Πρόγευμα

Το "πρόγευμα" ή "πρωινό",
("dejeuner du matin") είναι ένα γνωστό ποίημα του Jacques Prevert που περιγράφει γλαφυρά μια αδιέξοδη σχέση.
Ένας άλλος Γάλλος,όχι ποιητής αλλά πολιτικός φιλόσοφος,ο Frederic Bastiat,σκιαγράφησε αρκετά χρόνια πριν ένα άλλο πρωινό που αξίζει να περιγράψουμε.Είναι το πρωινό ενός ταπεινού ξυλουργού σε μια μικρή επαρχιακή πόλη:





"Σηκώνεται το πρωί και ντύνεται.Κανένα απ'τα ρούχα του δεν το'χει φτιάξει ο ίδιος.Για να του είναι διαθέσιμος ο ρουχισμός του,μια τεράστια κινητοποίηση εργατοωρών,βιομηχανικής παραγωγής και μεταφορών έχει συντελεσθεί εν αγνοία του.Αμερικανοί εργάτες παρέχουν το βαμβάκι,Ινδοί το λουλάκι, Γάλλοι το μαλλί και το λινάρι,Βραζιλιάνοι τα δέρματα.Όλες αυτές οι πρώτες ύλες πρέπει να μεταφερθούν και να υποστούν επιπλέον επεξεργασία (πλύσιμο,ράψιμο,δέσιμο,βάψιμο κλπ).
Ύστερα τρώει πρωινό.Για το ψωμί που καταναλώνει,εκτάρια γης εκχερσώθηκαν για να γίνουν καλλιεργήσιμα,αγρότες έσπειραν,όργωσαν και μόχθησαν για να συλλέξουν το στάρι,άλλοι άνθρωποι το κουβάλησαν στους μύλους,όπου κάποιοι άλλοι το άλεσαν και το'καμαν αλεύρι...
...είναι αδύνατον να μην αντιληφθεί κανείς την απίστευτη δυσαναλογία ανάμεσα στις υπηρεσίες που απολαμβάνει ο άνθρωπος αυτός ως μέλος της κοινωνίας και σ'αυτές που θα μπορούσε να του προσπορίσει αποκλειστικά ο δικός του μόχθος! Τολμώ να πως πως σε μία μόνο μέρα ο άνθρωπος αυτός, καταναλώνει περισσότερο απ'όσο θα μπορούσε ο ίδιος να παράξει σε δέκα αιώνες!
Αυτό που κάνει το φαινόμενο ακόμη πιο αξιοπερίεργο,είναι πως όλοι οι συμπολίτες υπόκεινται στην ίδια ευεργεσία.Κάθε μεμονωμένο μέλος της κοινωνίας,απορροφά εκατομμύρια φορές περισσότερα απ'όσα θα του ήταν δυνατόν να παράξει.Κι ωστόσο,αυτό συμβαίνει δίχως καμιά αμοιβαία υποκλοπή..."!
(Bastiat "Harmonies of Political Economy,Book 1, "Natural and Artificial Organization")

Ο Bastiat ανατέμνει το κοινωνικό φαινόμενο ως τις ρίζες της δημιουργίας του και αποκαλύπτει το ρόλο της συναλλαγής,του εμπορίου,της αμοιβαίας συνεργασίας των ανθρώπων,ως γενεσιουργών αιτίων αλλά και ως προαγωγών της κοινωνικής συμβίωσης!
Οι άνθρωποι δεν έφτιαξαν κοινωνίες σε μια μέρα,αλλά στη διάρκεια μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας,στη βάση της οποίας υπήρχαν πάντοτε οι ανθρώπινες ανάγκες,οι επιθυμίες και οι προσφορότεροι τρόποι ικανοποίησής τους.
Αυτή ακριβώς η επιδίωξη της ανθρώπινης διάνοιας,δηλαδή η προσφορότερη ικανοποίηση των επιθυμιών των ανθρώπων,γεννά την πολιτική οικονομία!

Οικονομία δε σημαίνει "αυτό που έχει να κάνει με το χρήμα",αλλά αποτελεί αντίθετα μια ουσιώδη,θεμελιακή ικανότητα του νοούντος ανθρώπου: την ικανότητα να δοκιμάζει διαρκώς,να επινοεί τρόπους υπέρβασης των αναγκών του και να επιλέγει στο τέλος τον αποτελεσματικότερο,αυτόν που συνδυάζει μέγιστη απόδοση με ελάχιστη κατανάλωση έργου,με άλλα λόγια τον οικονομικότερο!
Το "οικονομείν" αποτελεί θεμελιακό χαρακτηριστικό των ανθρώπων.Δίχως αυτό,κάθε κοινωνική οργάνωση μένει στάσιμη ή καταρρέει και καμία έννοια προόδου (τεχνική,τεχνολογική,φιλοσοφική,πολιτισμική,ηθική) δεν είναι εφικτή!
Ο άνθρωπος που οικονομεί,επιβιώνει! Σε ένα δεύτερο επίπεδο,δημιουργεί πολιτισμό!

Ο Bastiat διαλύει τις αυταπάτες της εποχής του περί του "ευγενούς αγρίου" (noble sauvage) του Rousseau, που δυστυχώς επιβίωσαν διαχρονικά στα οράματα των μεταγενέστερων ουτοπιστών.
Η καταδίκη της κοινωνίας και το πρόταγμα ενός φυσικότερου τρόπου ζωής,παραμένουν κοινός παρονομαστής των συνηγόρων "ενός άλλου κόσμου που είναι-τάχα-εφικτός" (άραγε πού και με ποιούς όρους?)...
Στη βάση αυτών των οραματισμών εδράζεται μια παρεξήγηση: αυτή που παραβλέπει τον ουσιώδη ρόλο της κοινωνίας στην επιβίωση και στον εκπολιτισμό των ανθρώπων,ενώ ταυτόχρονα παρανοεί τη βαθύτερη σημασία του "οικονομείν"!

Ο "noble sauvage" του Rousseau,ανοίγει το μονοπάτι που θα περπατήσουν ο Saint Simon,o Fourrier, o Proudhon, o Bakounin, τα παιδιά των λουλουδιών και το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης.
Ο Bastiat φωτίζει την αρχή της μεγάλης λεωφόρου που θα σκιαγραφήσει ο Mises στο "Human Action".

Είναι αλήθεια πως η πρώτη επιλογή διαχρονικά διέθετε και διαθέτει περισσότερους συνηγόρους.Πλήθος πολιτικών, κομμάτων,ΜΜΕ,ομάδων πολιτών,ακόμη και θρησκευτικών εκπροσώπων είτε την ασπάζονται,είτε τη βλέπουν θετικά.
Η δεύτερη,παραμένει δυσφημισμένη,περιθωριακή,σχεδόν ντρέπεται να πει τ'όνομά της.
Ακόμη και θιασώτες της,την έχουν στη βάση της αποδομήσει: όταν η Thatcher αφόριζε "there is no such thing as a society" δε διέπραττε μόνο ένα πολιτικό λάθος.Διέπραττε πρωτίστως,ένα οικονομικό λάθος! Αυτό βέβαια θα ίσχυε αν η Thatcher πετούσε αυτή τη φράση ξεκρέμαστα δίκην ευφυολογήματος.Αλλά,ανατρέχοντας στην ομιλία της,μπορεί κανείς να αντιληφθεί το γενικότερο πλαίσιο της φράσης,καθώς συμπλήρωνε: "there are individual men and women and there are families.And no government can do anything except through people,and people must look to themselves first.It is our duty to look after ourselves and then also to help look after our neighbour"!
(memories p.587)
Ακριβώς επειδή υπάρχει κοινωνία αναγκαία για την ανθρώπινη επιβίωση και την οικονομία των ανθρώπων,ακριβώς γι'αυτό έχει λόγο ύπαρξης η πολιτική οικονομία ως επιστήμη!
Κι ακριβώς επειδή, οι περισσότερες απ'όσες αρχές της μπορεί η εμπειρία να επιβεβαιώσει,είναι φιλελεύθερες,είναι η πολιτική οικονομία κατεξοχήν η επιστήμη που εκτιμούν οι οπαδοί του πολιτικού φιλελευθερισμού.
Ο Marx επιχείρησε να την αποδομήσει,ως δήθεν "εποικοδόμημα" (superstructure) της ταξικής κοινωνίας.Η ιστορία όμως διέψευσε την αφοριστική του προφητεία.Ο μαρξισμός απέτυχε,το "οικονομείν" και οι αρχές του παραμένουν επίκαιρες.

Μοιάζει δύσκολο πράγματι,πίσω απ'το πέπλο της "καταδίκης του κοινωνικού φαινομένου" ως δήθεν καταδίκης του status quo, να αντιληφθούμε εναντίον ποιας ακριβώς αρχής εξεγείρονται οι άνθρωποι,όταν καταδικάζουν την "κοινωνία του χρήματος" στο όνομα "ενός άλλου κόσμου,εφικτού".
Ο Bastiat όμως μας έχει υποψιάσει: η εξέγερση εναντίον του "οικονομικώς ζην" είναι στη βάση της εξέγερση εναντίον του ίδιου του ζην!
Οι "άλλοι εφικτοί κόσμοι" που κατά καιρούς πραγματώθηκαν,το επιβεβαιώνουν...

Κάθε φορά λοιπόν που ξυπνάτε,πλένεστε με νερό και σαπούνι και βάζετε καφέ στο μπρίκι ή στη μηχανή του espresso,μην αφήνετε τη δύναμη της συνήθειας να σας παρασέρνει σε αντικοινωνική διάθεση.
Η ουσία της ανθρώπινης ζωής-τουλάχιστον του "ενθάδε" βίου- είναι η κοινωνική ζωή.
Η οικονομία είναι το κλειδί για την εξέλιξή της.
Ο φιλελευθερισμός,η πιο συνεπής στάση προς τις αρχές της πολιτικής οικονομίας, η πιο συμβατή με τις παραγωγικές ανάγκες αντίληψη!
Τουλάχιστον,από όσες έχουμε ως τώρα διαθέσιμες...

8/1/2014

ΥΓ : Ομολογώ ένα εκ των υστέρων σφάλμα μου.Μη έχοντας διαβάσει το πλήρες απόσπασμα της ομιλίας της Thatcher,προσκολλήθηκα κι εγώ στον αφορισμό που επιμελώς έχουν αποκόψει οι πολιτικοί της αντίπαλοι.Εκ των υστέρων,διάβασα,έμαθα και σπεύδω σήμερα 10/6/2015,να επανορθώσω.Είναι το ελάχιστο που της οφείλω! May you rest in peace Maggie...