Το φαινόμενο δεν πρέπει να μας εκπλήσσει,αν σκεφτούμε πως η "δημοκρατία" ως έννοια αποτελεί σύλληψη της αρχαίας αγοράς.Στην αγορά των Αθηνών,υλοποιούνταν η διαδικασία της ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών μέσω του εμπορίου.Στη βαθύτερη σημασία του,το εμπόριο αποτελεί μια ανταλλαγή αξιών,κατά τη γνωστή ρήση της Ayn Rand.Δύο άνθρωποι συναλλάσσονται και ανταλλάσσουν αξίες.Ο ένας δίνει στον άλλον κάτι που ο άλλος θεωρεί χρήσιμο και εισπράττει ως αντίτιμο κάτι που θεωρεί χρήσιμο ο ίδιος.Η διαδικασία είναι απολύτως προαιρετική και-το σημαντικότερο-δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αν και τα δυο συμβαλλόμενα μέρη δεν τη θεωρούν,το καθένα για λογαριασμό του,επικερδή!
Το εμπόριο λοιπόν,αποτελεί κάτι σημαντικότερο από μια διαδικασία οικονομικής προόδου: συνιστά μια μέθοδο πολιτικής διαπαιδαγώγησης και καλλιεργεί μεταξύ των πολιτών ένα ιδιαίτερο ήθος συναλλαγής.Προϋποθέτει αξιοπιστία,ενθαρρύνει τη συνεννόηση,επιβραβεύει την έντιμη συμπεριφορά,προάγει τη συμμετοχή του καθενός δίχως αποκλεισμούς και εξαιρέσεις,απαιτεί ειρηνικό περιβάλλον για να υλοποιηθεί,αντανακλά τις προτιμήσεις των ανθρώπων και-το κυριότερο-τις διαρκώς μεταβαλλόμενες επιθυμίες τους!
Ανταλλάσσοντας υλικά αγαθά και υπηρεσίες οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά.Η αρχική δυσπιστία και εχθρότητα,σταδιακά μεταβάλλεται σε σχέση εμπιστοσύνης.Το επόμενο βήμα,είναι η ανταλλαγή ιδεών,η εναρμόνιση των εθίμων σε μια κοινή αντίληψη,η προσαρμογή στις απαιτήσεις της κοινωνικής συμβίωσης.Έτσι προκύπτουν,μεταξύ άλλων,οι ιδέες για την πολιτική οργάνωση των κοινωνιών.
Στην αγορά των συμμετεχόντων,αντιστοιχεί η κοινότητα των συμπολιτών.
Στην επιλογή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας,αντιστοιχεί η πρόκριση μιας πολιτικής άποψης.
Στην ανταμοιβή του καλύτερου εμπόρου,η επιλογή του ικανότερου πολιτικού.
Στο δικαίωμα της ελεύθερης συναλλαγής οποιουδήποτε με οποιονδήποτε,το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής οποιουδήποτε από οποιονδήποτε.
Η σύλληψη του "δημοκρατικώς πολιτεύεσθαι" ακολουθεί ως λογική συνέπεια του "ελευθέρως συναλλάσεσθαι"!
Θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος,"γιατί όμως μόνο στην Αθήνα? Και σε άλλες πόλεις της αρχαιότητας υπήρξαν εμπορικές αγορές.Πως και δε γεννήθηκε η δημοκρατία εκεί"?
Ομολογώ πως δεν έχω απάντηση.Το βέβαιο πάντως είναι,πως η ιδέα της δημοκρατίας υπήρχε και σε άλλους-εκτός Ελληνικής επικράτειας- λαούς.
Ο Ηρόδοτος,περιγράφει στο τρίτο βιβλίο του τον Πέρση Οτάνη να προκρίνει την "αρχή του πλήθους" ως καταλληλότερο πολίτευμα : "τίθεμαι ων γνώμην μετέντας ημέας μουναρχίην το πλήθος αέξειν, εν γαρ τω πολλώ ενί τα πάντα"(Ηροδ."Θάλεια" παρ.80).
Η ιδέα λοιπόν της "αρχής των πολιτών" υπήρχε στον αρχαίο κόσμο πολλά χρόνια πριν υλοποιηθεί πολιτικά στην Αθήνα του Περικλή! Άλλωστε και,στο βαθμό που υλοποιήθηκε,η αθηναϊκή δημοκρατία υπήρξε ατελής,βραχύβια και-κατά το Θουκυδίδη- "λόγω μεν δημοκρατία,έργω δε ενός ανδρός αρχή"!
Αλλά,το ζήτημα είναι κατά πόσον η αρχική υπόθεση,πως δηλαδή η δημοκρατία προϋποθέτει την αγορά,είναι αληθής.
Τόσο το παράδειγμα των αρχαίων πόλεων,όσο και αυτό της ιστορικής εξέλιξης,τείνει να την επιβεβαιώσει.Οποτεδήποτε και οπουδήποτε εξέλιπεν η αγορά και το εμπόριο,σημειώθηκε αδιαμφισβήτητη υποχώρηση της δημοκρατικής αντίληψης και των πολιτικών ελευθεριών.
Η αρχαία Σπάρτη υπήρξε το αντιδιαμετρικό προς την Αθήνα υπόδειγμα πολιτικής οργάνωσης: περιφρόνηση του πλούτου,κατάργηση του χρήματος,προαγωγή της κοινοβιακής ζωής,λιτότητα στην καθημερινή συμπεριφορά,μιλιταριστικό πνεύμα,απόλυτη υποταγή κάθε ατομικότητας στη συλλογική οντότητα της Πόλης.
Πρόκειται για το αρχαϊκό υπόδειγμα του ολοκληρωτικού κράτους!
Διόλου τυχαία,μαζί με το εμπόριο και τη δημοκρατία,εξαλείφθηκε και η πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή.Κανένα μνημείο,κανένα γραπτό κείμενο,κανένα αισθητικό δημιούργημα δε μας κληροδότησε η αρχαία Σπάρτη.Διαβάζοντας κανείς τους νόμους του Λυκούργου,όπως τους παραθέτει ο Πλούταρχος,("Βίοι Παράλληλοι,Λυκούργος-Νουμάς") νιώθει το ρίγος του απολυταρχισμού να τον διαπερνά.
Τα σύγχρονα παραδείγματα ασφαλώς είναι ενδεικτικότερα: οποτεδήποτε χειραγωγήθηκε η αγορά,το αποτέλεσμα ήταν η πολιτική χειραγώγηση.Και όταν η οικονομία της αγοράς εξέλιπε,εξαφανίστηκε και η δημοκρατία!
Είναι αξιοσημείωτο πως αυτή η διαπίστωση έχει καθολική ισχύ σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο και για οποιαδήποτε κοινωνία και οποιονδήποτε πολιτισμό.
Δίχως οικονομία της αγοράς δεν υπάρχει δημοκρατία.
Ισχύει άραγε η αντίστροφη πορεία?
Υποχωρεί δηλαδή η δημοκρατία,κάθε φορά που η αγορά αδυνατεί να παράξει επαρκή πλούτο?
Νομίζω πως η πορεία των πραγμάτων στη χώρα μας,τα τελευταία τέσσερα χρόνια,μας υποχρεώνει να απαντήσουμε καταφατικά.Μια σημαντική πολιτική συνέπεια της οικονομικής ανέχειας είναι και η διολίσθηση σε πρακτικές αυταρχισμού.Αυτή είναι μια παρατήρηση που έχει να κάνει με όλες τις βαθμίδες της κοινωνίας.Από τη συμπεριφορά της οργανωμένης Πολιτείας και των θεσμικών της οργάνων μέχρι τη στάση των πολιτών στις καθημερινές τους συναλλαγές.
Τι φταίει άραγε γι'αυτή την οπισθοχώρηση σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο?
Μια συνηθισμένη απάντηση είναι "το έλλειμμα παιδείας" και την επικαλούνται κατά κύριο λόγο όσοι υποβαθμίζουν ή και εχθρεύονται ανοιχτά την αγορά και το εμπόριο.Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή,οτιδήποτε αγοραίο είναι περιφρονητέο,το εμπόριο συνιστά πρακτική από ύποπτη έως ηθικά αξιοκατάκριτη και για να ανακάμψουμε πρέπει να αποστρέψουμε τα βλέμμα μας απ'την "ανάλγητη" οικονομία της αγοράς και να υιοθετήσουμε μια προσέγγιση περισσότερο "ανθρωπιστική".
Ταυτόχρονα,επιχειρείται και μια αποσύνδεση των οικονομικών δεδομένων από τις ανθρώπινες ανάγκες,σαν να πρόκειται για δυο διαφορετικούς κόσμους και προκρίνεται ενδεικτικά η συνθηματολογία "πρώτα ο άνθρωπος,μετά οι αριθμοί"!
Έχω διαμετρικά αντίθετη προσέγγιση.
Το "έλλειμμα παιδείας",ακόμη κι αν μπορέσουμε να το αποσαφηνίσουμε,ασφαλώς προϋπήρχε της κρίσης και είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς κοινωνικής διαδικασίας.Δεν προέκυψε μέσα σε τέσσερα χρόνια,ούτε θα καλυφθεί σε άλλα τόσα.Αυτή την παιδεία είχαμε και την εποχή της ευφορίας.Θα την έχουμε για πολλά ακόμη χρόνια,ακόμη κι αν αύριο συντελεστεί μια εκπαιδευτική κοσμογονία στη χώρα μας.Ασφαλώς και είναι ζητούμενη η αναβάθμιση της παιδείας μας,αλλά κατά τη γνώμη μου αυτή περνάει υποχρεωτικά από τη σύνδεση των Πανεπιστημίων με την αγορά,τις νέες τεχνολογίες,την έρευνα και τον πειραματισμό,τον ανταγωνισμό στην εκπαίδευση μέσω και της ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ και βέβαια,την ελεύθερη διακίνηση ιδεών στον ακαδημαϊκό χώρο,ο οποίος τελεί υπό το κράτος διαφόρων περιθωριακών ομάδων που τρομοκρατούν κατά τη βούλησή τους οποιονδήποτε μη αρεστό σε αυτές.
Με άλλα λόγια και η αναβάθμιση της παιδείας,προϋποθέτει τη σύνδεσή της με το πνεύμα της αγοράς,την εμπέδωση κανόνων δικαίου,αξιοκρατίας,αγάπης για μάθηση και καινοτομίας.Όχι μόνο δεν πρέπει να καταδικαστεί η "επάρατος" αγορά,αλλά αντίθετα να αποενοχοποιηθεί και να αναδειχθεί ως πρότυπο λειτουργίας και των Πανεπιστημίων.
Σε ό'τι αφορά το δεύτερο σκέλος της προσέγγισης,δηλαδή την εξυπηρέτηση των ανθρώπινων αναγκών,εδώ ο ρόλος και η σημασία της οικονομίας της αγοράς είναι κεφαλαιώδης.Οι ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιούνται μέσω της παραγωγής πλούτου.Ο πλούτος είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για την κάλυψη των βασικών (σίτιση,ένδυση,στέγαση),αλλά και των ανώτερης τάξης (παιδεία,υγεία,ψυχαγωγία,διασκέδαση) αναγκών του ανθρώπου.Και ο αποκλειστικός μηχανισμός παραγωγής πλούτου είναι η οικονομία της αγοράς,δηλαδή το ελεύθερο εμπόριο! Στη διαπίστωση αυτή συμφωνούν πλέον όλοι,ακόμη και όσοι δυσπιστούν απέναντι στην αγορά και ζητούν παρεμβάσεις στη λειτουργία της: μόνο η αγορά παράγει πλούτο!
Καταλήγουμε λοιπόν στην αιτιώδη συνάφεια των δεδομένων: οικονομία της αγοράς-πλούτος-δημοκρατία.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως ο πλούτος από μόνος του,ως στατικό δεδομένο,δεν προάγει τη δημοκρατική αντίληψη.Χώρες που τυχαίνει να διαθέτουν πλουτοπαραγωγικά κοιτάσματα,όπως π.χ οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες,δεν είναι δημοκρατικές.
Για να συμβαδίσει ο πλούτος με τη δημοκρατία,πρέπει ο πλούτος να είναι το αποτέλεσμα μιας δυναμικής διαδικασίας,δηλαδή να παράγεται.
Η αντίληψη του πλούτου ως στατικής οντότητας που υπάρχει διαθέσιμη και αρκεί κανείς να την προσεγγίσει και να τη διανείμει,είναι θεμελιακά εσφαλμένη.Υπάρχει στον "Πλούτο" του Αριστοφάνη και είναι ζωντανή ακόμη και σήμερα.Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως ο πλούτος είναι επαρκής για όλη την ανθρωπότητα ή πως παράγεται με κάποια "αυτόματη" διαδικασία και αρκεί μόνο η αναδιανομή του για την επίλυση των όποιων προβλημάτων.
Αλλά σε μια δυναμικά εξελισσόμενη ανθρωπότητα,οι ανάγκες των ανθρώπων και ο πληθυσμός διαρκώς αυξάνονται.
Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί την απαίτηση για ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή πλούτου.
Αν η διαδικασία παραγωγής του επιβραδυνθεί,οι ανάγκες των ανθρώπων παύουν να ικανοποιούνται επαρκώς.
Σε ένα επόμενο στάδιο,βασικά αγαθά και υπηρεσίες αρχίζουν να λείπουν.
Η κοινωνία οπισθοδρομεί σε χαμηλότερο επίπεδο συνολικής διαβίωσης.
Η "μανία" λοιπόν με τη διαρκή αύξηση της παραγωγής δεν προέρχεται από κάποιου είδους ψυχική διαταραχή των επιχειρηματιών.Είναι αναγκαίος όρος για την ανθρώπινη επιβίωση.
Μια συναφής προς την αντίληψη του "στατικού πλούτου" πλάνη,είναι αυτή που υποστηρίζει πως ο πλούτος παράγεται από τους ανειδίκευτους εργάτες και είναι το προϊόν της υπεραξίας της παραγωγής τους,όπως εναργώς υποστήριξε ο Marx.
Η αντίληψη αυτή περιφρονεί τη σημασία του κεφαλαίου ως κοινωνικού αγαθού το οποίο "εμπεριέχει εργασία που έχει συντελεσθεί και άρα εξοικονομεί εργασία που πρέπει να γίνει" (Bastiat). Επιπλέον,περιφρονεί την εξείδίκευση της εργασίας και τη σημασία που έχει ο καταμερισμός στη βελτίωση της παραγωγικότητας και στην επινόηση νέων τεχνικών παραγωγής.
Για να δώσω ένα παράδειγμα,στην υποσαχάρια Αφρική που μαστίζεται απ'τη φτώχεια,δεν είναι τα εργατικά χέρια που λείπουν.Αυτά είναι διαθέσιμα σε αφθονία.Εκείνο που λείπει,είναι τα επενδυτικά κεφάλαια!
Το κεφάλαιο λοιπόν είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη.
Αρκεί βέβαια να επενδύεται ορθολογικά.
Τίποτε δεν εγγυάται πως το κεφάλαιο θα αυγατίσει και δε θα εξανεμιστεί.Το μόνο μέσο που έχει ο άνθρωπος είναι η διάνοιά του.Πάνω σ'αυτήν θα βασιστεί για την όποια επενδυτική ενέργεια,αλλά απόλυτα εξασφαλισμένη επένδυση δεν υπάρχει ("there can not be an absolutely safe investment" L.von Mises-Human Action).
Ας συμπυκνώσουμε λοιπόν τα συμπεράσματα αυτής της περιπλάνησης:
-ο πλούτος είναι η βασική προϋπόθεση για την επιβίωση και την προαγωγή της ανθρώπινης ζωής
-η αγορά είναι ο μοναδικός τρόπος επαύξησης του πλούτου της κοινότητας
-η οικονομία της αγοράς,εκτός από θεμέλιο της παραγωγής πλούτου,αποτελεί και μια διαδικασία εκπαίδευσης των ανθρώπων προς συμπεριφορές που συνάδουν με τα δημοκρατικά ιδεώδη,το σεβασμό της ατομικής ιδιαιτερότητας,τη σύλληψη της έννοιας των ατομικών δικαιωμάτων
-άρα η απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς,συμβάλλει στην εμπέδωση του δημοκρατικού πολιτεύματος
Αυτό που υποστήριξα με πολλά λόγια,είναι κάτι που λίγο-πολύ όλοι γνωρίζουν: όπως η ανθρώπινη ζωή χρειάζεται πλούτο για να υποστηριχθεί,το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τα ανθρώπινα ιδεώδη.
Η δημοκρατία,δεν αποτελεί εξαίρεση!
14/5/2014
No comments:
Post a Comment