Η E.G. (1869-1940) υπήρξε κορυφαία αναρχική του 20ου αιώνα και μια από τις πρωτοπόρες του κινήματος διαχρονικά.Η σχέση μου με τον αναρχισμό,μου θυμίζει ένα στίχο του Ελύτη: "όμορφο μέρος κι όλο ερείπια,όπως ο πρώτος έρωτας".
Έχω υποστηρίξει και αλλού πως η "λυδία λίθος" που διαχωρίζει έναν αναρχικό από έναν φιλελεύθερο,είναι η στάση απέναντι στην ατομική ιδιοκτησία: ο μεν τη θεωρεί απόλυτο κακό και επιζητεί την εξάλειψή της,ο δε θεωρεί πως μόνο αυτή διασώζει την ατομική ελευθερία και την υπερασπίζεται σθεναρά.
Κατά τα λοιπά,μπορεί κανείς να βρει πολλά σημεία σύμπλευσης:δυσπιστία προς το Κράτος,απέχθεια προς την εξουσιαστική αρχή,αγνωστικισμός (αλλά και χριστιανική πίστη),σεβασμός στη διαφορετικότητα,ανοχή του ετερόδοξου κλπ.
Φυσικά,υπάρχουν διαβαθμίσεις και ιδιαίτερες μορφές έκφρασης σε κάθε χώρο και ιδίως σ'αυτούς που προσδιορίζονται ως ελευθεριακοί.
Από τη βιογραφία της E.G. θα ξεχωρίσω πέντε σημεία:
-Ιούλιος 1892: ο σύντροφός της Alexander Berkman αποπειράται να δολοφονήσει το βιομήχανο Frick.Η ίδια τον δικαιολογεί στο ημερολόγιό της προστρέχοντας στο ιησουητικό "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα"!
Είκοσι χρόνια αργότερα η ίδια ανακαλεί: "μέσα στο ζήλο του επαναστατικού φανατισμού πίστευα πως ο σκοπός δικαιολογεί τα μέσα! Μου πήρε χρόνια εμπειρίας και πόνου για να χειραφετηθώ απ'αυτήν την τρελή ιδέα"!
Το αληθινά ελεύθερο πνεύμα είναι πάνω απ'όλα αυτοκριτικό! Δε διστάζει να παραδεχτεί τα λάθη του παρελθόντος και να αποβάλλει παλιές προκαταλήψεις.
Η σύγκριση του αναρχικού με τον κομμουνιστή που δεν αμφισβητεί το "αλάθητο του κόμματος",αναδεικνύει δυο διαμετρικά αντίθετες σχολές σκέψης.Ακόμη κι αν η κοινωνιολογική τους οπτική συμπίπτει,τα πολιτικά τους οράματα είναι ασύμβατα.
Επιπρόσθετα,οι δολοφονίες ως "πολιτική πράξη",η πολιτική τρομοκρατία,έχουν ήδη αποκηρυχθεί από την E.G. από το 1915.Στην Ελλάδα,της όψιμης επαναστατικότητας,γνωρίσαμε το "αντάρτικο πόλης" τη δεκαετία του 1980 και-ακόμη και σήμερα-μπορεί κανείς να βρει θεωρητικούς υποστηρικτές του!
-Το 1893,ο αιδεσιμότατος H.S.Mc Cowan προσκαλεί την E.G. να μιλήσει στο ποίμνιό του μετά την Κυριακάτικη λειτουργία.Στην ένστασή της ό'τι η ίδια ήταν άθεη αναρχική,ο αιδεσιμότατος απάντησε πως "μια εκκλησία που αρνείται το δικαίωμα έκφρασης,ακόμη και στο αντιδημοφιλέστερο πρόσωπο ή ιδέα, δεν είναι συμβατή με τις πεποιθήσεις μου"! Εκατό χρόνια πριν,ένας αληθινά δημοκράτης ιερέας προσκαλούσε στην εκκλησία μια δεδηλωμένη άθεη για να εκθέσει τις απόψεις της!
Πόσοι ιερείς σήμερα θεωρούν την ελευθερία του λόγου αυτονόητη?
Το αποτέλεσμα φυσικά ήταν αναμενόμενο: η ομιλία προκάλεσε σάλο,αφού έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των πιστών και ο ιερέας αποποιήθηκε το σχήμα του και έζησε εφεξής ως ιδιώτης.
Ο ιερέας του 1900 υπήρξε αληθινός δημοκράτης.Το σχήμα δεν ήταν ασύμβατο με την ελευθερία του λόγου.
Στα Ελληνικά Πανεπιστήμια του 2000, όπου ίσχυε-θεωρητικά-η "ελεύθερη διακίνηση ιδεών",δεκάδες ήταν τα περιστατικά βίαιης διακοπής ομιλιών επειδή οι ομιλούντες εξέφραζαν "κοινωνικά μη αποδεκτές(sic) αντιλήψεις".Θυμίζω ενδεικτικά τη ματαίωση της ομιλίας του Στεφάν Κουρτουά (ενός εκ των συγγραφέων της "Μαύρης βίβλου του Κομμουνισμού") και την απόπειρα ματαίωσης της ομιλίας του καθηγητή Watson επειδή ο ίδιος θεωρήθηκε ρατσιστής λόγω κάποιων σχολίων που είχε κάνει παλαιότερα (Το αν είναι όντως ρατσιστής,είναι αδιάφορο:ελευθερία λόγου σημαίνει ό'τι δίνεις το δικαίωμα ακόμη και σε έναν ρατσιστή να εκφράσει τις απόψεις του)!
-Το 1914 εκρήγνυται ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος! Οι αναρχικοί υιοθετούν αντιπολεμική στάση,αρνούμενοι να πάρουν θέση σε ό'τι θεωρούν "ανθρωποσφαγή που επιβάλλει ο ιμπεριαλισμός"!
Ο Piotr Kropotkin όμως διαχωρίζει τη θέση του: τάσσεται σαφώς εναντίον της Γερμανίας,πιστεύοντας πως ο πρωσσικός μιλιταρισμός συνιστά ένα πολιτικό σύστημα σαφώς πιο αντιδραστικό από τον αστικό κοινοβουλευτισμό της Αντάντ.Χρειάζεται ασφαλώς αντιδογματική κριτική εγρήγορση για να μπορείς να διακρίνεις τις διαφορές δυο εξίσου αντίθετων προς τον αναρχισμό πολιτικών καθεστώτων.Ο Κropotkin την επέδειξε,η E.G. όχι!
Πάντοτε οι υπεραπλουστεύσεις υπονομεύουν την κρίση.
-Την ίδια χρονιά,πολλοί σύντροφοι της E.G. επικρίνουν τις διαλέξεις της υπέρ του "ελεύθερου έρωτα" και του "σεβασμού των σεξουαλικών προτιμήσεων". Είναι χαρακτηριστικό πως οι "κοινωνικά προοδευτικές" αντιλήψεις δε συμβαδίζουν πάντοτε με την εξάλειψη των κοινωνικών προκαταλήψεων.Υπήρχαν ανέκαθεν πολλοί πουριτανοί σοσιαλιστές,πολλοί άνθρωποι που προκρίνουν κοινωνικές επιδιώξεις εν ονόματι της "ηθικής" (της δικής τους φυσικά).
Η E.G. είναι σαφής: "για μένα ο αναρχισμός δεν είναι ένα αόριστο μελλοντικό όραμα,αλλά ένα καθημερινό παράδειγμα απελευθέρωσης των ανθρώπων από όλα τα δεσμά-κοινωνικά και ηθικά-που τους διαχωρίζουν".
Διακρίνει εδώ κανείς την αναπόφευκτη ιεραποστολική διάσταση που αποκτά κάθε κοινωνικό κίνημα.
-Το 1917,η E.G. βρίσκεται στη φυλακή αναμένοντας την απέλασή της.Οι συγκρατούμενές της είναι κατά κανόνα αμόρφωτες κοπέλες χαμηλού νοητικού επιπέδου ("of infantile mentality" γράφει χαρακτηριστικά).Πλησιάζουν Χριστούγεννα και όλες τους περιμένουν τον Αι-Βασίλη!
Η E.G. αποφασίζει να μοιράσει κρυφά τα δέματα που της στέλνουν στα κελιά των άλλων κοριτσιών.
Ο ενθουσιασμός τους όταν επιστρέφουν απ'το δείπνο και αντικρίζουν τα δώρα είναι απερίγραπτος: "Santa Clauss was here"," ο Αι-Βασίλης ήταν εδώ","καλά Χριστούγεννα"!
Είναι για μένα μια κορυφαία στιγμή.Συνήθως οι άνθρωποι προσπαθούν να πείσουν τους άλλους για την ορθότητα των δικών τους αντιλήψεων.Χρειάζεται ξεχωριστή ηθική δύναμη για να ενστερνιστείς-έστω και υποκριτικά-τις αντιλήψεις του άλλου προκειμένου να του χαρίσεις λίγη χαρά!
Προσωπικά δεν ξέρω τί είναι "ηθικότερο": να αποβάλλεις το πέπλο της άγνοιας ενός ανθρώπου προκειμένου να "του ανοίξεις τα μάτια" ή να υποκριθείς συμμετοχή στο ψέμα που τον κάνει ευτυχισμένο? Στη ζωή συνήθως κάνουμε και τα δυο,ανάλογα με την περίσταση...
Η Goldman άλλωστε,η δηλωμένη άθεη,κάνει σε κάποιο σημείο λόγο για την ψυχή του ανθρώπου.
Η "ψυχή" είναι για μένα η "κερκόπορτα" της μεταφυσικής.Κάθε μεταφυσική αναφορά συνδέεται με την ψυχή και τη μοίρα της.Δίχως ψυχή και δίχως αθανασία της ψυχής,ο μεταφυσικός λόγος είναι κενό γράμμα.
Ακόμη και ο "πατέρας του υλισμού" Ηράκλειτος υποκύπτει στο μυστήριό της: "Ψυχής πείρατα ιών ούκ άν εξεύροιο πάσαν επιπορευόμενος οδόν.Ούτω βαθύν λόγον έχει" (απόσπ.67).
Ίσως λοιπόν και η Emma να διατηρούσε κάποιες μεταφυσικές ανησυχίες.
Άλλωστε ο αναρχισμός,μπορεί κατά κανόνα να συνδέεται με τον αθεϊσμό (από το κλασσικό "Θεός και Κράτος" του Μπακούνιν),αλλά δεν είναι ασύμβατος και με τη χριστιανική πίστη!
Ο Νίκος Καρούζος ήταν δηλωμένος "χριστιανός αναρχικός" κι έχει γράψει ένα πολύ χαρακτηριστικό στίχο:
"του Τρότσκι τη διαρκή επανάσταση
τη γκρέμισα στου Ιησού τη διαρκή συγγνώμη"...
Το "Living my Life" το τέλειωσα στον Αι-Νικήτα στη Λευκάδα,υπό το φλοίσβο των κυμάτων.
Καθώς έκλεινα το βιβλίο και βύθιζα τις σκέψεις μου στο γαλάζιο ορίζοντα,μόνο ένα τραγούδι μου ήρθε στο μυαλό
23/9/2012
Μην ξεχνάμε και τον Αναρχοκαπιταλισμό του Rothbard, Block, Hopppe κλπ
ReplyDelete