Η φρίκη του όχλου

"...μόνοι μεσ'στη φοβερή ερημία του πλήθους"
(Μανόλης Αναγνωστάκης)

Η πρώτη φορά που αντίκρυσα το πλήθος να κυνηγάει έναν άνθρωπο,ήταν αρχές της δεκαετίας του '80 στο γήπεδο της Λευκάδας.Θυμάμαι με τη λήξη του αγώνα,ένα ολόκληρο γήπεδο να καταδιώκει έναν ποδοσφαιριστή.Ενιωσα βαθιά αποστροφή στη θέα ενός ανθρώπου που πάλευε να γλιτώσει απ'τη μαινόμενη αγέλη.Αυτό το αίσθημα αναβιώνει σε κάθε ανάλογη περίσταση:
-Οι γυναίκες που διαπόμπευε ο απελευθερωμένος όχλος ως δήθεν συνεργάτιδες των κατακτητών.
-Ο Οδυσσέας Τσενάι,μικρό παιδί, μόνο απέναντι στον εξαγριωμένο εσμό των ενηλίκων και των συνομηλίκων του.
-Ο τρελός του χωριού-του κάθε χωριού-που ταπεινώνεται απ'τους συγχωριανούς του (ο μύθος των δήθεν "καλοσυνάτων ανθρώπων της υπαίθρου").
-Ο καλλιτέχνης που αποκαθηλώνεται σε μια νύχτα εν μέσω άγριας γιούχας από τους πρώην θαυμαστές του.
-Ο απόβλητος που βιώνει τον καθημερινό αποκλεισμό,γιατί διαφέρει απ'τους άλλους.

Τα παραδείγματα δεν έχουν τελειωμό.
"Ηomo homini lupus" κατά τον αφορισμό των Ρωμαίων,μα είναι ακόμη φοβερότερη η μοίρα του ενός που θα βρεθεί απέναντι στους πολλούς απροστάτευτος.
Ο όχλος δε γνωρίζει έλεος.
Η αγέλη καθοδηγείται απ΄το ένστικτο.
Το σύνθημα υποκαθιστά την κριτική σκέψη,παροτρύνοντας στο τελικό-κυριολεκτικό ή μεταφορικό-λυντσάρισμα.

Φαίνεται πως,όσο απαραίτητη είναι η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου ως βαθμίδα της βιολογικής-πολιτισμικής του εξέλιξης,αλλο τόσο είναι αναγκαίος και ο περιστασιακός αναχωρητισμός.
Χρειάζεται μ'άλλα λόγια ενίοτε η απόσυρση στον ιδιωτικό μας χώρο,προκειμένου ν'αναστοχαστούμε ανεπηρέαστοι απ'τις κοινωνικές θεσμίσεις,να συνομιλήσουμε με τις βαθύτερες-ενίοτε απαγορευμένες-ενορμήσεις μας,να "αυτοπροσδιοριστούμε" κατά την έκφραση του Καστοριάδη.
Πρέπει ταυτόχρονα να οικοδομούμε τη σχέση μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας.
Αν διαμορφώνουμε τη βιοθεωρία μας ως "πρόσωπα" (προς + "όμμα"),πρέπει να στρέφουμε το βλέμμα και εντός μας.
Αν υπάρχει το άπειρο γύρω μας,εξίσου υπαρκτό είναι και μέσα μας.

Η διάσωση της ατομικότητας,ως ελάχιστου ιδιωτικού χώρου,είναι για μένα αναγκαίος όρος
για να διατηρήσει η ανθρώπινη ζωή την ιερότητά της.
Ιστορικά,οι κοινωνίες που εκμηδένισαν το άτομο,εντάσσοντάς το βίαια στην κοινότητα,μετέτρεψαν την ηθική του όχλου σε πολιτειακή πρακτική.

"Οποιος ζει με τα θηρία,ας προσέξει να μη γίνει κι αυτός θηρίο" έγραφε ο Νίτσε,συμπληρώνοντας όμως πως "όταν κοιτάμε πολλή ώρα την άβυσσο,μας κοιτάζει κι αυτή"...
Λεπτή ισορροπία λοιπόν ανάμεσα στις ανάγκες για κοινωνικότητα και ιδιώτευση.
Εξίσου απαραίτητες και οι δυο.
Εξελισσόμαστε βιολογικά "συν"-τιθέμενοι αλλά και "αντι"-τιθέμενοι.
Αυτή η αέναη εναλλαγή συνιστά την ιστορία του πολιτισμού.

Το πλήθος όμως,μοιάζει ευκολότερο να υποκύψει στα ένστικτα της ανθρώπινης προ-ιστορίας.

Ας κρατάμε,ως εφεδρεία,ένα ιδιωτικό καταφύγιο,ένα λυχνάρι σαν πέφτει η κοσμική νύχτα τριγύρω.
"Με το λύχνο του άστρου,στους ουρανούς εβγήκα" γράφει ο Ελύτης.
"Κράτει ό έχεις" κατά την Αποκάλυψη του Ιωάννη (γ'11).
Κι ένας ημίτυφλος γέροντας,πριν από 90 χρόνια,άρρωστος και κυκλωμένος απ'τον τρόμο που έσπερναν οι μπολσεβίκοι,έγραφε το κύκνειο άσμα του,την "Ηθική",κληροδοτώντας στην ανθρωπότητα την ελπίδα για ένα μέλλον περισσότερης αλληλεγγύης:ήταν ο πρίγκηπας Κροπότκιν.

19/5/2011