Total Pageviews

Thursday, May 19, 2011

Η φρίκη του όχλου


"...μόνοι μεσ'στη φοβερή ερημία του πλήθους"
(Μανόλης Αναγνωστάκης)

Η πρώτη φορά που αντίκρυσα το πλήθος να κυνηγάει έναν άνθρωπο,ήταν αρχές της δεκαετίας του '80 στο γήπεδο της Λευκάδας.Θυμάμαι με τη λήξη του αγώνα,ένα ολόκληρο γήπεδο να καταδιώκει έναν ποδοσφαιριστή.Ενιωσα βαθιά αποστροφή στη θέα ενός ανθρώπου που πάλευε να γλιτώσει απ'τη μαινόμενη αγέλη.Αυτό το αίσθημα αναβιώνει σε κάθε ανάλογη περίσταση:
-Οι γυναίκες που διαπόμπευε ο απελευθερωμένος όχλος ως δήθεν συνεργάτιδες των κατακτητών.
-Ο Οδυσσέας Τσενάι,μικρό παιδί, μόνο απέναντι στον εξαγριωμένο εσμό των ενηλίκων και των συνομηλίκων του.
-Ο τρελός του χωριού-του κάθε χωριού-που ταπεινώνεται απ'τους συγχωριανούς του (ο μύθος των δήθεν "καλοσυνάτων ανθρώπων της υπαίθρου").
-Ο καλλιτέχνης που αποκαθηλώνεται σε μια νύχτα εν μέσω άγριας γιούχας από τους πρώην θαυμαστές του.
-Ο απόβλητος που βιώνει τον καθημερινό αποκλεισμό,γιατί διαφέρει απ'τους άλλους.

Τα παραδείγματα δεν έχουν τελειωμό.
"Ηomo homini lupus" κατά τον αφορισμό των Ρωμαίων,μα είναι ακόμη φοβερότερη η μοίρα του ενός που θα βρεθεί απέναντι στους πολλούς απροστάτευτος.
Ο όχλος δε γνωρίζει έλεος.
Η αγέλη καθοδηγείται απ΄το ένστικτο.
Το σύνθημα υποκαθιστά την κριτική σκέψη,παροτρύνοντας στο τελικό-κυριολεκτικό ή μεταφορικό-λυντσάρισμα.

Φαίνεται πως,όσο απαραίτητη είναι η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου ως βαθμίδα της βιολογικής-πολιτισμικής του εξέλιξης,αλλο τόσο είναι αναγκαίος και ο περιστασιακός αναχωρητισμός.
Χρειάζεται μ'άλλα λόγια ενίοτε η απόσυρση στον ιδιωτικό μας χώρο,προκειμένου ν'αναστοχαστούμε ανεπηρέαστοι απ'τις κοινωνικές θεσμίσεις,να συνομιλήσουμε με τις βαθύτερες-ενίοτε απαγορευμένες-ενορμήσεις μας,να "αυτοπροσδιοριστούμε" κατά την έκφραση του Καστοριάδη.
Πρέπει ταυτόχρονα να οικοδομούμε τη σχέση μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας.
Αν διαμορφώνουμε τη βιοθεωρία μας ως "πρόσωπα" (προς + "όμμα"),πρέπει να στρέφουμε το βλέμμα και εντός μας.
Αν υπάρχει το άπειρο γύρω μας,εξίσου υπαρκτό είναι και μέσα μας.

Η διάσωση της ατομικότητας,ως ελάχιστου ιδιωτικού χώρου,είναι για μένα αναγκαίος όρος
για να διατηρήσει η ανθρώπινη ζωή την ιερότητά της.
Ιστορικά,οι κοινωνίες που εκμηδένισαν το άτομο,εντάσσοντάς το βίαια στην κοινότητα,μετέτρεψαν την ηθική του όχλου σε πολιτειακή πρακτική.

"Οποιος ζει με τα θηρία,ας προσέξει να μη γίνει κι αυτός θηρίο" έγραφε ο Νίτσε,συμπληρώνοντας όμως πως "όταν κοιτάμε πολλή ώρα την άβυσσο,μας κοιτάζει κι αυτή"...
Λεπτή ισορροπία λοιπόν ανάμεσα στις ανάγκες για κοινωνικότητα και ιδιώτευση.
Εξίσου απαραίτητες και οι δυο.
Εξελισσόμαστε βιολογικά "συν"-τιθέμενοι αλλά και "αντι"-τιθέμενοι.
Αυτή η αέναη εναλλαγή συνιστά την ιστορία του πολιτισμού.

Το πλήθος όμως,μοιάζει ευκολότερο να υποκύψει στα ένστικτα της ανθρώπινης προ-ιστορίας.

Ας κρατάμε,ως εφεδρεία,ένα ιδιωτικό καταφύγιο,ένα λυχνάρι σαν πέφτει η κοσμική νύχτα τριγύρω.
"Με το λύχνο του άστρου,στους ουρανούς εβγήκα" γράφει ο Ελύτης.
"Κράτει ό έχεις" κατά την Αποκάλυψη του Ιωάννη (γ'11).
Κι ένας ημίτυφλος γέροντας,πριν από 90 χρόνια,άρρωστος και κυκλωμένος απ'τον τρόμο που έσπερναν οι μπολσεβίκοι,έγραφε το κύκνειο άσμα του,την "Ηθική",κληροδοτώντας στην ανθρωπότητα την ελπίδα για ένα μέλλον περισσότερης αλληλεγγύης:ήταν ο πρίγκηπας Κροπότκιν.

19/5/2011

1 comment:

  1. «Λεπτή ισορροπία λοιπόν ανάμεσα στις ανάγκες για κοινωνικότητα και ιδιώτευση.
    Εξίσου απαραίτητες και οι δυο.»
    Συμφωνώ.
    Άλλο κοινωνία, άλλο όχλος, άλλο ενδοσκόπηση και αυτοπροσδιορισμός, άλλο ιδιωτεία, άλλο συλλογική διεκδίκηση, άλλο οχλοκρατία, άλλο προσωπική προκοπή, άλλο ατομισμός.
    Άλλωστε ο Καβάφης έγραψε το
    «Όσο μπορείς

    Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
    τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
    όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
    μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
    μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
    Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την,
    γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την,
    στων σχέσεων και των συναναστροφών
    την καθημερινήν ανοησία,
    ως που να γίνει σα μιά ξένη φορτική.»
    ,αλλά και τα
    «Τείχη

    Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
    μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
    Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
    Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
    διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
    Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
    Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
    Ανεπαισθήτως μ' έκλεισαν από τον κόσμον έξω.»

    Τελικά το δυσκολότερο όντως είναι, να ζει κανείς σύμφωνα με τις αρχές του, όποιες και αν είναι αυτές.
    Χαιρετώ τον αναρχο-φιλελεύθερο φίλο μου.

    ReplyDelete