Total Pageviews

Saturday, June 23, 2012

Η τυραννία της αυθεντίας

Διαβάζοντας τη "Μοιραία Έπαρση" ("Fatal Conceit") του Hayek ήρθα για πρώτη φορά αντιμέτωπος με τη θεωρητική ανάλυση ενός ζητήματος το οποίο μέχρι τώρα διαισθητικά με ενοχλούσε: πρόκειται για την πατερναλιστική ισχύ της αυθεντίας και άρα την εξουσιακή γοητεία που αυτή ασκεί στη συνείδηση των ανθρώπων.
Η ευφυϊα του Hayek προσεγγίζει φυσικά το ζήτημα με αξιοθαύμαστη αναλυτική δύναμη.Η έπαρση δεν είναι άλλο από τη δογματική πεποίθηση που αποκτούν οι άνθρωποι ότι μπορούν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν με κάθε λεπτομέρεια τις συνθήκες της ζωής τους.Παραβλέπουν-λέει ο Hayek-τις   ασύνειδες επιδράσεις του κοινωνικού βίου στη διαμόρφωση των ηθών και του συμπλέγματος των συνηθειών που ο ίδιος ονομάζει "ηθική παράδοση" (moral tradition) μιας κοινωνίας.Με απλά λόγια,το σύνολο των επιδράσεων που έχει ο κοινωνικός βίος στη συνείδηση των ανθρώπων,περιλαμβάνει και τομείς μη υπαγόμενους στην αυθεντία του Λόγου.Ένα σωρό πράγματα από όσα καθημερινά κάνουμε "από συνήθεια",τα έχουμε υιοθετήσει δίχως αναλυτική κρίση επειδή η σωρευμένη κοινωνική εμπειρία (ή ηθική παράδοση) έχει επιβεβαιώσει τη χρησιμότητά τους στον κοινωνικό βίο.

Οι άνθρωποι όμως,έχουν την τάση να δίνουν μεγάλη σημασία στη λογική ανάλυση και να παραβλέπουν το ασυνείδητο και τα παράγωγά του (δημιουργική φαντασία,όνειρο,εμπειρικοί πειραματισμοί,τυποποιήσεις συμπεριφοράς,μη γλωσσικοί κωδικοί επικοινωνίας κ.α).
Ταυτόχρονα,μια βασική ανθρώπινη ανάγκη,είναι η εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας.Ο άνθρωπος θέλει να νιώθει ασφαλής στο περιβάλλον του.Όταν αυτό εξασφαλιστεί,επιθυμεί να νιώθει ασφαλής...με τον εαυτό του,πράγμα που σημαίνει πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν επιθυμούν να συντηρούν ερωτηματικά μέσα τους και προστρέχουν σε απαντήσεις.
Ελάχιστοι άνθρωποι μπορούν να διαχειριστούν την ανασφάλεια που τα διλήμματα της καθημερινότητας μας θέτουν.
Το άγνωστο τρομάζει,προκαλεί υπαρξιακό άγχος,ο άνθρωπος το βιώνει ως άχθος.
Απέναντι στα ερωτηματικά υπάρχουν δυο επιλογές:
- η πρώτη είναι η διαρκής κριτική εγρήγορση, διαδικασία όμως που προϋποθέτει αντίστοιχη νοητική εκπαίδευση (κριτική παιδεία) και αποδοχή της σχετικότητας των εμπειρικών μας κρίσεων (αντιδογματική ηθική).
- η δεύτερη, είναι η προσφυγή στην "εγκυρότητα της αυθεντίας".Αποφεύγοντας να αντιμετωπίσουμε οι ίδιοι το δίλημμα, προσφεύγουμε στους "ειδικούς".

Η εμπειρία δείχνει πως κατά κανόνα η δεύτερη επιλογή προκρίνεται.Το φαινόμενο είναι εύλογο,αν υπολογίσουμε πόσο δύσκολο είναι να ισχύσουν οι προϋποθέσεις της πρώτης επιλογής.
Ωστόσο,πρόκειται για επιλογή που ενέχει σαφείς κινδύνους για την ανθρώπινη ελευθερία.
Η επίκληση της αυθεντίας, εδράζεται στην ορθή αντίληψη πως ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να κατέχει γνώση περί παντός επιστητού και συνεπώς πρέπει να υπάρχει καταμερισμός των γνώσεων και εξειδίκευση.Είναι εύλογο όταν τίθεται ένα ζήτημα, τον κύριο λόγο να έχουν οι ειδικοί επί του θέματος.Όπως προσφεύγω στον υδραυλικό για τα ζητήματα της βρύσης μου, έτσι προσφεύγω στο μηχανικό για τα ζητήματα του αυτοκινήτου μου κ.ο.κ

Στη ζωή ωστόσο,συχνά τίθενται πολυπλοκότερα ζητήματα προς επίλυση.Κατά κανόνα οι κυβερνήσεις αναθέτουν τότε σε "επιτροπές ειδικών" την επεξεργασία τους,πράγμα απόλυτα θεμιτό.
Στη συνέχεια όμως, εφοδιάζουν το πόρισμα της επιτροπής ειδικών με "κυβερνητικό πιστοποιητικό γνησιότητας".Το πόρισμα πλέον,παύει να αποτελεί το συμπέρασμα μιας συλλογικής ανθρώπινης διαβούλευσης και αποκτά χαρακτηριστικά "επίσημης θέσης" η οποία χαίρει της κυβερνητικής αποδοχής και βάση της οποίας η κυβέρνηση στη συνέχεια νομοθετεί..Αποκτά δηλαδή χαρακτηριστικά επίσημου δόγματος και συνεπώς,κάθε αντίθετη άποψη είναι όχι μόνο μειωμένης υπόληψης (ως ανεπίσημη) αλλά και ενδεχομένως εξοβελιστέα.

Παράδειγμα 1ο: πριν δυο χρόνια,υπήρξε το ζήτημα της "πανδημίας της γρίππης των χοίρων" και το ερώτημα αν θα έπρεπε να εμβολιασθεί συνολικά ο πληθυσμός.Η Ελλάδα,όπως και άλλες χώρες,στο ζήτημα αυτό ευθυγραμμίστηκε με την "αυθεντία" της "W.H.O" (Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας).Οι "κατευθυντήριες οδηγίες" που εξέδωσε το ΚΕΕΛΠΝΟ ήταν σε απόλυτη εφαρμογή της σύστασης της WHO για καθολικό εμβολιασμό.
Σήμερα,μπορούμε με εγκυρότητα να υποστηρίξουμε πως η άποψη της WHO περί "πανδημίας" ήταν αβάσιμη.Με άλλα λόγια οι ειδικοί έσφαλλαν!
Το γεγονός δεν πρέπει να εκπλήσσει:
-αφ'ενός μεν,κάθε επιτροπή ειδικών,έχει δικαίωμα στο σφάλμα,έστω κι αν οι πιθανότητες να το διαπράξει είναι μικρότερες απ'ό'τι των μη-ειδικών
-αφ'ετέρου δε,η κηδεμόνευση των επιτροπών ειδικών από τους κυβερνητικούς φορείς,οδηγεί σε γραφειοκρατικές περιπλοκές από τις οποίες συχνά βλάπτεται σοβαρά η αλήθεια.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως,ούτε η WHO ούτε το ΚΕΕΛΠΝΟ προέβησαν σε κάποιου είδους αυτοκριτική: είναι ίδιον της αυθεντίας η οίηση...
Προσωπικά,έσφαλλα υιοθετώντας τη σύστασή τους και το έπραξα παρασυρόμενος από τον "εσμό" που συγκροτούσε την αντίθετη άποψη: συνωμοσιολόγοι της κακιάς ώρας ("τα εμβόλια τα φτιάχνουν οι πολυεθνικές για να κονομάνε"),δεισιδαίμονες αμόρφωτοι ("τα εμβόλια μας τα δίνουν για να αρρωσταίνουμε και να κονομάνε ή για να... μας ελέγχουν!!") κ.ο.κ.
Ανάμεσά τους,υπήρχαν και ιατροί που εξέφραζαν εύλογες αμφιβολίες, αλλά δεν τους έλαβα υπ'όψιν,γοητευμένος απ'την αυθεντία των ειδικών!
Αναγνωρίζω το λάθος μου.
Εκκινώντας από την ορθή αντίληψη πως η γνώμη των ειδικών είναι κατά τεκμήριο εγκυρότερη,ας μην οδηγούμαστε στην άκριτη αποδοχή της αυθεντίας: βλάπτει σοβαρά την κρίση μας.

Παράδειγμα 2ο: όσοι προσφεύγουμε για σέρβις αυτοκινήτου στην "επίσημη αντιπροσωπεία",το πράττουμε υποκύπτοντας στη γοητεία της αυθεντίας.Σύντομα διαπιστώνουμε την εξαπάτηση.Οι αντιπροσωπείες,κατά κανόνα, παρέχουν άθλιες και υπερκοστολογημένες υπηρεσίες συχνά με την πλήρη κάλυψη των εργοστασίων,τα οποία έχουν εφεύρει έναν έξυπνο τρόπο διακίνησης ανταλλακτικών.Απέναντι σ'αυτό το σύστημα παραπλάνησης καταναλωτή,μόνη λύση είναι η ενημέρωση.Οι ενώσεις καταναλωτών και το διαδίκτυο,αλλά και η απλή συζήτηση με φίλους.
Σημειώνω επίσης,το γεγονός πως η αποκλειστικότητα αντιπροσώπευσης,την οποία ευνοούν οι κυβερνητικές ρυθμίσεις,συμβάλλει κατά μείζονα λόγο στην υπερτιμολόγηση υπηρεσιών  και την διαιώνιση του αμφίβολου γοήτρου του "επίσημου αντιπρόσωπου".
Ασφαλώς η άρση των περιορισμών (απελευθέρωση) στην εισαγωγή/εμπορία,θα έλυνε μεγάλο μέρος του προβλήματος (φτου κακά νεοφιλελεύθερες απόψεις...).

Παράδειγμα 3ο και φαρμακερό: η επίσημη αδειοδότηση! Εδώ μπαίνουμε σε βαθιά νερά,αφού ερχόμαστε αντιμέτωποι με το διαχρονικό διεκδικητή της επικρατέστερης μορφής αυθεντίας: μιλώ βέβαια για το Κράτος σε όλες του τις εκδοχές (δημοκρατική ή αυταρχική).
Κάθε πολίτης για να εργαστεί,οτιδήποτε και να κάνει,πρέπει να αδειοδοτηθεί από το Κράτος.Η διαδικασία αδειοδότησης κατά κανόνα συνίσταται στη συλλογή εγγράφων που φέρουν σφραγίδες δημοσίων υπηρεσιών και ενδεχομένως σε αυτοψία από εκπροσώπους της δημόσιας αρχής! Το γραφειοκρατικό σύμπλεγμα συμπληρώνεται από το απαραίτητο αντίτιμο είτε ως επίσημο παράβολο,είτε ως ανεπίσημο "λάδωμα" προκειμένου να πεισθεί ο δύσπιστος υπάλληλος...
Στο χορό έχουν εσχάτως εισέλθει και οι επαγγελματικές ενώσεις,οι οποίες αναλαμβάνουν να καθορίσουν τα κριτήρια αδειοδότησης : πόσα ταξί "πρέπει" να υπάρχουν ανά 1000 κατοίκους (!), πόσα φαρμακεία ανά τετραγωνικό (!),πόσα συμβολαιογραφεία ανά δήμο κ.ο.κ Η αναφορά στα επαγγέλματα αυτά διόλου τυχαία δε γίνεται,αφού δείχνει με ποιό τρόπο η  επίσημη αδειοδότηση συμβάλλει στη συντήρηση των προνομίων των κλειστών επαγγελμάτων.Προνόμια τα οποία εξυπηρετούν όσους ήδη είναι ενταγμένοι (όσους τρούπωσαν που θά'λεγε κι ο Βουτσάς), σε βάρος των ανέργων ομότεχνών τους και των καταναλωτών.
Διαδικασίες λοιπόν με σαφές οικονομικό αποτέλεσμα και στόχευση (αντιπαραγωγική προσοδοθηρία) οι οποίες όμως ελάχιστα διασφαλίζουν αξιόπιστα κριτήρια λειτουργίας!

Η Κρατική αυθεντία είναι βέβαια σαφώς πιο επικίνδυνη,λόγω της ισχύος του συνηγόρου της.
Στο μεσαίωνα,αναγόρευε σε επίσημη αλήθεια τη γεωκεντρική θεωρία και απειλούσε τον Κοπέρνικο και το Γαλιλαίο με θανατική καταδίκη.
Σήμερα ευτυχώς είναι ηπιότερη,αλλά προκαλεί αντίστοιχα προβλήματα: από την αυθεντία του δημόσιου πανεπιστήμιου και του καθηγητικού συγγράμματος, ως την απαγόρευση της παρέλασης ομοφυλόφιλων στη Θεσσαλονίκη επειδή ο μητροπολίτης την έκρινε ανήθικη...Ό'τι αναγορεύει τη γνώμη του μητροπολίτη σε επίσημη θέση της πολιτείας και άρα σε απαγόρευση της εκδήλωσης των gay δεν είναι άλλο από την αυθεντία του πολιτειακού φορέα (χρόνια τώρα συζητάμε για διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας και θα συνεχίσουμε να...συζητάμε).

Ανακεφαλαιώνοντας.
Ευπρόσδεκτη η επιστημονική έρευνα και οι επίσημες θεωρίες.
Η μετατροπή τους όμως σε επίσημα δόγματα με την κύρωση της αυθεντίας του Κράτους,ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη ελευθερία.
Δεν προτείνω κάποιου άλλου τύπου απάντηση.
Προτείνω την κριτική εγρήγορση και το διαρκή έλεγχο και των επίσημων αντιλήψεων.
Ας μην ακυρώνει μια σφραγίδα την ανθρώπινη νόηση!

Ή όπως θα'λεγε και ο Αρκάς: "η απάντησή μου είναι ίσως και αυτό είναι οριστικό"!

23/6/2012

3 comments:

  1. Εύστοχες και επίκαιρες σκέψεις. Ο Καστοριάδης έλεγε, ότι ο άνθρωπος είναι το φοβερό θηρίο που ανακάλυψε την λογική. Ο Αινστάϊν ότι η λογική είναι σαν ένα μεγάλο, μυώδες,τετράγωνο πρόσωπο που του λείπει η αρμονία και η ομορφιά. Το σίγουρο είναι ότι τα σχολεία παράγουν ανθρώπους που δεν ξέρουν να σκέφτονται και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της ζωής. Ο Τζον Λένον έλεγε ότι ζωή είναι αυτό που σου συμβαίνει ενώ δεν το έχεις προγραμματίσει. Δυστυχώς η φιλοσοφία δεν ανήκει στις βασικές επιστήμες ενώ παρ΄όλη την εμπειρία που έχει συσσωρευτεί, η παιδεία της ζωής απουσιάζει τελείως στη νέα γενιά.

    ReplyDelete
  2. Να και ένα παράδειγμα "αυθεντίας" των επίσημων αρχών: οι γαλάζιες σημαίες στις παραλίες
    http://www.athensvoice.gr/article/city-news-voices/news-voices/%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CF%89-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%BF%CF%8D%CF%84%CE%B9

    Η Ατττική έχει 11 γαλάζιες σημαίες και τα Κύθηρα 1 ....

    ReplyDelete
  3. Έχετε και εσύ και ο Αρκάς δίκιο, θα έλεγα «απόλυτο δίκιο», αν αυτή η διατύπωση δεν ακύρωνε την ουσία του κειμένου και της επιχειρηματολογίας σου. Αισθητικά και φιλοσοφικά, περισσότερο και από την τυρρανία με ενοχλεί η οίηση της «αυθεντίας» που ορθά επισήμανες.
    Θα πρότεινα και την ανάγνωση δύο έξοχων βιβλίων, που ειδικά εσύ θα απολαύσεις: «Ο Μαύρος Κύκνος» του Nicolas Nassim Taleb (εκδόσεις Φερενίκη), που ιδιοφυώς, τεκμηριωμένα και πολύ διασκεδαστικά αποδομεί τις αυθεντίες και τα μοντέλα τους και το «Logicomix» των «δικών μας» Απόστολου Δοξιάδη και Χρίστου Παπαδημητρίου.
    Ειδικά το πρώτο (αν δεν το έχεις διαβάσει) μη το χάσεις με τίποτα (κάνει και εκτενείς αναφορές στον Hayek και τη σκέψη του).

    ReplyDelete