Total Pageviews

Friday, October 19, 2012

Ρήσεις,ερμηνείες,συνωμοσίες



Klein�s book, "The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism," outlines how crises, real or perceived, have been used by governments, especially the United States under George W. Bush, to strong-arm a disoriented citizenry into accepting changes to its rights, and its government, that it wouldn't otherwise accept.
Σχόλιο στο "Shock Doctrine" της N.Klein από το site της συγγραφέως.


Το βιβλίο "Το δόγμα του σοκ" ("The Shock Doctrine") της N.Κlein, ομολογώ δεν το έχω διαβάσει.Βέβαια,δεν άντεξα στον πειρασμό να το ξεφυλλίσω και να σταθώ σε μερικές παραγράφους του.Εκτιμώ-με όση αυθαιρεσία εμπεριέχει μια κρίση που βασίζεται σε μερική μόνο επίγνωση των δεδομένων-πως το βασικό μήνυμά του έχει να κάνει με την υπόθεση της συγγραφέως ότι "οι οικονομικές κρίσεις προκαλούνται εν πολλοίς τεχνηέντως και στοχεύουν στη χειραγώγηση των κοινωνιών από τους οικονομικά ισχυρούς και την επιβολή πολιτικών περιστολής των ατομικών ελευθεριών". Δεν πρόκειται να σχολιάσω την άποψη αυτή,αφού άλλωστε δεν έχω διαβάσει το βιβλίο.
Μια συνεπής πνευματική στάση επιβάλλει την ανάγνωση του βιβλίου και ύστερα το σχολιασμό του.

Ωστόσο,αυτό που δικαιούμαι να σχολιάσω-μια που το διάβασα- είναι η ερμηνεία μιας ρήσης του M.Friedman την οποία επιχειρεί η N.Klein και πάνω στην οποία θεμελιώνει τον ισχυρισμό της περί "προσχεδιασμένης οικονομικής κρίσης".Η ρήση είναι η εξής:


“Only a crisis - actual or perceived - produces real change. When that crisis occurs, the actions that are taken depend on the ideas that are lying around. That, I believe, is our basic function: to develop alternatives to existing policies, to keep them alive and available until the politically impossible becomes the politically inevitable.”― Milton Friedman--


Μετάφραση:"μόνο μία κρίση-πραγματική ή υποθετική-παράγει πραγματική αλλαγή.Όταν η κρίση συμβαίνει,οι ενέργειες που ακολουθούν εξαρτώνται από τις επικρατούσες αντιλήψεις.Αυτή,πιστεύω,είναι η βασική μας αποστολή: να αναπτύξουμε εναλλακτικές επιλογές στις υπάρχουσες πολιτικές,να τις διατηρήσουμε ζωντανές και διαθέσιμες,ως τη στιγμή που το θεωρούμενο ως "πολιτικά αδύνατο" προβάλλει ως "πολιτικά αναπόφευκτο".

Στη δική μου οπτική,αυτό που είπε ο Friedman συνιστά μια διαπίστωση και μια πρόταση: τη διαπίστωση πως η κρίση μπορεί να αποτελέσει αφορμή αλλαγής και την πρόταση να έχουμε πάντοτε διαθέσιμες εναλλακτικές πολιτικές για το ενδεχόμενο κρίσεων.
Χρειάζεται να πραγματοποιήσω μια συλλογιστική ακροβασία για να του αποδώσω "πρόθεση επιλογής των κρίσεων ως εργαλείων πολιτικού μετασχηματισμού"!
Η ακροβασία αυτή-επειδή ακριβώς διενεργείται στο επίπεδο των προθέσεων-είναι αδύνατον να αποτελέσει αντικείμενο έλλογης επεξεργασίας: αποδοχής ή απόρριψης.
Όταν μιλάμε για "προθέσεις" ανθρώπων,προβαίνουμε σε εκτιμήσεις που δεν μπορούν να επαληθευτούν ή να διαψευστούν,ακριβώς επειδή οι "προθέσεις" κάθε ανθρώπου  εκ των πραγμάτων ίστανται πέραν της λογικής προσέγγισης.
Ποιός μπορεί να ισχυριστεί με ακρίβεια τί προτίθεται να κάνει κάποιος άλλος σε μια δεδομένη στιγμή?
Ποιός μπορεί να βεβαιώσει πως το αποτέλεσμα μιας ανθρώπινης πράξης αποτελεί συνέπεια εκούσιου σχεδιασμού και όχι τυχαίου συνδυασμού παραγόντων?
Υπάρχει ασφαλές κριτήριο διάκρισης των εκάστοτε προθέσεων του καθενός?
Τα ερωτήματα είναι ρητορικά.
Δεν μπορώ να μιλήσω για την πρόθεση κανενός.Μου είναι άγνωστη.Μπορώ μόνο,με αρκετή δόση αυθαιρεσίας,να την εικάσω.

Επεκτείνοντας το συλλογισμό,αποκαλύπτεται ένα από τα ακαταμάχητα στοιχεία της γοητείας όλων των θεωριών συνωμοσίας: προβαίνουν σε ex cathedra δίκη προθέσεων.
Ο πυρήνας της συνωμοσιολογίας,είναι η αφοριστική καταδίκη των σκοτεινών προθέσεων των συνωμοτών,τις οποίες δήθεν "αποκαλύπτουν" (με όρους θρησκευτικής Αποκάλυψης) ,οι "πεφωτισμένοι" (Illuminatti).
Οικοδομούν έτσι τη συλλογιστική τους με πυρήνα ένα στοιχείο που είναι αδύνατον λογικά να ελεγχθεί: την ατομική βούληση.
Όταν ο λόγος περί πρόθεσης, κάθε ισχυρισμός είναι εξίσου πιθανά αληθής και πιθανά ψευδής.Πολύ απλά, δεν είναι λογικά ελέγξιμος.

Η επιστημονική λογική,οικοδομεί μια υπόθεση,τη θέτει υπό την κρίση του πειράματος και-μόνο εφόσον το πείραμα την επιβεβαιώσει-αξιώνει την ισχύ της ως θεωρίας.Έτσι άλλωστε ερμηνεύονται τα φυσικά φαινόμενα,αιτιοκρατικά.
Η θεωρία της σχετικότητας και κυρίως η αρχή της απροσδιοριστίας,κλόνισαν τον αυστηρό μηχανικό ντετερμινισμό,αλλά επ'ουδενί δεν αμφισβήτησαν την αναγκαιότητα πειραματικής επιβεβαίωσης των υποθέσεων.
Η συνωμοσιολογία αντίθετα,αντιστρέφει τη διαδικασία: ξεκινά από τα φαινόμενα για να αναζητήσει αυθαίρετες ερμηνείες ως γεννεσιουργά αίτια,δίχως να ενδιαφέρεται να προσκομίσει αποδείξεις.Στη θέση της πειραματικής επιβεβαίωσης,μπαίνει ο χαοτικός κόσμος των "προθέσεων των υποκειμένων".Στη θέση του ηθικά ουδέτερου σύμπαντος,μπαίνει ο μανιχαϊστικός δυϊσμός  του "καλού και του κακού".Η συνωμοσιολογία επιστρέφει στην προεπιστημονική,"μαγική" ερμηνεία του κόσμου.Μόνο που τώρα,τη θέση των "καλών" και "κακών" θεών, έχουν πάρει οι "κακοί κεφαλαιοκράτες" και το "αγαθό πλήθος"...

Γιατί λοιπόν οι θεωρίες συνωμοσίας είναι τόσο δημοφιλείς?
Μια πιθανή απάντηση είναι "επειδή παρέχουν σ'αυτόν που τις υιοθετεί ασφάλεια".Αφού είναι απρόσιτες από το λογικό έλεγχο,μπορούν να διαιωνίζονται μέσα του ως βεβαιότητες.
Οι άνθρωποι που απεχθάνονται τη λογική έρευνα,απεχθάνονται και το βασικό της παράγωγο: την αμφιβολία! Προτιμούν την ψυχική ασφάλεια της συνωμοσιολογίας,από την αγωνία της αμφισβήτησης και το όνειδος της πιθανής μελλοντικής διάψευσης των πεποιθήσεών τους.

Αυτό το στοιχείο μας οδηγεί -σε ψυχαναλυτικό επίπεδο-στην ανίχνευση άλλου ενός χαρακτηριστικού των θεωριών συνωμοσίας: στοιχειοθετούν ένα σενάριο συνδρόμου καταδίωξης!
Όπως πολλοί ψυχικά ασθενείς είναι βέβαιοι πως τρίτα πρόσωπα τους επιβουλεύονται,έτσι και κάθε θεωρία συνωμοσίας υιοθετεί ένα αντίστοιχο σενάριο απειλής: οι "κακοί" μας επιβουλεύονται (η εξήγηση είναι ηθική ταυτολογία:επειδή είναι κακοί...),αλλά εμείς "καταλάβαμε το σχέδιό τους"!

Δεν ισχυρίζομαι πως όσοι υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας είναι ψυχικά ασταθείς ή πνευματικά ανεπαρκείς.
Ισχυρίζομαι όμως,πως οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς μεταξύ ατόμων-και λαών- με αυτά τα χαρακτηριστικά.
Ούτε ισχυρίζομαι πως δεν υπάρχουν συνωμοσίες.Ασφαλώς και κάποιοι άνθρωποι σε κάποιο επίπεδο διαχρονικά συνωμοτούν.
Ισχυρίζομαι όμως πως το ασφαλέστερο εργαλείο εξιχνίασης των συνωμοσιών δεν είναι η δίκη προθέσεων και το κυνήγι μαγισσών,αλλά η ορθολογική ανάλυση!

Εν προκειμένω,τα κρίσιμα ερωτήματα ελέγχου τα έθεσε...ο Λένιν: "ποιός κερδίζει" από μια υποτιθέμενη συνωμοσία? "Ποιόν ευνοεί" μια υποτιθέμενη μεθόδευση?
Είναι τόσο βέβαιοι οι θιασώτες της επίκαιρης συνωμοσιολογίας πως "η κρίση είναι τέχνασμα των πλούσιων σε βάρος των φτωχών"?
Προσωπικά,δυσκολεύομαι να αποδεχτώ τη συλλογιστική της "κοινωνίας βαμπίρ": μια τέτοια κοινωνία νομοτελειακά θα εξέλιπε λόγω έλλειψης τροφής!
Αν αρχίσουμε να ρωτάμε "who,to whom?" το ζήτημα αρχίζει να ξεκαθαρίζει:
-ποιός ενθάρρυνε τις πολιτικές δανεισμού που διόγκωσαν το χρέος,σε παγκόσμιο επίπεδο?
-ποιές πολιτικές εξυπηρετούσαν τα προνοιακά επιδόματα που βασίζονταν σε δανεισμό?
-ποιός αποφάσισε τη διάσωση των τραπεζών που είχαν οικειοθελώς εκτεθεί σε υπερδανεισμό,με ποιό σκεπτικό,ποιός ωφελείται από μια τέτοια πολιτική,ποιόν επιβαρύνει το κόστος των προγραμμάτων διάσωσης?
-πώς εξυπηρετείται ο καταναλωτής από τις λογής ρυθμίσεις,επιδοτήσεις,διαδικασίες αδειοδότησης και προνομίες των κλειστών επαγγελμάτων?Ποιός ευθύνεται γι'αυτές τις πολιτικές?
-πόσο αποτελεσματικά καταπολεμάται η φτώχεια από τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας?
-γιατί υπάρχει εμπορικός προστατευτισμός  και εκλεκτικές επιδοτήσεις και ποιούς ωφελεί?
-ποιοί ωφελούνται από τη συντήρηση της γραφειοκρατίας?
-ποιούς εξυπηρετεί η αναβολή των μεταρρυθμίσεων στο ασφαλιστικό σύστημα και ποιούς η κατάρρευσή του?
-ποιοί ωφελούνται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας και σε βάρος της απασχόλησης ποιών αυτές υφίστανται?
-ποιούς ωφελεί η παραγωγή πλούτου και ποιών οι επιδιώξεις ευοδώνονται σε συνθήκες κοινωνικής ανέχειας και εξαθλίωσης?
-ποιοί επιβάλλουν τις φορολογικές επιβαρύνσεις,πώς αξιοποιούν τα εξ αυτών έσοδα,πόσο συμβάλλουν αυτές στην οικονομική ανάπτυξη?
-ποιοί προστατεύουν τους φοροφυγάδες και μεγαλο-οφειλέτες του δημοσίου?
-ποιοί κραυγάζουν εξ ονόματος των εργαζομένων,πόσο εργαζόμενοι είναι οι ίδιοι,πόσο πρόθυμοι είναι να θυσιάσουν τα προνόμιά τους προκειμένου να βρει δουλειά ένας άνεργος?
Στις περισσότερες απ'τις παραπάνω ενδεικτικές ερωτήσεις,οι απαντήσεις υποδεικνύουν ως "ένοχο" τον κυβερνητικό παρεμβατισμό (ανεξαρτήτως προθέσεων) και όχι την απληστία των καπιταλιστών!

Ασφαλώς και πρέπει να υπάρχει κράτος,με σαφείς και πολύ σημαντικούς ρόλους:παροχή πολιτικής ασφάλειας,εξασφάλιση ισονομίας,πρόνοια για τους αδύνατους,διαφύλαξη κοινωνικής ειρήνης,προστασία των ατομικών ελευθεριών.
Τί από όλα αυτά επιτυγχάνει σε ικανοποιητικό βαθμό το Ελληνικό κράτος?
Με ποιές πολιτικές θα καταφέρει το κράτος αυτό να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που τέθηκαν?

Αυτά είναι τα κρίσιμα ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις!
Οι απαντήσεις όμως δεν είναι εύκολες.Χρειάζεται απαγκίστρωση από δογματισμούς και θάρρος πειραματισμών.Αποδοχή του πιθανού σφάλματος και αναζήτηση νέων δρόμων.Με λίγα λόγια,διαρκής αναζήτηση εναλλακτικών προτάσεων.Έχω την άποψη πως,αυτό πρότεινε και ο μακαρίτης ο Friedman,o oποίος αναμφίβολα,δεν ήταν αλάνθαστος ούτε και συνέγραψε κάποιου είδους "ευαγγέλιο πολιτικής οικονομίας" με διαχρονική ισχύ.
Η προτροπή του όμως για την αξία του "καινούργιου" έχει ισχύ ως εργαλείο αναζητήσεων.
Άλλωστε και ο Marx διατείνονταν πως "η θεωρία του δεν είναι δόγμα,αλλά καθοδήγηση για δράση"...έστω και από άλλη ασφαλώς οπτική!

Η απαγκίστρωση από δογματισμούς είναι αναγκαία προκειμένου να αναζητήσουμε το "νέο" που θα μας βγάλει από την κρίση!
Μια θεωρία συνωμοσίας όμως είναι εκ φύσεως δογματική.Αντί αμφιβολίας,κομίζει βεβαιότητες και αντί αυτοκριτικής,προτάσσει την αποενοχοποίησή μας από τα τεκταινόμενα.Ο άνθρωπος δεν πιστώνεται τα συμβάντα της ζωής του,αλλά παρακολουθεί ως "αθώος παρατηρητής" τη συνωμοσία των "κακών" να εξελίσσεται...
Μια θεωρία συνωμοσίας,αγαπά υπόρρητα το δόγμα του "κεντρικού σχεδιασμού" (central planning): κάπου μακριά,έξω απ'την κοινωνία των ανθρώπων,κάποιοι σκοτεινοί εγκέφαλοι σχεδιάζουν το μέλλον της ανθρωπότητας ερήμην της! Και οι άνθρωποι ως άβουλα όντα υποκύπτουν...
Πόσο απελευθερωτική για τη σκέψη είναι μια θεωρία συνωμοσίας?
Τί ανθρωπολογικό τύπο διαμορφώνει μια τέτοια θεωρία,αν επικρατήσει?
Τί είδους κοινωνίες υπονοεί?
Με δυσκολία κρύβεται ο ολοκληρωτισμός του δόγματος πίσω από κάθε συνωμοσιολογία που διεκδικεί τίτλους εγκυρότητας...

Για να κλείσω το κείμενο,επέλεξα μια αποστροφή του Γιάννη Βαρουφάκη (διόλου θιασώτη του Friedman) σχετικά με τις κρίσεις ,από αυτό το κείμενό του:"Στην Ευρώπη, η Κρίση είναι κάτι το δυσάρεστο, ένα αδιέξοδο από το οποίο οι έχοντες την εξουσία προσπαθούν να αποστρέψουν τα μάτια ελπίζοντας ότι αν το αγνοήσουν θα περάσει. Η Ελλάδα, ιδίως, αποτελεί για τους ευρωπαίους ένα αγκάθι, που πολύ θα ήθελαν να διώξουν από την ζωή τους. Αντίθετα, στην Αμερική υπάρχουν άνθρωποι στην κόψη του ξυραφιού των νέων τεχνολογιών (και δεν αναφέρομαι μόνο στον Gabe) που κοιτάνε την Κρίση της ηπείρου μας και διακρίνουν ιδέες χρήσιμες στον δικό τους αγώνα να δημιουργήσουν, ιδέες που βοηθούν στο να διανοηθούν τον μελλοντικό κόσμο που θα κατοικήσουν τα παιδιά τους".
Γιάννης Βαρουφάκης

Η ελπίδα προϋποθέτει την κριτική αμφιβολία και όχι τη βεβαιότητα του δόγματος...

19/10/2012

5 comments:

  1. Εξαιρετικά επίκαιρο άρθρο σε μια εποχή που ακόμα και πολλοί καλοπροαίρετοι συμπατριώτες μας και όχι μόνο, είναι έτοιμοι, σχεδόν ικετεύουν, για ακόμα μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στην οικονομία και στην κοινωνία, ελπίζοντας ότι η όποια κυβέρνηση μπορεί να τους εξασφαλίσει δουλειές, επενδύσεις κλπ.
    Η υπομονή και η επιμονή σου, να συζητάς νηφάλια, ιδιαίτερα κάτω απο τις σημερινές συνθήκες, είναι αξιοθαύμαστη.
    Προσωπικά φοβάμαι ότι όταν σε 2-3 χρόνια καθίσει η μπίλια, η κοινή γνώμη θα έχει εξοικιωθεί πλήρως και θα νοιώθει πολύ άνετα, μέσα σε μια φασιστικού τύπου οικονομία και ενδεχομένως και κοινωνία.

    ReplyDelete
  2. Θα αρχίσω συνφωνών με τον minority, ότι ο ναζισμός είναι πιθανώς ante portas στην Ελλάδα.
    Είναι επίσης εξαιρετικό (και αρκετά διαφορετικό από τα περισσότερα του) το κείμενο του Βαρουφάκη που μνημονεύεις.
    Νομίζω ότι η ερμηνεία της ρήσης Φρίντμαν που δίδεις είναι εξιδανικευτική και biased: τον θαυμάζεις πολύ. Αν δεν κάνω πάντως λάθος, o Φρίντμαν εκθείασε τον Πινοσέτ και τη χιλιανή χούντα, οπόταν η προσέγγιση της Κλάιν μπορεί να μη στερείται βάσης.
    (το βιβλίο της παρεπιμπτόντως είναι ενδιαφέρον)
    Έξοχη η περιγραφή σου για τη πολιτικό και ψυχοπνευματικό υπόβαθρο της συνωμοσιολογίας.

    ReplyDelete
  3. Η γοητεία του βιβλίου της Klein δεν αμφισβητείται (είναι best seller).
    Σχετικά με τις αιτιάσεις της υπάρχει μια ενδελεχής απάντηση από το Cato Institute http://www.cato.org/publications/briefing-paper/klein-doctrine-rise-disaster-polemics

    προσωπικά,διάβασα 40 σελίδες του από την ελληνική έκδοση (190-230),όπου εκτός από την πολεμική κατά του Friedman,διατυπώνει την άποψη πως η Thatcher έμπλεξε στον πόλεμο των Falklands προκειμένου...να επιβάλλει νειφιλελεύθερα μέτρα στο εσωτερικό της Βρεταννίας(!),ενώ και οι διαδηλωτές στην Tien-An-Men διδήλωναν όχι για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις αλλά...εναντίον των φιλελεύθερων μέτρων του Deng-Xiao-Ping(!).Δε νομίζω πως μπορεί στα σοβαρά να γίνει συζήτηση με τέτοια επιχειρηματολογία...

    ΥΓ:μεταξύ των φιλελεύθερων στοχαστών,από όσα έχω διαβάσει ως τώρα,περισσότερο θαυμάζω τον von Mises...

    ReplyDelete

  4. Ο Friedman ποτέ δεν εκθείασε τον Pinochet. Πως θα μπορούσε άλλωστε να το κάνει κάποιος που αφιέρωσε 70 χρόνια περίπου στην καταπολέμηση της τυραννίας σε κάθε της μορφή.
    http://en.wikipedia.org/wiki/Milton_Friedman εκτός απο πολλές άλλες πηγές.

    Κι ας μην ξεχνάμε ότι ο Pinochet διορίσθηκε αρχηγός του στρατεύματος, κατα παράβαση της αρχαιότητας και του συντάγματος, απο τον ίδιο τον Αλιέντε, του οποίου υπήρξε προσωπικός φίλος, έμπιστος συνεργάτης και μέχρι να καταρρεύσει η οικονομία της Χιλής, συνεργός στην μετατροπή της πιο δημοκρατικής λατινοαμερικάνικης χώρας σε κομμουνιστική δικτατορία, έχοντας πάρει μαζί με αρκετά άλλα κόμματα της άκρας αριστεράς συνολικά 33% των ψήφων.
    Κάτι σαν τον Σύριζα δηλαδή.
    Η βασική στρατηγική ήταν:
    One person, one vote, one time.
    Οταν όμως ήρθε η ώρα της κατάρρευσης, ο Pinochet προτίμησε να σώσει το κεφάλι του θυσιάζοντας τον φίλο και συνεργό του.
    Συμβαίνουν αυτά και στις καλύτερες συμμορίες.

    ReplyDelete