H ιστορική διάσταση της φωτογραφίας

Κοιτάζω παλιές φωτογραφίες γνωστών τοπίων ή αγαπημένων στιγμών. Η παραλία της Λευκάδας το '34, το Μποσκέτο στην Κέρκυρα το '32, το Παπάφειο ορφανοτροφείο στη Θεσσαλονίκη το '24, ο χαμογελαστός φαντάρος στο Αλβανικό μέτωπο το '40, η Rita Hayworth-Gilda το "46, ο Τάκης Χορν στο "Μια ζωή την έχουμε" το "58, το ερωτευμένο ζευγάρι του Robert Doisneau στο Παρίσι το "58, ο μαχητής που πέφτει στην ισπανία το "37, ο Steve Mc Queen πάνω στη μοτοσικλέτα στο "Great Escape" το "63...

Με συγκινούν τα πρόσωπα στις φωτογραφίες,όχι τα τοπία.
Κάθομαι και σκέφτομαι πόσα από τα εικονιζόμενα παιδιά του "50 είναι ακόμη εν ζωή...
Κάθομαι και σκέφτομαι πότε να αποδήμησε, ο διαβάτης στην ξεθωριασμένη φωτογραφία του μεσοπολέμου...

Η φωτογραφία-προσωπογραφία,εκφράζει κάτι πολύ βαθύτερο από τη φωτογραφική τέχνη.
Είναι η στιγμιαία αιχμαλωσία του χωρόχρονου.
Το ίχνος της παροδικής διέλευσης του ανθρώπου από το άπειρο.

Στην εξέλιξη της ανθρωπότητας,η ιστορική συνέχεια του είδους,αρχικά βασίστηκε στο λόγο και στην προφορική παράδοση.Ενα μέσο αρκετά αναξιόπιστο,αφού οι διηγήσεις εμπλουτίζονταν από τη φαντασία των αφηγητών,σε βαθμό που το εξιστορούμενο γεγονός να μεταδίδεται αλλοιωμένο από γενιά σε γενιά,καταλήγοντας περισσότερο θρύλος παρά γεγονός.

Αργότερα,η γραφή προσέδωσε νέες δυνατότητες αποτύπωσης της εξιστόρησης και,κυρίως, "διάσωσης" (στο μέτρο του δυνατού) των εξιστορούμενων γεγονότων σε βάθος χρόνου ("scripta manent").Μεγάλη βελτίωση από τον προφορικό λόγο,μα ακόμη κι έτσι,το γράφημα μπορούσε να επηρεαστεί από τις συγγραφικές δυνατότητες του γράφοντος,τις ιδεολογικές του προτιμήσεις,το καθεστώς λογοκρισίας της εποχής.

Η φωτογραφία όμως, πάει την εξιστόρηση σε άλλη διάσταση.
-Είναι το μόνο μέσον που διασώζει τη μορφή των προσώπων και των πραγμάτων, την ίδια την ύλη της Ιστορίας.
-Η όραση είναι η πρώτη αίσθηση,η εικόνα έχει τεράστια εκφραστική δύναμη, "η φωτογραφία αξίζει χίλιες λέξεις" κατά το γνωστό ρητό.Σε καταστάσεις ανθρωπιστικών καταστροφών (πόλεμοι,λιμοί,φυσικές καταστροφές) οι φωτογραφίες δημοσιεύονται χωρίς καν σχολιασμό.Είναι περιττός!
-Είναι η λαικότερη-από την άποψη της ευχέρειας-μορφή αποτύπωσης.Ο καθένας μπορεί εύκολα να φωτογραφίσει,άρα να αποτυπώσει,να γίνει μάρτυρας ενός ιστορικού γεγονότος.Παλαιότερα,απαιτούνταν το χάρισμα ενός μεγάλου ζωγράφου γιά μια τέτοια αποτύπωση.Η φωτογραφία δίνει στον καθένα αυτή τη δυνατότητα,διαχέει τη δυνατότητα αποτύπωσης της Ιστορίας στον ανώνυμο τυχαίο μάρτυρα του γεγονότος.
-Ειδικότερα μιλώντας για τους πρωταγωνιστές των γεγονότων,χάρις στη φωτογραφία,διασώζεται η μορφή του προσώπου τους.Αν το πρόσωπο είναι απαραίτητη προυπόθεση του έρωτα,η ταύτιση του θεατή με το πρότυπό του,μπορεί πια να αποκτήσει ερωτικά χαρακτηριστικά.Από την άποψη αυτή,η προσωπολατρεία θα ήταν αδύνατη δίχως τη φωτογραφία.
-Η τελευταία παρατήρηση,μας οδηγεί στη χειραγώγηση του κοινού δια της φωτογραφίας.
Είναι σαφές πως, στα χέρια έμπειρων προπαγανδιστών και μάγων του μοντάζ, η φωτογραφία μπορεί να γίνει προπαγανδιστικό όπλο καταλυτικής ισχύος.

Η φωτογραφία φυσικά,ως ανθρώπινο δημιούργημα είναι ηθικά ουδέτερη.
Η ανθρώπινη χρήση είναι που της προσδίδει ηθική υπόσταση ("καλή" ή "κακή").

Ξεκίνησα να γράψω για τις σκέψεις που μου γεννούν τα πρόσωπα των παλιών φωτογραφιών και τελικά έγραψα ένα σχόλιο για την ιστορική διάσταση της φωτογραφίας...
Τυπική φυγή ιδεών,άλμα στο κενό!
Ας επανέλθω στο ίχνος του ανθρώπου που συλλαμβάνει για πάντα ο φακός.

Είμαστε διάττοντες αστέρες που διασχίζουν για λίγο τη μεγάλη κοσμική νύχτα προτού ξαναχαθούν στο άπειρο.
Χάρις στη φωτογραφία,η μικρή μας διαδρομή μπορεί να μείνει χαραγμένη στην ιστορία!
Ματαιοδοξία?
Οχι,μάλλον ανακούφιση,αίσθηση πως το ίχνος μας, η κραυγή μας, όσο αδύναμα κι αν είναι θα διαιωνιστούν στη μνήμη όσων μας αγάπησαν.
Είναι μια παρηγοριά κι αυτή...

20/7/2011