Μια πρώτη αυθόρμητη ερώτηση που προκύπτει είναι "μα ποιός δάνεισε όλα αυτά τα χρήματα στα κράτη"?
Η απάντηση είναι πως "δεν είναι απαραίτητο να έχει προϋπάρξει αληθινός δανεισμός για το σύνολο του οφειλόμενου ποσού.Σίγουρα κάποιο μέρος αποτελεί δάνεια από χρηματοπιστωτικούς οίκους και επενδυτικούς οργανισμούς.Ένα άλλο μέρος όμως-πιθανολογώ το μεγαλύτερο-οφείλεται σε εκτεταμένες πιστώσεις υπό μορφή άϋλου χρήματος (fiat money ή fiduciary media): μετοχές,ομόλογα,τίτλους καταθέσεων κλπ. μια μορφή δηλαδή "βεβαιώσεων αξίας" έναντι μη υπάρχοντος χρήματος,το οποίο αναμένεται να είναι διαθέσιμο στο μέλλον".
Όπως και να έχει το ζήτημα,το πρόβλημα πλέον είναι πως οι απαιτήσεις εξόφλησης των χρεών δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν και-κατά συνέπεια- ο περαιτέρω δανεισμός,η περαιτέρω πιστωτική επέκταση είναι αδύνατη.
Η κρίση μπορεί μέχρι στιγμής να πλήττει κυρίως την Ευρωζώνη,αλλά οι ενδείξεις και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές: το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ είναι ιλιγγιώδες,υπολογίζεται στο 350% του ΑΕΠ τους (και μιλάμε για το ΑΕΠ της μεγαλύτερης παγκόσμιας οικονομίας) και ήδη η πιστοληπτική τους ικανότητα αμφισβητείται σοβαρά.
Εν όψει αυτών των δεδομένων,το ζήτημα που τίθεται επιτακτικά είναι αν υπάρχει σχέδιο εξόδου από την κρίση και ποιό είναι αυτό!
Υπάρχουν εν προκειμένω αρκετές απόψεις,αλλά σημασία νομίζω έχουν αυτές που χαρακτηρίζονται από μια ολοκληρωμένη-στο μέτρο του εφικτού-ανάλυση των αιτιών της κρίσης και μια ,συνεπή προς την αιτιολογική διάγνωση, σαφή πρόταση αντιστροφής των δεινών του παρόντος.
Υπό αυτό το πρίσμα,τρεις νομίζω είναι οι βασικές αφηγήσεις της κρίσης και της εξόδου απ'αυτήν:
1) Η σοσιαλιστική αφήγηση υποστηρίζει πως "η κρίση αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος".Με άλλα λόγια "ο καπιταλισμός,νομοτελειακά παράγει οικονομικές κρίσεις οι οποίες επισπεύδουν το ιστορικά προδιαγεγραμμένο τέλος του και φέρνουν πιο κοντά την ιστορικά αναπόφευκτη έλευση του σοσιαλισμού". Οι θιασώτες της άποψης αυτής εκ των πραγμάτων θεωρούν ματαιοπονία την εμβάθυνση στην ανάλυση της παρούσας κρίσης,εκτιμούν ως ατελέσφορες τις όποιες "αντικυκλικές πολιτικές" (βλ.παρακάτω) και πιστεύουν πως μόνη αποτελεσματική λύση είναι η ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και η εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού.Με άλλα λόγια η απαλλοτρίωση των ατομικών μέσων παραγωγής και η "κοινωνικοποίησή τους" (βλ.κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής) με τα όποια κοινωνικά/πολιτικά επακόλουθα.Ο τρόπος εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού (με κοινοβουλευτικές διαδικασίες ή με κοινωνική επανάσταση) είναι ζήτημα δευτερεύον.
2) Η αφήγηση του παρεμβατισμού,υποστηρίζει πως "υπαίτιος της κρίσης είναι ο αχαλίνωτος καπιταλισμός και η ασυδοσία των αγορών". Συμφωνεί με την (1) στην άποψη πως "ο καπιταλισμός δημιουργεί κρίσεις", αλλά διαφωνεί ως προς την προτεινόμενη λύση.Οι παρεμβατιστές (τεχνικός όρος που περιλαμβάνει ευρεία γκάμα πολιτικών απόψεων,από την συντηρητική δεξιά ως τη σοσιαλδημοκρατική αριστερά), εκτιμούν ως προσφορότερη λύση αντί της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος,τη δραστική κυβερνητική παρέμβαση που "θα επανορθώσει τις στρεβλώσεις της άναρχης λειτουργίας των αγορών".
Αφού η αιτία της κρίσης,βρίσκεται στην "άναρχη,κερδοσκοπική δράση του χρηματιστηριακού κεφαλαίου" η οποία δημιουργεί "τεχνητές χρηματιστηριακές φούσκες", ως λύση προτείνεται ο κυβερνητικός έλεγχος του τραπεζικού συστήματος και η κατεύθυνση των κεφαλαίων σε επενδύσεις "αληθινά παραγωγικές" αντί "κερδοσκοπικές".
Οι "κυκλικές κρίσεις" του καπιταλισμού,θα αντιμετωπιστούν από τις κυβερνήσεις με την υιοθέτηση "αντικυκλικών πολιτικών".
Ως τέτοιες νοούνται πολιτικές επενδύσεων σε έργα υποδομής με κρατική χρηματοδότηση.Πιστεύεται πως έχουν ευεργετική επίδραση στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας και στην απορρόφηση της ανεργίας.Το ιστορικό προηγούμενο που χρησιμοποιείται ως πρότυπο είναι το "New Deal" που εφάρμοσαν οι πρόεδροι Hoover και F.D.Roosevelt για την αντιμετώπιση της "Κρίσης του '29" και το οποίο,κατά τους παρεμβατιστές,υπήρξε επιτυχές.
Προσωπικά εκτιμώ πως η αφήγηση του παρεμβατισμού είναι παγκοσμίως η δημοφιλέστερη,ανεξάρτητα από το πώς την αξιολογεί κανείς.
3) Η φιλελεύθερη αφήγηση είναι ουσιωδώς διαφορετική.Κατ'αυτήν αιτία της κρίσης δεν είναι η εγγενής αδυναμία του καπιταλισμού,ούτε ο laissez-faire καπιταλισμός ο οποίος-κατά τους φιλελεύθερους-δεν υφίσταται εδώ και αρκετές δεκαετίες (από το μεσοπόλεμο έως τώρα).Ο υπαίτιος της κρίσης είναι οι εκτεταμένες κυβερνητικές παρεμβάσεις που ευνοούν πολιτικές ευόδωσης του πληθωρισμού.Ο πληθωρισμός,δηλαδή η συνεχής έκπτωση της αγοραστικής δύναμης του χρήματος,ενθαρρύνεται είτε με απευθείας τύπωμα χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα (το παράδειγμα της Federal Bank στις ΗΠΑ κατά το μεσοπόλεμο),είτε με εκτεταμένες πιστώσεις (δάνεια) (το παράδειγμα της ΕΚΤ αλλά και της Fed τις τελευταίες δεκαετίες).Ο λόγος που οι κυβερνήσεις ακολουθούν πληθωριστικές πολιτικές είναι διότι είναι πολιτικά δημοφιλείς: το εύκολο χρήμα σαγηνεύει τους πολίτες και τους παρέχει μια ψευδαίσθηση ευημερίας.
Η μακροοικονομική επίδραση του πληθωρισμού όμως είναι η διατάραξη της λειτουργίας του χρήματος ως μέσου αντανάκλασης των προτιμήσεων των καταναλωτών.Οι επενδυτές στρέφουν τις επενδύσεις τους σε κύκλους εργασιών φαινομενικά κερδοφόρους και δημιουργούνται πολλαπλές επενδυτικές "φούσκες".Όταν επέλθει η στιγμή που οι πιστώσεις πρέπει να καλυφθούν,η έλλειψη ρευστότητας οδηγεί στο "μπουμ".Πολλαπλά "μπουμ" επιφέρουν ύφεση η οποία,αν επεκταθεί στους καταναλωτές,κλονίζει την εμπιστοσύνη τους στο τραπεζικό σύστημα.Το επόμενο βήμα είναι οι αθρόες αναλήψεις καταθέσεων απ'τις τράπεζες,η αποστράγγιση των τραπεζών από κάθε σταγόνα ρευστού,η πλήρης κατάρρευση του νομισματικού συστήματος,η συνολική χρεοκοπία.
Κατά τους φιλελεύθερους,η ύφεση δεν είναι το πρόβλημα,αλλά το απαραίτητο στάδιο για την επίλυση του κύκλου της κρίσης.Αρκεί βέβαια,να μην προχωρήσει σε καταναλωτικό πανικό.
Οι "ρευστοποιήσεις" (liquidations)των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν σε κύκλους εργασιών-φούσκες,είναι αναγκαίες για την επανόρθωση.Η ανεργία είναι βραχυπρόθεσμα το αναπόφευκτο τελικό παράγωγο της προηγηθείσας πληθωριστικής πολιτικής.
Η λύση δεν μπορεί να είναι οι "αντικυκλικές πολιτικές",διότι "δεν μπορείς να καταπολεμήσεις τον πληθωρισμό με περισσότερο πληθωρισμό"!
Η λύση είναι η δραστική περικοπή των κρατικών δαπανών,η περιστολή των φόρων και η ενθάρρυνση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας η οποία μεσοπρόθεσμα θα κινήσει τη διαδικασία παραγωγής πλούτου και θα απορροφήσει-δια των επενδύσεων-τους ανέργους.
Προσπάθησα σε αδρές γραμμές να παραθέσω τις τρεις κατά τη γνώμη μου πιο ολοκληρωμένες αφηγήσεις απέναντι στο πρόβλημα και την ενδεχόμενη λύση του.
Οι ιστορικές αναφορές είναι χρήσιμες,αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει η εξέλιξη των κοινωνιών και των οικονομιών στο πέρασμα των χρόνων.Η κρίση του 2010 δεν μπορεί να είναι ίδια με του 1929,όσο κι αν αρκετές σημειολογικές ομοιότητες μας βάζουν στον πειρασμό της συνταύτισης.
Κατά λογική συνέπεια,το "φάρμακο" δεν μπορεί να είναι το ίδιο.
Πόσο μάλλον όταν το "φάρμακο του "29" αποτελεί ακόμη αντικείμενο αντιπαράθεσης.
Ήταν το "New Deal" όπως ισχυρίζονται οι παρεμβατιστές?
Ή μήπως-κατά τρόπο τραγικό-ο επακόλουθος Παγκόσμιος Πόλεμος,έλυσε παραπλεύρως και την προηγηθείσα κρίση,όπως πιστεύουν οι φιλελεύθεροι?
Ή μήπως ο καπιταλισμός είναι ανίατος και επέστη πλέον η ώρα εκπλήρωσης της σοσιαλιστικής προφητείας?
Οι απαντήσεις υπερβαίνουν τις δυνατότητές μου.
Σημασία άλλωστε έχουν πάντοτε τα ερωτήματα.
Ακόμη και οι δικές μου αφηγήσεις είναι ενδεχομένως προβληματικές.Ούτε οικονομολόγος είμαι,ούτε πολιτικός επιστήμονας.
Για να μη θεωρηθεί πάντως πως υπεκφεύγω θολώνοντας τα νερά,πιστεύω πως η φιλελεύθερη οπτική αφήνει λιγότερα αναπάντητα ερωτήματα από τις άλλες.Aντί να περιμένουμε "το πακέτο της Ε.Ε" ως μάννα εξ ουρανού ώστε "να πέσουν λεφτά στην αγορά" (sic), ίσως θα έπρεπε εξ αρχής το Κράτος μας να επιδοθεί σε δραστικό αυτοπεριορισμό και τα όποια κονδύλιά του να τα διαθέσει για την ανακούφιση των ανέργων.Καλοδεχούμενο το ρευστό,αλλά για την έξοδο από την κρίση χρειάζονται ιδιωτικές επενδύσεις.Μόνο αυτές δημιουργούν προϋποθέσεις μακροπρόθεσμου πλούτου.Πολύ φοβάμαι όμως πως το φορολογικό καθεστώς που επικρατεί τις αποθαρρύνει.
"Κάθε κυβέρνηση (μιλάμε πάντοτε για δημοκρατικά κοινοβούλια) είναι υποχρεωμένη να λαμβάνει υπ'όψιν της τις επικρατούσες αντιλήψεις της κοινωνίας (Mises-"Human Action")".
Oι αντιλήψεις της Ελληνικής κοινωνίας είναι παραδοσιακά υπέρ του παρεμβατισμού ενώ στο Κράτος εκ προοιμίου ο Έλληνας έχει εναποθέσει πατερναλιστικό ρόλο.
Ως εκ τούτου,δεν είμαι αισιόδοξος
Σε κάθε περίπτωση,η έξοδος απ'το λαβύρινθο θα είναι μια βασανιστικά επίπονη,αργή διαδικασία.
Ας ελπίσουμε πως ο μίτος που θα επιλέξουμε,δε θα μας οδηγήσει στο Μινώταυρο...
10/1/2013
Πολύ περιεκτική και εύστοχη η ανάλυση των 3 αφηγήσεων.
ReplyDeleteΘα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι κάποιες από αυτές δεν αποτελούν τίποτα άλλο από απλές ‘αφηγήσεις’, που αντέχουν στον χρόνο βασισμένες μόνο πάνω στην άγνοια των σύγχρονων κοινωνιών σχετικά με τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα και της συγκεχυμένης αντίληψης που επικρατεί σχετικά με έννοιες όπως ‘καπιταλισμός’, ‘σοσιαλισμός’, ‘μερκαντιλισμός’, ‘ελεύθερη αγορά’, ‘χρήμα’, ‘τραπεζικό σύστημα’, ‘ΑΕΠ’ κλπ
Για παράδειγμα, το 1939, δέκα χρόνια μετά την εφαρμογή του New Deal, το ΑΕΠ ήταν μικρότερο από το 1929 (http://www.shmoop.com/great-depression/statistics.html) και η ανεργία στο πρωτοφανές 17% (http://www.u-s-history.com/pages/h1528.html).
Παρόλα αυτά, η συλλογική άγνοια επιτρέπει σε πολιτικούς και αυλικούς διανοούμενους και καθηγητές, να παραβλέπουν τα πραγματικά στοιχεία και να βαφτίζουν αυτή την οικονομική και κοινωνική τραγωδία σαν υπόδειγμα οικονομικής πολιτικής. Την ίδια στιγμή, κανένας δεν αναφέρει την κρίση του 1920 που ήταν μεγαλύτερη σε πτώση του ΑΕΠ από το 1929 και η οποία διήρκεσε λιγότερο από 2 χρόνια, γιατί η ανάκαμψη βασίστηκε σε άμεση και δραστική μείωση των κρατικών δαπανών και την μείωση της φορολογίας και όχι στην αύξησή τους όπως το 1929.
Η ίδια άγνοια επιτρέπει στους σιτιζομένους από τα κρατικά ταμεία να ισχυρίζονται ότι κατά την περίοδο 1940-45 το ΑΕΠ στις ΗΠΑ αυξήθηκε δραματικά (από τα 101 στα 223 δις) παραβλέποντας το γεγονός ότι ολόκληρη η αύξηση οφειλόταν σε αντίστοιχο δανεισμό, αφορούσε αποκλειστικά την παραγωγή πολεμικού υλικού και οι πολίτες των ΗΠΑ ζούσαν με δελτία τροφίμων σε καθεστώς πλήρους ελέγχου τιμών και μισθών. Παράλληλα με την μετατροπή 8 εκατομμυρίων ανέργων σε άμισθους στρατιώτες λύθηκε και το πρόβλημα της ανεργίας.
Το γεγονός ότι συζητάμε σοβαρά σχετικά με την κρίση του καπιταλισμού με αφορμή την κρίση του κρατικού χρέους, είναι χαρακτηριστικό της γενικής σύγχυσης που επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος των δυτικών κοινωνιών.
Τα τελευταία 40 χρόνια, μετά την οριστική απαλλαγή από το χαλινάρι που επέβαλλε στα κρατικά ελλείμματα η έστω χαλαρή σύνδεση των εθνικών νομισμάτων με το χρυσό (Νίξον 1971), οι κυβερνήσεις, σε παγκόσμιο επίπεδο, επιδόθηκαν σε ένα άνευ προηγουμένου πλιάτσικο τόσο των καταθέσεων όσο και των αποθεμάτων των ασφαλιστικών ταμείων, σε συνεργασία με το κρατικό μόρφωμα που ονομάζεται σήμερα ‘τραπεζικός τομέας’ για να εξασφαλίσουν εισοδήματα, επιδόματα και προνομιούχες συντάξεις στους ψηφοφόρους τους. Και αφού αντικατέστησαν τις καταθέσεις και τα ασφαλιστικά αποθέματα με κρατικά ομόλογα (IOU’s), χρέωσαν και τις μελλοντικές γενιές, που δεν έχουν φυσικά δικαίωμα ψήφου, με χρέη που είναι πλέον αδύνατον να εξοφληθούν, εκτός εάν μιλάμε για στρατιές δούλων, οι οποίοι θα εργάζονται αποκλειστικά και μόνο για το ‘κοινό καλό’.
Πολύ σύντομα, θα γίνει από όλους κατανοητό ότι το σοσιαλδημοκρατικό πείραμα των τελευταίων 40 χρόνων έχει καταρρεύσει, γιατί απλούστατα ‘Λεφτά δεν Υπάρχουν’. Τα χρωματιστά χαρτάκια που τυπώνουν ασταμάτητα οι κεντρικές ‘τράπεζες’ σε όλες τις χώρες της δύσης, όχι μόνο δεν βοηθούν να λυθεί το πρόβλημα, αλλά αντίθετα παρατείνουν και εντείνουν το πρόβλημα.
Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά, σε αντίθεση με τα προηγούμενα σοσιαλιστικά πειράματα, οι στάχτες που θα αφήσει το τελευταίο (?) σοσιαλιστικό πείραμα δεν θα είναι ανθρώπινες.
Mια και σου αρέσει ο Σκουμπουρδής, δες κι αυτό.
ReplyDeleteΕίναι ο Σοσιαλφιλελευθερισμός, ηλίθιε!.