Total Pageviews

Sunday, January 26, 2014

"Το αόρατο ρήγμα"

Συνοπτικές διαπιστώσεις από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Αρίστου Δοξιάδη (με πλάγια γράμματα οι παραπομπές,με κανονικό κείμενο τα σχόλιά μου):

1) Η πιο θεμελιακή αδυναμία της Ελληνικής οικονομίας ήταν διαχρονικά το γεγονός πως ο παραγωγικός καπιταλιστικός τομέας ήταν πολύ μικρός.Με στοιχεία του 2007,μόνο το 2,6% του εργατικού δυναμικού απασχολούνταν σε μεγάλες (>250 άτομα προσωπικό) επιχειρήσεις (σελ.209-212).
Η κλασική μαρξιστική αφήγηση λοιπόν στην Ελλάδα δεν έχει βάση,ακριβώς διότι λείπουν οι μεγάλες καπιταλιστικές επιχειρήσεις.

2) Δεν υπάρχει άλλη χώρα στον ΟΟΣΑ με τόσο υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων (57% με μ.ο ΟΟΣΑ 30%) (σελ.38).Ταυτόχρονα,το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας (74,7%) απορροφάται σε μη-ανταγωνιστικές ("μη-εμπορεύσιμες") διεθνώς δραστηριότητες (π.χ Δημόσια Διοίκηση,ΔΕΚΟ,Τράπεζες,τηλεφωνία,ΜΜΕ,λιανεμπόριο,οικοδομή,δικηγορικές υπηρεσίες,κουρεία κλπ).(σελ.208)
Έτσι,λοιπόν,ελλείψει διεθνούς ανταγωνισμού,το Ελληνικό κράτος αποτελεί το βασικό προμηθευτή της επιχειρηματικότητας.
Γι'αυτό το λόγο,οι περισσότερες από τις (λίγες) μεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς τομέα στην Ελλάδα,είναι προμηθευτές του Δημοσίου. (σελ.64)
Ήδη λοιπόν έχει σκιαγραφηθεί ένα μοντέλο οικονομίας στο οποίο το Κράτος έχει τον κυρίαρχο ρόλο και η όποια ιδιωτική επιχειρηματικότητα βρίσκεται υπό την άμεση κρατική εξάρτηση.
Δε χρειάζεται πολλή σκέψη για να αντιληφθεί κανείς πως εδώ θεμελιώνεται η άνομη συναλλαγή,η αδιαφάνεια και η διαφθορά.

3) Το δεύτερο στοιχείο,που επιβάλλει την άνομη συναλλαγή του επιχειρηματία με το Κράτος,είναι οι "νόμοι των Φαρισαίων" (σελ.82-94). Γράφει χαρακτηριστικά ο Α.Δ "όταν σε κάποιον κλάδο υπάρχει μη εφαρμόσιμη νομοθεσία,αυτή λειτουργεί στρεβλά:δίνει πλεονέκτημα σε όποιον την παραβαίνει" (σελ90).
Ο συνδυασμός της εκτεταμένης κρατικής παρέμβασης,της δαιδαλώδους γραφειοκρατίας και του ασαφούς νομικού καθεστώτος,νομοτελειακά οδηγεί στις άνομες συναλλαγές.Καμία έκπληξη λοιπόν που η χώρα μας έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες διαφθοράς διεθνώς.Σύμφωνα με http://www.transparency.org/cpi2013/results η Ελλάδα έχει δείκτη διαφθοράς 40 (κάτω από 50 θεωρείται εκτεταμένη διαφθορά) και είναι 80η από 175 χώρες.

4) Η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα όμως έχει και άλλη μία σοβαρή παρενέργεια : "τα ΜΜΕ και οι συλλογικοί φορείς της εγοδοσίας,δεν έβαλαν ποτέ ψηλά στην ατζέντα τη μείωση των δημοσίων δαπανών,γιατί από αυτές προέρχονται τα έσοδά τους" (σελ66).
Έτσι λοιπόν η κυρίαρχη αφήγηση (ΜΜΕ/συνδικάτα) προασπίζει αυτόν τον θεσμοποιημένο προσοδοθηρικό κορπορατισμό.

5) Πώς λοιπόν επιβίωνε τόσα χρόνια μια μεγάλου μεγέθους μεσαία τάξη αυτοαπασχολούμενων δίχως να είναι διεθνώς ανταγωνιστική? Μα προφανώς με την κρατική προστασία: περιορισμοί ανταγωνισμού στα κλειστά επαγγέλματα,ελάχιστες εγγυημένες αμοιβές,κρατικά εγγυημένο ποσοστό κερδοφορίας,διοικητικοί περιορισμοί στην είσοδο νέων ανταγωνιστών κλπ.
"Αυτό που έκανε το Κράτος,ήταν να εξασφαλίζει ένα μίνιμουμ εισόδημα για όλους,επιβαρύνοντας υπέρμετρα την υπόλοιπη οικονομία" (σελ101)
Γιατί βέβαια την προκλητή ζήτηση ιατρικών υπηρεσιών,το υψηλό ποσοστό κέρδους των φαρμακείων,τις υποχρεωτικές παραστάσεις των δικηγόρων,τις απευθείας αναθέσεις έργων στους μηχανικούς,τις επιχορηγήσεις των ευγενών ταμείων και ένα σωρό άλλες ρυθμίσεις,τις επιβαρύνονταν οι καταναλωτές.

6) Το επόμενο ερώτημα προκύπτει αβίαστα: πού έβρισκε χρήματα το Κράτος για να επιδοτεί όλες αυτές τις προσοδοθηρίες?
Η απάντηση που μπορώ να υποθέσω είναι: τυπώνοντας δραχμές (όσο είχαμε δραχμή) ή δανειζόμενο σε ευρώ (από όταν μπήκαμε στο ευρώ).Η πρώτη πρακτική εκτοξεύει τον πληθωρισμό,η δεύτερη το δημόσιο χρέος και οι δύο μαζί τα ελλείμματα...

7) Καλά όλα αυτά,αλλά μήπως τουλάχιστον η εκτεταμένη Κρατική παρέμβαση είχε και την καλή της όψη,στον τομέα των κοινωνικών παροχών? Δυστυχώς τα στοιχεία το διαψεύδουν: η επίδραση των κοινωνικών δαπανών στη μείωση του αριθμού των φτωχών ήταν (2010) η χαμηλότερη από όλες τις χώρες της ΕΕ-27 (13% έναντι μέσου ευρωπαϊκού μ.ο 38%) (σελ.58).
Σε ένα σύστημα εκτεταμένης διαπλοκής ομάδων συμφερόντων,η κατανομή των προνοιακών παροχών ήταν λογικό να υπακούει σε ασκήσεις ισορροπιών μεταξύ των διαφόρων ομάδων πίεσης αντί να κατανέμεται στους πραγματικά φτωχούς.

8) Ποιές ομάδες συμφερόντων ασκούσαν την αποτελεσματικότερη πίεση? Αυτό το γνωρίζουμε ήδη: οι συντεχνίες των ΔΕΚΟ και του ευρύτερου δημόσιου τομέα.Γιατί συνέβαινε αυτό?
Επειδή το Κράτος,παρά το μέγεθός του "είχε περιορισμένες διοικητικές ικανότητες,ενώ αντίθετα η εξουσία των εργαζόμενων σ'αυτό ήταν πολύ ισχυρή στο να δημιουργούν και να διατηρούν κεκτημένα για τον εαυτό τους.Αυτά τα δυο στοιχεία,είναι αλληλένδετα" (σελ138)
Είναι γνωστά τα προνόμια των ΔΥ και των ταμείων τους έναντι των εργαζομένων και συνταξιούχων του ΙΚΑ για παράδειγμα.
"Η αναδιανομή και οι υπηρεσίες που παρείχε το Κράτος στήριζαν περισσότερο μια μεγάλη και πολύμορφη μεσαία τάξη παρά τους πιό αδύναμους (σ.138)".

9) Επιστρέφοντας στο (6),ο Α.Δ εκτιμά πως στην Ελλάδα είχαμε ένα Δημόσιο που λειτουργούσε χωρίς όρια δαπανών (budget constraint) δηλαδή ένα τριτοκοσμικό Δημόσιο (σελ.148).
Δύσκολα μπορεί κανείς να αμφισβητήσει αυτή την κρίση για μια χώρα που μέχρι πριν δυο χρόνια αγνοούσε πόσους ΔΥ μισθοδοτεί...
Γιατί συνέβαινε όμως κάτι τέτοιο? Μα επειδή όλη αυτή η άρνηση της στατιστικής καταγραφής,ισοδυναμούσε με ανεξέλεγκτες δαπάνες,από τις οποίες προσπορίζονταν πλήθος διαπλεκομένων.
ο ΑΔ εκτιμά πως οι μίζες,οι αργομισθίες,οι προμήθειες του Δημοσίου,οι λογής επιδοτήσεις και κοινωνικοί πόροι,οι στρεβλώσεις (υπερσυνταγογράφηση,ιδιωτικά φροντιστήρια) κλπ αν αθροιστούν ισοδυναμούν με ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ και υπερβαίνουν την όποια υπεραξία καρπούνται οι λίγοι μεγάλοι εγχώριοι εργοδότες (σελ.151).
Πρόκειται για κρίσιμη διαπίστωση,η οποία στο βαθμό που ισχύει αναιρεί τη μυθολογία περί "ολίγων που υφάρπαξαν το δημόσιο πλούτο" και τείνει μάλλον να επιβεβαιώσει το Παγκαλικό "μαζί τα φάγαμε"!

10) Μια άλλη δυσάρεστη αλήθεια είναι πως τα αδήλωτα εισοδήματα στην Ελλάδα,είναι σε μικρό ποσοστό κέρδη του μεγάλου κεφαλαίου και σε μεγάλο ποσοστό κέρδη των αυτοαπασχολούμενων και των μικροεπιχειρήσεων (σελ.165).
Κοινώς,εμείς η μεσαία τάξη (που τραγουδούσε και ο Μούτσης) είμαστε οι κατεξοχήν φοροφυγάδες,πολύ απλά επειδή είναι πολύ ευκολότερο να φοροδιαφύγουμε! Άλλος ένας μύθος της αριστερής ανάλυσης που οραματίζεται τάχατες αμύθητο πλούτο κρυμμένο στις "μεγάλες καπιταλιστικές επιχειρήσεις" (τις ελάχιστες άλλωστε στην Ελλάδα)...

11) Γιατί λοιπόν ειδικά η Ελλάδα μπήκε στο μάτι του κυκλώνα? Ο Α.Δ είναι σαφής: επειδή η χώρα μας συνδύαζε τέσσερα στοιχεία εξαιρετικά προβληματικά: ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (από το 1982 και πέρα),υψηλό ποσοστό κατανάλωσης (χαμηλή αποταμίευση) επί τουλάχιστον 15ετία,σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα επί τουλάχιστον 30 χρόνια (με έμφαση στη διετία 2007-9) και τέλος σχεδόν το υψηλότερο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στην ΕΕ(σελ.185).
Τα σενάρια συνωμοσίας κάπου εδώ καταρρέουν...
Ο ελληνικός μικροκαπιταλισμός...αντί για μεγάλες επιχειρήσεις,υπαλληλοποιημένους επαγγελματίες και golden boys,διάλεξε τους βουλευτές και υπουργούς που με το δημοκρατικό εργαλείο των δημοσίων δαπανών έφερναν το παγκόσμιο χρήμα μέσα στο ελληνικό νοικοκυριό (σελ.189).
Για να είμαστε δίκαιοι,το φαινόμενο της πιστωτικής επέκτασης δεν ήταν αμιγώς ελληνικό.
Σε όλη τη Δύση,τις τελευταίες δεκαετίες η αύξηση του ΑΕΠ στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στη διόγκωση του δανεισμού των νοικοκυριών (σελ.188).
Τυπική δηλαδή Κεϋνσιανή συνταγή "τόνωσης της ζήτησης"!
Μόνο που στην Ελλάδα,"το ξεχειλώσαμε"!
Δεν μπορώ πάντως να μη σημειώσω τη δικαίωση όσων φιλελεύθερων οικονομολόγων επικρίνουν την Κευνσιανή συνταγή οικονομικής ανάπτυξης...

12) Ποιό ήταν όμως το "αόρατο ρήγμα"? Είναι πολύ ενδιαφέρουσα εδώ η ανάλυση του Δοξιάδη και θα την περιγράψω όπως την κατάλαβα.
Το ρήγμα λοιπόν ήταν η διόγκωση των μη ανταγωνιστικών οικονομικών κλάδων και υπηρεσιών σε βάρος των ανταγωνιστικών (βλ.σημείωση 2).
Η καλομαθημένη μεσαία τάξη έστελνε τα παιδιά της να σπουδάσουν,ώστε να συνεχίσουν την καριέρα των προσοδοθήρων αυτοαπασχολούμενων,σε τομείς ελάχιστα παραγωγικούς ή παροχής υπηρεσιών απολύτως μη ανταγωνιστικούς (αλλά προστατευμένους απ'το διεθνή ανταγωνισμό)!
Η βιομηχανία παραγωγής πτυχίων ΑΕΙ/ΤΕΙ τις τελευταίες δεκαετίες,απαντούσε σε αυτή τη διαρκώς διογκούμενη κοινωνική απαίτηση.
Έτσι ο μη-εμπορεύσιμος τομέας έγινε υπερτροφικός,σε βάρος του εμπορεύσιμου.
Δυστυχώς όμως,στην πραγματική οικονομία ο εμπορεύσιμος είναι το άλογο,ο μη-εμπορεύσιμος το κάρο.
Η Ελληνική πολιτική τάξη και κοινωνία,έβαλε το κάρο μπροστά απ'το άλογο!
Δεν μπορώ εδώ να μη θυμηθώ τον Schumpeter ο οποίος περιέγραφε στην πορεία της καπιταλιστικής ανάπτυξης,μια διαρκώς διογκούμενη  τάξη εκπαιδευμένων ανθρώπων η οποία κάποια στιγμή δεν μπορεί να εξαργυρώσει το πτυχίο της,με μια καλά αμοιβόμενη εργασία.Αυτοί οι άνθρωποι-λέει ο Schumpeter-γίνονται οι ισχυρότεροι επικριτές του καπιταλισμού.Πιθανόν να έχει δίκιο,είναι πολλά τα παραδείγματα εύπορων γόνων αστών που τον επιβεβαιώνουν.Υποψιάζομαι δε πως,στα καθ'ημάς,συγκροτούν και το βασικό κορμό του ΣΥΡΙΖΑ,αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.


Το βιβλίο του Αρίστου Δοξιάδη δεν τελειώνει εδώ.
Ο συγγραφέας προτείνει μια διαδικασία εξόδου από την κρίση "με τις δικές μας δυνάμεις".
Δε θα την αναλύσω,θα σας παροτρύνω να αγοράσετε το βιβλίο και να την αξιολογήσετε οι ίδιοι.
Αν αισθάνθηκα την ανάγκη για την παραπάνω-ατελή ασφαλώς-παρουσίαση,είναι επειδή το "Αόρατο Ρήγμα" είναι κατά τη γνώμη μου η εγκυρότερη αφήγηση των αιτιών της Ελληνικής κρίσης,τουλάχιστον από όσες έχω προσωπικά υπ'όψιν μου.
Μακριά από δογματισμούς και σχήματα μακροοικονομίας,περιγράφει τη σημασία των θεσμών στην μικροοικονομία,δηλαδή στην καθημερινή οικονομική συμπεριφορά του καθενός μας,εκεί που πραγματικά λαμβάνει χώρα το οικονομικό γίγνεσθαι.
Εγώ τουλάχιστον,αναγνώρισα τον εαυτό μου σε αρκετές περιγραφές.
Το τελικό μήνυμα του συγγραφέα είναι αισιόδοξο!
Θα τα καταφέρουμε,στηριζόμενοι σε ορθολογικές επιλογές!
Μια άποψη που εδράζεται στην ατομική ευθύνη του υποκειμένου και στην αναγκαιότητα χρήσης των εργαλείων της εμπειρίας ως θεμελιωδών πηγών γνώσης,μακριά από δεισιδαιμονίες και αναπόδεικτες συνωμοσιολογικές κατασκευές,δεν μπορεί παρά να με βρίσκει σύμφωνο!

26/1/2014

No comments:

Post a Comment