Total Pageviews

Thursday, August 2, 2012

Πέρα απ' το τέλος του κόσμου

Ισπανική αυλή 1519: είκοσι χρόνια πριν, ο Κολόμβος εγκαινίασε την εποχή των ανακαλύψεων.
Τώρα όμως το εγχείρημα υπερέβαινε κάθε προηγούμενο.Οι θαλασσοπόροι θα διέσχιζαν τον Ατλαντικό με πορεία δυτικά,μέχρι να βρουν το θρυλικό "πέρασμα" που σύμφωνα με τις φήμες θα τους οδηγούσε στα νησιά των μπαχαρικών! Κανείς δε γνώριζε αν το "πέρασμα" πραγματικά υπήρχε και πού στ' αλήθεια έβγαζε...

Το βιβλίο του Laurence Bergreen διηγείται το ταξίδι του Μαγγελάνου και το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όσους-αγγλομαθείς- πάσχουν από "mal du depart"!
To ταξίδι είναι μόνο η αφορμή.Όσα στοιχειοθετούν το ταξίδι είναι η ουσία της εξερεύνησης.Η τελευταία ξεκινά σαν εξερεύνηση του κόσμου που περιβάλλει τον άνθρωπο και στην πορεία μεταμορφώνεται σε εξερεύνηση της εσώτερης αβύσσου του homo sapiens.

O Mαγγελάνος είναι Πορτογάλος.Αφού η χώρα του αρνείται να χρηματοδοτήσει το εγχείρημα,καταφεύγει στην Ισπανική αυλή.
Ο άνθρωπος που κυνηγάει το όραμά του,συχνά γίνεται άπατρις.Το όνειρό του εμπεριέχει τον κόσμο,υπερβαίνει τα γεωγραφικά όρια του τόπου του,τον μετατρέπει σε Ομηρικό "ούτιν". Γυρίζει την πλάτη στην πατρίδα του για ν'αγκαλιάσει όλες τις πατρίδες. Υπερβαίνει το στενόμυαλο εθνικισμό και προκρίνει τον πολίτη του κόσμου!
"'Υβρις" θα πουν κάποιοι,"προδοσία" θα κραυγάσουν περισσότεροι!
 Ίσως κάθε μεγάλο εγχείρημα να πρϋποθέτει και τις δυο...

Οι χρηματοδότες του θαλασσοπόρου (ο Ισπανός Βασιλιάς και το Ιερατείο) εξαρχής επιχειρούν να τον χειραγωγήσουν,όπως άλλωστε διαχρονικά πράττουν οι εκπρόσωποι της εξουσίας όπου γης.Ο Μαγγελάνος αναγκαστικά συμβιβάζεται: δέχεται τους "καπετάνιους" που του επιβάλλουν και τους όρους του ταξιδιού ("...εν ονόματι της Α.Μ του Ισπανού βασιλιά κλπ").
Η εξουσία ως γραφειοκρατικός μηχανισμός επιδιώκει να οικειοποιηθεί τα κατορθώματα των πρωτοπόρων,να καταχραστεί το όραμά τους,να το εντάξει στις δικές της επιδιώξεις.Κολακεύει τη ματαιοδοξία τους,αποδίδοντάς τους τίτλους τιμής και μετατρέποντάς τους-θέλοντας και μη- σε εκπρόσωπούς της. Χρειάζεται να κατέχει την τέχνη του συμβιβασμού ο οραματιστής τολμητίας, να μπορεί να τιθασεύει το πάθος του,να υπομένει και να σιωπά,προκειμένου ν'αρπάξει την ευκαιρία που αναζητά.Σπάνια το θάρρος συμβαδίζει με τις πολιτικές ικανότητες...

Τί είναι αυτό που σπρώχνει τον άνθρωπο στο άγνωστο?
Μάλλον η ίδια του η φύση.Με τα λόγια ενός Πορτογάλου εξερευνητή του 15ου αιώνα:"δεν υπάρχει πρόκληση τόσο μεγάλη που να μην την υπερβαίνει η προσδοκία της ανταμοιβής"!
Μεγάλα λόγια,ασύλληπτα για εμάς τους λάτρεις της ασφαλούς διαβίωσης.
Αλλά με αυτό το όραμα η ανθρωπότητα πορεύεται σε νέους ορίζοντες!

Οι χάρτες εκείνη την εποχή ήταν από ανακριβείς ως ανύπαρκτοι! Δυο κατηγορίες ανθρώπων διεκδικούσαν τον τίτλο του πλοηγού: οι πιλότοι των πλοίων και οι αστρολόγοι. Οι μεν με όπλο την εμπειρία και το ένστικτο,οι δε με την "επιστημονική" σκέψη (έστω στην πρωτόλεια μορφή της).Και οι δυο-αναπόφευκτα- βαθιά επηρεασμένοι από τις δοξασίες,τους θρύλους,τις προκαταλήψεις της εποχής.
Όπως είναι φυσικό,κανείς δεν εκπροσωπούσε την "αλήθεια" (τί βαριά λέξη!).
Η ψηλάφηση του αγνώστου χρειάζεται πάντοτε και τα δυο: και το Λόγο και το Ένστικτο.
Σοφό μάθημα για τις επηρμένες  "αυθεντίες" του σήμερα...

Η Ισπανική αυλή απαίτησε τη στελέχωση των πλοίων από Ισπανούς-παλαιόθεν η συνήθεια προστασίας των "ημετέρων"-αλλά τελικά,τα πληρώματα απαρτίζονταν από όσους είχαν την τόλμη να συμμετάσχουν στο εγχείρημα.Πάντοτε η ζωή αναιρεί εμπράκτως κάθε αυθαίρετη απόπειρα προνομίας.
Πόσο υγιέστερη θα ήταν η παγκόσμια οικονομία  αν οι κυβερνήσεις διαχρονικά ασπάζονταν αυτήν την απλή διαπίστωση!

Πριν την αναχώρηση, ο βαθιά θρησκευόμενος Μαγγελάνος,έγραψε τη διαθήκη του με κάθε λεπτομέρεια, προνοώντας  για τους γιους του (το "νόμιμο" και το "νόθο"...αλήθεια πόση υποκρισία κρύβουν αυτές οι λέξεις),τη γυναίκα του, το δούλο του τον οποίο απελευθέρωνε. Επιπλέον ζητούσε στην κηδεία του να προσφερθεί φαγητό σε άπορους και να προσευχηθούν αυτοί για την ψυχή του! Λίγοι άνθρωποι ζητούν τιμές από τους παρίες αυτού του κόσμου,λίγοι και ξεχωριστοί...

Στην ανοιχτή θάλασσα,η περιπέτεια είναι ατελείωτη: καταιγίδες,πείνα,σκορβούτο,κανίβαλοι,ανταρσίες πληρωμάτων,αδυναμία προσανατολισμού,αινιγματική πλοήγηση...
Ο Μαγγελάνος αναγκάζεται να προβεί σε σκληρές ενέργειες για να καταστείλει τους συνωμότες.
Βασανιστήρια βαρβαρικής ηθικής με τα σημερινά δεδομένα,απολύτως συμβατά όμως με τα ήθη της εποχής και μάλλον επιβεβλημένα για την επιβίωση του επικεφαλής της αρμάδας.
Το ταξίδι δοκιμάζει κάθε ανθρώπινη αντοχή.Οι μεταμορφώσεις του έξω κόσμου,αναδιαμορφώνουν και το εσωτερικό τοπίο των ταξιδιωτών!

Από όλες τις σκηνές,θα ξεχωρίσω μια γοητευτική περιγραφή.Ο Πιγκαφέττα-χρονογράφος και διαννοούμενος της ναυαρχίδας-συνομιλεί με νοήματα με έναν Ινδιάνο της Παταγονίας που συνταξίδευε με τους Ευρωπαίους: "περικυκλωμένοι απ'τον απέραντο Ειρηνικό,ένας χλωμός Ευρωπαίος κι ένας ρωμαλέος ιθαγενής,προσπαθούν να υπερβούν τα γλωσσικά εμπόδια και να εγκαινιάσουν την ανθρώπινη επικοινωνία"...
Προαιώνια ανάγκη της ανθρωπότητας η επαφή,η κατανόηση,η αλληλεγγύη.Αυτά καθιστούν εφικτή την κοινωνική συμβίωση και προάγουν τον πολιτισμό και όχι η σύγκρουση,η προκατάληψη,η πρόσληψη της κοινωνίας με όρους αέναης διαπάλης!

Το τραγικό τέλος του μεγάλου θαλασσοπόρου στο Μακτάν,είναι συγκλονιστικό!
Σε μεγάλο βαθμό το προκάλεσε ο ίδιος ,θαρρείς κατειλημμένος από θρησκευτικό φανατισμό, κατέστησε τη σύγκρουση με τους ιθαγενείς αναπόφευκτη.
Από το διαμελισμένο σώμα του κανένα ίχνος δε βρέθηκε ποτέ!
Ο πολίτης του κόσμου ,σπάρθηκε  στον κόσμο...
Στο σημείο του θανάτου,στέκεται σήμερα ένα μνημείο στις Φιλιππίνες και δυο μαρμάρινες πλάκες εξιστορούν το γεγονός κατά την εκδοχή και των δυο αντιπάλων.
Για τους Ευρωπαίους, ήταν ο θάνατος ενός μεγάλου θαλασσοπόρου-εξερευνητή.
Για τους Φιλιππινέζους, ήταν η απόκρουση ενός εισβολέα από έναν ηρωικό ντόπιο ιθαγενή.
Κάθε εκδοχή είναι σεβαστή,καθεμιά εμπεριέχει αλήθεια και ψέμα,όπως άλλωστε κάθε ανθρώπινη αφήγηση.
Είναι όμως ενδεικτικό πως ο πόλεμος διχάζει τους ανθρώπους διαχρονικά,όχι μόνο τη στιγμή που συμβαίνει,αλλά και όταν εξιστορείται απ'τις επόμενες γενιές.
Μόνο η ειρήνη ενώνει,μόνο η ειρήνη προάγει την ανθρωπότητα κι ας λέει ο Ηράκλειτος πως "πόλεμος πάντων μεν πατήρ".
"πόλεμος πάντων μεν ολετήρ,ειρήνη δε πάντων μήτηρ" θα πρότεινα-αν μου επιτρέπεται- στο μεγάλο φιλόσοφο...

Αφήνω τα υπόλοιπα στους αναγνώστες του βιβλίου.
Ο πρώτος διάπλους της γης δεν εξαντλείται ποτέ!
Φανταστείτε μόνο το Μαγγελάνο στα φιόρδ της Παταγονίας να δοκιμάζει τη γεύση του νερού για να καταλάβει αν περιπλέει ποταμό ή το περίφημο πέρασμα προς τον Ειρηνικό (αυτό που αργότερα ονομάστηκε πορθμός του Μαγγελάνου)!
Η απόλυτη κατανόηση-ίσως- περνάει από τη γεύση των πραγμάτων...

2/8/2012

1 comment:

  1. Σε μια μαρμάρινη πλάκα,στην πόλη Sanlucar de Barrameda,εκεί που εκβάλλει ο Guadalqivir στον Ατλαντικό,υπάρχουν τα ονόματα των δεκαοχτώ που επέζησαν και επέστρεψαν στη Σεβίλλη.
    Ανάμεσά τους,διαβάζει κανείς κι ένα όνομα:Nicholas the Greek,of Naples,sailor...

    ReplyDelete