπροσδιορισμού παγιωμένων αντιλήψεων σε οποιονδήποτε τομέα.
Διόλου τυχαία ο όρος (reform) και οι συναφείς του (αναθεώρηση-revision,ανασυγκρότηση-reconstruction) απέκτησαν ιδιαίτερη ένταση στο σοσιαλιστικό χώρο,όπου οι οπαδοί της κομματικής ορθοδοξίας απέδιδαν εν είδει περιφρόνησης τον όρο "ρεφορμιστής" ή "ρεβιζιονιστής" στους αιρετικούς κάθε τάσης και κάθε εποχής.

Στη χώρα μας,τα τελευταία χρόνια υπό τη σκιά της κρίσης και των επιπτώσεών της,γίνεται μια προσπάθεια διαμόρφωσης ενός μεταρρυθμιστικού πολιτικού χώρου υπό μια ενιαία πολιτική έκφραση.Το εγχείρημα είναι προφανώς δυσχερές,αφού προυποθέτει αυτοκριτική,αξιόπιστη ανάλυση των αδιεξόδων της ελληνικής κοινωνίας,άρθρωση πειστικού εναλλακτικού λόγου,προβολή συγκεκριμένων μεταρρυθμιστικών επιδιώξεων,υπερβάσεις κομμάτων/προσωπικών ενδοιασμών,δυνατότητα διαλογικής σύνθεσης,ικανότητες διαμόρφωσης νέων οραματισμών.

Υπάρχουν άνθρωποι που το επιχειρούν.Επειδή τυγχάνει να συμμετέχω στην προσπάθεια διαμόρφωσης αυτού του νέου "μεταρρυθμιστικού χώρου",πρέπει να πω πως είμαι εντυπωσιασμένος απ'την παιδεία,την κατάρτιση,την ευγένεια,τον πολιτισμό που αποπνέουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι συμμετέχοντες.
Ωστόσο,το εγχείρημα παραμένει μετέωρο και ο πολιτικός χρόνος για τη διαμόρφωσή του δεν είναι άπειρος.Αν δεν προκύψει πειστικός φορέας έκφρασής του μέχρι τις επόμενες εκλογές,μοιραία η προσπάθεια θα εκφυλιστεί.
Τίθεται επιτακτικά το ζήτημα "τι φταίει" ή ίσως "τις πταίει" και ο μεταρρυθμιστικός χώρος,παρά την ποιότητα των στελεχών του,δεν αποκτά ενιαίο βηματισμό?

Η κυρίαρχη απάντηση,είναι: "τα ίδια τα πρόσωπα"!
Είναι σχεδόν αναπόφευκτο,οι ατομικές ικανότητες και τα ιδιαίτερα χαρίσματα,να συμβαδίζουν με υπερτροφικά "εγώ"! Πολλά "πρώτα βιολιά" δυσκολεύονται να συνεννοηθούν και ακόμη περισσότερο να υπακούσουν σε μία μπαγκέτα!
Η απάντηση έχει δόση αλήθειας,αλλά κατά τη γνώμη μου δεν επαρκεί.

Επειδή μιλάμε για πολιτική,πρέπει η ανάλυση να γίνει με όρους πολιτικής.
Ουσία της πολιτικής είναι οι ιδεολογίες.
Αν επιχειρήσουμε να ορίσουμε ιδεολογικά το "μεταρρυθμιστικό χώρο",εκτιμώ πως πρέπει να αναγνωρίσουμε ως βασικές του παραμέτρους τους φιλελεύθερους και τους σοσιαλδημοκράτες.Το φιλελεύθερο τμήμα της "νδ",το σοσιαλδημοκρατικό του "πασοκ",το φιλοευρωπαικό της "δημαρ",η "δράση",η "δημιουργία ξανά" και μερικοί άλλοι συγγενείς πολιτικοί σχηματισμοί.
Το περίγραμμα είναι ενδεικτικό,υπάρχουν αρκετοί ανεξάρτητοι παίκτες και ανένταχτες ομάδες που δεν ανταποκρίνονται στην παραπάνω κατάταξη.Αλλά δίνει μια γενική εικόνα της πολιτικής γεωγραφίας.
Οι άνθρωποι που κινούνται σ'αυτό το ιδεολογικό φάσμα,συμμερίζονται μια σειρά αιτημάτων και απόψεων: είναι σταθεροί υποστηρικτές του ευρωπαικού προσανατολισμού της χώρας,του διαχωρισμού εκκλησίας-κράτους και της Πολιτειακής εκκοσμίκευσης,του εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης,της αξιολόγησης και αξιοκρατίας σε κάθε εργασιακό χώρο,της εξάλειψης του πελατειακού κράτους,της ισονομίας,της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και των πολιτικών ευόδωσής της,της προάσπισης των ατομικών δικαιωμάτων και προστασίας των μειονοτήτων,του σεβασμού στο περιβάλλον.
Αυτά είναι που τους ενώνουν σε γενικές γραμμές (υπάρχουν κι άλλα ασφαλώς,δεν μπορεί να γίνει πλήρης καταγραφή εδώ).

Τότε, "τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε"?
Νομίζω δύο ζητήματα τίθενται,το ένα είναι αμιγώς πολιτικό,το άλλο έχει να κάνει με το θυμικό των ψηφοφόρων.

1) Το πολιτικό ζήτημα θα το ονομάσω,το "ζήτημα του Joe Smith"!
Αναφέρομαι στο περίφημο έργο του Henry Hazlitt "Economics in one lesson" το οποίο εκδόθηκε το 1946 και αποτελεί μια συνοπτική παρουσίαση της φιλελεύθερης οικονομικής οπτικής.Γράφει  ο H.H στο έξοχο έργο του: "δεν μπορούμε και ούτε πρέπει να ξεχάσουμε τον Joe Smith! Υπήρξε επί χρόνια  εξειδικευμένος εργάτης στον τομέα του και αμείβονταν ως τέτοιος.Ξαφνικά,μέσα σε ένα βράδυ,η δουλειά του έγινε περιττή εξαιτίας μιας τεχνολογικής καινοτομίας.Ο εργοδότης του δεν επενδύει πια σ'αυτόν,ούτε κανείς εργοδότης προτίθεται να επενδύσει! Ο Joe Μέσα σ'ένα βράδυ χάνει τη δουλειά του και την εξειδίκευσή του.Είναι άνεργος,ανειδίκευτος και μεσήλικας! Το ποιά λύση θα επιλέξουμε για τον Joe είναι προς συζήτηση: επίδομα ανεργίας,επιδοτούμενη εκπαίδευση σε νέες τεχνικές,πρόωρη συνταξιοδότηση,μόνιμο επίδομα απορίας? Αλλά κάτι πρέπει να κάνουμε! Η περίπτωση του Joe μοιάζει δυστυχώς αναπότρεπτη στην πορεία της καπιταλιστικής οικονομικής εξέλιξης".
O Hazlitt δεν είναι δογματικός.Σε όλο το έργο του υπερασπίζεται πειστικά την οικονομία της αγοράς ως τον αποτελεσματικότερο τρόπο οικονομικής διευθέτησης αλλά και ως το μοναδικό συμβατό με την ευημερία και την τεχνολογική και πολιτισμική εξέλιξη της ανθρωπότητας.Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να διαγνώσει τον "αδύναμο κρίκο" του συστήματος,τον Joe Smith!
Η περίπτωση του Joe Smith επανέρχεται σε κάθε εποχή,το ίδιο και το δίλημμα διαχείρισής της!
"Πως θα βοηθήσουμε τον Joe"?
Ο αδύναμος κρίκος της κοινωνίας μας είναι ο μεσήλικας (50αρης +/-) που χάνει τη δουλειά του!
Μπορούν φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες να αρθρώσουν πειστική πρόταση αντιμετώπισης του αναπότρεπτου αυτού φαινομένου?
Αυτό είναι το πολιτικό ζήτημα που ζητά απάντηση: πως θα βοηθήσουμε τους μέσης ηλικίας ανέργους να επανενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία,μέσα σε μια οικονομία ελεύθερου ανταγωνισμού και σε συνθήκες πολιτικής ελευθερίας.
Ο Hazlitt δείχνει με ποιούς τρόπους μπορεί κανείς να "εξαλείψει πλήρως την ανεργία".Αλλά δυστυχώς,τα καθεστώτα που τους υιοθέτησαν (εθνικοσοσιαλισμός,κομμουνισμός) ήταν αποτρόπαια.Το τίμημα της "πλήρους απασχόλησης" είναι ο ολοκληρωτισμός! Την ίδια στιγμή όμως,ο Joe Smith αποτελεί αληθινή λυδία λίθο για τις δημοκρατίες της ελεύθερης αγοράς.

2) Το δεύτερο ζήτημα,φοβάμαι πως υπερβαίνει τις δυνατότητες του "χώρου".
Έχει να κάνει με το πολιτικό όραμα που μπορεί να εκπέμψει.
Η πολιτική δεν είναι μόνο διαχείριση ιδεών και οικονομικών προτάσεων,αλλά και διαχείριση συναισθημάτων,μηνύματα στο θυμικό των πολιτών,με λίγα λόγια όραμα!
Εδώ φοβάμαι πως υστερούμε "φύσει" και "θεσει".
"Φύσει",επειδή απεχθανόμαστε το λαικισμό και τη δημαγωγία.Οι μεταρρυθμιστές αποφεύγουν τον όρο "λαός","λαικές τάξεις","λαικά ζητήματα",ενοχλημένοι από τη χρόνια κατάχρησή του από το πελατειακό πολιτικό σύστημα των τελευταίων δεκαετιών.Αυτό όμως,προξενεί μια αποξένωση σ'ένα πολιτικό σώμα εθισμένο στην κολακεία και στην πολιτική αντιπαροχή.Αντιμετωπίζουν τους μεταρρυθμιστές ως ψυχρούς τεχνοκράτες αποκομμένους απ'το λαικό αίσθημα.
"Θέσει" υστερούμε επειδή αποφεύγουμε να υποσχεθούμε μαγικές λύσεις και δεν αποδεχόμαστε την εξασφάλιση της ευτυχίας του πολίτη ως υποχρέωση του πολιτικού! Ο πολιτικός οφείλει να αίρει τα εμπόδια στη δράση του πολίτη,αλλά μόνο ο πολίτης πρέπει να έχει την ευθύνη για την επιδίωξη της ατομικής του ευτυχίας.Δεν είναι ευθύνη του πολιτικού να κάνει τον πολίτη ευτυχισμένο! Δεν έχει καν το δικαίωμα να το επιχειρήσει γιατί αν το κάνει,είναι υποχρεωμένος να αποφασίσει τι είναι ευτυχία για τον καθένα και να το επιβάλλει στον καθένα!
Η επιδίωξη της ευτυχίας ("pursuit of happiness") είναι πολιτικά αναγκαίο να μην παρεμποδίζεται!
Αλλά η ευτυχία ("happiness") είναι ατομική υπόθεση και ευθύνη του καθενός ξεχωριστά: άλλωστε η "ευτυχία" είναι διαφορετικό πράγμα για τον καθένα...
Πως να το επικοινωνήσεις όμως αυτό σ'ένα πολιτικό σώμα εθισμένο στον κρατικό πατερναλισμό?
Σ'ένα λαό που παραμονεύει την κάμερα για να κραυγάσει "πού είν'το κράτος"? με κάθε ευκαιρία?
Στο αίσθημα αποξένωσης προστίθεται και η εντύπωση της κυνικότητας: "τι μας λένε τώρα αυτοί"?

Το εγχείρημα λοιπόν έχει δυσκολίες πολιτικές και συναισθηματικές!
Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος.
Θα χρειαστεί ίσως ένας χαρισματικός ηγέτης για να δώσει λύση στον Joe Smith,αλλά και για να τον εμπνεύσει! Μέχρι τώρα,γνωρίσαμε ηγέτες που συγκινούσαν τα πλήθη  αλλά πολιτεύονταν με αφροσύνη!
Μπορεί η κρίση να διαμορφώσει έναν άλλου τύπου ηγέτη?
Υπάρχει πολιτικός χρόνος?
Κι αν βρεθεί ένας τέτοιος ηγέτης πως πρέπει να πολιτευθεί σε ένα χώρο με ισχυρές προσωπικότητες και αλλεργία σε παλαιοκομματικές προσωπολατρείες?
Τα ερωτήματα ζητούν απαντήσεις!

Θα δοθούν έγκαιρα, έγκυρες?

29/9/2013