Total Pageviews

Saturday, March 22, 2014

Βιβλίο και ψυγείο

Ο φίλος και φιλελεύθερος πολίτης Φ.Δραγούμης έγραψε ένα ενδιαφέρον άρθρο στο οποίο επιχειρηματολογεί εναντίον της απελευθέρωσης της τιμολόγησης του βιβλίου.Κοινώς,εκτιμά πως τα βιβλία πρέπει να εξακολουθούν να πωλούνται διατιμημένα,δηλαδή η τιμή πώλησης να μην μπορεί να κατέβει κάτω από ένα επίπεδο,το οποίο ορίζει η Πολιτεία δια του Υπουργείου Εμπορίου.
Το άρθρο παρατίθεται  εδώ http://www.andro.gr/apopsi/peri-vivliwn-kai-psigeiwn/

Το θέμα είναι αρκετά ενδιαφέρον και μου γέννησε προβληματισμούς τους οποίους και παραθέτω.

Γράφει ο Φ.Δ: "που βρίσκεται η ελευθερία στην απελευθέρωση της αγοράς του βιβλίου,για τίνος ελευθερία μιλάμε και γιατί"?
Μα η απάντηση είναι προφανής: στην ελευθερία του καταναλωτή να επιλέγει το φθηνότερο προϊόν,ανεξαρτήτως του περιεχομένου του ή του συγγραφέα του!

Επίσης:"το μόνο που θα συμβεί,με τη δήθεν απελευθέρωση,είναι να εκδίδονται λιγότερα βιβλία"!
Αμφισβητώ την εγκυρότητα του συμπεράσματος.Η απελευθέρωση της αγοράς και η πτώση των τιμών των προϊόντων,έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: παράγονται περισσότερα!

Συνεχίζοντας: "το βιβλίο είναι τέχνη,σκέψη,φαντασία και πολιτισμός.Δεν είναι προϊόν,όπως το γάλα ή ένα ψυγείο.Η αξία του δεν μπορεί να μετρηθεί με όρους ανταγωνιστικότητας,ούτε προσφοράς και ζήτησης".
Συμφωνώ πως το βιβλίο μπορεί να έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά (μπορεί όμως και να αποτελεί μια ασημαντότητα,δεν είναι όλα τα βιβλία αξιόλογα).Αλλά γιατί ένα ψυγείο δεν μπορεί να διαθέτει τα παραπάνω χαρακτηριστικά? Υπάρχουν ψυγεία εξαιρετικά καλαίσθητα που απαίτησαν για την κατασκευή τους και σκέψη και φαντασία.Και βέβαια το ψυγείο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού μας! Φανταστείτε μόνο την πολιτιστική υποβάθμιση που θα επέφερε η εξάλειψη των ψυγείων από την κοινωνία μας!
Η αξία τώρα ενός προϊόντος-οποιουδήποτε-υπόκειται στον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης.Δεν έχει σημασία πόσο κουράστηκε αυτός που το παρήγαγε,αλλά πόσο το εκτιμά αυτός που πρόκειται να το αγοράσει!

Κατά τον Φ.Δ "λογικό είναι η τιμή να ορίζεται απ'αυτόν που αναλαμβάνει το ρίσκο να το εκδώσει και όχι απ'αυτόν που το πουλάει".
Κατά την προσωπική μου άποψη,λογικό είναι η τιμή να ορίζεται από τη ζήτηση,δηλαδή από το κατά πόσον ενδιαφέρονται οι καταναλωτές να το αγοράσουν.

"Αν την έκδοση ορίζει το μεγάλο βιβλιοπωλείο που θέλει να πουλάει πολλά και γρήγορα,στην ουσία θα δούμε το περιεχόμενο να λογοκρίνεται αναλόγως της ζήτησης...Αν στην αγορά κυριαρχούν μόνο best seller ή μόνο μεγάλα βιβλιοπωλεία,η ελευθερία μου ως αναγνώστη πάει περίπατο".
Το σημείο αξίζει ιδιαίτερη ανάλυση.
Υπάρχει πράγματι περιορισμός της ποικιλίας στα μεγάλα βιβλιοπωλεία σήμερα? Τολμώ να απαντήσω αρνητικά.Στα μεγάλα βιβλιοπωλεία υπάρχει πληθώρα τίτλων και δυνατότητα παραγγελίας.Κανείς βιβλιοπώλης-"μεγάλος ή μικρός"-δεν αρνείται να σου φέρει το βιβλίο που ψάχνεις,διότι το κίνητρο του κέρδους τον ωθεί στο να πραγματοποιήσει την επιθυμία σου ως καταναλωτή.
Προσωπικά,δεν έχω ακούσει κανέναν βιβλιοπώλη να σε παραπέμπει αλλού,επειδή "δεν εγκρίνει" το περιεχόμενο του βιβλίου που σε ενδιαφέρει ή θεωρεί "δύσκολη" την αναζήτησή του.
Ακριβώς επειδή υπάρχει το κίνητρο του κέρδους,η αγορά καταργεί τη λογοκρισία στην πράξη!
Τις προάλλες,σε μεγάλη αλυσίδα του κέντρου,είδα πληθώρα αντιτύπων του βιβλίου του Κουφοντίνα,δηλαδή του κατεξοχήν "ιδεολογικού αντιπάλου" των μεγάλων επιχειρηματικών αλυσίδων!
Αυτό ακριβώς το παράδειγμα θα πρέπει να αρκεί για να πειστεί κανείς πως η αγορά δεν λογοκρίνει.
Λογοκρισία ασκούν τα αυταρχικά καθεστώτα,ποτέ η αγορά!

Σε ό'τι αφορά την κυριαρχία των best sellers αυτή είναι αναμφισβήτητη! Αλλά αυτό δε σημαίνει πως τα άλλα βιβλία (ας τα χαρακτηρίσουμε "ποιοτικά") έχουν εκλείψει ή είναι δυσεύρετα!
Η κυριαρχία του "ευπώλητου" είναι υπαρκτή και δεν περιορίζεται μόνο στο βιβλίο: στη Μουσική,συμβαίνει το ίδιο! Περισσότερο πουλάει ο σημερινός λαϊκός τραγουδιστής παρά ο Μότσαρτ.Αυτό δε σημαίνει πως τα έργα του Μότσαρτ εξαφανίστηκαν ή έχουν γίνει δυσεύρετα!

Ο Φ.Δ μοιάζει να υπονοεί πως το Κράτος,παρεμβαίνοντας στην αγορά του βιβλίου εξασφαλίζει κάποια ποιοτικά κριτήρια αλώβητα.Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως κάτι τέτοιο ισχύει.
Ακόμη κι αν υποθέταμε πως το Κράτος είναι "ηθικά ουδέτερο" ή πως διαθέτει "αντικειμενικό κριτήριο ποιοτικής αξιολόγησης" (συνθήκες και οι δυο εξαιρετικά αμφισβητήσιμες) το μόνο που θα μπορούσε η Κρατική παρέμβαση να κάνει,είναι να προκρίνει την επιβίωση συγκεκριμένων πνευματικών δημιουργημάτων.Κοινώς να τα προπαγανδίσει.Αν οι άνθρωποι δείχνουν περιορισμένο ενδιαφέρον για τα "ποιοτικά" βιβλία,το Κράτος θα μπορούσε μόνο τεχνηέντως να τα προωθήσει.Άλλωστε η παρουσία ενός βιβλίου στις προθήκες,ακόμη και η πώλησή του,δε σημαίνει πως αυτοί που το αγοράζουν το διαβάζουν,ούτε βέβαια πως όσοι το διαβάζουν το κατανοούν.Ακόμη λιγότερο,πως όσοι το κατανοούν,συμφωνούν με το μήνυμά του!
Η όλη συζήτηση είναι τόσο αυθαίρετη που είναι αδύνατον να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα.

Οι μόνοι που πραγματικά προστατεύονται από τη διατίμηση,είναι οι συγγραφείς.Ο συγγραφέας που διαθέτει κοινό δε χρειάζεται τη διατίμηση.Τη χρειάζεται όμως αυτός που τα βιβλία του έχουν περιορισμένη απήχηση.Αυτό φυσικά δε μας λέει τίποτε για την "αξία" ενός συγγραφέα και σ'αυτό συμφωνώ με τον Φ.Δ: το γεγονός πως κάποιος "πουλάει" δε σημαίνει απαραίτητα πως "τα έργα του έχουν υψηλή λογοτεχνική ή ευρύτερα πνευματική αξία".
Αλλά κι εδώ εισερχόμαστε στο λαβύρινθο της αξιολόγησης του συγγραφικού έργου και είναι αδύνατον να αποκλείσουμε την υποκειμενική αντίληψη των αναγνωστών.
Θα τολμήσω μάλιστα να ισχυριστώ πως δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί "σπουδαίο" ένα λογοτεχνικό έργο,στο οποίο να μην υπεισέρχεται η κρίση του αναγνώστη.
Ο Ντοστογιέφσκι δεν μπορεί να είναι "μεγάλος" αν δεν το ισχυρίζονται οι αναγνώστες του.
Και ταυτόχρονα,όσο "μεγάλο" κι αν τον θεωρώ εγώ,δε θα μπορέσω ποτέ να σε πείσω γι'αυτό,αν εσένα δεν σου αρέσει.
Είναι τεράστια και χαοτική η συζήτηση για το ποιο λογοτέχνημα-ποιο έργο τέχνης ευρύτερα-θεωρείται "μεγάλο".
Ένα αξιόπιστο κριτήριο,είναι η διαχρονικότητά του: αν συγκινεί τους ανθρώπους ανά τους αιώνες,είναι μάλλον αξιοσημείωτο.
Ένα άλλο,είναι η παγκοσμιότητά του: αν συγκινεί διαφορετικούς ανθρώπινους πολιτισμούς και κουλτούρες,είναι μάλλον σημαντικό.
Ενδεχομένως υπάρχουν κι άλλα.
Αλλά κανένα απ'αυτά δεν αναδεικνύεται από το γεγονός της διατίμησης!
Η διατίμηση είναι ένα μέτρο εμπορικού προστατευτισμού,δεν έχει καμία σχέση με την ποιότητα του έργου του συγγραφέα τον οποίο προστατεύει.
Είναι κάτι αντίστοιχο με τις επιδοτούμενες από το ΥΠ.ΠΟ συναυλίες: προωθούν κάποιους συνθέτες και μουσικούς,ανεξαρτήτως της ποιότητάς τους.Μπορεί να είναι υψηλή,μπορεί μέτρια,μπορεί και κακή.

Ολοκληρώνοντας,εκτιμώ πως το βιβλίο,όπως και το ψυγείο,αποτελούν ανθρώπινα δημιουργήματα εξίσου θαυμαστά.Επιπλέον,αποτελούν και εμπορεύματα: πωλούνται και αγοράζονται,επειδή αυτοί που τα δημιούργησαν επιδιώκουν την εξασφάλιση του ζην και-κυρίως-επειδή υπάρχουν πρόθυμοι αγοραστές.Αν οι αγοραστές εκλείψουν,καμία ρυθμιστική παρέμβαση δε θα σταθεί ικανή να παρατείνει το βίο των συγκεκριμένων προϊόντων.
Τυχόν απελευθέρωση της τιμής,θα έχει ως αποτέλεσμα να λειτουργήσει ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης: τα ευπώλητα θα ακριβύνουν ενώ,τα δυσπώλητα θα φτηνύνουν.Βραχυπρόθεσμα,το βιβλίο του Κουφοντίνα θα ακριβύνει ενώ, η "Θεία Κωμωδία" θα γίνει πιο προσιτή,μέχρι η αγορά να εξισορροπήσει!
Στη συνέχεια,τα πράγματα θα εξακολουθήσουν την πορεία τους: όσοι αναζητούν "κάτι ανάλαφρο για τις διακοπές" θα εξακολουθήσουν να είναι πλειοψηφία και όσοι προτιμούν τον "Οδυσσέα" του Joyce θα συνεχίσουν να τον παραγγέλνουν.
Και τα βιβλιοπωλεία,υπακούοντας στο κίνητρο του κέρδους,θα ικανοποιούν και τους μεν και τους δε.
Το ανθρώπινο πνεύμα δε διασώζεται από τη διατίμηση.
Είναι παράλογο να υποθέσουμε πως θα καταστραφεί απ'την απελευθέρωση.

Συνεπώς,όσο κι αν εκτιμώ το σκεπτικό του αγαπητού μου φίλου,μάλλον διαφωνώ με το συμπέρασμά του.

21/3/2014

2 comments:

  1. Πολυ ενδιαφερον! Επιτελους μια απαντηση που εχει επιχειρηματα πανω στο επιχειρημα που εθεσα . συμφωνουμε νομιζω πως η ελευθερια στην κοινωνια δεν κρινεται απο τον αριθμο βιβλιων που πωλουνται αλλα απο τον πλουραλισμο τους. Επομενως, μονο η πραξη θα δειξει ποια ειναι η καλυτερη μεθοδος τελικα. Παραδεχεσαι βεβαια πως η διατιμηση υποστηριζει νεους και πρωταρηδες, καποιοι απο τους οποιους θα αποδειχθουν σημαντικοι στο μελλον. Ομως κανεις τους δεν εχει ζητηςη απο το πρωτο του βιβλιο, και δεν θα γραψει το δευτερο αν δεν βγαλει το πρωτο. Για τον κουφοντινα δεν συμφωνω, ολοι τον διαβαζουν οχι για ιδεολογικους λογους αλλα κουτσομπολιστικους...και το κουτσομπολιο δυστυχως πουλαει σε ολους τους ιδεολογικους χωρους...προσωπικα μα τρομαζει η ιδεα πως η ζητηση θα καθοριζει την αγορα κι εκει ισως ενα εναλλακτικο μετρο, στο οποιο και οι δυο θα λεγαμε ναι, θα ηταν μια πληρης επανεξεταση της παιδειας και αλλαγη του περιεχομενου της. Μεχρι τοτε ομως, ανησυχω...ο κοσμος θελει σαπουνοπερες...

    ReplyDelete
  2. Η διατίμηση (ενιαία τιμή) στο βιβλίο έχει εκ των πραγμάτων χαρακτήρα προστατευτισμού. Στην πραγματικότητα περισσότερο «προστατεύει» τα μικρά βιβλιοπωλεία και λιγότερο τους συγγραφείς. Επίσης υπάρχει και ένα θέμα «προστασίας» του ελληνικού βιβλίου (και κατά πολλούς της ελληνικής γλώσσας), όπως το θέτει ο επίσης φιλελεύθερος Τάκης Θεοδωρόπουλος.
    Αντιλαμβάνομαι ότι η θέση σου είναι πιο κοντά σε αυτή του Μανδραβέλη.
    Προσωπικά, εκτιμώ, ότι το βιβλίο, ως προϊόν με υλική υπόσταση, βαίνει πιθανώς προς εξαφάνιση στις προσεχείς δεκαετίες, ανεξάρτητα από την όποια πολιτική στην τιμολόγηση του.

    ReplyDelete