Total Pageviews

Friday, August 17, 2012

Η "διαλεκτική" του τρόμου

Η κυβέρνηση της Αυστραλίας,υιοθέτησε πρόσφατα,στα πλαίσια της αντικαπνιστικής πολιτικής,μια ενδιαφέρουσα πρακτική: στο εξής όλα τα πακέτα τσιγάρων θα "διακοσμούνται" με αποκρουστικές εικόνες των παθήσεων με τις οποίες έχει συνδεθεί το κάπνισμα.
Εικάζεται πως μ'αυτόν τον τρόπο,την καλλιέργεια αποστροφής,την επίκληση του τρόμου του θανάτου,θα περιοριστεί το κάπνισμα στη χώρα.

Το κάπνισμα αναμφίβολα βλάπτει σοβαρά την υγεία.Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από τα δεδομένα εκατοντάδων επιστημονικών μελετών όπου η στατιστική ανάλυση αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας,αυξημένη συσχέτιση του καπνίσματος με ασθένειες δυνητικά θανατηφόρες.Επιπλέον έχει σαφώς τεκμηριωθεί-πάλι με στατιστικές μελέτες-η σύνδεση του καπνίσματος με μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης.
Το κάπνισμα λοιπόν προκαλεί νόσους,βλάπτει την υγεία και επιφέρει πρόωρο θάνατο.
Είναι ένα γεγονός που τεκμηριώνεται από την επιστημονική παρατήρηση και τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων.
Ουδείς το αμφισβητεί,ούτε καν οι καπνιστές.

Ταυτόχρονα,το κάπνισμα αποτελεί μια βλαβερή μεν,ευχάριστη δε συνήθεια,μια έξη! Αυτό δεν υπάρχουν "αντικειμενικά" τεκμήρια που να το στοιχειοθετούν,οπότε αναγκαστικά προκύπτει από τις υποκειμενικές γνώμες των καπνιστών.Ελλείψει άλλου κριτηρίου,υποχρεωτικά αποδεχόμαστε την υποκειμενική άποψη του χρήστη!

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την απόφαση της Αυστραλιανής κυβέρνησης είναι κυρίως δύο:
α) Έχει δικαίωμα το Κράτος να αποτρέπει επιβλαβείς πρακτικές των πολιτών και -αν ναι-μέχρι ποιού σημείου?
β) Είναι η τρομοκράτηση αποτελεσματικός τρόπος επίτευξης αποτελέσματος και-αν ναι-ηθικά αποδεκτή ως επιχείρημα?

Ως προς το (α),υπάρχουν εν γένει δυο αντιλήψεις: αυτή που αποδέχεται και επιζητά από το Κράτος έναν πατερναλιστικό ρόλο ως "παιδαγωγού των πολιτών" απαντά καταφατικά στην αντικαπνιστική εκστρατεία του Κράτους."Ναι" λέει η άποψη αυτή "το Κράτος οφείλει να προστατεύει τους πολίτες από βλαβερές συνήθειες και να τους υποδεικνύει κανόνες προαγωγής της υγείας τους".Απέναντι στο κάπνισμα λοιπόν,οφείλει να αποτρέπει τους καπνιστές και να προστατεύει τους μη-καπνιστές.
Την άποψη αυτή,αποδέχονται κατ'αρχήν συντηρητικοί πολίτες που ομνύουν στο Κράτος-παιδαγωγό και πουριτανοί που δεν αναγνωρίζουν στον άνθρωπο το δικαίωμα να βλάπτει τον εαυτό του,αλλά θέλουν να του επιβάλλουν την "ορθή" συμπεριφορά!

Θεωρητικά,η φιλελεύθερη σκέψη είναι αντίθετη: "δεν έχει το Κράτος δικαίωμα να εμποδίζει έναν πολίτη να βλάπτει τον εαυτό του.Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης είναι υπέρτερο της Κρατικής πρόθεσης για μέριμνα".
Όμως και εδώ υπάρχει μια κερκόπορτα: τα λεγόμενα neighborhood effects δηλαδή οι επιπτώσεις στους άλλους.Ένας πολίτης έχει δικαίωμα να βάλει φωτιά στο σπίτι του και να το καταστρέψει.Όταν όμως η φωτιά απειλεί να εξαπλωθεί στα γειτονικά σπίτια,τότε το Κράτος οφείλει να παρέμβει πυροσβεστικά! Αυτό είναι κάτι που ακόμη και ακραίοι libertarians το αποδέχονται.
Στη θεωρία το ζήτημα λύθηκε,αλλά η πρακτική είναι επιτακτικότερη: τί γίνεται όταν η φωτιά ξεσπάσει σε ένα διαμέρισμα-όπως είναι ο κανόνας? Πού σταματάει το δικαίωμα του πολίτη να κάψει το διαμέρισμά του και πού αρχίζει η φωτιά του διαμερίσματος να απειλεί τα υπόλοιπα διαμερίσματα? Πού σταματά η "αυτοδιάθεση" και πού ξεκινά το "neighborhood effect"?
Αδιέξοδο λοιπόν θεωρητικό (ακόμη ένα...)!

Προσπερνώντας το αδιέξοδο,είναι απαραίτητη μια ιστορική αναφορά.
Την εποχή της ποτοαπαγόρευσης-πάλι με επιχειρηματολογία Κράτους-πατερναλιστή-τα αποτελέσματα της Κρατικής παρέμβασης ήταν ευθέως αντίθετα των αρχικών προθέσεων.Το αλκοόλ όχι μόνο δεν εξέλιπε,αλλά η διακίνησή του πέρασε στα χέρια των γκάνγκστερ,συνδέθηκε με την παρανομία,το λαθρεμπόριο,την εγκληματικότητα.Το Κράτος προσπάθησε να λύσει ένα πρόβλημα ακραίας χρήσης (αλκοολισμός) και με την απαγορευτική του πολιτική,δημιούργησε δεκάδες άλλα (λαθρεμπόριο,εγκληματικότητα,κοινωνική βία).
Το μάθημα υπήρξε πολύτιμο και συχνά οι φιλελεύθεροι το υπενθυμίζουν οποτεδήποτε το Κράτος επιχειρεί να παρέμβει "για το καλό μας"!
Σήμερα,κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τα ναρκωτικά! Η ακραία πολιτική απαγόρευσης,έχει οδηγήσει στην άμεση σύνδεση των ναρκωτικών με την παρανομία και τις πρακτικές της (λαθρεμπόριο,έγκλημα,ανύπαρκτος υγειονομικός έλεγχος,ασθένειες από τη χρήση,θάνατοι από νοθεία ή υπερδοσολογία,κοινωνικός στιγματισμός κλπ).Τα ασύλληπτα ποσά που διακινούνται λόγω της παράνομης διαδικασίας,αποτελούν αξεπέραστο εμπόδιο αντιναρκωτικής πολιτικής.Ίσως θα έπρεπε να δοκιμαστεί η οδός της νομιμοποίησης,αλλά το ζήτημα εκφεύγει της ανάρτησης αυτής.

Επιστρέφοντας στο κάπνισμα,είναι σαφές πως η απάντηση στο ερώτημα (α) γεννά ερωτήματα καθημερινής πρακτικής τα οποία δύσκολα μπορούν να απαντηθούν.
Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της Κρατικής αντικαπνιστικής εκστρατείας,είναι και η υιοθέτηση ενός αντι-καπιταλιστικού επιχειρήματος: "το Κράτος μας φροντίζει και τα βάζει με τους καπιταλιστές-καπνέμπορους που μας δηλητηριάζουν για να πλουτίζουν"...
Αν και φαινομενικά "πιασάρικο",το επιχείρημα είναι τόσο χονδροειδές που δε συγκινεί ούτε τους πραγματικούς σοσιαλιστές.
Άλλωστε,είναι ένα επιχείρημα έωλο: παραλείπει να μας πει τί κέρδη έχει το Κράτος απ'τη φορολόγηση του καπνού...
Η σοσιαλιστική άποψη απέναντι στο κάπνισμα είναι διχασμένη.Τα επιχειρήματα αιωρούνται ανάμεσα στην υποχρέωση του Κράτους να φροντίζει την υγεία των πολιτών αλλά και στο δικαίωμα του εργαζόμενου να ξεχαρμανιάζει μ'ένα τσιγαράκι,στα υπερκέρδη των καπνέμπορών αλλά και στο μόχθο των καπνεργατών που χρειάζονται τη δουλειά τους, στο κάπνισμα ως lifestyle πρότυπο του καπιταλισμού αλλά και στο κάπνισμα ως icon του σοσιαλιστή διανοούμενου(ειδικά στις εναλλακτικές μορφές του:στριφτό,πίπα κλπ)...
Το αδιέξοδο-και- εδώ είναι πλήρες.
Μένει ως έσχατο ιδεολογικό καταφύγιο η αλλαγή θέματος: "εντάξει βλάπτει το τσιγάρο,αλλά  ο καπιταλισμός που ρυπαίνει και καταστρέφει το περιβάλλον βλάπτει περισσότερο"...είπε η Λιάνα και άναψε επιδεικτικά το τσιγάρο της στο στούντιο ( στην προ-Κασιδιάρη εποχή)!

Αδυνατώ λοιπόν να δώσω απάντηση στο (α),οπότε προχωρώ παρακάτω.

Ως προς το (β),η άποψή μου είναι σαφέστερη.

Κατά τη γνώμη μου η τρομοκράτηση ως επιχείρημα είναι και αμφίβολης αποτελεσματικότητας και ηθικά απορριπτέα.
Ουσιαστικά,πρόκειται για την Ιησουιτική αποστροφή "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα".

Κατά πρώτο λόγο,η απευθείας σύνδεση του καπνίσματος με τις απεικονιζόμενες νόσους,συνιστά νοητικό άλμα.Είναι άλλο πράγμα η στατιστική τεκμηρίωση (που αφήνει ανοιχτά τα ποσοστά αστοχίας) και εντελώς άλλο η άμεση συνεπαγωγή (που ερμηνεύει τη σχέση καπνίσματος-νόσου με όρους ντετερμινιστικής βεβαιότητας)!
Η επιστημονικά αυστηρή ορολογία μας επιβάλλει να μιλάμε με πιθανότητες.
Ο δογματικός ντετερμινισμός μιλά με βεβαιότητες και εγκαινιάζει τον ολοκληρωτισμό του δόγματος!
Ο καπνιστής έχει σημαντικά αυξημένες πιθανότητες να νοσήσει αλλά δεν είναι βέβαιο πως θα νοσήσει!
Η διαφορά δεν είναι θεωρητική.
Αν εγκαταλείψουμε την επιστημονική σκέψη,τη θεμελιωμένη στην πάντοτε υπαρκτή πιθανότητα της αστοχίας-κοινώς του σφάλματος-,αν εγκαταλείψουμε το σχετικισμό και την αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg και υποχωρήσουμε στην αιτιοκρατία (ντετερμινισμό),επιστρέφουμε κατευθείαν στο μεσαιωνικό σχολαστικισμό και στο συνεπέστερο παράγωγό του: την Ιερά Εξέταση!
Κοινώς,αν απορρίψουμε τη στατιστική πιθανότητα σφάλματος και ενδώσουμε σε "βεβαιότητες",ανοίγουμε την πόρτα σε πρακτικές ολοκληρωτισμού: σε Κρατικούς Ιεροεξεταστές που θα αποφασίζουν ex cathedra "τί βλάπτει και τί όχι" άρα "τί επιτρέπεται και τί όχι" και τελικά "ποιά συμπεριφορά είναι κοινωνικά αποδεκτή και ποιά κατακριτέα".
Η απόσταση ανάμεσα στο στιγματισμό μιας πρακτικής (όπως το κάπνισμα) και στη δίωξη όσων την ασκούν,δεν είναι μεγάλη...
Η επιστήμη πρέπει να υπηρετεί την αμφιβολία,ειδάλλως καταντά απολογητής της εξουσίας οποιασδήποτε μορφής!

Η τρομοκράτηση λοιπόν εδράζεται σε αντι-επιστημονική μεθοδολογία!
Από ηθικής πλευράς είναι απορριπτέα επειδή οι κοινωνικές της συνέπειες μειώνουν τους βαθμούς ελευθερίας της κοινωνίας!
Μια μέθοδος συλλογισμού δεν έχει ηθικό περιεχόμενο,είναι ηθικά ουδέτερη.Αποκτά ηθική σημασία,από τη στιγμή που υιοθετείται ως πολιτική πρακτική από το Κράτος και άρα,έχει άμεσες επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών.Η τρομοκράτηση των πολιτών ως αποτέλεσμα του σχολαστικού ντετερμινισμού,είναι ηθικά απορριπτέα,τουλάχιστον από έναν φιλελεύθερο πολίτη,όπως εγώ ορίζω τον εαυτό μου.
Είμαι βαθιά προσηλωμένος στο δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του κάθε ανθρώπου.
Ο τρόμος βιάζει την ελεύθερη επιλογή,την αναιρεί εμπράκτως.
Κάθε επιλογή υπό καθεστώς τρόμου είναι υποχρεωτικά ανελεύθερη.
Συνεπώς η τρομοκράτηση ως πολιτική επιλογή με βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετο!

Είναι όμως αποτελεσματική ως μέθοδος-έστω και ηθικά καταδικαστέα-η τρομοκράτηση?
Πρέπει μετά λύπης μου να παραδεχτώ πως,σε αρκετές περιπτώσεις,είναι!
Ο τρόμος έχει αμφίσημα χαρακτηριστικά: δελεάζει τους ανήλικους που στερούνται εμπειρίας (είναι γνωστή η ροπή των παιδιών προς τα "ακατάλληλα" φιλμ),αλλά αποτρέπει τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που τον αναγνωρίζουν ως υπαρκτό εμπειρικό ενδεχόμενο.
Οι ενήλικοι καπνιστές,μάλλον θα σοκαριστούν απ'τις εικόνες στα πακέτα.Το μήνυμα θα είναι ισχυρό!
Οι ανήλικοι,μάλλον θα βάλουν τα τσιγάρα σε πολύχρωμες ταμπακιέρες  και θα αποστρέψουν το βλέμμα απ'το απεχθές! Υπάρχει μια ηλικία για τον καθένα μας.στην οποία η ψευδαίσθηση της αθανασίας είναι παρούσα...
Οι υπερήλικες πάλι,μάλλον θα αδιαφορήσουν."Ο γέρος,είναι μυστικιστής" έγραψε ο Γκαίτε, τα "λογικά" συμπεράσματα τον αφήνουν αδιάφορο.


Τελικά τί συμπέρασμα βγαίνει από όλον αυτό το θεωρητικό αχταρμά?
Τίποτε ουσιαστικό!
Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να καπνίζουν εν γνώσει των συνεπειών,οι φανατικοί κάθε είδους θα εξακολουθούν να προσπαθούν να επιβληθούν στους άλλους,το Κράτος θα εξακολουθεί να υποδύεται το φύλακα-άγγελό μας κατά περίπτωση και η ζωή φυσικά θα συνεχίζεται...
Ακόμη κι εγώ που έκοψα το κάπνισμα,πού και πού καίω κανένα.
Και μάλλον έτσι θα το συνεχίσω...

ΥΓ  Μια επεξήγηση για τη φωτό:αρνούμαι να δείξω εικόνες αρρώστιας και θανάτου,μου αρκούν αυτές που βλέπω στη δουλειά μου.Θα προτιμήσω κάτι απ'την ομορφιά της ζωής (έτσι θα το διαβάσουν και περισσότεροι...)


17/8/2012


3 comments:


  1. Ως γνωστόν, απολαμβάνω ιδιαιτέρως τις "θεωρητικές" σου αναλύσεις, και αυτό συνέβη και με αυτήν.
    σ
    Στην άχαρη πάντως αυτή κουβέντα περί κρατικής καταστ
    ολής του καπνίσματος μπαίνει και άλλη μια παράμετρος (πλην των neighborhood effects): η συζητoύμενη-προτεινόμενη από κάποιους έκπτωση ασφαλιστικών δικαιωμάτων-καλύψεων υγείας σε καπνιστές, με τη γνωστή (και ακραία φιλελεύθερη, είναι η αλήθεια) λογική, γιατί να αναλαμβάνει κόστος το κοινωνικό σύνολο για μια επιβλαβή προσωπική επιλογή. Θα μου πεις σε ένα απόλυτα φιλελεύθερο κόσμο δεν θα υπήρχε ενδεχομένως δημόσια ασφάλιση υγείας ή δημόσιο σύστημα υγείας...

    ReplyDelete
  2. Σε ένα φιλελεύθερο κόσμο η δημόσια ασφάλιση δε θα ήταν υποχρεωτική και το δημόσιο σύστημα υγείας θα περιέθαλπτε τους πραγματικά άπορους.

    Ωστόσο,συμφωνώ πως οι ιδεολογίες πρέπει να αποτιμώνται κατ'εκτίμηση και όχι δογματικά,γιατί απολήγουν σε αδιέξοδα.
    Η άποψη που υποστηρίζει την οικονομική extra επιβάρυνση όσων "ρισκάρουν" έχει κάποια λογική βάση.Την ενστερνίζονται άλλωστε οι ιδιωτικές ασφάλειες και κοστολογούν ανάλογα.
    Όταν οδηγώ χωρίς κράνος,αναλαμβάνω ένα προσωπικό ρίσκο.Είναι εύλογο,αν υποστώ κρανιοεγκεφαλική κάκωση να αναλάβω και ένα μέρος της αποθεραπείας μου και όχι να απαιτήσω από την κοινωνία καθολική περίθαλψη.
    Αν δεν έχω χρήματα,μπορώ να προσφέρω δωρεάν κοινωνική υπηρεσία...

    ReplyDelete