(Alexander Berkman,απολογία στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Μετανάστευσης των ΗΠΑ το 1919,λίγο πριν την απόταξή του- παρατίθεται από Emma Goldman στο "Living my Life").
Ο διάσημος αναρχικός του περασμένου αιώνα,σκιαγραφεί το μεγάλο διαχρονικά πολιτικό ζητούμενο,την ελεύθερη σκέψη,πατώντας πάνω στους δύο βασικούς άξονες που θεμελιώνουν τον αναρχισμό: το σοσιαλιστικό (διάσταση θεωρίας-πράξης) και το φιλελεύθερο (καμία πράξη δε συνιστά παρανομία αν δεν παραβιάζει κείμενο νόμο, λατινιστί nulla poena sine lege).
Θα προσπαθήσω να διερευνήσω κατά πόσον οι δυο αυτοί άξονες οδηγούν πράγματι σε πολιτικές συνθήκες περισσότερης ελευθερίας.
Η μαρξιστική αντίληψη που διαχωρίζει τη θεωρία απ'την πράξη,πηγάζει υποθέτω από το φιλοσοφικό υλισμό που προκρίνει τις υλικές συνθήκες της ζωής ως κατευθυντήρια δύναμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, όχι μόνο η πράξη συνιστά υπέρτερη ενέργεια,αλλά και η σκέψη καθεαυτή προσδιορίζεται από τους υλικούς όρους διαβίωσης του ανθρώπου. Δεν είναι ο άνθρωπος το αυτόνομο νοούν υποκείμενο που καθορίζει τις επιλογές του,αλλά οι κοινωνικές συνθήκες της ζωής αυτές που καθορίζουν τί θα σκεφτεί και τί θα πράξει ο άνθρωπος.
Ο φιλοσοφικός υλισμός οδηγεί με συνέπεια στον ντετερμινισμό: οι ενέργειες του ανθρώπου είναι προ-αποφασισμένες απ'τους όρους της κοινωνικής του διαβίωσης.
Κατά συνέπεια,κάθε "ατομική επιλογή" ανεξάρτητη από το "κοινωνικό είναι του ανθρώπου" είναι αδιανόητη!
Στο φιλοσοφικό υλισμό δεν υπάρχει χώρος για αυτόνομες ανεξάρτητα σκεπτόμενες προσωπικότητες,αλλά μόνο ένα ιδεατό κοινωνικό περιβάλλον που καθορίζει-εξίσου ιδανικά-τις ζωές των επιμέρους μονάδων του.
Το άτομο έχει συντριβεί,το ίδιο και τα όποια δικαιώματά του. Η ελευθερία υποβαθμίζεται σε "μπουρζουάδικη αξία" και περιφρονείται εν ονόματι "υπέρτερων ιδανικών".
Μιλώντας πρακτικά,είναι αδύνατον να ορίσουμε το σύνορο μεταξύ θεωρίας και πράξης!
Πότε παύει η σκέψη να συνιστά ιδέα και πότε αρχίζει να μετασχηματίζεται σε πράξη ?
Τί άλλο είναι η πράξη παρά η απόπειρα υλοποίησης μιας σκέψης?
Τί άλλο συμβαίνει κατά την προσπάθεια εφαρμογής μιας ιδέας,παρά η έμπρακτη δοκιμασία της αξίας της?
Πώς αλλιώς αντιλαμβάνεται κανείς τη φενάκη μιας ιδέας, παρά από τη διάσταση ανάμεσα σ'αυτό που φαντάζονταν πως θα συνέβαινε και σ'αυτό που πραγματικά συνέβη?
Πόσοι μπορούν να το καταλάβουν αυτό και πόσο η κρίση τους επηρεάζεται από τις υλικές συνθήκες διαβίωσής τους?
Περαιτέρω,από όσους μπορούν να αντιληφθούν την εξαπάτηση,πόσοι έχουν την πνευματική εντιμότητα της αυτοκριτικής?
Ακόμη λιγότεροι απ'αυτούς,πόσοι άραγε έχουν το ηθικό σθένος να αποκηρύξουν το αλλοτινό όραμα που υλοποιήθηκε ως εφιάλτης?
O ίδιος ο Berkman όταν αποπειράθηκε να δολοφονήσει το βιομήχανο Frick προέβαινε σε πράξη ή έδινε ένα "παράδειγμα επαναστατικής θεωρίας"? Η πράξη του στρέφονταν εναντίον ενός ανθρώπου ή ενός συμβόλου? Ήταν κοινό έγκλημα ή πολιτική πράξη? Και πώς μπορεί κανείς να διαχωρίσει το πρόσωπο Frick από το βιομήχανο Frick? Ποιός νομιμοποιείται να κάνει το διαχωρισμό? Ποιός αποφασίζει ποιά ιδιότητα διασώζει και ποιά καταδικάζει έναν άνθρωπο? Τα ερωτήματα δεν έχουν τελειωμό...
Η συζήτηση για τη "διάσταση" θεωρίας και πράξης έχει αποκτήσει ανεκδοτολογικά χαρακτηριστικά στο σοσιαλιστικό χώρο.Νομίζω πως αυτό οφείλεται σε δυο παράγοντες:
α) την "ελαφρά τη καρδία αποδοχή" αυτής της διάστασης ως τεκμηριωμένης και ευκρινούς και
β) την υποτίμηση του παράγοντα "σκεπτόμενος άνθρωπος".
Σε κάθε περίπτωση,ο μαρξιστικός πυλώνας αναζήτησης πολιτικής ελευθερίας,αποδεικνύεται καταλυτικός: όχι μόνο δεν ευοδώνει,αλλά καταργεί έμπρακτα τις ατομικές ελευθερίες!
Τα ιστορικά παραδείγματα επιβεβαιώνουν αυτή την εκτίμηση.
Αλλά και ο φιλελεύθερος πυλώνας έχει μερική μόνο επιτυχία.
Το ρητό "nulla poena sine lege" είναι ένας σχετικά ασφαλής μπούσουλας για να προστατεύει τους πολίτες από την κρατική αυθαιρεσία,αλλά προϋποθέτει πως η Πολιτεία στην οποία εφαρμόζεται έχει ήδη αποδεχθεί τα δικαιώματα του ανθρώπου (ζωή,ιδιοκτησία,ελευθερία λόγου-τύπου-ΜΜΕ,αυτοδιάθεση σώματος,ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση,ανεξιθρησκία,ελευθερία συνάθροισης και μετακίνησης,τεκμήριο αθωότητας κλπ).
Διαφορετικά,σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, που έχει νομοθετήσει π.χ την ομοφυλοφιλία ως ποινικό αδίκημα, το "nulla poena sine lege" είναι κενό γράμμα. Όταν έχει ήδη νομικά προβλεφθεί η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η επίκληση του νόμου είναι βήμα προς την υποδούλωση και όχι προς την πολιτική απελευθέρωση.
Οι μαρξιστές ορθά έχουν επισημάνει το ρόλο του νομικού κώδικα ως στοιχείου συντήρησης του αστικού καθεστώτος και συνεπώς,είναι εύλογα επιφυλακτικοί απέναντί του.
Οι φιλελεύθεροι ορθά επίσης περιγράφουν το ρόλο του Νόμου ως θεματοφύλακα της κοινωνικής ειρήνης (αφού προστατεύει την εύρυθμη λειτουργία του αστικού κοινοβουλευτισμού).
Και οι δυο έχουν δίκιο από τη σκοπιά της ανάλυσής τους.
Γι'αυτό και σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής,τα κόμματα της αριστεράς είναι πάντοτε υπέρ μιας ελαστικής ερμηνείας των αστικών διατάξεων,ενίοτε και υπέρ της "επαναστατικώ δικαίω" παραβίασής τους.
Οι φιλελεύθεροι αντίθετα,ζητούν αυστηρή Νομοκρατία (rule of the Law),για τους αντίθετους λόγους.
Ο Hayek στο "Road to serfdom" ορίζει την πολιτική ελευθερία ως "απουσία καταναγκασμού" ("lack of coercion"),δίνει δηλαδή έναν αρνητικό ορισμό και παραδέχεται πως αδυνατεί να επινοήσει κάποιον προσφορότερο.Η ελευθερία νοείται μόνο ως πολιτική έννοια,άρα ως ένα πολιτειακό χαρακτηριστικό.Πολιτικά ελεύθερη είναι η κοινωνία που απαγορεύει τον καταναγκασμό πολίτη από κάποιον άλλο ή από το κράτος.Φυσικά,απόλυτα ελεύθερη κοινωνία δεν υπάρχει αφού κάποιου βαθμού καταναγκασμός είναι αναπόφευκτος.Το κρίσιμο σημείο εδώ,είναι αυτός να περιορίζεται στη δημόσια σφαίρα του πολίτη και να αφήνει τον ιδιωτικό του χώρο πέραν της κρατικής παρέμβασης.
Πράγματι,όσες κοινωνίες σέβονται και διαφυλάσσουν τον ιδιωτικό χώρο των πολιτών,είναι στατιστικά και οι περισσότερο ελεύθερες.
Και εδώ βέβαια,υπάρχει ο περιορισμός των neigborhood effects: η συμπεριφορά του ιδιώτη στο χώρο του απαγορεύεται να θέτει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των "γειτόνων"!
Η φιλελεύθερη προσέγγιση της ελευθερίας,είναι αυστηρά πολιτική και με όρους κοινωνικής εποπτείας.
"Η "ελευθερία" του Ροβινσώνα Κρούσου είναι άνευ νοήματος (Murray Rothbard-Ethics of Liberty)".
Αντίθετα,οι σοσιαλιστές κατά κανόνα συλλαμβάνουν την ελευθερία με όρους προαγωγής των δυνατοτήτων του ατόμου.Γι'αυτό και επιζητούν βελτίωση της κοινωνικής του θέσης και των οικονομικών δεδομένων της ζωής του.Η ελευθερία-σωστά επισημαίνει ο Hayek-συλλαμβάνεται απ'τους σοσιαλιστές ως δύναμη.Όσο περισσότερες δυνατότητες δίνουμε στα άτομα,τόσο περισσότερο τα απελευθερώνουμε απ'τα δεσμά της ανάγκης.Η σοσιαλιστική προσέγγιση της ελευθερίας,είναι πιο ατομοκεντρική,φλερτάρει με το καλλιτεχνικό πρότυπο του Ροβινσώνα που είναι "ελεύθερος στη φύση ".
Ιδού λοιπόν ένα ακόμη παράδοξο: οι "ατομιστές" φιλελεύθεροι ομνύουν στην πολιτική ελευθερία δηλαδή στην ελευθερία εντός της κοινωνίας ενώ,οι "αντι-ατομιστές" σοσιαλιστές θέλγονται από το όραμα της ατομικής απελευθέρωσης από τις κοινωνικές ανάγκες.Ενίοτε και από το όραμα της "εκτός της κοινωνίας ελευθερίας" (αναρχικός σοσιαλισμός).
Και το ταξίδι συνεχίζεται...
15/9/2012
No comments:
Post a Comment